Адам саналығын жетілдіру жалпы сана даму үстінде болатын процесс

Жоспар
Кіріспе

1 Кіріспе
2 Зерттеудің мақсаты мен міндеттері:
3 Фрейдтің психоанализ теориясы
4 Саналылық және бейсаналылық теориясы
5 Философиядағы бейсаналылық проблемасы
Қорытынды

Кез-келген қоғамда адамдардың бір-бірімен қарым-қатынас жасауының негізгі мақсаты - адам саналығын жетілдіру жалпы сана даму үстінде болатын процесс. Адам зат тарихы сананы адамның бойына сіңген ұғымдар жиынтығы деп анықтауға мүмкіндік беріп отыр. Сонымен қатар сана процестерімен қатар жүретін алайда санаға қарсы процесс бұл бейсаналық. Бейсаналық ұғымын ғылымда алғаш қолданған 3.Фрейд болды. Оның пікірінше адам үнемі саналы түрде жұмыс істемейді, яғни адам өз еркімен іс-әрекет етуінің арқасында бейсаналық процесс жүреді.
3.Фрейд бейсаналықтың мәнін ашу мақсатында психоанализ терминін қолданды. Психоанализ (грек тілінен аударғанда жан және бөлшектену) бейсаналықты зерттейтін психотерапия және психологиялық ғылымдардың әдісі. Ол адам психикасының 3 түпнегізін қарастырады. Олар: «Мен», «Ол» және «Жоғарғы мен».
«Мен» сыртқы элем мен ішкі әлемдерді және «Жоғарғы мен» мен «Ол»-дың арасындағы байланыстырушы қызмет атқарады.
«Ол» - бейсаналықты басқарушы күш. Бұл күштің өзін «Либидо» басқарады.
«Жоғарғы мен» - бұл қоғамдық нормалар мен әлеуметтік шектеулерді құраушы сүзек. Бұл сүзгіден өтпейтіннің барлығы бейсаналыққа ығыстырылып, санадан шығарылып тасталады да, кейін келе күрделі психикалық күйзеліске ұшырайды. Сондай жағдайлардың бірі ретінде З.Фрейд «Эдип комплексін» атап көрсетеді. Жалпы Фрейд өз ойын дамыта отырып бейсаналық адамдар мен қоғам әрекетіне зор ықпал етеді деген қорытындыға келеді, сонымен қатар Фрейдтің ілімін жалғастырушы Э.Фромм (1900-1980) қазіргі капиталистік қоғамның кертартпа жақтарын сынға алады. Оның пікірінше, қоғам психикалық жағынан ауру. Дегенмен оны емдеу және жазу керек. Негізгі мәселе гуманистік талдауда «жеке дертті» емдеуде болып отыр дейді.

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 19 бет
Таңдаулыға:

