Ауыл шаруашылық малдардың ішкі мүшелерінің құрылысымен танысу

ЛАБОРАТОРИЯЛЫҚ - ПРАКТИКАЛЫҚ САБАҚ

Машықтану жұмысы №1

Тақырыбы: Ауыл шаруашылық малдардың ішкі мүшелерінің

құрылысымен танысу

Жүрек және қан тамырының құрылысы.

Дәрістің мақсаты. Малдың жүрегінің құрылысы және қан айналу

жүйесімен танысу.

Қажетті оқу-құралдары мен жабдықтар. Ірі қара мал мен

жылқының жүректерінің муляждары мен суреттері.

Жұмыстың орындалу тәртібі. Жүректің муляжы арқылы жүректің
құрылысымен танысу. Жүректің қарыншалары мен жүрекшелерінің
орналасуы, жүрек қан тамырлары, сала, көк қан тамырларымен
танысу. Сурет арқылы қан айналымының үлкен және кіші
шеңберлерімен танысу.

Жұмыстың мазмұны. Жүрек малдың сол жағында 3-ші, 5-ші, 7-ші қабырғалардың аралығында болады, жүрек 2-ге бөледі, жүрекшеге көне қарыншаға.

Жүректен бірнеше қан тамырлары шығады. Оның біреуі сала
тамыр, біреуін көк тамыр деп атайды. Жүректің негізгі қызметі бүкіл
денеге қанды айдау. Осыған байланысты кіші және үлкен қан айналу
шеңбері бар. Кіші қан айналу шеңбері, оң жақ қарыншадан шығып
өкпеге барады.

Өкпеде оттегімен тотығып тазарған қан сол жақтағы жүрекшеге өтеді. Үлкен қан айналым шеңбері, сол жақтағы жүректі қарыншасынан шығып сала тамыр арқылы бүкіл денеге тарайды.

Сөйтіп денедегі көмірқышқыл газдарын көк тамыр арқылы оң жақ жүрекшеге әкеп құяды.

5-сурет. Жүректің құрылысы мен қан айналу шеңбері.

1-оң жақ жүрекше, 2-оң жақ қарынша, 3-сол жақ жүрекше, 4-сол жақ қарынша, 5-өкпенің сала тамыры, 6-өкпенің көк тамыры, 7- өкпенің қыл тамырлары, 8-қолқа, 9-артқы көк тамыр, 10-алдыңғы тұйық көк тамыр, 11-көкіректің лимфатикалық түтікшесі, 12-бас пен иық сала тамыры, 13-бастық қыл тамырлары, 14-алдыңғы аяқ қылтамырлары, 15- қабырға аралық салалары, 16-лимфатикалық түйіндер, 17-лимфатика түтіктері, 18-бауыр көк тамыры, 19-көктамыр қақпасы, 20-бауыр қылтамырлары, 21-қарын қылтамырлары, 22-көкбауыр қылтамырлары, 23-ішек қылтамырлары, 24-соқыр-ішек, 25-бүйрек қылтамырлары 26- құйымшақ қылтамырлары, 27-артқы аяқ қылтамырлары, 28-жарты айшықты қақпақтар, 29-үш құлақты қақпақтар, 30-жүректің ішкі қабаты, 31-жүректің сыртқы қабаты.

1-тапсырма. Жүректің құрылысының суретін салу. Оң жақ, сол жақ, жүрекшелер мен қарыншалардың орналасуын көрсөту.

2-тапсырма. Қан айналымының үлкен және кіші шеңберінің суретін салу.

Бақылау сұрақтары:

1. Ауыл шаруашылығы малдарында, қанының айырмашылығы неде?
2. Эритроциттердің негізгі қызметі?
3. Лейкоциттердің негізгі атқаратын қызметі?
4. Жүректің құрылысы қандай бөліктерден құрылған?
5. Қан тамырларының қандай түрлері бар және олардың негізгіатқаратын қызметтері?
6. Үлкен және кіші қан айналысының жолдары және олардыңқызметтері?

ЛАБОРАТОРИЯЛЫҚ - ПРАКТИКАЛЫҚ САБАҚ

Машықтану жұмысы №2

Тақырыбы: Мал азықтарының сапасын бағалау, азықтың

құрамымен таныстыру, нәрлі заттарды қорыту.

