1980-1990 жылдардағы КСРО дағдарысы



1 1980.1990 жылдардағы КСРО дағдарысы және оның себептері
2 Мемлекеттік егемендік туралы декларация
1989 жылы мамыр-маусым айларында өткен КСРО халық депутаттарының І съезінде саясаттағы, экономикадағы және қоғамдық өмірдің әлеуметтік-рухани салаларындағы жағдайларға өткір сын айтылып, коммунистік партия жұмысына талдау жасалды. Кеңес қоғамына төнген дағдарыстың себептері іздестірілді. Қоғамдық-саяси өмірдің аса маңызды мәселелері төңірегіндегі тартыс бір-біріне қарама-қарсы ұстанымдағы депутат топтарының құрылуына алып келді. Халық депутаттарының І съезінің жұмысын бастасымен-ақ аймақаралық депутаттық топтар құрылды. Халық депутаттарының І съезінің қабылдаған шешімдердің көпшілігі жүзеге асқан жоқ. Соған қарамастан ол партия комитеттерінің билігін едәуір әлсіретті. Е. Лигачев, П. Соломенцев тәрізді КОКП және мемлекет басшыларының, тіпті, КОКП ОК Бас хатшысы М.С. Горбачевтің де қызметтері үздіксіз сынға алына бастады. Кеңестер, кәсіподақтар, комсомол бірте-бірте КОКП өктемділігінен арылып, сайлау кезінде демократиялық ұстанымдар алға шығарылды. Осындай жағдайда партия комитеттерінің лидерлері жеңілістерге ұшырады. Қоғамда, саяси қарсыластар арасында ымырасыздық, табансыздық пен тұрақсыздық күшейді. Демократиялық сенімдегі адамдар көбіне «күйе жаққыш», «сатылғыш», «екі жүзді» деп айыпталды. Демократиялық қоғамға өтудің басталуы одақтас республикалар мен олардың мемлекеттік құқылық формациялары арасындағы қатынастардың қалыптасқан практикасын қайта қарауға әкелді. Жаңа одақтық келісім-шарттың жасалу мүмкіндігі жайлы мәселені – 1988 жылдың өзінде-ақ, ең алдымен Балтық жағалауы республикалары ұлттық-демократиялық қозғалыстарының өкілдері көтере бастаған болатын. КСРО Халық депутаттарының І съезінде депутаттар тарапынан бұл мәселе қайта көтерілді. Съезде унитарлық мемлекетке тән хал-ахуалдың түрін өзгертіп, қалыптасқан құрылымды жаңа мазмұнмен байытуға, орталық пен республикалар арсындағы құқықтар мен міндеттерді қайта бөлуге деген ұмтылыстар жасалды.
1989 жылдың өзінде-ақ, КСРО-ны конфедерация қағидалары негізінде өзгертудің нақты көріністері байқалды. Алайда, ол жүргізілмеді. Осыдан соң республикалар өздерінің бөлінетіндігі жайлы неғұрлым батыл мәлімдей бастады. Орталық теледидар, «Правда», «Советская Россия» газеттері Балтық жағалауы республикаларына қарсы науқан бастап, оларда адам құқықтары бұзылып, Орталық басшылық бұл республикаларға экономикалық және саяси қысым көрсетіп жатыр деген бағытта дауды күшейте түсті.
1990 жылдың 25 наурызында Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің 12-шақырылымында депутаттық орындарға сайлау алды науқаны жүргізілді. Депутаттыққа кандидаттарды ұсыну құқығы еңбек ұжымдарына, азаматтардың жиналысына берілді. Сайлау процесіне саясаттандырылған топтар, ресми емес бірлестіктер енгізілді. Сайлау алды науқанында 360 депутаттық мандатқа 2000-нан артық кандидат қатысты. Сайлауды өткізу тәжірибесі, көптеген Жоғарғы Кеңестерде егемендік және тәуелсіздікке бағыт алған күштердің басымдыққа ие бола бастағанын танытты. Жұмысшы және шаруа тобымен қатар, қайта сайланған Қазақ КСР Жоғары Кеңесіне ғалымдар, заңгерлер, ЖОО ректорлары, діни қайраткерлер енді. 1990 жылдардың екінші жартысынан бастап Қазақстан саяси жүйенің заманға сай негізін қалауға батыл қадамдар жасады. Ұлттық құрамы жағынан - 181 қазақ, 100 орыс және 340 депутаттың 51-і компартия органдарының қызметкерлері болды. Жоғары Кеңестің төрағалығына Ерік Асанбаев сайланды.