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі:
Кез-келген қоғамда адамдардың бір-бірімен қарым-қатынас жасауының негізгі мақсаты - адам саналығын жетілдіру жалпы сана даму үстінде болатын процесс. Адам зат тарихы сананы адамның бойына сіңген ұғымдар жиынтығы деп анықтауға мүмкіндік беріп отыр. Сонымен қатар сана процестерімен қатар жүретін алайда санаға қарсы процесс бұл бейсаналық. Бейсаналық ұғымын ғылымда алғаш қолданған 3.Фрейд болды. Оның пікірінше адам үнемі саналы түрде жұмыс істемейді, яғни адам өз еркімен іс-әрекет етуінің арқасында бейсаналық процесс жүреді.
3.Фрейд бейсаналықтың мәнін ашу мақсатында психоанализ терминін қолданды. Психоанализ (грек тілінен аударғанда жан және бөлшектену) бейсаналықты зерттейтін психотерапия және психологиялық ғылымдардың әдісі. Ол адам психикасының 3 түпнегізін қарастырады. Олар: Мен, Ол және Жоғарғы мен.
Мен сыртқы элем мен ішкі әлемдерді және Жоғарғы мен мен Ол-дың арасындағы байланыстырушы қызмет атқарады.
Ол - бейсаналықты басқарушы күш. Бұл күштің өзін Либидо басқарады.
Жоғарғы мен - бұл қоғамдық нормалар мен әлеуметтік шектеулерді құраушы сүзек. Бұл сүзгіден өтпейтіннің барлығы бейсаналыққа ығыстырылып, санадан шығарылып тасталады да, кейін келе күрделі психикалық күйзеліске ұшырайды. Сондай жағдайлардың бірі ретінде З.Фрейд Эдип комплексін атап көрсетеді. Жалпы Фрейд өз ойын дамыта отырып бейсаналық адамдар мен қоғам әрекетіне зор ықпал етеді деген қорытындыға келеді, сонымен қатар Фрейдтің ілімін жалғастырушы Э.Фромм (1900-1980) қазіргі капиталистік қоғамның кертартпа жақтарын сынға алады. Оның пікірінше, қоғам психикалық жағынан ауру. Дегенмен оны емдеу және жазу керек. Негізгі мәселе гуманистік талдауда жеке дертті емдеуде болып отыр дейді.
Енді бейсаналықтың сана түрлеріне тигізер ықпалына келсек, оның мынадай өзара байланысы бар негізгі түрлерін алдық:
Қоғамдық сана мен гипноз;
Ғылыми сана мен интуиция;
Өзіндік сана мен түс көру.
Мұндағы қоғамдық санаға гипноздық ықпалы және сана мен интуицияның айырмашылығы өзіндік санадағы түстің рөлі мәселелері қамтылған.
Тақырыптың зерттелу деңгейі:
Адам санасының мәні осы уақытқа дейін зерттеліп келе жатқан актуальды мәселелердің бірі. Адам баласы тарихи кезең барысында санасы арта түсуде. Бұл тақырыпты Батыс философтары, орыс ойшылдары мен қазақ дүниетанымында да қызығушылықтарын арттыруда. Ал үнемі саналы іс-әрекет ету барысында бейсаналық процестер жүреді. Осы бейсаналық әрекеттер, процестер арқылы адам қалай даму үстінде болатынын, бейсаналықтың атқаратын іс-әрекеттерімен адамдар арасындағы байланысын ашып көрсетуде ат салысқан батыс ойшылдары З.Фрейд және К.Г.Юнг, Э.Фромм, Гроддек, Пфистер, Ранк және орыс ойшылы К.Маркс және қазақ зерттеушілерінің арасында да өз қызығушылығын арттыруда үлкен орын алып отыр. Қазіргі кезде бейсаналық мәселесін зерттеуде Г.Сарсенбина, А.Ағатева және т.б. белсене ат салысуда.
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері:
Батыстық ойшылдардың еңбегіне сүйене отырып жазған диссертациялық жұмыстың мақсаты - адам санасы мен бейсаналығының мәні және бейсаналық адамның рухани әлемінде көрініс алуын сипаттау. З.Фрейдтің адам психологиясындағы үш негізгі түпнегізді қарастырғандағы Ол, Мен және Жоғарғы Мен-ді ашып көрсету және (Ол-ға қарсы қолданған психоанализ терминін сипаттау) өзінің басты идеясын жеке адамның психоанализ теориясы төңірегінде өрбітуін сипаттау. Осы мақсатқа жету үшін мынадай міндеттер алға қойылады:
адам санасы мен бейсаналық мәнін күрделі философиялық категория
ретінде жан-жақты қарастырау;
адам бейсаналық мәселені жан-жақты түсінуге және адамда бейсана
түрлерінің көрініс алуын талдау;
З.Фрейдтің адам психологиясындағы үш түпнегіз Ол, Мен және
Жоғарғы мен-ді сипаттау;
бейсаналық мәнін З.Фрейдтің Психоанализ теориясының арқасында
ашып көрсету;
З.Фрейдтің ілімін жалғастырушы Э.Фроммның көзқарастары;
Қоғамдық санаға гипноздың әсерін анықтау;
Ғылыми сана мен интуицияның айырмашылығын анықтау;
өзіндік санаға түстің әсерін анықтау.

