Валюталық операциялардың экономикалық негіздері



І. Кіріспе
1.1. Валюталық операциялар жөнінде түсінік
1.2. Валюталық операциялардың экономикалық негіздері
1.3. Қазақстан Республикасынын валюта жүйесі
ІІ Негізгі бөлім
2.1. Дүниежүзілік валюта жүйесінін даму кезендері
2.2. Валюта жүйесі, валюта курсы, халықаралық есеп айырысу
2.3.Нарықтық экономикадағы екінші деңгейлі банктердің валюталық операция жүргізудегі келешегі
ІІІ Қорытынды
ІV Пайдаланған әдебиеттер
Әлем мемлекетінің төлемсіз ақша белгісін төлемге айырбас-тауға болады, сонымен қатар айырбас орнының кассирі осы операцияны айырбас тізілімі аркылы жүзеге асырады. Әлем мемлекетінің төлемсіз ақша белгісіне сәйкес Әлем банкіне инкассо үшін жіберіледі.
Тізілім журналы 30 парақтан кем болмау қажет. Журналды нөмірлеп, шнурлап, занды түлғаның және Ұлттық банктің филиалының мөрімен бекіту қажет және уәкілетті банк баскарушысы мен бас бухгалтердің қолымен және Ұлттық банк филиальшың басшысы немесе басшының орынбасарының қолымен расталуы керек. Уәкілетті банктер үш жүмыс күнінен кешіктірмей Ұлттык банк филиалына тізілім журналының болжалды аяқталу мерзімі туралы және жаңа тізілім журналының ресімделуі үшін өтініш жасау керек. Уәкілетті банктер бір жұмыс күнінен кешіктірмей Ұлттық банк филиалына келесі күннен ресімделуі үшін тізілім журналының аяқталуы туралы және оны сақтау мерзімі туралы белгі жасайтын аяқталған тізілім журналын ұсынуға міндетті. Аяқталған тізілім журналы уәкілетті банктерде олардың аяқталған күнінен бастап 5 жыл ішінде сақталады.
Валюта-айырбас операциясының аналитикалық есебі әрбір қолма-қол Әлем валютасының, Әлем валютасындағы төлем құжатының, Әлем мемлекетінің төлемді және төлемсіз ақша белгісі және Әлем валютасындағы төлем құжатының түрі бойынша сондай-ақ әрбір айырбас орындары бойынша ашылатын дербес шоттарында жүргізіледі. Дербес шоттар кіріс және шығыс кассалық ордер, сондай-ақ тізілім негізінде жүргізіледі. Синтетикалық есеп құралдарына күнделікті баланстар, кассалық және бухгалтерлік журналдар, тексеру және айналым тізімдемесі жатады.
1. Ақша Несие Банк Сейітқасымов Ғ.С Алматы 2005 ж
2. Коммерциялық банктің операциялары Алматы 2004 ж
3. Ақша айналымы банктік есептеме Алматы 2004 ж
4. Банктегі бухгалтерлік есеп С.Т. Міржақыпова Алматы 2004 ж
5. Абрютина М.С. «Анализ финансово-экономической деятельности предприятия», Москва, 1999 г.
6. Артеменко В. Г., Беллендир М. В. Финансовый анализ – М.: «ПРИОР», 1996 г.
7. Байсеитов А.Р. «Бухгалтерский учет и Аудит», Алматы 1999 г №11 «Финансовый менеджмент, анализ и управленческий учет»
8. Балабанов И. Т. Анализ и планирование финансов хозяйствующего субъекта: Учебн. пособие. – М: Финансы и статистика, 1994.
9. Дүйсенбаев К. Ш., Төлегенов Э. Т., Жұмағалиева Ж. Г. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау. Оқу құралы. – Алматы: Экономика. 2001 ж.
10. Дюсембаев К.Ш. «Аудит и анализ финансовой отчетности» Алматы «Қаржы - Қаражат», 1998 г.
11. Ковалев А.И. «Анализ финансового состояния предприятия», 1999 г.
12. Крейнина М. Н. Анализ финансового сотояния и инвестиционной привлекательности акционерных обществ. – м.: АО «ДИС», «МВ-Центр», 1994 г.