Жем шөптің нәрлі заттарының қорытылуын бағалау.

Дәрістің мақсаты: Нәрлі заттардың қорытылуын анықтау әдісі мен

танысу. Нәрлі заттардың қорытылу коэффициентін

есептеуді үйрену.

Дәріске қажетті оқу-құралдары мен жабдықтар: ауыл шаруашылық малдарын азықтандыру мөлшерлері, жем шөптің химиялық құрамы көрсетілген кестелер.

Жұмыстың мазмұны: Жем шөптің құрамындағы нәрлі заттар, азық қорытылу барысында қан арқылы малдың бойына сіңірілуі азықтың қорытылуы деп аталады. Оның жем шөппен қабылданған нәрлі заттардың, нәжіспен бірге шыққан заттардың ара қатынасы арқылы анықтауға болады.

Қорытылған заттың, қабылданған затқа қатынасын пайызпен белгілеу - қорытылу коэффициенті деп атайды. (ҚК) .

Мысалы: Сиыр жем шөппен бірге 400г. протеин қабылдады, нәжіспен бірге 100г. шығарылды, сонда қорытылғаны 300г. (400-100), қосылған байланысты протеиннің қорытылу коэффициенті;

400-100%

300-х

= 75% болады.

Жем шөптің құрамындағы нәрлі заттардың қорытылуының бағалаудың екі түрлі әдісі бар, біріншісі қарапайым түрі - тәуліктік жем шөп мөлшеріндегі қорытылатын заттарды анықтау, екіншісі күрделілеу-тәуліктік жем шөп мөлшерінін құрамындағы азықтардың нәрлі заттарының қорытылуын анықтау.

Қарапайым әдіс бойынша нәрлі заттардың қорытылуын төмендегі тізбек бойынша есептейді: қабылданған нәрлі заттар (г), шығарылған заттар құрамы (г), қорытылған заттар (г), қорытылу коэффициенті (%) /

10-кесте

Жем шөп пен нәжістің құрамындағы заттар (%)

Мысал 10-кестеде көрсетілген мәліметтер бойынша нәрлі заттардың қорытылу коэффициентін есептеу қажет: сиыр тәулігіне 6 кг жоңышқа пішенің 3 кг сұлы сабанын, 30 кг жүгері сүрлемін және 1 кг күнбағыс күнжарасын қабылдаған. Тәулігіне, сиыр орташа 25 кг нәжіс шығарды. Жем шөп пен нәжістің құрамы (%) төмендегі кестеде келтірілген.

Жем шөп мөлшеріндегі нәрлі заттардың қорытылу коэффициентін есептейтін мысал келесі кестеде көрсетілген.

11-кесте

Қорытылу коэффициентін есептеу

Кестеде көрсетілген мәліметтер бойынша, сиыр ағзасында 1 тәулікте 1877г. протеин қабылданған (576+120+750+Л31) . Нәжіспен 550г. протеин шығарылған, нәтижесінде 1327 г. протеин қорытылып, сіңірілген. Сондықтан, протеиннің қорытылу коэффициенті:

1877 - 100%

1327-х

х= 70, 7%тең.

Осы тәртіппен басқа нәрлі заттардың да қорытылу коэффициентін есептейді.

Азықтың қорытылуына басқа да ықпалдармен қатар (малдың түрі, жем Шөптің берілу құрамы, азықтарды әзірлеу әдістері және т. б. ) жем шөптің құрамындағы протеиннің мөлшері де әсер етеді. Азықтың құрамындағы протеиннің мөлшерін есептеу үшін протеиннің қатынасын анықтайды. Мысалы, әрбір қорытылған протеиннің салмақ бөлігіне, қанша қорытылатын азотсыз заттардың салмақ бөлігінің келетінін анықтау арқылы протеиннің мөлшерін білуге болады. Есептеу барысында қорытылатын азотсыз экстрактивті заттар (АЭЗ), қорытылатын клетчатка және қорытылатын майдың қосындыларын 2, 25 коэффициентке көбейтіп, қорытылатын протеинге бөледі. Біздің мысалымыз бойынша протеиннің қатынасы:

54 20 + 25 60 + 370 Ү2, 25

= 7 немесе 1/7 тең

1327

Егер протеиннің қатынасы, азотсыз экстрактивті заттардың 1 мен 6 бөлігіне тең болса төмен, 6 мен 8 бөлігі аралығында - орташа, 9 бөліктен көп болса-жоғары деп есептеледі. Біздің мысалымыздағы қатынас 7 бөлікке тең болғандықтан протеин қатынасы орташа көрсеткішке тең.