Фрейдтің психоанализ теориясы

Бейсаналық жайындағы Фрейд ғылымының негізі психоанализдер мен психологиялық уайымдардағы бұл психологиялық уайымдар, зақымдар, аффентілер, орындалмай қалған үміттер психикадан жойылмайды. Невроз Фрейдтің түсінігінше ол бейсаналықта өзінің аффектілік күшін жоғалтпайтын санадан шығарылып тасталатын, психиканы зақымдайтын идеяларға қарсы тұратын ағзаның реакциясы.
Психоанализ - грек тілінен аударғанда (жан және бөлшектену) дегенді білдіретін, бейсаналықты тікелей зерттейтін психотерапия және психологиялық ғылымдардың әдісі. Бейсаналық та Фрейдтің пікірінше сана сияқты зерттеледі. Мысалы, қараңғы бөлмеде шамды жағып, біз заттарды басқаша көреміз. Дәл осылайша бейсаналықта сана мен мидің іс-әрекетімен көп байланысты. Бейсаналық барлық кезде түс көруде, гипноздық жағдайда көрініс табады. Ол жоғары да, төмен деңгейелерде де көріне береді. Соңғысы шығармашылық процестермен байланысты. Бұл жерде маңызды роль атқаратын санадан тысқары жатқан пайымдау, идея, образдың пісуі-интуиция, ойлау.
Сондай-ақ бейсаналыққа рационализм принциптеріне қарама-қарсы романтизм теориялары да бар. Осы теорияны ұстанушылардың бірі А.Шопенгауер бейсаналықтың романтизм теориясын көркем шығармашылықтың қайнар көзі деп одан әрі дамытты. Ол иррационалды концепцияны өмірдің қайнар бұлағы, табиғаттың еркіндігі әлсіз санаға қарсы тұратын өмірлік стихиялық бастау деп түсіндірді. Осындай иррационалды идеяны жалғастырушылардың бірі Э.Гартмен. ол панпсихизмді ұстанып, бүкіл тіршіліктің басы ерік пен идеялардың бірлігін құрайтын абсолют рухани бейсаналық бастау деп білді. Гартмен адамды жан-жақты көрсететін тіл мен дінді құрайтын ақындар мен суретшілерге шабыт беретін ғылымда ұлы жаңалықтар ашатын бүкіл дүниежүзілік тарихи процесті бағыттайтын өмірлік күш аталатын бейсаналықтың биологиялық түсінігін өзінің философиясының негізіне алды. Бейсаналық адам санасы білдірмей басқарады.
Біздің жанымызда сезімдердің, ойлардың өте үлкен бай қоры бар. Адам өзін бойында қаншалықты білім мен күш бар екенін еш уақытта біле алмайды. Олар шындығында оның санасына жатпайды. Бейсаналықты зерттеуге жан күйзелісін зерттеген ғылым тарихында ерекше еңбегін сіңірген, әрине данышпан психолог, невропатолог Зигмунд Фрейд болатын. Бейсаналықты зерттегенде тікелей оның еңбектеріне сүйену заңдылық болар.
Маркс пен Фрейдтгеі бейсаналықтың проблемалары да салыстыруға келерлік. "Маркстің пікірінше, бейсаналық проблемасы сананың тығылып жатқан детерминанттарының көптігі, ол сана көрінбейді. Оның ойынша олар еркін болғанымен шын мәнінде олардың еркіндігі жай бұлыңғыр түске ие. Адам және оның санасы құпия жағдайлардың кепілдері болып табылады.
Егер біз Маркс сананың бейсаналық әрекеттерін тапқан десек, ол оны адамдардың материалды-экономикалық, затты - тәжірибелері фактілерін ғана көреміз. Бейсаналық проблемаларымен Маркске дейін Спиноза, Гегель зерттеген. Маркстің ең басты ойы, ол сананың алдын-ала тұрмыс пен табиғатқа қарсы қойылған құбылыс емес, ол адамдардың материалды жағдайларынан туады.
Ал, Фрейд болса бейсаналықтың ашылуы адамның жан дүниесінде деп түсіндірді, Маркске қарағанда Фрейд бұл факторларға адамның психологиялық және биологиялық қажеттіліктерін жатқызады. Мен өз үйінде қожайын бола алмайды. Адам санасы тек оның жан дүниесінде болып жатқан бейсаналық ақпараттармен ғана шектеледі деген сөзді де айтқан оның дәл өзі болатын. Фрейдте Маркс сияқты бейсаналықты адамның рухани құндылығының негізі және сылтауы деп таныды. Бірақ Маркс бұл құлдықты адамның материалдық, әлеуметтік бостандыққа келтірсе, Фрейд болса оны адамның жан күйзелістерімен байланыстырады. Ол бейсаналықты адамдардың жан күйзелісін зерттеу үшін пайдаланды. Оның пікірінше, психотерапевт - дәрігер адамға рухани еркін болу үшін адамға көмектесу міндетті екенін айтты. Маркске қарағанда Фрейд адам еркіндігін қатаң түрде қоғамдық өзгерістерде деп қараған жоқ. Ол әрбір қоғамдағы әрбір адамның өзін-өзі ұстап, істеген әрекеттеріне есеп бере отырып, адамды еркін әрі өзін-өзі басқара алатын жанға айналдыруға болады және әрбір адам өз тағдырын билей алады, - деді.

Саналылық және бейсаналылық теориясы

Адамның жан-дүниесінің, яғни ғылымда қабылданған термин бойынша психикасының (грекше PSYche-жан), соншалықты күрделі екендігі шын мәнінде соңғы екі ғасырда ғана айқындала бастады. Оған дейін ғылымының, әсіресе философияның тарихында ойшылдардың көпшілігіне жан әлемі тек санадан тұратындай көрінетін. Өткен ғасырларда ойлаудың барлық жақтары тек саналы процестер ретінде талданып келді. Әрине саналы түрде өтпейтін психикалық қызметтер, процестер барын сезген, біршама аңлаған ойшылдар да болды. Солардың ішінде мысалы Г.Лейбниц. Шексіз көп монадалардың барлық тұйық субстанцтялар. Олардың әрқайсысында белгілі дәрежеде психика бар. Бірақ олардағы психика, жан көбіне бейсаналық түрде. Адамға жақындаған сайын оладың психикасының саналық деңгейі де арта береді. Құдіреттің жаратқан жандарының ішінде ең саналысы, әрине, адам. Бірақ адам жанында оқиғалар саналы дәрежеде өтпейді. Тек құдай ғана бүкіл өзі жаратқан әлемді жарқыраған күндей айқын санамен қабылдайды. Бұл Лейбниц қағидасының қысқаша ғана тұжырымы.
Лейбництен кейін де философияда, психологияда бейсаналық психикалық, процестер барлығын айтқандар болды (Вунд т.б.). Бірақ бейсаналық, психикалық қызметтің адам жанында айрықша зор орын алатынын толық дәлелдеген австрия психологы 3.Фрейд (1856-1939) Фрейдтің адам психикасы жайлы теориясын бұл жерде толық баяндай алмаймыз. Оның кейбір негізгі идеяларын әр мәселеге байланысты айтып отырамыз.
Сананы бейсаналықтан ажырататын негізгі белгі - саналы процестерді адам өз ойларында барлық уақытта біледі, ал бейсаналықты яғни саналы түрде іске аспаған психикалық қызметті өз ойлауында байқамайды, тіпті білмейді, олардың не жөнінде, қалай және қашан болғаны жөнінде өзіне ешбір есеп бере алмайды. Бірақ бұл білу, білмеу назарға бірден ілігетін сыртқы белгі. Оны біз күнделік тәжірибемізден жақсы білеміз. Ойлауымыздағы саналы түрде болатын нәрселерді біз одан тыс тұрған адамдай бақылап, тіпті тәптіштеп талдай аламыз.
Бірақ осы сыртқы айқын белгі бізге сананың және бейсаналықтың қандай процесс екендігін түсіндіре алмайды, неліктен біз бір жағдайда психикамызда болған оқиғаны анық біле аламыз, ал екінші жағдайда білмейміз. Саналы процестерден есімізде қалатын әсер - ол психиканың бір жарық сәуле түсіп тұрған бөлігі сияқты да, ал қалған жағы бір тас түнектей. Осы жарық пен қараңғы туралы бейне бейсанылыққа арналған зерттеулердің бәрінде кездеседі. Ол бейне сана мен бейсаналық туралы тек белгілі бір көрнекі елес туғызады, бірақ әрине оны түсіндіре алмайды.
Ең алдымен сана туралы мәселені анықтауға әрекет жасап көрейік. Философия бүкіл тарихында ойлауды тек саналы қызмет деп қарағандықтан, ол туралы көптеген концепциялар туды. Олардың көпшілін күнделікті тәжірибеде туған сана, саналылық, хақында пікірлерге ғана сүйенеді. Соңғы ғасырларда ғана сананың рефлексиялық табиғаты жөнінде айтыла бастаған.
Ал бейсаналық психикалық процестердің бар екендігі бұрыннан көптеген фактілер арқылы белгілі. Ғылым тарихында көптеген қиын проблемалардың шешімі оны зерттеп жүрген ғалымдардың ойына көбінесе ол мәселе жөнінде тіпті ойланбай жүрген кездерінде кездейсоқ әрі кенеттен аян болғанда пайда болған. Дәлірек айтқанда, ғалымдар ол туралы, әрине,
ойланып жүрген, бірақ ойлану сананың шеңберінде емес, бейсаналық сипатта өтіп жүрген болуы тиіс. Оны түсіну үшін кейбір қарапайым мысалдар келтіруге болады. Көшеде күнделікті үйреншікті жолмен жұмысқа келе жатып, қарсы келе жатқандармен соқтығысып қалмау, ой-шұқырлардан, кедергілерден айналып өту т.б. қимылдарды өткергенде адам екінің бірінде олар туралы тікелей ойланып жатпайды. Ол тіпті басқа бір нәрселерді ойластырып келе жатуы мүмкін, солай бола береді де. Оның тікелей ойланып келе жатқан нәрсесі саналы түрде қабылданады, оны ол есінде жақсы сақтайды. Ал тікелей онан кейінгі қатарда өткен көшедегі жүргені, оларды қалай өткені - оның есінде өте көмескі ізін қалдырады, ал кейде есінде қалмайды. Осы екінші қатарда өтетін оның әсерлері, шешімдері т.б. бәрі де психикалық процестер, бірақ ол сананың тікелей айналысқан нәрсесінен тыс, сондықтан жартылай саналы, күңгірт саналы, ал кейде тіпті бейсаналық процесс. Бейсаналық процестер физиологиялық емес, психикалық процестер. Оны З.Фрейд, мысалы, мынандай тәжірибе жасап көрсеткен. Ол емделушінің рұқсаты бойынша онымен гипноз сеансын өткізіп, қолындағы шатырды кейінірек ашуға бұйырған. Гипноздық күйден айықаннан кейін, емделуші ешбір жаңбыр жоқ, күн жарқырап тұрса да шатырды ашып жібереді. Оны не үшін аштың деген сұраққа, ол білмеймін, бірақ ашуға бір ұмтылыс пайда болды дейді. Яғни бейсаналық күйде қабыл алған бұйрықты, ол саналы күйінде орындаған. Шатырды ашу физиологиялық автоматтық қимылға алдын ала айналдырылған жоқ, бірақ психикалық импульске (ұмтылысқа) айналдырылған. Ол сана қатыспайтын психикалық импульс. Ондай жағдайда неліктен белгілі қимылдарды жасайтынын адамның өзі де білмейді. Яғни психикалық ұмтылыс саналы мақсатқа айналған жоқ, ол бейсаналық дәрежеде қалды. Адамның іс-әрекеттеріне кіретін механизмдер, операциялар т.б. белгілі бір жағдайларда тікелей саналы процестерге айналып, басқа жағдайларда қайтадан бейсаналықтың аясына кетіп жатады. Оның себебі адамның назарының нақты мұқтаждарға сәйкес үнемі бір объектілерден екінші объектілерге ауысып, көшіп отыратынына байланысты. Адам назары осы сәтте не нәрсеге тоқталды, сол нәрсе саналы түрде қабылданады, Адам психикасы көптеген операциялардың жәй жиынтығы емес, тұтас, бүтін процесс. Әрқашан ол қандай мақсатты орындауға күш салып жатса, басқа процестердің бәрі де, соның ішінде саналуан бейсаналық операциялар мен әрекеттер де соған бағынады, барлығы соны орындауға, жұмсалуға тиіс. Бұл, әрине, психикалық қызметтің қалыпты нормасының шеңберінде болса.
Бұл орайда сана туралы емес, сана алды саналық пен бейсаналық арасындағы психикалық жағдай туралы айту дұрыс. Басқаша айтқанда, сана ылғи да адамның өз психикасы мен әрекетінің еркін билеуімен байланысты. Болмыс туралы түсінік тап сол уақытта жоқ болса да (елестету, сағыну,
армандау, фантазия) сананы ең маңызды психикалық мінездемелерінің бірі болып есептеледі. Сол уақытта адам өзін қоршаған ортадан ойын бөліп, тек өзінің бар ынтасын белгілі бір идеяға, образға, еске түсіру немесе т.с.с. нәрселерге сала отырып, адам дәл осы уақытта көре алмайтын болған соң, сол елесті одан әрі дамыта түседі.

Философиядағы бейсаналылық проблемасы

Бейсаналық, ол өз әрекеті мен саналы түрде бейнеленетін психикалық іс-әрекеттерге ұқсас процестер болғанымен адам оны мойындамайды және адам рефлекстерімен белгіленбейді. Оларды дәстүр бойынша, саналы процестерге ұксас психикалық деп атайды. Бейсаналық барлық психикалық процестерінде құрылымдары мен жағдайларында көрсетілген. Тепе-теңдік сезінуде жататын бейсаналық сезіну, проприоцептивті (бұлшық еттік) сезінулер бар. Дәл сондай бейсаналық түрдегі көру және есту орталық жүйлердегі рефлексивті толқулар тудыратын көру және есту сезінулер бар. Бейсаналық қабылдау образдары бұрын соңды көрген белгілі бір объектіні, затты, оқиғаны қабылдағанда адамда пайда болатын феномендерге тіршілік етеді және көрінеді. Бейсаналық ұзақ уақыт сақталған және генетикалық есте сақтаумен байланысты есте сақтау. Ол адам ойының дәл осы кездегі образдарға, объектілерге бағытталған ықыласты анықтайтын ойлауды көңілді басқаратын ее. Бейсаналық ойлау, әсіресе, адамның шығармашылық мәселелерін шешу кезінде анық білінеді. Ал, бейсаналық сөз ол ішкі сөз. Сондай-ақ бейсаналық пайымдау бар. Ол адамның психикалық іс-әрекетінің бей-берекет мінездеріне әсер ететін бейсаналық жағдайлар. Бұл ұғым философиямен бірге психологияда, тарихта да т.б. ғалымдар да қолданылады. Бұл ұғымды психологияда негізін калаған австралиялық психолог З.Фрейд (1856-1939) болатын. З.Фрейд бұл ұғымды патологиялық құбылыс деп қарады. Материалистік философия мен психологияда осы кұбылыстар диалектикалық тұрғыдан түсіндіріледі. Ал, жалпы санадан тыс құбылыстар бар. Бұған әр түрлі инстинктік жағдайлар, жалған сезімдер, бей-берекет (ұйықтап жатып сөйлеу, ұйықтап жүру, гипнозға байлану, түс көру және т.б.) жатады. Оны сана қызметінің жоғарғы азығы ретінде қарастыруға болады. Өз кезегінде бейсаналық адам психикасының түбінде болғанымен уақыт өте келе сана формасының өз қалпына келуі мүмкін. Бейсаналық автоматты түрде жасалатын іс-әрекет, рефлекторлары бейнелеуді тану актісін зерттеуді білдіретін ұғым. Оның себебі әлі санаға жетпей тұрып, табиғи немесе жасанды жолмен санаға тоқтам жасау (түс көргенде, гипнозға қатты иланғанда, ұйықтап жатып жүру кезінде т.б.). Активті, яғни белсенді психикалық процес кезінде жасаған іс-әркеттер саналы әрекетке жатпайды, яғни санадан тыс болып табылады.
Бейсаналық - психиканың толық фундаменті, адамның бүкіл саналы өмірін сактайды. Сонымен бірге оның тағдырын және бүкіл халық тағдырын шеше алады. Бейсаналық ләззаттану мен қатар өлімге де мағыналық жағынан әсер етеді. Өйткені ол барлық эмоцияларды да, уайым-қайғыны да қамтиды. Адамның жеке басының бейсаналығы да адам өзіне байқалмайтын, бірақ өзіне тән және әр түрлі күтпеген жағдайларды, іс-әрекеттерге психикалық жағдайларында көрініс табады. Осында топтардың бірі - қате іс-әрекеттер:
Сөз ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.