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі:  Материал
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:   
1980-1990 жылдардағы КСРО дағдарысы және оның себептері 

1989 жылы мамыр-маусым айларында өткен КСРО халық депутаттарының І съезінде
саясаттағы, экономикадағы және қоғамдық өмірдің әлеуметтік-рухани
салаларындағы жағдайларға өткір сын айтылып, коммунистік партия жұмысына
талдау жасалды. Кеңес қоғамына төнген дағдарыстың себептері іздестірілді.
Қоғамдық-саяси өмірдің аса маңызды мәселелері төңірегіндегі тартыс бір-
біріне қарама-қарсы ұстанымдағы депутат топтарының құрылуына алып келді.
Халық депутаттарының І съезінің жұмысын бастасымен-ақ аймақаралық
депутаттық топтар құрылды. Халық депутаттарының І съезінің қабылдаған
шешімдердің көпшілігі жүзеге асқан жоқ. Соған қарамастан ол партия
комитеттерінің билігін едәуір әлсіретті. Е. Лигачев, П. Соломенцев тәрізді
КОКП және мемлекет басшыларының, тіпті, КОКП ОК Бас хатшысы М.С.
Горбачевтің де қызметтері үздіксіз сынға алына бастады. Кеңестер,
кәсіподақтар, комсомол бірте-бірте КОКП өктемділігінен арылып, сайлау
кезінде демократиялық ұстанымдар алға шығарылды. Осындай жағдайда партия
комитеттерінің лидерлері жеңілістерге ұшырады. Қоғамда, саяси қарсыластар
арасында ымырасыздық, табансыздық пен тұрақсыздық  күшейді. Демократиялық
сенімдегі адамдар көбіне күйе жаққыш, сатылғыш, екі жүзді деп
айыпталды. Демократиялық қоғамға өтудің басталуы одақтас республикалар мен
олардың мемлекеттік құқылық формациялары арасындағы қатынастардың
қалыптасқан практикасын қайта қарауға әкелді. Жаңа одақтық келісім-шарттың
жасалу мүмкіндігі жайлы мәселені – 1988 жылдың өзінде-ақ, ең алдымен Балтық
жағалауы республикалары ұлттық-демократиялық қозғалыстарының өкілдері
көтере бастаған болатын. КСРО Халық депутаттарының І съезінде депутаттар
тарапынан бұл мәселе қайта көтерілді. Съезде унитарлық мемлекетке тән хал-
ахуалдың түрін өзгертіп, қалыптасқан құрылымды жаңа мазмұнмен байытуға,
орталық пен республикалар арсындағы құқықтар мен міндеттерді қайта бөлуге
деген  ұмтылыстар  жасалды.

1989 жылдың өзінде-ақ, КСРО-ны конфедерация қағидалары негізінде өзгертудің
нақты көріністері байқалды. Алайда, ол жүргізілмеді. Осыдан соң
республикалар өздерінің бөлінетіндігі жайлы неғұрлым батыл мәлімдей
бастады. Орталық теледидар, Правда, Советская Россия газеттері Балтық
жағалауы республикаларына қарсы науқан бастап, оларда адам құқықтары
бұзылып, Орталық басшылық бұл республикаларға экономикалық және саяси қысым
көрсетіп жатыр деген бағытта дауды күшейте түсті.

1990 жылдың 25 наурызында Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің 12-шақырылымында
депутаттық орындарға сайлау алды науқаны жүргізілді. Депутаттыққа
кандидаттарды ұсыну құқығы еңбек ұжымдарына, азаматтардың жиналысына
берілді. Сайлау процесіне саясаттандырылған топтар, ресми емес бірлестіктер
енгізілді. Сайлау алды науқанында 360 депутаттық мандатқа 2000-нан артық
кандидат қатысты. Сайлауды өткізу тәжірибесі, көптеген Жоғарғы Кеңестерде
егемендік және тәуелсіздікке бағыт алған күштердің басымдыққа ие бола
бастағанын танытты. Жұмысшы және шаруа тобымен қатар, қайта сайланған Қазақ
КСР Жоғары Кеңесіне ғалымдар, заңгерлер, ЖОО ректорлары, діни қайраткерлер
енді. 1990 жылдардың екінші жартысынан бастап Қазақстан саяси жүйенің
заманға сай негізін қалауға батыл қадамдар жасады. Ұлттық құрамы жағынан -
181 қазақ, 100 орыс және 340 депутаттың 51-і компартия органдарының
қызметкерлері болды. Жоғары Кеңестің төрағалығына Ерік Асанбаев сайланды.

1990 жылдардың басында КСРО-дағы саяси жағдай декларативтік сипаттағы
көптеген демократиялық ережелерден тұратын қолданыстағы 1978 жылғы Қазақ
КСР Конституциясын өзгертуді, Қазақстанның егемен құқықтарын бекітетін
мүлдем жаңа заңнама актілерін қабылдауы қажет етті.

КСРО-ны жайлаған саяси дағдарыс, одақтың аса ауыр жағдайда ыдырау процесі
саяси жүйені реформалауды қажет етті. Дағдарыстан шығудың бір жолы –
Президенттік қызметті енгізу болатын. 1990 жылы 24 сәуірде Жоғарғы Кеңес
Қазақ КСР Президенті қызметін бекіту мен Қазақ КСР Конституциясына
өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы (Негізгі Заң) заң қабылдап,
Қазақ КСР Президенті қызметін бекітті. 1990 жылы 24 сәуірде қызу
талқылаудан кейін Жоғарғы Кеңес Қазақ КСР-нің Президенті етіп Н.Ә.
Назарбаевты сайлады. Жасырын дауыс беруге қатысқан 335 депутаттың 317-і –
Н.Ә. Назарбаевқа дауыс берді, 18 депутат қарсы болды. Қазақстанда
Президенттік институт Ресейге қарағанда бір жыл бұрын енгізілді. 