Жұмыстың орындалу тәртібі

1. Жұмыстың мазмұнымен танысып, жем шөптің құрамындағынәрлі заттардың қорытылуын есептеу.
2. Тапсырмалардағы мәліметтерді пайдаланып мал азығыныңқұрамындағы нәрлі заттардың қорытылу коэффициентін есептеу, азықтың құрамындағы протеиннің қатынасын анықтау.

1-Тапсырма. Сиырдың тәуліктік жем шөп мөлшеріндегі нәрлі заттардың қорытылу коэффициенттерін есептеңдер. Жем шөп мөлшерінің құрамына 8 кг табиғи пішен, 30 кг жүгері сүрлемі, 3 кг кебек кіреді. Орташа есеппен мал бір күнде 25 кг нәжіс шығарған. Заттардың құрамы 13-кестеде көрсетілген.

12-кесте

Жем шөп пен нәжістің құрамындағы заттар (%)

2-тапсырма. Азықтардың құрамындағы қорытылатын протеиннің бөлігі мен қорытылатын май, қорытылатын клетчатка және азотсыз экстрактивті заттардың бөліктерінің қатынасын анықтаңдар Тапсырмалардың 11-кестедегі мысалға қарап орындаңдар.

Бақылау сұрақтары

1. Жем шөптің құрамындағы нәрлі заттардың сипаттамасы қандай?
2. Жем шөпті құрамындағы нәрлі заттарға қарап бағалаудың; мәнісі неде?
3. Қорытылу коэффициенті дегеніміз не және оны анықтау.
4. Азықтың қорытылуы туралы ұғым.
5. Азықтың қорытылуына ықпал ететін жағдайлар.

ЛАБОРАТОРИЯЛЫҚ - ПРАКТИКАЛЫҚ САБАҚ

Машықтану жұмысы №3

Тақырыбы: Малды сыртқы пішініне қарап бағалау

Дәрістің мақсаты: Малдың сыртқы пішіні мен дене құрылысына қарап

бағалауды үйрену, дене құрылысын өлшеу және

индексін есептеп шығару.

Дәрісте қолданатын құрал жабдықтар: Мал шаруашылығы оқулығы, әр түрлі өнім бағытындағы ауыл шаруашылық малдарының суреттері мен фото суреттері (ірі қара мал қой, жылқы, үй құстары) .

Жұмыстың мазмұны.

Малды сынаудың екі тәсілі бар. Біріншісі- көзбен көріп сынау. Екіншісі-өлшем алып сынау.

Көзбен көріп сынау өте жауапты жұмыс. Сыншының мал тұқымының өскен ортасын тұқым қуалаушылық ерекшеліктерін жақсы білуін, сол мал тұқымымен ұзақ жылдар жұмыс істеп, көзін қанықтырып, тәжірибелі болуын талап етеді. Малдың әрбір тұлға мүшесінің өзіндік орны, маңызы бар екендігін естен шығармау керек. Себебі сүт малы мен ет малының аттас дене мүшелерінің арасында да едәуір айырмашылық бар.

Малдың шыққан тегін, желінін, емшегін, игіштігі тірі салмағын
есептей келе, сыншы малдың сыртқы пішінінің көңілден шыққан
мүшелеріне жоғары, немесе көңілден шықпаған мүшелерін төмен
бағалай келе, берілген малдың жиынтығын шығарып, тиісті класына
жатқызады.

15-сурет. Ірі қара малдың алдыңғы аяғын басу тәсілдері.

1-кең кеуделі, аяғын дұрыс басқан мал; 2-қушық кеуделі, аяқтарын қыса басу; 3-қушық кеуделі, аяқтарын маймақ басу.