Пән: Экономика
Жұмыс түрі:  Курстық жұмыс
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 28 бет
Таңдаулыға:   
Жоспар

І. Кіріспе
1.1. Валюталық операциялар жөнінде түсінік
1.2. Валюталық операциялардың экономикалық негіздері
1.3. Қазақстан Республикасынын валюта жүйесі
ІІ Негізгі бөлім
2.1. Дүниежүзілік валюта жүйесінін даму кезендері
2.2. Валюта жүйесі, валюта курсы, халықаралық есеп айырысу
2.3.Нарықтық экономикадағы екінші деңгейлі банктердің валюталық операция
жүргізудегі келешегі
ІІІ Қорытынды
ІV Пайдаланған әдебиеттер

Кіріспе
Әлем мемлекетінің төлемсіз ақша белгісін төлемге айырбас-тауға
болады, сонымен қатар айырбас орнының кассирі осы операцияны айырбас
тізілімі аркылы жүзеге асырады. Әлем мемлекетінің төлемсіз ақша белгісіне
сәйкес Әлем банкіне инкассо үшін жіберіледі.
Тізілім журналы 30 парақтан кем болмау қажет. Журналды нөмірлеп,
шнурлап, занды түлғаның және Ұлттық банктің филиалының мөрімен бекіту қажет
және уәкілетті банк баскарушысы мен бас бухгалтердің қолымен және Ұлттық
банк филиальшың басшысы немесе басшының орынбасарының қолымен расталуы
керек. Уәкілетті банктер үш жүмыс күнінен кешіктірмей Ұлттык банк филиалына
тізілім журналының болжалды аяқталу мерзімі туралы және жаңа тізілім
журналының ресімделуі үшін өтініш жасау керек. Уәкілетті банктер бір жұмыс
күнінен кешіктірмей Ұлттық банк филиалына келесі күннен ресімделуі үшін
тізілім журналының аяқталуы туралы және оны сақтау мерзімі туралы белгі
жасайтын аяқталған тізілім журналын ұсынуға міндетті. Аяқталған тізілім
журналы уәкілетті банктерде олардың аяқталған күнінен бастап 5 жыл ішінде
сақталады.
Валюта-айырбас операциясының аналитикалық есебі әрбір қолма-қол
Әлем валютасының, Әлем валютасындағы төлем құжатының, Әлем мемлекетінің
төлемді және төлемсіз ақша белгісі және Әлем валютасындағы төлем құжатының
түрі бойынша сондай-ақ әрбір айырбас орындары бойынша ашылатын дербес
шоттарында жүргізіледі. Дербес шоттар кіріс және шығыс кассалық ордер,
сондай-ақ тізілім негізінде жүргізіледі. Синтетикалық есеп құралдарына
күнделікті баланстар, кассалық және бухгалтерлік журналдар, тексеру және
айналым тізімдемесі жатады.
Жұмыс күні аяқталғаннан кейін айырбас орнының қызметкері Әлем
валютасын және түсімді (16-косымша) сатып алу (сату) туралды айырбас
орнының күнделікті есеп беруін жасайды, валюталық және басқа да құндылықты
есептейді, кассалық аппарат немесе компьютердің есептік құжат
мәліметтерімен сәйкестігін салыстыруы және әрбір қүндылықтары бар
инкассаторлық сөмкеге үш данада жөнелтпе тізімдемесін жасайды, тізімдеменің
бірінші данасын және онда көрсетілген құндылықтарды кассир

инкассаторлық сөмкеге салады. Екінші данасы инкассаторлық сөмкеге жөнелтпе
күжат ретінде жатқызылады және инкассатор кіріс кассалық және баланстан тыс
ордерлерді ресімдеу үшін банк бухгалтериясына жіберіледі. Жөнелтпе
тізімдемесінің үшінші данасы айырбас орнындағы қүжатта сақталады.
Айырбас орнының бухгалтерлік есебіндегі операциялар келесі жағдайда
көрініс табады:
• Айырбас орнына теңге және Әлем валютасында аванс ретінде
берілген сомаға келесі жазба жасалады:
Дт 1003 Айырбас орнындағы қолма-кол ақша Кт 1001 Кассадағы қолма-қол
ақша
• Айырбас операцияларынан түскен түсім сомасына:
Дт 1859 Әлем валютасының теңгемен көрсетілген қарсы
қүны (валюталық үзақ ұстанымының)
2859 Әлем валютасының теңгемен көрсетілген қарсы
құны (валюталық қысқа ұстанымының) Кт 4530 Әлем валютасын сатып алу-
сату бойынша кірістер
• Банк Әлем валютасын ресми бағамнан төлем бағамен сатқан
кезде:
Дт 5530 Әлем валютасын сатып алу-сату бойынша шығыстар 1001 Кассадағы
қолма-қол ақша
Кт 1859 Әлем валютасының теңгемен көрсетілген қарсы қуны
(валюталык ұзақ позицияның)
2859 Әлем валютасының теңгемен көрсетілген қарсы құны (валюталық
қысқа ұстанымыньщ)

1.1. Валюталық операциялар жөнінде түсінік.