Мемлекеттік егемендік туралы декларация

1990 жылы қазанда қоғамдағы жағдай барынша шиеленісті. 1990 жылы халық
депуттары арасынан парламент жұмысын жандандыруға баламалы қозғаушы күш
болу мақсатында Демократиялық Қазақстан депутаттық тобы құрылды. Марат
Оспанов бастаған Демократиялық Қазақстан депутаттық тобына Б. Қадырбеков,
Е. Ертісбаев, Ю. Сытых, М. Оспанов, П. Своик және облыс орталықтарындағы
жұмысшылар комитеттерінің өкілдері мүше болды. 1991 жылы олардың саны 54
депутатқа жетті. Олар Азат, Единство қозғалыстарымен және басқа да
ресми, ресми емес топтармен байланыс орнатты. Бұл күрделі кезеңде
–Демократиялық Қазақстан депутаттық тобы барынша белсенді қызмет атқарды.
Бұл топтың мүшелері идеялық жағынан Демократиялық платформаның жақтастары
болып табылды. Олардың билік құрылымын партиядан тазарту туралы ұсыныстары
Жоғарғы Кеңестің партиялық-шаруашылық активінде наразылық тудырды. Сондай-
ақ, Демократиялық Қазақстан депутаттық тобы мүшелері ұсынған Егемендік
туралы декларацияның баламалы жобасы республикалық және одақтық баспасөз
беттерінде ерекше дүмпу тудырды. Жоба авторлары 1990 жылдары барлық одақтас
республикаларда қабылданған ұлттық мемлекеттілік және құқықтық мемлекет
туралы тұжырымдамалар қарама-қайшы болды дегенді алға тартты.
Демократиялық Қазақстанның жетекшілері полиэтникалық қоғамда ұлттық
мемлекеттілік тұжырымын жүзеге асыру жағымсыз салдарға әкеледі деп санады.
Ұлттық республиканың орнына азаматтық қоғам құрылуы тиіс деген ұстанымда
болды. Қазақ зиялылары егемендік алдымен тілге берілсін деген ұсыныс
тастады. Филология ғылымдарының докторлары Бабаш Әбілқасымов, Сапарғали
Омарбеков Социалистік Қазақстан газетінің 1990 жылғы 3 қазандағы санында
Қазақ ССР-ның мемлекеттік Егемендігі туралы Декларациясының жобасы тіл
туралы заңға қайшы келіп тұрғанын айтып, дабыл көтерді. Тіл туралы заңда
орыс тілі Қазақстан жерінде ұлтаралық қарым-қатынас тілі деп жарияланған
болатын, Декларация жобасын жасаушылар оны ресми тіл деп өзгертіп жібергені
сынға алынды. Ғалымдар орыс тілін Қазақ ССР-ында ресми тіл деп жариялау –
қазақ тілінің мемлекеттік статусын жоққа шығарумен пара-пар екенін, өзі
көктеп, өркен жайған туған топырағында қазақ тілінің ресми тіл болуға да
әбден құқығы бар екенін дәлелдеді. Декларация жобасы қызу талқыланды.
Декларацияның негізгі жобасы және оған балама негізде ұсынған
Демократиялық Қазақстан тобының жобасы, депутаттардан, жалпы жұртшылықтан
түскен пікірлер мен ескертулерді Декларация жобасына енгізу жөнінде арнайы
комиссия құрылып, депутат Салық Зимановтың басшылығымен бір аптадан астам
уақыт жұмыс істеді. 1990 жылы 15 қазанда Қазақ ССР Жоғарғы  Советінің
екінші сессиясында егемендік туралы Декларацияның жобасы жөнінде талас
пікірлер болды. Қазақ ССР Жоғарғы Советінің төрағасы Е. Асанбаев тарапынан
Демократиялық Қазақстан жобасы өте кеш ұсынылды. Жоғарғы Советке мәлім
етілмей, баспасөзге жарияланды. Сондай-ақ, оның құрамындағы 30 депутат
сессияға ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
20 – ғасырдың екінші жарысы – 21 ғасырдың бас кезіндегі халықаралық қатынастар
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЦИКЛ. ЦИКЛДЫҢ КЕЙНСТІК, НЕОКЕЙНСТІК ЖӘНЕ МОНЕТАРЛЫҚ Т¥ЖЫРЫМДАМАЛАРЫ
Экономикалық дамудың циклдық теориялары
Ежелгі және орта ғасырлардағы Русь (ІХ ғ.-ХҮІ ғ. басы)
Мюнхен келісімі қарсаңындағы европадағы халықаларық жағдай
Дүние жүзілік отын-энергетика кешені және атом энергетикасы
Чехословакиядағы бархыт революциясының тарихи маңызы
КазАтомПром
Қазақстан Республикасы атом өнеркәсібінің тарихы
Тәуелсіз Қазақстан тарихындағы төрт жаһандық дағдарыс
Пәндер