16-сурет. Ірі қара малдың артқы аяғын басуы.

1-алшақтау, орнықты, дұрыс басу; 2-икс (х) әріп тәріздес басу; 3-қайқы қылыш тәрізді басу; 4-тік басу.

Әдетте, сыннан сүрінбей, ешбір мүлтіксіз өтетін мал жоққа тән болғандықтан, жоғары класқа жату үшін аналық мал 70-75, аталық мал 90-95 балл алса да жеткілікті.

Көзбен көріп сынау жақсы ақ, бірақ малдың дене мүшелері көп, қате жібермей әділ бағалау сыншының тәжірибесі мен көпті көргендігіне байланысты болатындықтан өте қиын деп саналады.

Өлшем алып сынау барынша әділ тәсіл. Әр малдан алынған аттас өлшемдерді бір-бірімен салыстыруға, айырмашылығын анықтауға болады.

Қанша айтқанмен малды өлшем арқылы сынау көзбен көргенге жетпейді, ол тәсілді толығымен алмастыра алмайды. Сондықтан да күнделікті өмірде осы екі түрлі сынақ бірін-бірі толықтыра түседі және де қатар пайдаланылады.

Малдың дене мүшесі өлшемдерін арнайы жасалған: өлшеуіш таяқ, лента және циркуль арқылы алады.

Ғылыми зерттеулер үшін немесе, басқа бір жағдайларға қажет болмаса, 11-14 өлшем жеткілікті. Олар мыналар:

I. Таяқпен алынатын өлшемдер:

1. Шоқтығының биіктігі - жер мен шоқтықтың ең биік аралығы.
2. Жонының биіктігі - жер мен үшінші-төртінші бел омыртқа тұсынадейінгі биіктік.
3. Сауырының биіктігі-жер мен сауырдың ең биік аралығы.
4. Кеудесінің кеңдігі - жауырынның сыртынан алғанда шоқтық пентөс сүйегі аралығы
5. Кеудесінің жалпақтығы - екі жауырынның сыртының ең алысжатқан аралығы.
6. Тұлғаның шаршылама ұзындығы - иық пен құйымшақ сүйекаралығы.

II. Циркульмен алынатын өлшемдер: Мықын сүйек аралығы.

Артқы бөліктің шаршылама ұзындығы - жамбас сүйектің басынан құйымшақ сүйек аралығы.

Құйымшақ сүйек аралығы.

Иығының алшақтығы.

III. Лентамен алынатын өлшемдер:

12. Малдың тұлғасының шаршылама ұзындығы таяқпен
өлшегендегідей.

13. Кеуде орамасымалдың кеудесінің жауырынының сыртынан
алғандағы орамасы.

14. Сирағының орамасы алдыңғы аяғы қыр жіліншігінің орамасы.
Малдың дене мүшелерінің артықшылығын немесе кемшіліктерін айқын көрсету үшін, малдың тұлғасының ерекшеліктерін. барынша аша түсу үшін индекстерді пайдаланған жөн. Индекс деп бір-бірімен анатомиялық байланысы бар екі және одан да көп дене мүшесінің өлшеулерінің бір-біріне (пайызға шаққандағы) қатынасын айтады.

Тапсырма 1. Ірі қара мал, қой, жылқының суреттеріне қарап дене мүшелерін белгілеу.

Тапсырма 2. Әр түрлі өнім бағытындағы малдарды сыртқы дене пішіні мен құрылысына қарап бағалау. Сыртқы пішіні мен дене құрылысына қарап оларда кездесетін кемшіліктер мен айырмашылықтарын анықтау.

Бақылау сұрақтары:

1. Ауылшаруашылық малдарының дене бітімі туралы түсінік.
2. Н. П. Кулешовтың малдарды дене бітіміне қарап әр түрлі топтарғабөлуі.
3. Ауылшаруашылық малдарын түр-тұлғасымен сыртқы пішінінеқарап бағалау.
4. Малдарды сыртқы пішініне қарап бағалау мен сұрыптаудыңмаңызы.