Валюталық операциялар түсінігінің мазмұны мен мәнін ашу мақсатында
тақырыптың негізгі терминдеріне анықтама берген жөн.Валюталық операцияларға
төмендегілер жатады:
1) Меншік құқығы мен басқа да құқықтарының валюталық құндылықтарға ауысу
операциялары, сонымен қатар төлем құжаттары мен төлем құралы ретінде
шетел валютасын қолдануға байланысты операциялар.
2) Қазақстан Республикасының валюталық құндылықтарды енгізу және шығару
операциялары.
3) Халықаралық ақша аударымдарын жүзеге асыру.
Бірақ бұл операциялармен ғана валюталық операциялартізімі шектелмейді.
Валюталық бақылау жөніндегізаңға сәйкес валюталық операциялар түсінігі
валюталық құндылықтармен және ҚР-ның валютасында орындалатын
операцияларды қамтиды.
Шетел валютасындаорындалатын операциялар заңға сәйкес жүзеге
асырылады. Банктер әртүрлі мемлекеттердің шаруашылық субьектілері
арасында ақшалай есеп-айырысуды қамтамасыз етумен, валюта айырбастаумен,
халықаралық валюталық несие берумен, шетел валютасындағы бағалы
қағаздарды сату және сатып алу операцияларын жүзеге асыра алады.

1. 2. Валюталық операциялардың экономикалық негіздері.
Валюталық операциялар түсінігінің мазмұны мен мәнін толық ашу үшін
негізгі терминднрге анықтама беру қажет, соның ішінде ең негізгісі – шетел
валютасы .
Шетел валютасы болып саналады:
1) банкноталар, қазыналық билеттер, сәйкес шет мемлекетте заңды түрдегі
төлем құралы болатын және айналымдағы тиындар, сонымен қатар
айналыммен шығарылатын, бірақ айырбастауға жататын ақша белгілері;
2) шетел мемлекеттерімен халықаралық ақшалай немесе есеп- айырысу
бірліктеріндегі счеттарда орналасқан қаржылар.
Ал валюталық құндылықтарға:
1) Шетел валютасы.
2 )Шетел валютасындағы бағалы қағаздар- төлем құжаттары (акция мен
облигациялар), және басқа шетел
валютасында көрсетілетін қарыз міндеттемелер
3) Бағалы металлдар – алтын, күміс платина мен платиналық топ
металлдары барлық түрде және жағдайда, ювелир бұйымдары мен ломнан басқа;
4) Табиғи бағалы металлдар- алмаз, рубин, изумрудтар, жемчуг және т.
б.
Қазақстан Республикасының валютасына кіреді:
- айналымдағы, сонымен қатар айналымнан шығарылған, бірақ айырбастауға
жататын ҚР Ұлттық банкінің билеттері мен тиындары түріндегі теңгелер;
- Қазақстан Республикасы банктеріндегі мен басқа да несиелік
мекемелеіндегі счеттарға орналасқан теңгелей қаржылар.
- ҚР валютасындағы бағалы қағаздар - теңгеде көрсетілген төлем құжаттары
мен қарыз міндеттемелер. Ұлттық және Шетел валютасындағы операцияларды
жүргізетін субъектілерді анықтауүшін валюталық реттеу жүйесінің
резидент пен резидент емес деген негізгі түсініктеріне анықтама
беру қажет .

Резидент түсінігінің құрамына келесі категориялы азаматтар мен
мекемелер кіреді:
- ҚР территориясында тұратын тұлғалар
( белгілі бір мерзімде ҚР территориясынан тыс тұратын тұлғалар да)
- ҚР заңдарына сәйкес және ҚР территориясында орналасқан заңды
- тұлғалар;
- Заңды тұлға ретінде саналмайтын, бірақ ҚР-ның заңына сәйкес құрылған
мекемелер мен организациялар.
- ҚР –ң территориясынан тыс орналасқан дипломатиялық және басқа да ресми
предстовительстволар.