ЛАБОРАТОРИЯЛЫҚ - ПРАКТИКАЛЫҚ САБАҚ

Машықтану жұмысы №4

Тақырыбы: Сүт өнімдерінің есебін жүргізу тәртібі, мүйізді ірі қара

малдардың азықтандыру нормаларымен танысу.

Сүт өнімдерінің есебін ұйымдастыру, сиырдың

орташа тәуліктік және орташа жылдың сүттілігін есептеу.

Дәрістің мақсаты: Сүт өнімдерін есептеу түрлерімен танысу,

сиырдың орташа тәуліктік және орташа жылдың сүттілігін

есептеуді үйрену.

Дәріске қажетті құрал-жабдықтар: Сауылған сүттің есебі жазылған журнал т. б. құжаттар.

Дәрістің барысы

Жылдың басында шаруашылықтың барлық сиырының номерлері, суалған мерзімі, туған күнін, қашырылған күнін (сауылған сүтін, сауылған күнін, сүтінің майлылығы мен ақуызының мөлшері) және соңғы сауылған сүтінің мәліметін жазады.

Қаңтар айынан бастап әр ай сайын: бақылау жүргізген күнін (бақылауды әр 10 күнде бір жүргізеді) орташа тәуліктің сүттілігі (бақылау күнгі) сүтінің майлылығы (%) ай сайынғы қорытынды бойынша - сауылған күні, сауылған сүті, сүтінің майлылығы мен ақуыздың мөлшері жазылып отырады.

Бір айдағы сауылған сүтінің есебін алу үшін, орташа тәуліктік көрсеткішті, бірінші және екінші он күндіктерді 10-ға көбейтеді, ал үшінші он күндікті 8 (ақпан), 10 немесе 11-ге көбейтіп, үш он күндіктің нәтижелерін қосып, 1 айлық көрсеткіш бойынша сүттілігін анықтайды. Сүттің майлылығын анықтау үшін бір айдағы сауылған сүт мөлшерін сүттің орташа майлылығына көбейтіп, алынған көрсеткішті 100-ге бөледі. Қаңтар айының көрсеткішін өткен жылдың көрсеткіштеріне қосу арқылы 1 ақпанға дейін малдың қанша күн сауылғанын, осы уақыт аралығында қанша сүт сауылғанын (кг) және сүттің майлылығы мен сүттің құрамындағы ақуыздың мөлшерін анықтауға болады. Әр ай сайын осындай жүргізу арқылы соңғы мәліметтер мен бір жылдың 305 күндегі көрсеткіштерді анықтауға болады. Анықталған көрсеткіштерді төмендегі кесте бойынша толтырады.

29-кесте

Сиырдың сүт өнімділігі

Шаруашылықта сауылған сүттің мөлшерін жалпы сиырдың санына шағып есеп жүргізеді. Сиырдың санына бордақыдағы малдар кірмейді, жаңа туған қашар болса, оны сиырдың санына қосады. Ай сайын есеп жүргізген кезде малдың санына байланысты азық күнін есептейді. Азық күнін 365-ке бөлу арқылы жалпы сиырдың санын шығарады. Мысалы: жыл бойы фермада 100 сиыр болған: 100 ■ 365 = 36500 азық күн, 1 шілдеде 10 сиыр сауылды (10 ■ 181 = 1810 азық күн) . Сиырдың құрамына 1 мамырдан 5 бас қашарлар өткізілді (5 ■ 264 = 1320 азық күн) . 1 желтоқсаннан 10 бас сауынға қосылды (10 ■ 31 = 310 азық күн) . Жалпы барлық азық күн 39940 тең (36500+1810+1320+310=39940) . Осы азық күнді бір жылдағы күннің есебіне бөлу арқылы орташа сауылған сиырдың мөлшерін анықтаймыз (39940 : 365 = 109, 4 сиыр) .

Бір жылда фермада 437, 6 т сүт сауылған. Орташа тәуліктік сүттілікті анықтау үшін, барлық сауылған сүтті сиырдың санына бөледі: 437, 6 т : 109, 4 болғанда әр сиырға 4000 кг сүттен келеді. Орташа тәуліктік сүтті анықтау үшін, сауылған сүтті азық күнге бөледі.