- ҚР территориясынан тыс жерде орналасқан резиденттердің филиалдары
Резидент емес тұлғаларға жатады:
- ҚР тыс мемлекеттерінің заңына сәйкес және ҚР да тұрақты мекен жайы жоқ
заңды тұлғалар
- Заңды тұлға болып табылмайтын мекемелер мен организациялар.
- ҚР территориясында шетел дипломатиялық және басқа да ресми
представительстволары
- ҚР-ның территориясында орналасқан резидент еместердің филиялдары.
Валюталық операциялар түсінігінің мазмұны мен мәнін ашу
мақсатында
тақырыптың негізгі терминдеріне анықтама берген жөн. Валюталық
операцияларға төмендегілер жатады:
1. Меншік құқығы мен басқа да құқықтарының валюталық құндылықтарға
ауысу операциялары, сонымен қатар төлем құжаттары мен төлем құралы
ретінде шетел валютасын қолдануға байланысты операциялар.
2. Қазақстан Республикасының валюталық құндылықтарды енгізу және
шығару операциялары.
3. Халықаралық ақша аударымдарын жүзеге асыру. Бірақ бұл
операциялармен ғана валюталық операциялар тізімі шектелмейді.
Валюталық бақылау жөніндегі заңға сәйкес валюталықоперациялар
түсінігі валюталық құндылықтармен және Қазақстан Республикасының
валютасында орындалатын операцияларды қамтиды.
4. Шетел валютасында орындалатын операциялар заңға сәйкес жүзеге
асырылады. Банктер әртүрлі мемлекеттердің шаруашылық субъектілері
арасында ақшалай есеп - айырысуды қамтамасыз етумен, валюта
айырбастаумен, халықаралық валюталық несие берумен, шетел
валютасындағы бағалы қағаздарды сату және сатып алу операцияларын
жүзеге асыра алады.
Валюталық қатынасты реттеуде негізгі ролді арнайы валюталық
заң атқарады. Қазақстан Республикасында валюталық реттеудің негізгі органы
республиканың заңымен сәйкес валюталық реттеудің функцияларын атқаратын
Ұлттық Банк болып табылады. Басқарма мен басқа мемлекеттік органдарзаңмен
сәйкес болатын өзінің компетенциясы шегінде валюталық реттеуді жүзеге
асырады. Валюталық реттеу бойынша негізгі нормативті акт Валюталық реттеу
туралы заңы толықтырулар мен өзгертулер есебімен 24 желтоқсанда 1998 жылы
шықты. Бұл Қазақстан территориясында валюталық операцияларды атқару
тәртібі мен қағидаларын, валюталық операция субъектінің құқығы мен
міндеттемелерін, валюталық заң бұзылуының жауапкершілігін анықтайды.
Валюталық бақылаудың агенттері валюталық операцияларды жүргізу кезіндегі
валюталық заңның сақталуын бақылаудың міндеті жатқызылған банктер мен
банктік емес қаржылық өнеркәсіптер. Қазіргі кезде ҚР-да келесі негізгі
валюталық шектеулер әрекет етеді:
- Резиденттер арасындағы операция бойынша төлемдер тек
Қазақстандық валютада жүргізіледі, тек Ұлттық банктің, сонымен қатар
салық және кедендік заңмен бекіткен нормативті құқықтық актілерді
санамағанда:
- Ерекше банктік операцияларды атқаратын өкілетті банктер мен
ұйымдардан, сонымен қатар олардың айырбастау ( пункт) орындарынан тыс
шетел валютасын сатуға, сатып алуға және айырбастауға тыйым салынады:
- Резиденттердің тауар мен қызмет көрсету түрінде төлем алатын шетел
валютасы, сонымен қатар несие түріндегі өкілетті банктерде шотқа
есептелуінің міндетіне жататын, егер Қазақстан Республикасының Ұлттық
банк лицензиясында басқалары да қарастырылмаса.
Қазақстан Республикасының президенті халықаралық
міндеттеменің атқарылу мақсатында және болжанбаған жағдай кезінде шектеу
бойынша шешім қабылдауға немесе кез келген валюталық Қазақстан
опнрациялардың тоқтатылуы құқылы.
Республикасының Ұлттық банк ҚР Президенттік ҚР Ұлттық банк
туралы заңды күші бар жарғысымен сәйкес шетел валютасында валюталық
операцияларды атқаруға қажетті шектер қоюға, соның ішінде мұндай
операцияның көлемі мен сыйақы мөлшерлеменің деңгейіне шек қоюға құқылы.
ҚР реттеу туралы заңға сәйкес ҚР Ұлттық банк резиденттердің экспортты
операцияның төлем валютасына шек қоюға құқы бар. Қазіргі жағдайда
экспортты табыс сатуға шекті уақытша алып тастады.
Валюталық бақылау органдары ( Ұлттық банк пен ҚР-ның
үкіметі) және оның агенттері ( өкілетті банктер) валюталық бақылауды
жүзеге асырады. Оның мақсаты – валюталық операцияларды орындағанда
валюталық заңдарды сақтауға бақылау жасау болып табылады.
Валюталықбақылаудың негізгі жолдары мынадай:
1. Өткізілген валюталық операциялардың заңға сәйкестігін анықтау
және қажетті лицензиялар мен келісімдердің бар екендігін
анықтау.
2. Мемлекет алдындағы шетел валютасында резиденттердің
міндеттемелерін өтегенін, сонымен қатар ҚР ішкі валюталық
нарығында шетел валютасын сату бойынша міндеттемелерін
тексеру.
3. Шетел валютасындағы төлемдердің негізділігін тексеру.
4. Валюталық операциялар бойынша есеп ақпардың толықтығы мен
объективтілігін тексеру.
Валюталықлегеталар беруде көптеген шығындарға ұшыратты, сонымен
қатар валюталық бақылаудан бартерлік операциялар арқылы жолтару кең көлемде
орын алады.
Осы себептен қазірні валюталық бақылаудың көптеген кемшіліктерін
табу мақсатында қосымша іс-шаралар қолдануқажет, яғни олар валюталық және
кедендік заңдарды бұзған үшін жауапкершілікті күшейту қажет, сонымен қатар
көптеген басқа да нормативті материялдар шығару қажет.
Жоғарыда айтылғандай, валюталық реттеу жүйесінің негізі
валюталық бақылау болып табылады. Валюталық бақылаудың мақсаты резиденттер
мен резидент емес тұлғалар арқылы валюталық операцияларды жүзеге асыру мен
заң сақтауды қамтамасыз ету болғандықтан, оның негізгі бағыттары:
- жүргізілетін валюталық операцияның заңға сәйкестілігін анықтау және
оны жүзеге асыру үшін қажетті лицензия мен куәліктер:
- шетел валютасындағы төлемдерді және олардың келісім шарт
міндеттемелеріне сәйкес келетіндігін тексеру:
валюталық операция бойынша есеп толықтығын тексеру

1.3. Қазақстан Республикасынын валюта жұйесі

Нарыкка өту кезінде Қазақстан Республикасы егеменді ел ретінде
өзінің тәуелсіз дамуы кезеңінде валюталық саясат жүргізуі керек.
Қазақстанның алдында шетелдермен дербес валюта катынастарын кұрумен катар
халык шаруашылығын қайта кұру, оны нарық рельстеріне түсіру мәселелерін
бірге шешу міндеттері тұрды.
Қазакстан 1992 жылдың шілдесінде ХВҚ-ға мүше болып кіргеннен бастап
өзінің валюта қатынастарын Ямайка валюта жүйесінің құрылымдық қағидалары
мен кордың Жарғысына сәйкес калыптастыруда. Валюта катынастарын ұйымдастыру
үшін 1993 жылдың 14 сәуірінде "Валюталық реттеу туралы" алғашкы заң
қабылданды. Ол кезде Қазақстан сом аймағында болғандықтан шетелдермен жеке
валюталық байла-ныстары жоктың касында болатын. Сонымен қатар еліміз өзінің
ұлттык валютасын айналымға шығаруға дайындап, жеке алтын валюта резервтерін
кұру жұмыстарын жүргізумен шұғылдануда еді. Қабылданған заң бағаны ырқына
жіберу (либерализация) деңгейіне сәйкес келіп, кейбір жағдайларда дамып
келе жатқан валюта қатынастарына тіпті қарама-қайшы сипатта болды. 1996
жылы 24 желтоқсанда Қазақстанда "Валюталык реттеу туралы" жанадан заң
кабылданды.
Қазакстан Республикасының шетелдермен жүргізілетін валюталык
қатынастарының негізгі элементтері республикада қабылданған заңдарда
айкындалған. Олар жоғарыда айтылған заңға қоса, "Қазақстан Республикасының
ақша жүйесі туралы" 1993 жылдын 13 желтоқсандағы заң; "Қазақстан
Республикасының Ұлтғық банкі туралы" 1995 жылдың 30 нау-рыздағы заң; "Асыл
тастар және қымбат бағалы металдармен байланысты қатынастарды мемлекетгік
реттеу туралы" 1995 жылдын 20 шілдедегі заң; "Банк және банк қызметі
туралы" 1995 жылдың 31 тамызындағы заң; сонымен қатар ҚР Президентінің
Жарлыктары, үкімет Қаулылары мен Ұлттык банк баскармасының нормативтік
актілері (мысалы, 1994 жылдың 24 қарашасында ҮБ баскармасы бекіткен "ҚР-да
валюталык операцияларды жүргізу тәртібі").
Қазакстан заңдары бойынша валюталык реттеудің объектісі болып шетел
валютасы, шетел валютасындағы бағалы қағаздар, валюталық құндылықтарды,
аффинирленген (тазар-тылған) алтын мен басқа да бағалы металдарды
республикаға әкелу, альт кету және жіберу тәртібін белгілеу .болып
есептеледі. Валюталық катынастардың субъектілері болып "резиденттер" және
"резидент еместер" саналады. Резиденттерге жататындар:
Қазақстан Республикасында тұратын жеке кәсіпкерлер, оның ішінде уакытша
шетелдерде мемлекеттік қызметте жүргендер;
Қазақстан Республикасының заңдары бойынша құрылған заңды тұлғалар, сондай-
ақ олардың Қазақстан территориясындағы филиалдары және одан тыс жерлердегі
өкілдіктері;
• Қазақстан Республикасынан тыс жерлердегі дипломатиялық, сауда
және баска ресми өкілдіктер, сондай-ақ шаруашылық немесе коммерциялық іспен
шұғылданбайтын өкілдіктер.
Қазакстан Республикасында негізгі валюталык реттеу органы болып Ұлтғык
банк саналады. Ол:
• шетел валютасының және шетел валютасындағы бағалы қағаздар
айналысының аясы (сфера) мен тәртібін белгілейді, шетел валютасында
операциялар жүргізуге қажетті шектеулер енгізеді, ондай шекте-улерді сыйақы
(мүдде) көлеміне де енгізеді;
резиденттер мен резидент еместердің республикада шетел валютасымен және
шетел валютасындағы бағалы қағаздармен операциялар жүргізу ережелерін
белгілейді;
резиденттердің шетел банктерінде шот ашу шарттарын анықтайды; беру, тіркеу
ережелерін белгілеп, валюталық операциялар жүргізуге лицензиялар береді;
• ұлттық валютаның - теңгенің шетел валютасына шаккандағы бағамын,
оның ішінде бухғалтерлік есеп жүргізу, кедендік және салык төлемдері үшін,
сондай-ақ шетел валюталарымен және бағалы металдармен жасалатын операциялар
бойынша Қазакстан теңгесіне нарықтық баға белгілеу мақсатында Ұлттық
банктің ресми бағамын белгілеу жолымен реттейді;
алтын валюта активтерін кұрап, солармен операциялар жургізеді;
халыкаралык есеп айырысуды ұйымдастырып, шетелдермен қаржы-валюталык және
несие-есеп айырысу катынастарын жетілдіреді;
кабылданған мемлекеттік шарттарға сәйкес шетелдік және халықаралык
ұйымдармен шетел валюталарын тартады.
Қазақстанда валюталык бақылауды валюталык бақылау органдары және
олардың агенттері жургізеді. Валюталык бақылау органдары болып Ұлттық банк
және Қазакстан Республикасының Үкіметі саналады. Бақылау агенттері болып
заң бойынша валюталык бакылау қызметін жүргізетін ұйымдар, этап айтканда,
валюталык операциялар жүргізетін өкілетті банктер есептеледі.
Валюталык бакылау негізінен мына бағытта жүргізіледі:
жүргізілетін валюталык операциялардың заңға сәйкестігін анықтау және оған
қажетті лицензиялар мен рұқсаттың болуы;
резиденттердің мемлекет алдындағы шетел валюта сымен міндеттемелерін
орындауын тексеру; сондай-ақ ҚР-ның ішкі валюта нарығында шетел валютасын
са ту міндеттемелерінің орындалуын тексеру; шетел ва лютасымен жүргізілген
төлемдердің дәлелділігі, валю
та операциялары бойынша есеп пен есептесудің то лықтығы және объективтілігі
тексеріліп, сонымен бірге резиденттер еместердің теңгемен жүргізген
операциялары бойынша бақылау жүргізіледі.
Сөйтіп, валюта қатынастары халықаралық экономикалык, саяси және мәдени
қатынастарға қызмет етіп, ол мемлекеттің төлем балансында көрініс табады.

2.1. Дүниежүзілік валюта жүйесінін. даму кезендері

Бірінші дуниежузілік валюта жуйесі алтын монеталы стандарт негізінде
құрылып, 1867 жылы басшы елдердің өкілдері катынаскан Париж
конференциясында мемлекетаралык келісіммен заңды түрде рәсімделді.
Бірінші дүниежүзілік соғыс кезінде және одан кейін де кең тараған
валюта дағдарысы екінші дуниежузілік валюта жуйесінің пайда болуына әкеп
соктырды. Ол 1922 ж. Генуя халықаралық экономикалык конференциясында
қатысушы мемлекеттердің келісімімен рәсімделді. Бұл Генуя валюта жүйесі
конференцияда келісімге келуші 30 елдің ақша жүйесі тәрізді алтын девизді
стандартна негізделіп құрылды. Ол девиздің принципі бойынша банкноталар
алтынға емес вексельге және чекке, яғни девиздерге айырбасталды. Девиз
деген кез келген формадағы шетел валютасы (фунт стерлинг, доллар және
т.б.). Екі дүниежүзілік соғыстар аралығында (I және П) Бреттон-Вудс
конференциясына дейін резервтік валюта статусы (айырбасталатын валюта
ерекше атағы) ресми ешбір валютаға бекітілген жоқ. ДАл ағылшын фунт
стерлингі мен американдық доллар осы статусты (атақты) бірін-ші болып алуға
өзара шиеленіскен бәсекелесте таласып жатты.
Үшінші дуниежузілік валюта жуйесі. 1944 жылы 22 маусымда АҚШ БҮҮ-ның
Бреттон-Вудс конференциясында заңды түрде резервтік валюта статусы
бекітілді. Онда алтын девиз стандартына негізделіп, девиздік валюта ретінде
американдык доллар мен фунт стерлинг қабылданды. Сонымен бірге алғашқы рет
резервтік валюта статусы заңды түрде осы валюталарға бекітілді. Бұл АҚШ пен
Үлыбританияның халықаралык қарызын өз ұлттық валютасымен өтеулеріне
мүмкіндік туғызды. 1949 жылы өзіне капиталистік өнеркәсіп ендірісінін 54,6%-
ін, тауар экспортының 33%-ін, ресми алтын резервінің 75%-ін шоғырландырған
АҚШ-тың экономикалық басымдығы және оның бәсекелестері екінші дуние-жүзілік
соғыстың нәтижесінде әлсіреуі доллардың үстемдігін қамтамасыз етті. Батыс
Еуропаның және Жапонияның аса ауыр валюта-экономикалык жағдайы, сондай-ақ
бұл мемле-кеттердің АҚШ-қа тәуелділігі, долларлық гегемония (басымдық)
олардағы доллардың өткір жетіспеушілігінде, яғни "долларлық аштықта"
көрініс тапты.
Бреттон-Вудс жүйесінің құрылымдық принциптері төмендегідей:
доллар мен фунт стерлингтің резервтік валюта ретіндегі статусы бекітілді;
ХВҚ-ға мүше елдердің барлығы өз валютасын баска валюталарға алтын арқылы
айырбастайды, онда валютаның алтын паритеті және валюта бағамы бекітілді.
Валюталардың нарыктық бағамы доллар паритетінен
± 1%-ке, Еуропа елдерінде ± 0,75% ауытқуы мүмкін;
шетел орталық банктерінің долларлык резервтері (қорлары) алтынға
американдық қазынашылық мекемесі (казначейство) аркылы ресми бағамен
айырбасталады;
алтынның төмендетілген ресми бағасы бекітілді (35 АҚШ доллары кұрамында
31,1 гр таза алтыны бар 1 тройск унциясына теңгерілді);
мемлекетаралык валюта катынастарын реттейтін орган
- Халыкаралык валюта қоры (ХВҚ) құрылды.
ХВҚ-ның негізгі қызметі - осы мемлекетаралық қорға мүше елдердін
валюта паритетін, бағамдарын және басқа валюталарға еркін айырбасталуын
бақылауды қамтамасыз ету. Бретгон-Вудс жүйесі ширек ғасырдан астам уақыт
аралығында халықаралық еңбек бөлінісінің тереңцеуіне және әлемдік нарықтың
қарқындап өсуіне ықпал етті.
Дегенмен бұл жүйе оған мүше елдердің барлығына бірдей тең құқық бере
алмады. Долларлық стандартты бекіткен принциптерді АҚШ басқа елдер есебінен
әлемде өз үстемдік позициясын күшейтуге пайдаланды. Бреттон-Вудс валюта
жүйесінің қайшылығы, ең алдымен доллар мен фунт стерлингтің ұлттық сипаты
және оларды халықаралық төлем құралдары ретінде қолдануы, біртіндеп жүйені
элсірете бас-тады. Осы кезде Батыс Еуропа мен Жапонияның позициясы күшейді.
1971-1973 жж. валюта дагдарысы Бреттон-Вудс жүйесінің іс жүзінде күйреуін
жеделдетті.
Төртінші (казіргі) дүниежүзілік валюта жүйесі 1976 жылдың каңтарында
ХВҚ-ға мүше-мемлекеттердің Кингстон-да (Ямайка) кол койған келісімімен
дүниеге келіп, Ямайка валюта жүйесі деп аталды. Бұл жүйе енді ешбір ұлттык
валюта жүйесіне негізделмей, тек заң жүзінде бекітілген мемлекетаралык
принциптерге сүйенеді. Онда доллар ерекше орында болғанмен, ол бұрынғыдай
роль аткармайды. Жаңа жүйе көпвалюталы стандарт болып табылады.
Ямайка валюта жүйесінің бұрынғы жүйеден айырмашылығы:
• алтын өзінің монетарлық қызмет атқаруын тоқтатты, яғни енді бірде-
бір валютаның кұрамында алтын жоқ: ХВҚ-ның өзгерген Жарғысына сәйкес алтын
кұн өлшемі ретінде және валюта бағамын есептеуге де колданбауы тиіс. Сөйтіп
алтын паритетінің, алтынның ресми бағасының, шетел орталык банктері мен
үкімет орындары үшін американдық қазынашылықтың долларлык резервтерді
алтынға айырбастауы жойылғандығы заңмен бекітілді. Дегенмен, Ямайка валюта
жүйесінен алтынды валюта соғылатын металл ретінде заң жүзінде ығыстырғанға
карамастан, іс-жүзінде оның акша ретінде колдану мүмкіндіктері таусыла
қойған жоқ. Алтынның нақты бағасы болғандықтан ол бұрынғыдай төтенше
халықаралық ақша және аса сенімді резервтік актив ретінде саналады. Қазіргі
кезде мемлекеттердің орталық банктері және жеке тезавраторлар шамамен 60
мың тонна алтын сактауда (әрқайсысында 34 мың және 25 мың тонна алтын бар).
• алтын девизді стандарттың орнына жаңа халықаралық есепайырысу құралы
- СДР енгізілді. Ол валюталык паритет пен валюта бағамының негізі деп
жарияланды. Дегенмен СДР эмиссияланған (1970 ж.) 30 жыл ішінде ол құн
эталонына (үлгі өлшем), не басты халыкаралык төлем және резерв кұралына
айналған жок. Ол элемдік акша ролін орындаудан тым алыс болды. Бағамы СДР-
мен аныкталатъш вадюталар саны жылдан-жылға азайды. Егер олардың саны 1980
ж. 15 болса, 1998 ж. ол көрсеткіш 2-ге дейін азайды. СДР стандартының
болашағы жоқ, оның қолдану аясы негізінен ХФҚ-ның операцияларымен
шектелеуде. Дол-лардың Бреттон-Вудс жүйесіндегі ресми резервтік валюта
статусы алынып тасталса да, іс-жүзінде долларлык стандарт сақталуда.
Валютаның шартты құнын анықтайтын СДРдың валюталык қоржынының ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Қазақстан Республикасының Президенті валютаны өзгертуге құқылы
Валюталық шоттар
Валюталық лицензиялар
Валюталық операциялардың сипаттамасы
Валюталық реттеуді либерализациялаудың әлемдік тәжірибесі
Валюталық нарық және валюта жүйесі туралы
Ақшалай қаражаттар және олардың элементтері
Банкілік операциялар
Мәміле төлқұжатын ресімдеу
Валюталық операцияларды тіркеу
Пәндер