Тапсырма. Колледждің аймағында орналасқан шаруашылықтың сиыр санын, орташа тәуліктік сүттің мөлшерін және азық күнін есептеп табыңдар.

ЛАБОРАТОРИЯЛЫҚ - ПРАКТИКАЛЫҚ САБАҚ

Машықтану жұмысы №6

Тақырыбы: Жылқыларды азықтандыру нормаларымен танысу.

Жұмысшы аттарға буаз биеге рацион құру

Жұмысшы аттарға, айғырлар мен биелерге арналған тәуліктік

жем шөп мөлшерлері

Жұмыстың мақсаты: Жылқыларды мөлшерлеп азықтандыру
негіздерімен танысу, жұмысшы аттар мен айғырларға

жем шөп мөлшерін құрастыруды үйрену.

Дәріске қажетті құрал, жабдықтар: Оқулық, Практикум по

животноводству", М. "Колос", 1975, Оқу плакаты.

Жұмыстың мазмұны. Жұмысшы аттардың жем шөп мөлшері, олардың атқаратын жұмыстарына байланысты болады. Атқаратын жұмыстары жеңіл орташа және ауыр жұмыстар деп бөлінеді.

24-кесте

Аттардың жұмыстарына сипаттама

25-кесте

Жұмысшы аттардың азық мөлшері

Жұмысшы аттардың жем шөп мөлшерінде әр 100 кг салмағына 3-4 кг пішен болуы керек. Шырынды ылғалды азықтардан сүрлем мен қызылша бөруге болады. Минералдың азықтардан 40-50 гр бор, әр 100 кг салмағына жеңіл жұмыс кезінде 6 гр, орта жұмыста 8 гр, ауыр жұмыс атқарғанда 9 гр ас тұзын беру керек. Төмендегі кестеде салмағы 500 кг жұмысшы атқа әр түрлі жұмыстарды атқарғанда қажетті тәуліктік жем шөп мөлшері берілген.

ЛАБОРАТОРИЯЛЫҚ - ПРАКТИКАЛЫҚ САБАҚ

Машықтану жұмысы №7

Тақырыбы: Үй құстарының сырт пішіміне қарап бағалау жолдарымен

танысу.

Құстарды сырт пішініне қарап бағалау жолдары

Дәрістің мақсаты: Үй құстарының сыртқы түр-пішініне,

экстерьеріне қарап бағалауды, әр түрлі өнім беретін

құстарды ажырата білуді оқып үйрену.

Дәріске қажетті көрнекі құрал-жабдықтар: Оқу плакаттары,

фотосуреттер.

Үй тауықтарын сыртқы түр пішініне қарап үш түрге бөледі.

1. Жұмыртқалағыш.
2. Етті, жұмыртқа бағытындағы.
3. Етті бағыттағы.

19-сурет. Әр түрлі өнім бағытындағы тауықтың сыртқы түр пішіні.

а) Жұмыртқа бағытындағы. б) Жұмыртқа-ет бағытындағы. в) Ет бағытындағы.

40-кесте

Тауықтарды сыртқы түр-пішініне қарап бағалау

ЛАБОРАТОРИЯЛЫҚ - ПРАКТИКАЛЫҚ САБАҚ

Машықтану жұмысы №8

Тақырыбы: Үй құстарына қажетті азық мөлшерін есептеу құстарға

арналған құрама жемнің құрамымен танысу.

... жалғасы

Мал шаруашылығы негіздері

Санитарлық паразитология - ПӘННІҢ ОҚУ ӘДІСТЕМЕЛІК МАТЕРИАЛДАРЫ

Паразитологиялық тексеру әдістері

Мал шаруашылғында ауыл шаруашылық малдарының өсуі мен даму заңдылықтарн қолдану

Жануарлардың инвазиялық аурулары

Жануар тектес туындылармен уланған малдардың патологиялық материялдарына токсиологиялық баға беру

Удың ағзаға ену жолдары

Ауыл шаруашылығы малдарының дене бітіміне қазіргі кездегі көзқарастары және оның мал шаруашылығындағы маңыздылығы

Ветеринарлық акушерлігі және гинекология. Малдың тууы мен патологиялары

Құрғақ жүн талшықтарының салмағы

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс