Құрылыс материалдарын сынау
Кіріспе 4
1.тарау. Құрылыс материалдарының тығыздығы анықтау 5
2.тарау. Заттың орташа тығыздығын анықтау 8
2.1. Дұрыс геометриялық формадағы үлгінің орташа
тығыздығын анықтау 8
2.2. Дұрыс емес геомертрялық формадағы үлгінің орташа
тығыздығын анықтау 9
2.3. Сусымалы материалдардың, мәселен құмның орташа
тығыздығын анықтау. 10
2.4. Сұйық заттардың орташа тызығдығының анықтау 11
111.тарау. Тау жыныстарының қасиеттері 12
3.1. Ен басты тау жыныстарының қысқаша сипатамаларын
жасау. 14
3.2. Тау жыныстарының көлемдік салмағы анықтау 15
3.3. Жыныстың тығыздығын анықтау 16
3.4. Іс жүзіндегі бос қуыстылықты анықтау 16
3.5. Су сіңіруді анықтау
1.тарау. Құрылыс материалдарының тығыздығы анықтау 5
2.тарау. Заттың орташа тығыздығын анықтау 8
2.1. Дұрыс геометриялық формадағы үлгінің орташа
тығыздығын анықтау 8
2.2. Дұрыс емес геомертрялық формадағы үлгінің орташа
тығыздығын анықтау 9
2.3. Сусымалы материалдардың, мәселен құмның орташа
тығыздығын анықтау. 10
2.4. Сұйық заттардың орташа тызығдығының анықтау 11
111.тарау. Тау жыныстарының қасиеттері 12
3.1. Ен басты тау жыныстарының қысқаша сипатамаларын
жасау. 14
3.2. Тау жыныстарының көлемдік салмағы анықтау 15
3.3. Жыныстың тығыздығын анықтау 16
3.4. Іс жүзіндегі бос қуыстылықты анықтау 16
3.5. Су сіңіруді анықтау
КІРІСПЕ
Ғылыми-техникалық прогрестің жетістіктерін халық шаруашылығына ендіруде шешуші маңыз атқаратын және материалдар өңдеудің жеке бір үлкен тарауы болып табылатын күрделі құрылысқа кең көңіл бөлінуде.
Өндіріс отындарын қайта жабдықтандырғанда немесе құрылыс жобаларын іске асырғанда, аса жетілген технология мен ғылыми жетістіктердің жаңалықтарын өндіріске ендіреді. Ауылшаруашылық, өнеркәсіп және де тұрғын үй құрылысының жедел дамуына байланысты құрылыс-монтаж жұмыстарының көлемі ұлғаяды. Мұның өзі жалпы құрылыстың техникалық қоры болып табылатын құрылыс материалдар өнеркәсібінің тез дамуы мен жетілдіруін талап етеді.
Халық шаруашылығының материал көп керек жұмсайтын саласы – құрылыс. Мұнла ғимараттар мен құрылыстарды тұрғызуға кететін материалдардың құны жалпы құрылыс-монтаж жұмысының 50%-дей, ал халық шаруашылығына кеткен күрделі қаражаттың 30% болып отыр. Еліміздің 1995 жылдарға дейінгі жобаланған әлеуметтік, экономикалық дамудың негізгі бағыттарында атап айтқандай, құрылыс материалдары мен бұйымдарының аса тиімді және үнемді түрлерін дамыту көзделінген. Атап айтқанда құрылыстың көлемін төмендетіп, сапасын арттырып, мейлінше аз шикізат жұмсайтын, олардың жалпы салмағын азайту арқылы жылу тоғарылау қасиеттерін жақсартып, құрылыста жүргізілетін көптеген қосымша құрылыс және әрлеу жұмыстарын өндіріс жағдайында тындырып, құрылыс алаңына көбінше дайындығы жоғары сапалы бұйымдар мен конструкцияларды апару қазіргі уақыттың басты тілегі болып отыр.
Осымен қатар көптеген өндіріс қалдықтарын саналуан құрылыс материалдарын алуға пайдалану жергілікті әртүрлі шаруашылық құрылыстарының кеңінен дамып ұлғаюын қамтамасыз етеді.
Әрдайым көлемі өсіп келе жатқан құрылыс-монтаж жұмыстарын сапалы орындау үшін, жоғары оқу орындары дайындайтын қабілетті, білімді инженер-құрылысшылардың әртүрлі мамандықтары керек болып отыр.
Осыған орай болашақ инженер-құрылысшылар заводтан шыққан және құрылыс алаңына түскен дайын бұйымдар, бөлшектер, конструкциялар мен шикізаттың сапасын анықтайтын әдістерді меңгеруі керек. Олардың материалдарды қабылдау, сақтау, тасымалдау ережелерін сақтай отырып, орынды үнемі ысыраптау және де жұмыстардың сапалы орындалуына келтірілген лабораториялық жұмыстарды орындау көптен-көп көмек етеді. Сондықтан студенттердің лабораториялық жұмыстарды сапалы меңгеруі және толық көлемде игеруі олардың алған білімдерін өз бойына бекітудің ең тиімді жолдарының бірі.
Ғылыми-техникалық прогрестің жетістіктерін халық шаруашылығына ендіруде шешуші маңыз атқаратын және материалдар өңдеудің жеке бір үлкен тарауы болып табылатын күрделі құрылысқа кең көңіл бөлінуде.
Өндіріс отындарын қайта жабдықтандырғанда немесе құрылыс жобаларын іске асырғанда, аса жетілген технология мен ғылыми жетістіктердің жаңалықтарын өндіріске ендіреді. Ауылшаруашылық, өнеркәсіп және де тұрғын үй құрылысының жедел дамуына байланысты құрылыс-монтаж жұмыстарының көлемі ұлғаяды. Мұның өзі жалпы құрылыстың техникалық қоры болып табылатын құрылыс материалдар өнеркәсібінің тез дамуы мен жетілдіруін талап етеді.
Халық шаруашылығының материал көп керек жұмсайтын саласы – құрылыс. Мұнла ғимараттар мен құрылыстарды тұрғызуға кететін материалдардың құны жалпы құрылыс-монтаж жұмысының 50%-дей, ал халық шаруашылығына кеткен күрделі қаражаттың 30% болып отыр. Еліміздің 1995 жылдарға дейінгі жобаланған әлеуметтік, экономикалық дамудың негізгі бағыттарында атап айтқандай, құрылыс материалдары мен бұйымдарының аса тиімді және үнемді түрлерін дамыту көзделінген. Атап айтқанда құрылыстың көлемін төмендетіп, сапасын арттырып, мейлінше аз шикізат жұмсайтын, олардың жалпы салмағын азайту арқылы жылу тоғарылау қасиеттерін жақсартып, құрылыста жүргізілетін көптеген қосымша құрылыс және әрлеу жұмыстарын өндіріс жағдайында тындырып, құрылыс алаңына көбінше дайындығы жоғары сапалы бұйымдар мен конструкцияларды апару қазіргі уақыттың басты тілегі болып отыр.
Осымен қатар көптеген өндіріс қалдықтарын саналуан құрылыс материалдарын алуға пайдалану жергілікті әртүрлі шаруашылық құрылыстарының кеңінен дамып ұлғаюын қамтамасыз етеді.
Әрдайым көлемі өсіп келе жатқан құрылыс-монтаж жұмыстарын сапалы орындау үшін, жоғары оқу орындары дайындайтын қабілетті, білімді инженер-құрылысшылардың әртүрлі мамандықтары керек болып отыр.
Осыған орай болашақ инженер-құрылысшылар заводтан шыққан және құрылыс алаңына түскен дайын бұйымдар, бөлшектер, конструкциялар мен шикізаттың сапасын анықтайтын әдістерді меңгеруі керек. Олардың материалдарды қабылдау, сақтау, тасымалдау ережелерін сақтай отырып, орынды үнемі ысыраптау және де жұмыстардың сапалы орындалуына келтірілген лабораториялық жұмыстарды орындау көптен-көп көмек етеді. Сондықтан студенттердің лабораториялық жұмыстарды сапалы меңгеруі және толық көлемде игеруі олардың алған білімдерін өз бойына бекітудің ең тиімді жолдарының бірі.
ӘДЕБИЕТТЕР
1. Бутт Ю.М., Тимашев В.В., Сычев М.М. Химическая технология вяжущих материалов. Высшая школа, 1980, стр.376-379.
2. Комар А.Г.Строительные материалы. М., Высшая школа, 1976.
3. Временная инструкция по заводской отделке и защите фасадных поверхностей панелей и блоков из ячеистых бетонов РСН 29-68. М., 1968.
4. Инструкция по заводской отделке фасадных поверхностей железобетонных наружных стеновых панелей ИЖБ 101-68. М., Стройиздат, 1968.
5. Темиркулов Т.Т., Алтаева С.Н. Методическое указание. Природные каменные материалы. Чимкент, КазХТИ, 1986.
6. Воробьев В.А. Практикум по общему курсу строительных материалов. М., Стройиздат, 1972.
7. ГОСТ 9179-77 құрылыс әгі.
8. Пискарев Б.А. Лабораторные работы по курсу «Строительные материалы и изделия». М., Высшая школа, 1975.
9. Комар А.Г. Строительные материалы и изделия. М., 1981.
10. Химия және кремний органикалық құрылымдарды іс жүзінде қолдану жөніндегі мәжілісінің материалдары. 4-ші шығарылуы, Л., 1958.
11. Миес Р.Н., Льюис Ф.М. Силиконы. Ағылшын тілінен аударма. Химия, 1964.
12. Сенченко Н.М., Сырость в жилых зданиях, ее источники и борьба с ней. М., Стройиздат, 1967.
13. Отработка технологий и оказание научно-технической помощи по выпуску опытных панелей, фактуренных белыми декоративными составами на Алма-Атинском КСМ. Фонд НИИстроипроекта, Алма-Ата, 1979.
14. Защита подземных конструкций кирпичных зданий от переувлажнения и коррозии. Л., Стройиздат, 1958.
15. Темиркулов Т.Т., Шинтемиров И.С. Методическое указание. Испытание строительного кирпича. Чимкент, КазХТИ, 1989.
16. Лысенко Н.П.Методическое указание. Изучение свойств гипсовых вяжущих, исследование влияния добавок на регулирование сроков охватывания и твердения строительного гипса и способы получения искусственного мрамора на его основе. Чимкент, КазХТИ. 1981.
17. Мак И.Л., Силенок С.Г. Производство гипса и гипсовых изделий. Госстройиздат, 1961.
18. Юнг В.Н., Бутт Ю.М., Окороков С.Б. Технология вяжущих веществ. Промстройиздат, 1962.
19. Калаусев Т.Л. Процессы гидратации на ранних стадиях твердения цемента в книге «6-ой международный конгресс по химии цемента». 1976, стр.55-81.
20. Юдович Б.Э., Власов М.Г., Кальянова В.Н., Гусева В.И. Поверхностные явления в высокомарочных портландцементах и ложное схватывание.
21. Энтин З.Г., Клюева Л.С., Чапиешвили У.И. Исследование особенностей структурообразования цементов с ложным схватыванием. М., 1980, стр. 194-197.
22. Добронравова Л.А. Автореферат диссертации. М., 1988.
23. Алтаева С.Н., Добронравова Л.А., Темиркулов Т.Т. Методическое указание. Изучение свойств портландцемента, исследование свойств высокощелочного цемента и влияние добавок на устранение явления ложного схватывания и твердения щелочного цемента. Чимкент, КазХТИ, 1985.
24. Сорокер Б.И. Примеры и задачи по технологии бетонных и железобетонных изделий. М., Высшая школа, 1972.
25. Алексеев В.Е., Ваукин А.С., Петрова Г.Б. Вычислительная техника в инженерных и экономических расчетах. Сборник задач и упражнений. М., Высшая школа, 1984.
26. Петров А.В. Вычислительная техника в инженерных и экономических расчетах. Сборник задач и упражнений. М., Высшая школа, 1984.
27. Юрко А.А., Авдеев В.Г., Ху-Вен-Цен. Методическая разработка по программированию на алгоритмическом языке. Алма-ата, 1982.
28. Алтаева С.Н., Сузев Н.А., Темиркулов Т.Т., Ахметов А.Р., Калшабекова А.Н., Лысенко Н.П. Методическое указание. Проектирование состава тяжелого бетона с применением ЭВМ. Чимкент, 1987.
29. Колокольников В.С. Лабораторные работы по строительным материалам и деталям. Стройиздат, М., 1970.
30. Мануилов П.Н. и другие. Методы лабораторных испытаний строительных материалов и деталей. М., Высшая школа, 1968.
31. Растворы строительные. ГОСТ 4233-86. Стройиздат, М., 1986.
32. Темиркулов Т.Т., Шинтемиров К.С. Методическое указание. Изучение строительных растворов и определение качества растворных смесей. Чимкент, КазХТИ, 1989.
33. Рыбьев М.Н. и другие. Общий курс строительных материалов. М., Высшая школа, 1967.
34. ГОСТ 11505-75. Битумы нефтяные. Методы определения растяжимости.
35. ГОСТ 11506-73. Битумы нефтяные. Методы определения температуры размягчения по кольцу и шару.
36. ГОСТ 11507-78. Битумы нефтяные. Методы определения хрупкости.
37. Темиркулов Т.Т., Алтаев С.Н. Методическое указание. Испытания битума и определение сцепления с наполнителями. Чимкент, КазХТИ, 1989.
38. Шарафиева З.Ш. и другие. Методическое указание. Испытание древесины. Чимкент, КазХТИ, 1990.
39. Попов Л.Н. Лабораторные испытания строительных материалов и изделий. М., Высшая школа, 1984.
40. Темиркулов Т.Т., Алтаева С.Н., Мамонтов Ю.А. Методическое указание. Расчет и проектирование состава ячеистых бетонов с использованием ЭВМ. Чимкент, КазХТИ, 1990.
41. Темиркулов Т.Т., Калшабекова Э.Н. Методическое указание. Отделка газобетонных изделий латексцементными красками. Чимкент, КазХТИ, 1990.
бет.
Кіріспе 4
1-тарау. Құрылыс материалдарының тығыздығы анықтау 5
2-тарау. Заттың орташа тығыздығын анықтау 8
2.1. Дұрыс геометриялық формадағы үлгінің орташа
тығыздығын анықтау 8
1.2. Дұрыс емес геомертрялық формадағы үлгінің орташа
тығыздығын анықтау 9
1.3. Сусымалы материалдардың, мәселен құмның орташа
тығыздығын анықтау. 10
2.4. Сұйық заттардың орташа тызығдығының анықтау 11
111-тарау. Тау жыныстарының қасиеттері 12
3.1. Ен басты тау жыныстарының қысқаша сипатамаларын
жасау. 14
3.2. Тау жыныстарының көлемдік салмағы анықтау 15
3.3. Жыныстың тығыздығын анықтау 16
3.4. Іс жүзіндегі бос қуыстылықты анықтау 16
3.5. Су сіңіруді анықтау
1. Бутт Ю.М., Тимашев В.В., Сычев М.М. Химическая технология вяжущих материалов. Высшая школа, 1980, стр.376-379.
2. Комар А.Г.Строительные материалы. М., Высшая школа, 1976.
3. Временная инструкция по заводской отделке и защите фасадных поверхностей панелей и блоков из ячеистых бетонов РСН 29-68. М., 1968.
4. Инструкция по заводской отделке фасадных поверхностей железобетонных наружных стеновых панелей ИЖБ 101-68. М., Стройиздат, 1968.
5. Темиркулов Т.Т., Алтаева С.Н. Методическое указание. Природные каменные материалы. Чимкент, КазХТИ, 1986.
6. Воробьев В.А. Практикум по общему курсу строительных материалов. М., Стройиздат, 1972.
7. ГОСТ 9179-77 құрылыс әгі.
8. Пискарев Б.А. Лабораторные работы по курсу «Строительные материалы и изделия». М., Высшая школа, 1975.
9. Комар А.Г. Строительные материалы и изделия. М., 1981.
10. Химия және кремний органикалық құрылымдарды іс жүзінде қолдану жөніндегі мәжілісінің материалдары. 4-ші шығарылуы, Л., 1958.
11. Миес Р.Н., Льюис Ф.М. Силиконы. Ағылшын тілінен аударма. Химия, 1964.
12. Сенченко Н.М., Сырость в жилых зданиях, ее источники и борьба с ней. М., Стройиздат, 1967.
13. Отработка технологий и оказание научно-технической помощи по выпуску опытных панелей, фактуренных белыми декоративными составами на Алма-Атинском КСМ. Фонд НИИстроипроекта, Алма-Ата, 1979.
14. Защита подземных конструкций кирпичных зданий от переувлажнения и коррозии. Л., Стройиздат, 1958.
15. Темиркулов Т.Т., Шинтемиров И.С. Методическое указание. Испытание строительного кирпича. Чимкент, КазХТИ, 1989.
16. Лысенко Н.П.Методическое указание. Изучение свойств гипсовых вяжущих, исследование влияния добавок на регулирование сроков охватывания и твердения строительного гипса и способы получения искусственного мрамора на его основе. Чимкент, КазХТИ. 1981.
17. Мак И.Л., Силенок С.Г. Производство гипса и гипсовых изделий. Госстройиздат, 1961.
18. Юнг В.Н., Бутт Ю.М., Окороков С.Б. Технология вяжущих веществ. Промстройиздат, 1962.
19. Калаусев Т.Л. Процессы гидратации на ранних стадиях твердения цемента в книге «6-ой международный конгресс по химии цемента». 1976, стр.55-81.
20. Юдович Б.Э., Власов М.Г., Кальянова В.Н., Гусева В.И. Поверхностные явления в высокомарочных портландцементах и ложное схватывание.
21. Энтин З.Г., Клюева Л.С., Чапиешвили У.И. Исследование особенностей структурообразования цементов с ложным схватыванием. М., 1980, стр. 194-197.
22. Добронравова Л.А. Автореферат диссертации. М., 1988.
23. Алтаева С.Н., Добронравова Л.А., Темиркулов Т.Т. Методическое указание. Изучение свойств портландцемента, исследование свойств высокощелочного цемента и влияние добавок на устранение явления ложного схватывания и твердения щелочного цемента. Чимкент, КазХТИ, 1985.
24. Сорокер Б.И. Примеры и задачи по технологии бетонных и железобетонных изделий. М., Высшая школа, 1972.
25. Алексеев В.Е., Ваукин А.С., Петрова Г.Б. Вычислительная техника в инженерных и экономических расчетах. Сборник задач и упражнений. М., Высшая школа, 1984.
26. Петров А.В. Вычислительная техника в инженерных и экономических расчетах. Сборник задач и упражнений. М., Высшая школа, 1984.
27. Юрко А.А., Авдеев В.Г., Ху-Вен-Цен. Методическая разработка по программированию на алгоритмическом языке. Алма-ата, 1982.
28. Алтаева С.Н., Сузев Н.А., Темиркулов Т.Т., Ахметов А.Р., Калшабекова А.Н., Лысенко Н.П. Методическое указание. Проектирование состава тяжелого бетона с применением ЭВМ. Чимкент, 1987.
29. Колокольников В.С. Лабораторные работы по строительным материалам и деталям. Стройиздат, М., 1970.
30. Мануилов П.Н. и другие. Методы лабораторных испытаний строительных материалов и деталей. М., Высшая школа, 1968.
31. Растворы строительные. ГОСТ 4233-86. Стройиздат, М., 1986.
32. Темиркулов Т.Т., Шинтемиров К.С. Методическое указание. Изучение строительных растворов и определение качества растворных смесей. Чимкент, КазХТИ, 1989.
33. Рыбьев М.Н. и другие. Общий курс строительных материалов. М., Высшая школа, 1967.
34. ГОСТ 11505-75. Битумы нефтяные. Методы определения растяжимости.
35. ГОСТ 11506-73. Битумы нефтяные. Методы определения температуры размягчения по кольцу и шару.
36. ГОСТ 11507-78. Битумы нефтяные. Методы определения хрупкости.
37. Темиркулов Т.Т., Алтаев С.Н. Методическое указание. Испытания битума и определение сцепления с наполнителями. Чимкент, КазХТИ, 1989.
38. Шарафиева З.Ш. и другие. Методическое указание. Испытание древесины. Чимкент, КазХТИ, 1990.
39. Попов Л.Н. Лабораторные испытания строительных материалов и изделий. М., Высшая школа, 1984.
40. Темиркулов Т.Т., Алтаева С.Н., Мамонтов Ю.А. Методическое указание. Расчет и проектирование состава ячеистых бетонов с использованием ЭВМ. Чимкент, КазХТИ, 1990.
41. Темиркулов Т.Т., Калшабекова Э.Н. Методическое указание. Отделка газобетонных изделий латексцементными красками. Чимкент, КазХТИ, 1990.
бет.
Кіріспе 4
1-тарау. Құрылыс материалдарының тығыздығы анықтау 5
2-тарау. Заттың орташа тығыздығын анықтау 8
2.1. Дұрыс геометриялық формадағы үлгінің орташа
тығыздығын анықтау 8
1.2. Дұрыс емес геомертрялық формадағы үлгінің орташа
тығыздығын анықтау 9
1.3. Сусымалы материалдардың, мәселен құмның орташа
тығыздығын анықтау. 10
2.4. Сұйық заттардың орташа тызығдығының анықтау 11
111-тарау. Тау жыныстарының қасиеттері 12
3.1. Ен басты тау жыныстарының қысқаша сипатамаларын
жасау. 14
3.2. Тау жыныстарының көлемдік салмағы анықтау 15
3.3. Жыныстың тығыздығын анықтау 16
3.4. Іс жүзіндегі бос қуыстылықты анықтау 16
3.5. Су сіңіруді анықтау
Қазақстан республикасының ғылым және білім министрлігі
Құрылыс материалдар, конструкциялар және бұйымдар өндіру технологиясы
кафедрасы
Құрылыс материалдарын сынау жөніндегі
лабораториялық жұмыстар
Жоғарғы оқу орындарында құрылыс материалдары бойынша оқитын студенттер үшін
оқу құралы есебінде ұсынылады
Кіріспе
Ғылыми-техникалық прогрестің жетістіктерін халық шаруашылығына ендіруде
шешуші маңыз атқаратын және материалдар өңдеудің жеке бір үлкен тарауы
болып табылатын күрделі құрылысқа кең көңіл бөлінуде.
Өндіріс отындарын қайта жабдықтандырғанда немесе құрылыс жобаларын іске
асырғанда, аса жетілген технология мен ғылыми жетістіктердің жаңалықтарын
өндіріске ендіреді. Ауылшаруашылық, өнеркәсіп және де тұрғын үй құрылысының
жедел дамуына байланысты құрылыс-монтаж жұмыстарының көлемі ұлғаяды. Мұның
өзі жалпы құрылыстың техникалық қоры болып табылатын құрылыс материалдар
өнеркәсібінің тез дамуы мен жетілдіруін талап етеді.
Халық шаруашылығының материал көп керек жұмсайтын саласы – құрылыс.
Мұнла ғимараттар мен құрылыстарды тұрғызуға кететін материалдардың құны
жалпы құрылыс-монтаж жұмысының 50%-дей, ал халық шаруашылығына кеткен
күрделі қаражаттың 30% болып отыр. Еліміздің 1995 жылдарға дейінгі
жобаланған әлеуметтік, экономикалық дамудың негізгі бағыттарында атап
айтқандай, құрылыс материалдары мен бұйымдарының аса тиімді және үнемді
түрлерін дамыту көзделінген. Атап айтқанда құрылыстың көлемін төмендетіп,
сапасын арттырып, мейлінше аз шикізат жұмсайтын, олардың жалпы салмағын
азайту арқылы жылу тоғарылау қасиеттерін жақсартып, құрылыста жүргізілетін
көптеген қосымша құрылыс және әрлеу жұмыстарын өндіріс жағдайында тындырып,
құрылыс алаңына көбінше дайындығы жоғары сапалы бұйымдар мен
конструкцияларды апару қазіргі уақыттың басты тілегі болып отыр.
Осымен қатар көптеген өндіріс қалдықтарын саналуан құрылыс
материалдарын алуға пайдалану жергілікті әртүрлі шаруашылық құрылыстарының
кеңінен дамып ұлғаюын қамтамасыз етеді.
Әрдайым көлемі өсіп келе жатқан құрылыс-монтаж жұмыстарын сапалы
орындау үшін, жоғары оқу орындары дайындайтын қабілетті, білімді инженер-
құрылысшылардың әртүрлі мамандықтары керек болып отыр.
Осыған орай болашақ инженер-құрылысшылар заводтан шыққан және құрылыс
алаңына түскен дайын бұйымдар, бөлшектер, конструкциялар мен шикізаттың
сапасын анықтайтын әдістерді меңгеруі керек. Олардың материалдарды
қабылдау, сақтау, тасымалдау ережелерін сақтай отырып, орынды үнемі
ысыраптау және де жұмыстардың сапалы орындалуына келтірілген лабораториялық
жұмыстарды орындау көптен-көп көмек етеді. Сондықтан студенттердің
лабораториялық жұмыстарды сапалы меңгеруі және толық көлемде игеруі олардың
алған білімдерін өз бойына бекітудің ең тиімді жолдарының бірі.
І-тарау
ҚҰРЛЫС МАТЕРИАЛДАРЫНЫҢ НАҒЫЗ ТЫҒЫЗДЫҒЫН АНЫҚТАУ
Заттардың ішіндегі қуыстарды есептемегендегі аумақ бірлігінің
материал салмағы тығыздық деп аталады. Материалдың ауа қуыстарынсыз
жағдайын абсолютті тығыз деп атайды және тиісінше тығыздықты
материал аумағының абсолютті тығыз жағдайындағы салмақ бірлігі
ретінде анықтайды.
Табиғи тас материалдың тығыздығы 2,2-ден 3,3 гсм3
аралығында; гипс - 2,7; цемент 2,9-3,2; метал 7-ден аса; бетон 2,6;
керамзит 2,6; кірпіш 2,7 болады. Тығыздықты материалдың салмағы т,
материалдың абсолютті аумағына V бөлу арқылы анықтайды; оны мына
формула арқылы анықтайды;
(гсм3 )
Табиғи материалдардың көп жағдайда бос қуысты, яғни іші
ауаға толтырылған кеңістіктерге толы болып келеді. Сондықтан бұл
материалдардың аумағны абсоютті тығыз жағдайында алу үшін, яғни
ауа қуыстарын еске алу үшін оларды майда ұнтаққа
айналдырады.
Материалды майдалауды, оны 105º температурада кептірген соң
агатты келіде немесе шарлы диірменде жүргізеді. Ұсақталған материалды
бір шаршы сантиметр ауданда 918 тесігі бар електен өткізіп, екінші
қайтара тұрақты салмағына жеткенше кептіру шкафында 105º
температурада кептіреді. Одан кейін ұнтақ ауадағы ылғалды тартып
алмауы үшін эксикаторда салқындатады.
Жұмыс мақсаты мен мазмұны
Тығыздықты анықтауды үйрену. Оны білу құрлыс
материалдарының сапасын анықтау кезінде қажет және көрсеткіш ауа
қуыстылығын есептеп шығару үшін пайдаланады. Бұл көрсеткіш
ерітінді мен бетон құрамын есептеуде де қажет. Ол бойынша
бұйымның түрлі қасиеттері туралы беріктігі, ылғал тартуы т.б. яғни
іс жүзінде маңызы бар қасиеттері туралы болжау айтуға болады.
І. Сынақ сыйымдылығы 120-150 см3 - тық ауқым өлшегіш болып
табылатын Ле-Шателье-Кандло приборының көмегімен жүргізеді І-сурет.
Әрбір ауқым өлшегіш үшін шар түріндегі кеңуден төмен
және жоғары нөлдік бөліктер аралығындағы аумақтарланған және әдетте
20 см3 –қа тең. Аумақ өлшегішке суды асыра құяды да, артық су,
төменгі денгейі мениск шкаланың нөлдік бөлігімен теңесетіндей
етіліп сорғыш қағазбен сорылып алынады. Мұнан кейін прибордың судан
бос бөлігі сүзгі қағазбен мұқият сүртіледі. Одан соң техникалық
таразыда 80 г ұнтақты 0,01 г дәлдікке дейін өлшеп алады.
Сұйық толтырылған прибор су құйылған ыдысқа
орналыстырылады. Ал ол судың температурасын тәжірибенің барысында 15-
20º С дәрежесінде ұсталады.
Өлшенген ұнтақты жылтыратылған қалақшамен прибордағы сұйық
мөлшері прибордың жоғары белгіленген бөліктерінің біріне дейін
көтерілгенше шағын көлемде прибор аузына сала береді. Колба
өнешінде ұнтақтың ары қарай өтуіне кедергі келтіретін бөгет пайда
болмауы үшін ұнтақты көп мөлшерде салудың қажетті жоқ. Оның
үстіне ұнтақ көп болса, колбаға ұнтақ пен бірге енетін ауаның
шығуына бөгет болады. Ауа түйіршіктерін шығару үшін приборды 3-5
минут қисайтып ұстайды. Онан соң приборды 10 минуттай столға
қойып, онан соң приборды сұйық мөлшерін есептей бастайды.
Аумақ өлшегіштегі судың бастапқы және соңғы дәрежесі
аралығындағы айырмашылық аумақөлшегішке салынған материал ұньағының
аумағын көрсетеді. Ұнтақ қалдығын таразыға тартып, оның нәтижесін
бастапқы аумақөлшегіш салмақтан алып тастап, аумақ өлшегішке
салынған ұнтақты анықтайды. Тығыздық мөлшерін анықтау үшін приборға
салынған ұнтақ салмағын оның аумағына бөлу керек.
Есеп көрсеткіштерін алдымен төмендегі таблицаны сызып алып,
лабораториялық дәптерге жазады, прибор суретуін салып, қорытынды
жасайды..
Таблица 1.1
Тығыздық есебі
Ұнтақтың Қалған Суға Ығыстырылып Заттың
бастапқы ұнтақтың батырылған шығарылған тығыздығы,
салмағы, г салмағы, г ұнтақтың судың көлемі,г см3
салмағы, г см3
2. Егер Ле-Шателье-Кандло приборы жоқ болса, тығыздықты
қырында бөлінген бөліктері бар шыны цилиндр көмегімен анықтауға
болады 2-сурет. Тәжірибе үш рет жүргізіледі, онан соң орташа
көрсеткіш табылады.
Құрғақ өңделген цилиндр аумағының жартысына дейін
зерттелетін материалға инертті сұйық бензин, керосин І см3 –қа дейінгі
дәлдікпен құйылады. Мұнан кейін цилиндрдің жоғарғы бөлігін сүзгі
қағазбен сүртеді.
Сыналған материалдың ұнтағын өлшеген соң, оны шағын
мөшерге еппен цилиндрге ондағы сұйық 15-20 см3 – қа дейін
көтерілгенше сала береді. Цилиндрдегі ендер бойынша сұйық ұнтақпен
бірге қандай аумақты алып тұрғанын анықтайды. Егер бұл нәтижеден
сұйықтың бастапқы аумағын алып тастасақ, ұнтақ алмағын табамыз
және цилиндрге салынған ұнтақ салмағын есептеп шығарамыз.
Тығыздықты жоғарыда көрсетілгендей, цилиндрге салынған ұнтақ
салмағын оның аумағына бөлу арқылы есептейді.
(гсм3 )
мұндағы: т – құрғақ материалдың салмағ; г;
V – материалдың абсолютті тығыздық жағдайдағы,
яғни қуыссыз
салмағы, см3
3. Қатты және сусымалы материалдардың тығыздығы пикнометрдің
көмегімен анықталады пикнометрлік әдіс.
Пикнометр дегеніміз – ауадағы 25, 50, 100 мл мойны
жеңішке өлшегіш колба.
Тығыздықты анықтау үшін үстемені 10, 20, 30 г материал
өлшем алады. Іріктелген үлгіні кептіру шкафында 105-110ºС
температурада алдын ала кептіреді. Кептірілген материал эксикаторда
сақталады. Пикнометрді мұқият жуып, кептіреді, эксикаторда суытады.
Онан кейін материал үстемесін салып, енге дейін су құяды да 30
минут қайнатады. Қайнаған соң с және материалы бар пикнометрді 20ºС
– қа дейін суытып, енег дейін су құяды. Пикнометрдің мойын
қабырғасын жоғары жабысқан су тамшыларын сүзгі қағазбен алады.
Суы, үстемесі бар суытылған пикнометр таразыға тартылады. Онан кейін
ішіндегісі төгіліп тасталады.
Тағы пикнометрге енге дейін су құйып, ол таразыға
тартылады. Тәжирібе нәтижесінде келесі
мәліметтер алынады:
т - материал үстемесінің салмағы, г;
ρ – пикнометрдің еніне дейін құйылған сұйықтың
тығыздығы, гсм3;
т1 – енге дейін таза су құйылған пикнометрдің
салмағы, г;
т2 – енге дейін құйылған суы бар және материал
ұстемесі бар
пикнометрдің салмағы, г.
Тығыздық мына формула бойынша анықталады:
(гсм3);
Анықтау кезінде өңдеу түрі төмендегінше жазылады;
Таблица 1.2
Салмағы, г Сұйық Материал
тығыз-дтығызды
№№ Материалдың ығы, ғы, гсм3
аты гсм3
Рс
Енге Енге дейінгіМатериал
дейінгі үстеме-сі
су су бар нің
үстемесі пикнометр-ді
бар ң
пикно-метр
дің
Тәжірибе үш рет жүрізіліп, онан кейін материал
тығыздығының орташа көрсеткіші табылады.
ІІ – тарау
ҚҰРЫЛЫС МАТЕРИАЛДАРЫНЫҢ Заттың орташа тығыздығын анықтау
Орташа тығыздық – табиғи жағдайдағы зат салмағының оның
аумағына қатынасы, яғни заттың ішіндегі куыстары мен бос
кеңістіктерін қоса алғандағы тығыздық гсм3 немесе кгм3 – пен
есептеледі. Тығыздық мына төмендегі формула бойынша анықталады:
(гсм3 )
мұндағы: т – заттың салмағы, г; V – табиғи жағдайдағы заттың аумағы,
см3 .
Құрлыс материалдардың барлығының ішінде қуыстар бар. Ол
материалдардың аумақ бірлігінде көп болған сайын, оның тығыздығы да
төмен болады. Балқытылған денелерден алынатын шыны, металл сұйықтар
мен материалдар үшін орташа тығыздық мәні жағынан іс жүзінде
олардың нағыз тығыздығына тең 2.1 – таблицаны қараңыз.
Таблица 2.1
Тау жыныстары мен бірқатар құрылыс материалдардың
Нағыз және орташа тығыздығы
Материал Нағыз Орташа Материал Нағыз Орташа
тығыздығы, тығыздығы, тығыздығы, тығыздығы,
кгм3 кгм3 кгм3 кгм3
Габбро 2900-2920 2830-2880 Керамикалық
кірпіш 2600-2700 1600-1800
Гуанит 2750-2950 2580-2700 Қарағай
ағашы 1500-1600 500-600
Құмуақ 2600-2650 2300-2600 Құм 2600-2700 1400-1600
Тығыз әк 2460-2600 2100-2400 Қуысты тастар
1300-1400 20-25
Жанартау Құрлыс құрышы
туфы 2600-2800 900-2200 7800-7850 7800-7850
Материалдардың физикалық – механикалық қасиеттері оның
тығыздығына көп байланысты, мәселен, беріктігі мен жылу өткізгіштігі.
Материалдардың тығыздық көрсеткішін оның ұсақ тесікшілігін,
құрылыс конструкциясының салмағы мен өлшемін анықтауға, оларды
тасымалдауда және көтеру – транспорт құралдарын есептеуге пайдаланады.
Орташа тығыздықты анықтау кезінде геометриялық дұрыс та, дұрыс
емес те формадағы үлгілерді пайдалануға болады. Материалдың
тығыздығын анықтау тәсілі үлгі формасына байланысты.
Дұрыс геометриялық формадағы үлгінің орташа
Тығыздығын анықтау
Тығыздықты анықтау үшін куб, параллелипед немесе цилиндр
формасындағы материал үлгісіне әзірлейді. Мұнда ұсақ қуысты
материалдар үшін куб формалы үлгінің өлшемдері 100 х 100 х 100 мм –
ден кем болмауы керектілігін, ал тығыз материалдар үшін 40 х 40 х
40 мм – денкем болмауы керектілігін ескерту қажет. Цилиндрлі
үлгілердің диаметрі мен биіктігі тиісінше 70 – 40 мм – ден кем
болмауы керек. Үш үлгіні алып кептіру шкафында 110± 5ºС температурада
кептіріледі, эксикаторда суыты, сынаққа дейін сонда сақтайды.
Үлгілерді 0,1 мм дәлдікке дейін штангенциркульмен өлшеп,
олардың аумағын есептейді, одан кейін техникалық таразыда тартады.
Кубтың немесе соған жақын формадағы үлгінің әр қырын 3 –
суретте көрсетілгендей үш жерден өлшейді соңғы нәтиже ретінде әр
қырдың өлшемінің орташа арифметикалық мәнін алады. Цилиндр
формасындағы үлгінің параллелді жағының әрқайсында екі өзара
перпендикулярлы диаметр жүргізіп, олардың ұзындығын өлшейді, сонымен
бірге оның биіктігінің ортасындағы цилиндрдің ортаншы бөлігінің
диаметрін өлшейді соңғы нәтиже ретінде диаметрдің алты өлшемінің
орташа арифметикалық мәнін алады. Цилиндрдің биіктігін төрт жерден
анықтап, соңғы нәтиже ретінде төрт өлшемнің орташа мәнін
алады.
Жиектерінің өлшемі 100 мм – ге дейінгі кез келген
формадағы үлгіні 0,1 мм – ге дейінгі дәлдікпен, 100 мм және одан
жоғарғыны 1 мм – ге дейінгі дәлдікпен өлшейді. Салмағы 500 грамнан
төмен үлгіні 0,1 граммғ, ал одан ауыр үлгілерді 1 граммға
дейінгі дәлдікпен өлшейді.
Куб немесе параллелипед түріндегі үлгінің аумағын
төмендегіше анықтауға болады, см3 :
Vор=aор х вор х сор :
Мұндағы aор , вор , сор үлгі қырларының орташа мәні, см.
Сол сияқты цилиндр формалы үлгінің аумағы, см3 :
V= π τ2h
Мұнда τ – цилиндрдің радиусы; h – биіктігі.
Шар формалы үлгінің аумағы, см3 : D
;
Мұнда, D – шардың диаметрі.
Кез келген әртүрлі үлгілердің салмағын немесе
аумағын біле отырып, оның үш мәнін орташа арифметикалығы
ретінде олардың тығыздығын есептеп шығарады. Сынақ қорытындысын
2.1 – таблицада келтірілген мәліметтермен салыстырады. Журналға
өлшемдері дұрыс көрсетілген геометриялық формадағы үлгілерді
салады. Қатар саны бірінші қосалқы анықтауда келтірілген
деректерді дұрыс түсініп, пайдалана біліңіз.
Дұрыс емес геометриялық формадағы үлгінің
орташа тығыздығын анықтау
Мұнда Архимед заңының негізіне сүйеніп, үлгінің тығыздығын
анықтау үшін, ыдыстағы сүйықты ығыстырып шығаруына негізделген
тәсілді қолданады. Ол үшін аумақ өлшегішті пайдаланады 4 –
сурет.
Тығыздықты аумақ өлшегіштің көмегімен анықтау
Бұл прибор диаметрі 150, 350 мм метал цилиндрден 250
мм биіктігінде ойысы бар, аяқ жағы төмен иілген, диаметрі 8 – 10
мм жез түтіктен тұрады. Аумақ өлшегішке түтіктен асыра су құйып,
артығы ағып кеткенше күтеді де түтік астына өлшенген стакан
қояды. Әр үлгіні таза кептіріп тұрақты салмаққа дейін таразыға
тартады да одан кейін парафиндейді яғни қалам көмегімен
балқытылған парафин жағады. Парафин суыған соң, үлгіні қарап
шығып, парафин қабатында байқалған көпіршіктер мен жарықтарды
қыздырылған метал сым немесе пластина көмегімен тазартып,
тегістейді. Парафинденген соң үлгіні мықты жіппен байлап, қайта
таразыға тартады. Сыналмақшы үлгіні аумақ өлшегішке батырғанда
ығыстырылған су түтік арқылы стакан таразыға тартылып ығыстырылған
судың салмағы анықталады.
Үлгі тығыздығын төмендегі жолмен анықтайды.
Алдымен үлгіні каптауға кеткен парафин аумағын
есептейді, см3
;
Мұндағы: т – құрғақ үлгінің салмағы, г; т1 – парафинмен
қапталған үлгінің салмағы, г; ρп = 0,930 г см3 - қа тең парафиннің
тығыздығы .
Мұнан кейін үлгінің тығыздығын есептейді, г см3 :
;
Мұндағы: т – құрғақ үлгінің салмағы, г; V – сан жағынан
аумақпен ығыстырылған судың салмағына тең парафинді үлгінің аумағы,
см3 ; Vп – парафиннің аумағы, см3 .
Сусымалы тас материалдардың, мәселен құмның орташа
тғыздығын анықтау
Бұл үшін кесілген, төңкерілген конус тәрізді қалыпты
варонкадан тұратын приборды пайдаланады 5 – сурет. Төменгі жағынан
конус ысырмалы 1 литр 100 см3 енді цилиндр орнатылады. Воронкаға
құрғақ құм салып, ысырманы ашып, цилиндрді артығымен толтырады,
ысырманы жабады да темір немесе ағаш сызғышпен материалдың
артығын кесіп алады. Мұнда сызғышты қиғашынан цилиндрді 1 грамға
дейінгі дәлдікпен өлшейді. Сынақты бес рет қайталайды. Борпылдақ
сусымалы жағдайдағы құмның тығыздығын бес анықтаманың орташа
арифметикалық мәні ретінде есептеп шығады кг м3 , г см3 :
;
мұндағы: т1 – материалдың цилиндрдің салмағы, г; т2 – сол, бірақ
материалсыз, г; V – цилиндр аумағы см3
Тасымалдау және сақтау кезінде сусымалы тас материалдар
тығыздалады сондықтан олар тығыздығы борпылдақ – сусымалы жағдайдағы
15- 20 % жоғары болып шығады. Мұндай жағдайда материалдардың
тығыздығын баяндалған тәсіл бойынша тығыздалған жағдайда есеп
шығарады. Бірақ цилиндрге материал толтырылған соң оны 30 – 60
сек. Шайқау алаңында шайқау арқыыл немесе материалы бар цилиндрді
столға жайлап ұру арқылы 10 рет тығыздайды. Тыыздау барысында құмды
біршама артық көлемін циилндрге ұстай отырып, үстеме салады. Мұнан
кейін артығының көлемін алады да цилиндрдегі материалдың
салмағын анықтайды. Онан соң тығыздықты жоғарыда келтірілген
формула бойынша есептейді.
Тығыз және ұсақ тесігі аз материалдың орташа тығыздығын
анықтау үшін алдын ала суға бөктірілген үлгіні парафиндеуді
қолданбай – ақ қоюға болады. Ол үшін үлгіні 2 сағат суда қайнатады
да сол суда бөлме температурасы дейін суытады немесе үлгілерді суға
батырып, бөлме температурасында 24 сағат ұстайды. Мұнан кейін кейін
үлгілерді судан алып, техникалық таразыға тартады. Мұндай жағдайда
орташа тығыздықты кг м3 , г см3 мына формула бойынша анықтайды:
,
Мұндағы: g – тұрақты салмаққа дейін кептірілген үлгінің салмағы,
г; g1 – суда бөктірілген үлгінің ауадағы салмағы, г; g - g1 – үлгі
аумағына сәйкес келеді, см3.
Материалдың орташа тығыздығын 5 үлгінің орташа арифметикалық
мәні ретінде есептеп шығарады.
Сұйық заттардың орташа тығыздығын анықтау
Сұйық заттардың тығыздығын денсиметр ареометр деген құрал
арқылы анықтайды. Денсиметр дегеніміз екі шетінен де дәнекерленге,
бір шеті түтікше сияқты созылып жататын, шыныдан жасалған жалпақ
цилиндр. Цилиндірдің дәнекерленген түбіне ауыр салмақты нәрсе, ал
қарама – қарсы жағына немесе түтікше жартысында белгілі бір
межемен алынған, тығыздықтың абсолютті мәнін көрсететін белгілер
сызықтар орналасқан.
Сұйықтың тығыздығын анықтау үшін қырында өлшем
сызықтары бар цилиндр формалы ыдысқа өлшенетін сұйық құйылады
да, оған денсиметр батырылады. Осы кезде денсиметрдің сұйыққа
батырылуына байланысты, оның салмағына тең сұйық жоғары
ығыстырылады. Ығыстырылған сұйық пен денсиметрдің салмағы тең
болған уақытта, оның одан әрі сұйыққа шөгуі тоқталады.
Тексеріліп жатқан сұйықтың жоғары шегінде толқу болмай, біраз
деңгейі түрақталған соң денсиметрдің сұйықтың биік деңгейіне
сай келетін өлшемі сол сұйықтың тығыздығы ретінде
қабылданады. Бұл жағдайда сынақталған сұйықтың 20ºС анықталған
тығыздығының судың 4ºС анықталған тығыздығына қатынасы ретінде
анықталады. Егер де тығыздық басқа температурада анықталған болса,
онда мына формула бойынша есептелінеді:
;
Мұндағы: - тәжірибе жүргізілгендегі температураға сай келетін
тығыздық; γ – таблица арқылы анықталатын температуралық түзету.
Жалпы пайдалануға арналған денсиметрлермен қатар кейбір
сұйықтардың тығыздығын дәлірек анықтауға арналған денсиметрлердің
бар екендігін ескеру қажет.
III – тарау
КЕРАМИКАЛЫҚ КІРПІШТІ СЫНАУ
Минералдық шикізаттан, оны қалыпқа салып, өте жоғары
температурада күйдіру арқылы алынатын тас бұйымдар керамикалық зат деп
аталады. Керамика термині ежелгі Грецияда саздан бұйымдар жасау
өнерін бейнелеген Керамейс сөзінен шыққан. Керамикалық – барлық
жасанды тас бұйымдардың ішіндегі ең ежелгісі. Қарабайыр
керамикалық бұйымдардың қалдықтары тас ғасырына жататын қоныстар
орнынан табылуда. Құрылыс материалы ретіндегі керамикалық бұйымдардың
жасы 5000 жылдардан асады. Керамикалық құрлыс материалдары өздерінің
құрылысына орай негізгі екі топқа бөлінеді: ұсақ тесікті және
тығыз.
1. Ұсақ тесікті зат 5% - тен астам ылғал тартады. Орташа
есеппен олардың ылғал тартуы салмақ бойынша 8 – 20%, көлем бойынша
14 – 36% құрайды. Қабырғалық, шатырлық және қаптама материалдар, сондай
– ақ дренажды материалдардың, құбырлардың қабырғалары, т.б. ұсақ
тесікті құрылымға ие.
2. Тығыз қасиетке ие керамикалық кірпіш - 5% - тен аз
ылғал тартады, ол көп жағдайда салмақ бойынша 1 – 4 %, көлем
бойынша 2 – 8 – тен аспайды. Еден плиталары, жол кірпіштері,
канализация қабырғалары, т.б. тығыз құрылымды келеді.
Өзінің арналғандығына орай керамикалық материалдар мен
заттардың түрлері көп.
- қабырғалық бұйымдар кірпіш, іші бос жасанды тастар және
олардан жасалған панельдер;
- шатырлық заттар;
- бөлу элементтері;
- ішкі және сыртқы каптамалық материалдар бет кірпіш, шағын
көлемді және басқа плиткалар, жиынтық панельдер, архитектуралық –
көлемдік бөлшектер, көзі бар плиталар және оларға арналған сәндік
бұйымдар – қалқанша, бұрыштама, белдеуше;
- жеңіл бетондарға арналған толтырғыштар керамзит, аглопарит;
- жылу доғарғыш бұйымдар ұялы керамика, диотомитті, перлитті
керамика және басқалар;
- санитарлық – техникалық бұйымдар жуыну столдары, ванналар,
унитаздар;
- еден плиткалары, жол кірпіш, отқаққыштар;
- қышқылға төзімді бұйымдаркірпіш, плиталар, құбырлар және оған
қажетті сәндік бөлшектер;
- жер асты жүйесіне қажетті бұйымдар канализациялық және
дренаждық құбырлар;
- арнайы керамикалар.
Бұл келтірілген жүйелеу құрылыстағы керамикалық бұйымдар
мен материалдардың индустриялық құрылыс үшін олардың бәрі
бірдей маңызды болмаса да, кең таралғандығын көрсетеді.
Индустриялық қолданыстағы материалдар мен бұйымдар өндіру ісі жедел
дамуда бетонға арналған тесікті толтырғыштар, фасадтық керамика, жылу
сақтағыш бұйымдар.
Керамикалық заттар ішінде, қабырғалық материалдардың жалпы
көлеміндегі үлес салмағы 50% - ке жететін қабырғалық керамикалық
бұйымдардың орны ерекше. Бұл үшін қажет шикізаттың бай қоры,
технологиясының салыстырмалы түрде алғанда қарапайымдылығы, ұзаққа
шыдайтындығы керамикалық материалдарды құрылыс заттардың ішінде
алдыңғы орындардың біріне шығарады.
Жылу техникалық сапасы бойынша қабырғалық керамикалық
кірпіштер мен блоктарды үш тапқа боледі:
1. Тығыздығы 1400 – 1450 кгм³ - тан жоғары емес, жоғары жылу
сақтағыш қасиеті бар.
2. Тығыздығы 1450 – 1600 кгм³, орташа жылу сақтау қасиетті
бар.
3. Тығыздығы 1600 кгм³ - тан жоғары кәдімгі кірпіш, т.б.
Кірпіш негізінен үйдің қабырғасын тұрғызуға, жиналмалы
қабырғалық панельдер жасауға, пештер мен түтін құбырларын салуға,
т.б. пайдаланылады.
Жұмыс мазмұны
Жұмыс мақсаты кәдімгі кірпішті сынау тәсілдерін меңгеру,
бұл материалға қолда бар нормативтік құжаттарға орай қойылатын
талаптар мен қасиеттерді зерттеу болып табылады. Кірпіштің ылғал
тартқыштығын кемітіп, аязға төзімділігін арттыру методикасын жасау.
Ол төмендегідей анықтамаларды қажет етеді.
Кірпішті сырттай қарап, өлшеу сызықтық өлшемінен ауытқуы, шеті
мен қырының қисаюына, бұрыштары мен қырларындағы жарылу, опырылу және
жұмырлануларды, жете күйдірмеу, аса күйдірулерді және кірпіштің
аумақтық салмағы, кірпіштің ылғал тартуы, қысу мен майысқандағы
беріктік шегі, гидрофобизациялауды анықтау.
Бұл жұмыстарды орындау үшін студенттер 4 – 5 адамнан
бригадаларға топтарға бөлініп, оқытушының көрсетуі бойынша
кірпіштің жоғарыда аталған қасиеттерін анықтайды. Тәжірибе аяқталған
соң жұмыстың мәнін жинақтап, кірпішті қолда бар нормативтерге
сай келетіндігі жөнінде қорытынды жасайды, және кірпіштің маркасын
анықтайды.
Кірпішті сырттай қарап өлшеу
Сырттай қарап өлшеу үшін студенттер құрылыс кірпішін
алып төмендегі анықтамаларды орындайды:
а дәлдігі 1 мм – ге дейінгі масштабтық сызықпен кірпіштің
ұзындығын, енін, қалыңдығын өлшейді, қалыпты өлшемдерден
ауытқушылықтарды анықтайды. Мұнда қалыпты құрылыс кірпішті түзу
қабырғалы, шеті айқын және беті тегіс, 250x120x65 мм өлшеміндегі
тікбұрышты паралеллепипед түрінде болатындығын ескерген жөн.
Ауытқулар лабораториялық журналға жазылады.
ә төсеніші 250x120мм және 250x65 мм бойынша жиектерінің
кисаюын анықтайды: ол үшін кірпіштің тиісті жиегімен сызғыш қыры
арасындағы кеңістік 1мм-ге дейінгі дәлдікпен өлшенеді. Кеңістік
көлемін мм – мен көрсетеді;
б қасықтық жиектерде ұзына бойына жарылған жер бар
екенін, яғни кірпіштің бар қалыңдығы арқылы өтетін жарылыс бар
екенін анықтайды және ол жарылымның кірпіш төсенішіндегі ең ұзын
жерін өлшейді. Ұзына бойына жарылым саны мен ең жері жазылады;
в кірпіштің қыры мен бұрыштарындағы опырылған немесе
жұмырданған жерлері анықталып, барынша ұзындары өлшенеді. Опырымдардың
саны мен барынша ұзын жерлері жазылады;
г кірпішті көтеріп ұстап тұрып балғамен ұру арқылы
күйдірілу дрежесін анықтайды. Кірпіш жете күймеген жағдайда баяу үн,
ал дұрыс күйгенінен кейін ашық үн шығады.
Кірпіштің аумақтық салмағын анықтау
Сырттай қарап өлшеп болған үш кірпіштің біреуін 1 г дәлдікке
дейін таразыға тартып, аумағын есептейді. Аумақтық салмағы мына
төмендегі формула бойынша есептеп шығарылады:
гсм³ немесе кгм³
мұндағы: С – кірпіштің салмағы г немесе кг; V- кірпіштің аумағы см³
немесе м³.
Кірпіштің аумақтық салмағын орта арифметикалық айқындаманың үш
нәтижесі бойынша есептеп шығарады.
Кірпіштің ылғал тартуын анықтау
а Кірпіштің ылғал тартуын анықтау үшін бүтін кірпіштің бес
үлгісін 105-110ºС температурада тұрақты салмаққа дейін келтіреді.
Бөлменің температурасына дейін салқындаған соң кептірілген үлгілерді
таразыға тартып, ыдыс түбіне тік тұрғызып қояды. Үстіне кірпіштің
жоғары жағынан деңгейі 2 см асып тұратындай етіп су құяды. Осы
қалыпта үлгілер 28 сағат ұсталады. Одан кейін оларды дереу жұмсақ
ылғал шүберекпен сүртіп, таразыға тартады. Кірпіштің ылғал
сіңіргіштігін бес үлгінің орта арифметикалық көрсеткіші ретінде мына
формула процентпен шығарылады:
мұндағы: g – құрғақ үлгінің салмағы г; g1 – су сіңген үлгінің
салмағы г.
Алынған мәліметтер таблицаға кептіріліп, отырылған үлгі
бойынша енгізіледі.
Таблица 4.1
№ Өлшемі, см Салмағы, г Аумақтық Су сіңіруі,
гс салмағы, %
гсм³
Ұзындығы, ені, Құрғағы Су сіңгені
биіктігі
ә Бұдан бұрынғы тәжірибеден көріп отырғанымыздай су сіңіргіштікті
анықтау барынша көп уақыт - 28 сағат алады, ал лабораториялық
жұмысты осы мақсатқа бөлінген сағатта аяқтауға мүмкіндік бермейді.
Сондықтан лабораториялар жағдайда сіңіргіштікті анықтаудың
жеделдетілген тәсілі делініп жүрген тәсілді жиі қолданады. Ол
тәсілдің мәні мынады: қысып сынаудан кейінгі кірпіш сынығын алып,
1 грамға дейінгі дәлдікпен өлшейсіз де бір стакан қайнаған суға
45 минут салып қоямыз. Қайнатылып 45 минут өткен соң су сіңген
кірпішті ылғал шүберекпен сүртіп, тағы да таразыға тартамыз. Су
сіңіргіштікті мына формула бойынша есептейміз %:
мұндағы: д – суға салар алдындағы құрғақ кірпіштің салмағы г; д1 –
су сіңген кірпіштің салмағы г.
Майысқандағы беріктік шегін анықтау
Майысқандағы беріктік шегін Rм анықтау үшін ақаусыз және
сырттай бұзылған белгісі жоқ 250х250х65 мм өлшемдегі қалыптағы
кірпіш қолданылады. Кірпішті қысқыштың бетіне бір – бірімен 200 мм
қашықтықта орналастырылған екі жартылай домалақ тірегі үстіне
ұзынынан орнатады. Бағытты салмақ кірпіштің майыстыру ортасына
қойылған металл – білік арқылы беріледі 8- сурет. Ал майысқандағы
беріктік шегін мына формула бойынша анықтайды:
(кгсм²)
мұндағы: Р – бұзғыш салмақ кг; в,һ – тиісінше кірпіштің ені мен
қалңдығы мм; ι –төменгі тіректер аралығындағы қашықтық мм. Ол 200
– ге тең.
Осыған байланысты козффициентінің мәні тұрақты болып табылады.
Егер қашықтығы 200 мм – ге тең болмаған жағдайда козффициентінің
орнына басқа мәнді есептеп шығаруға тура келер еді. Майыстырудағы
беріктік шегінің орта мәні ретінде үш сынақ нәтижесінің орташа
арифметикалық көрсеткіші алынады.
Қысқандағы беріктік шегін анықтау
Кірпішті қысу арқылы сынау үшін бірінің үстіне бірін қойып,
арасына цемент пен құм қосындысын салған екі жарты кірпіш үлгісі
әзірленеді 9 - сурет. Үлгінің қысқыш бетімен түйісетін
табандары да цемент ерітіндісімен тегістеледі.
Үлгінің төмендегідей жолмен дайындайды. Кірпіштің екі жартысы
да сумен ылғалданады. Цементтен ерітіндісі жасалынады. Ол үшін 700 г
цемент, 250 см³ су алынып, олар темір ыдыста араластыры.
Теп – тегіс металл немесе тас плита үстіне бір парақ
суланған қағаз төсеп, оның бетіне қалыңдығы 3-4 мм цемент ерітіндісі
жағылады. Ерітінді бетіне кірпіш сынығының бірі орналастырып,
үстінен аздап басып қойылады. Үлгі шетінен шыққан ерітінді пышақ
жүзімен алынып тасталады. Кірпіштің үстіңгі бетіне 4-5 мм ерітінді
жағылып, оған екінші жарты кірпіш орналастырылады. Ол да аздап
басылып қойылады. Екі кірпіш аралығындағы қуыс цемент ерітіндісімен
салынып, артығы пышақ жүзімен алынып тасталады. Осылайша дайындалған
үлгіні үй ішінде бөлме температурасында 20ºС үш тәуліктен кем
емес уақыт сақтайды да қысымға сынайды. Сынақ алдында көлденең
өлмешдерін өлшеп үлгінің ауданын анықтайды. Қысқандағы төзімділік
шегі:
кгсм²
мұндағы: Р – бұзғыш салмақ қысқыш манометрінің көрсеткіші бойынша
анықталады кг; F – үлгінің ауданы см².
Алынған мәліметтерді стандарттың тиісті көрсеткіштерімен
салыстыру негізінде сыналған кірпіштің ГОСТ талаптарына сай
келетіндігі және оның маркасы жөнінде қортынды жасалады.
ГОСТ – тың техникалық талаптары мен кірпіш өлшемдерінің
ауытқуы мынаған сай болуы тиіс:
ұзындығы
ені қалыңдығы
Жеке 250 120 65
Модульді 250 120 88
Ауытқу +4 +3 +2
Жоғары беті түзу тік параллипедті форма.
Кірпіштің қабырғасы, қырының қисаюы 3 мм-ден артпауы тиіс.
Саны екеуден аспайтын 15 мм-лік опырулар болуы мүмкін.
Бүкіл қалыңдықты көктей өтетін жарық 1-ден артық емес.
Ауытқулардың жалпы көлемі 5% - тен арпауы тиіс.
Су сіңірушілік 150-ден жоғары маркалар үшін 5% - тен кем емес, ал
өзге маркалар үшін 150-ден төмен 8% кем емес.
Кірпіштің бұзылуына әкеліп соғатын әк қоспаларға жол берілмейді.
Кірпіш аязға төзімділігі бойынша 4 маркаға бөлінеді: МР315, МР325,
МР335, МР350.
Төзімділік шегіне байланысты кірпіш төмендегі талаптарға жауап
беруі тиіс:
Таблица 4.2.
Кірпіш маркасы Қысқандағы төзім шегі, Майыстырғандағы төзім
кгсм² шегі, кгсм²
50 50 10
75 75 18
100 100 22
125 125 25
150 150 28
200 200 34
250 250 40
300 300 44
Кірпішті гидрофобизациялау
Қазіргі кезде үй құрылысы үнемділігімен, архитектуралық
шешімінің жоғары сапасымен және тұрғызылу жеделдігімен ғана
ерекшеленіп қоймай, үй пайдалану режимінің барлық талаптарын оның
ішінде әсіресе пайдалану, климат, т.б. шарттарына сай қамтамасыз етуі
тиіс.
Үйлердің дұрыс пайдалануы дегеніміз оның конструкцияларының
ақаусыздығы, бөлме ішінде талапқа сай санитарлық-гигиеналық режимді
қамтамасыз ететін температуралық ылғалдылық, т.б. жағдайлардың болуы
дегенді білдіреді.
Үйдің ішкі және сыртқы қабырғалары арасындағы дұрыс
температуралық-ылғалдық жағдай арасалмағы бұзылған жағдайда ішкі
қабырғада немесе ішкі бөлмеде конденсаттық ылғал пайда болуы
мүмкін. Әсіресе бөлмеде аса көп ылғал жиналып қалуына әкеліп
соғатын ішкі конденсат қауіпті. Бұл кейіннен материал жүйесінің
оның ішінде пайда болған физика-химиялық және биологиялық таттану
процестерімен босаңсуына, бөлменің өзінің санитарлық жағдайының
нашарлауына әкеліп соғады.
Қабырға материалдарының жалпы арасалмағындағы үлесі 50%
болып отырған күйдірілген қыш кірпіштің әлі күнге дейін негізгі
қабырғалық материал болып отырғанын біз білеміз. Кең таралған
шикізаттың бай қоры, технологиясының салыстырмалы түрде алғанда
қарапайымдылығы, ұзаққа шыдайтындығы керамикалық материадарды құрылыс
заттары ішінде алдыңғы орындардың біріне шығарады.
Сонымен қатар, өзінің осынау артықшылықтарымен қатар
қарапайым кірпіштің ауа қуыстары өте көп болғандықтан бойына суды
жақсы сіңіріп өзі толық ылғалданады. Сондықтан кірпіш қабырғаның
сумен жер асты, атмосфералық, технологиялық уақытша немесе тұрақты
байланысы оның міндетті түрде сызадануына әкеліп соғады. Оның
салдары қабырғаның ұзақ тұрмауына ғана емес, жылу сақтау қасиетінің
төмендеуіне де әсер етеді. Сондықтан да құрылыстың қабырғалары, т.б.
бөліктерінің дұрыс ылғалдық жағдайын қамтамасыз ету жөнінде қорғау
шараларын жүргізу міндетті болып табылады. Ол құрылыс қызметі
мерзімінің ұзаруына, өндірістің дұрыс технологиясын қамтамасыз етуге,
еңбек өнімділігінің артуына және пайдалану обьектілерінің құралдары
мен заттарының толық сақталуына ықпал етеді. Осынау халықшаруашылық
аса маңызды міндет құрылысты тұрғызу барысында да, пайдалану кезінде
де жоспарлы және жүйелі түрде жүзеге асырылып отыруы тиіс.
Барлық белгілері материалдар бет қабатының сулануына қарай
екі топқа бөлінетіні белгілі:
1. Гидрофильді – суланатын. Гидрофильді материалдарда сулау ылғалды
белсенді түрде соруға әкеліп соғады.
2. Гидрофобты - суланбайтын. Бұл материалдарда сулау капиллярлық
күштің нашарлауына - суды кері тебуге әкеліп соғады.
Қарастырылып отырған кірпіш гидрофильді топқа жатады, яғни
сумен байланысқан кезде ол ылғалды, белсенді түрде сорады, сөйтіп
құрылыстың пайдалану жағдайын нашарлатады және кірпіште бұзылу
әрекетінің пайда болуын жеделдетеді.
Жоғары ылғалдықтың құрылыс бұйымдарына, бөлшектеріне,
құрылымдары мен материалдарына кері әсерін болдырмау мақсатында
оларды қорғалатын бетқабатқа гидрофобтық қасиет, яғни суды кері
тебетін қасиет беретін арнайы құралмен өңдейді, сөйтіп құрылыс
бөліктерінің мерзімінен бұрын тозуынан алдын алады. Төменде кірпіш
қабырғаны гидрофобтандыру мысалдары келтірілген.
Бұл жұмыстың мақсаты кірпіштің бетқабатын арнайы құраммен
өңдеу, оған гидрофобтық қасиет беру, яғни суға алдырмау және оларды
тұздандырудан сақтау мақсатында жүргізеді. Гидрофобизация процесі
полимердің кремний мен оттегі атомдары арқылы қорғалатын
материалдармен берік кірпішпен химиялық қасиет құруына негізделген.
Кірпіштің бетқабатын гидрофобтандыру сұйықтарымен жабу тұзданудан
сақтайды, ылғал тартуды азайтады, яғни төзімділікті арттырады,
тозаңдану мен ластануды төмендетеді, кірпіштің қызмет мерзімін
ұзартады.
Пайдаланатын материалдар мен құрал – жабдықтар
Кремнийорганикалық сұйықтар ГКЖ-10, ГКЖ-11, ГКЖ-94; еріткіштер
бензин, керосин, уайт-спирит, техникалық су, өлшемдік цилиндр мен
өлшемдік стакан, шыны таяқша, қырғыштар немесе металл щетка,
краскопульт немесе қылқалам, егеу қағаз.
Жұмыс ерітіндісін таңдау үшін гидрофобтау құралы төменде
келтірілген рецептердің бірі қолданылады.
1. ГКЖ-10 маркалы кремнийорганикалық сұйығының үш, бес немесе
жеті проценттік ерітінділері.
2. ГКЖ-11 маркалы кремнийорганикалық сұйығының үш, бес немесе
жеті проценттік ерітіндісі.
3. Органикалық еріткіштері ГКЖ-94 134-41 маркалы
кремнийорганикалық сұйығының үш, бес немесе жеті проценттік
қосындылары.
Ылғал әсерінен қорғауға қорғауға жататын бетқабатқа қойылатын
талаптар
Кремнийорганикалық құрылымды кірпіш бетқабатқа жақпас
бұрын оны қоқыстан, ескі сырдан, шаң-тозаңнан тазартады, түрлі
қақтарды қырады. Бұйым бетқабатын түрпілі материалдармен және құрал-
саймандармен тазартқан жөн металл щетка немесе қырғыш құмжолды
аппарат, егеу қағаз. Қорғалатын бетқабатты ауа қысымымен үрлеу
немесе шаң сорғышпен тазарту керек.
Кірпіш бетіне кедір – бүдір болса, оны тазарту немесе қырып
тастау керек. Шағын шұңқырлар мен ойықтар диаметрі 8 мм-ге дейін
құрамы салмағы бойынша 1:2 цементті-құмды қосындымен немесе ұсақ
түйіршікті бетонмен майлау арқылы тегістелуі тиіс. Гидрофобты қабатты
жағу алдында бетқабат ылғалы 5 мм тереңдікте 5-6% - тен аспауы
тиіс. Әйтпесе гидрофобтық қасиет елеулі түрде төмендейді.
Кремнийорганикалық құрам ерітіндісін әзірлеу
100 г көлеміндегі 5 проценттік жұмыс ерітіндісі пайдалану
орнында товарлы кремнийорганикалық сұйықты ГКЖ-10, ГКЖ-11 сумен
немесе керосин, бензин, уайт-спирит ГКЖ-94 сынды органикалық
еріткіштермен қарапайым сұйылту арқылы әзірленеді. Ол үшін таза шыны
ыдысқа алдымен еріткіштің есепті көлемі құйылады. Мұнда егер
кремнийорганикалық сұйық ГКЖ-10 және ГКЖ-11 түрінде алынса, онда
еріткіш ретінде кәдімгі суды 95 г алуға болады. Ал ГКЖ-94-ті
пайдаланған жағдайда еріткіш ретінде бензин, керосин, уайт-спиритті 95
г қолдану ұсынылады. Онан кейін үзіліссіз араластыра отырып, 5 г
кремнийорганикалық сұйықты қосады. Біртектес сұйық алынғанша
араластырыла береді. Негізінен үздіксіз 5-10 минут араластырылған
жұмыс ерітіндісі пайдалануға дайын деп есептеледі. Жұмыс
ерітінділері бөлме температурасында сол арада пайдаланатын көлемде
әзірленетіндігін ескере кеткен жөн. өйткені оларды ашық ыдыста
көрсетілген мерзімінен ұзақ сақтау кірпіш бетіне ақтаңдақтар
болуына әкеп соғады. Сондықтан да барлық құрамын дайындаудан бөлмеге
кіргізіп қоюды қажет екендігін ескерген жөн. Гидрофобтық қасиетін
төмендету үшін жұмыс ерітіндісін +10ºС –ден төмен температурада
әзірлемеуді ұсынамыз.
Жабық ыдыста сақталған жұмыс ерітіндісін пайдалану алдында
мынаны есте ұстаған жөн, жұмыс барысында 4 сағаттан артық үзіліс
болса, сұйықты мұқият араластыру керек.
Кірпіштің бетқабатын гидрофобизациялау
Стаканда 5-10 минуттық мұқият араластырудан соң тиісті
құрамдары 5 г кремнийорганикалық сұйық +95 г еріткіш салмағы бойынша
мөлшерленген гидрофобты құрам кірпіштің бетқабатына қаныққанша, яғни
ерітінді сіңіру тоқталғанша, бірақ ағызып-тамызбай жағылады.
Гидрофобтандырылған құрамды жағу сыршашқышпен, ал көлемі шағын болса
колмен, қылқаламмен жүзеге асырылады. Кірпіш бетқабатының сапалы, әрі
біртегіс сіңіруі үшін кремнийорганикалық сұйық шашқышы бар сырлау
агрегатын пайдаланып, 0,35-0,70 кгсм² қысыммен жағылады. Ерітіндіні
шашу кезінде форсунканы қорғалатын бетқабатқа тік бұрышпен, 30-40 см
қашықтықта ұстап тұру қажет. Ала – құлалықтан сақтау үшін қабырғаны
екі қайтара өгдеген жөн. Қайталап өңдеуді бірінші жаққаннан соң 5-15
минуттан асып кетпесін кейін бірақ 20 минуттан асып кетпесін
жүргізу керек.
Гидрофобизацияланған бетқабатты ол толып кепкенше 2 – 3
тәуілік жылы температурада ылғалданудан сақтау керек.
Суды кері тебетін бетқабаттар материалдың ерітінді енген
барлық қабаты бойына түзіледі. Ауада қалыпты температурада 15 – 20ºС
кірпіштің бетқабаты ерітінді жағылған соң 24 – 48 сағаттан соң
гидрофобтты болады. Бірақ суды кері тебетін жұқа қабыршықтың жүйелік
түзілімі қоршаған ортаның температурасына байланысты бұдан ұзақ
мерзімде 13-15 тәулікте аяқталады. Температура жоғарылаған сайын
гидрофобты қабаттағы жүйелік түзілім процесі жеделдейді.
Гидрофобизациялау сапасын анықтау
Кірпіш бетқабатын гидрофобизациялау сапасы лаборатория
жағдайында 4х4х16 мм өлшемдегі үлгі-кубтарда келесі негізгі
көрсеткіштерді анықтау жолымен жүзеге асырылады:
1. Кремнийорганикалық сұйық сапасын;
2. Өңдеуден кейінгі кірпіштің гидрофобтық қасиеттерін;
3. Кірпішке кремнийорганикалық сұйықтық сіңіру тереңдігін.
Кремнийорганикалық сұйық сапасы
Кремнийорганикалық сұйық сапасы оларға арналған ГОСТ пен
нормативтер бойынша тексеріледі.
Кірпіштің гидрофобтық қасиеттері
Кірпіштің гидрофобтық қасиеттері оны толық суға батырғанда
және капиллярлық сорудағы ылғал тартуы бойынша немесе көзбен шолу
арқылы жеделдетілген тәсілмен анықталады.
а Толық суға батырылғандағы кірпіштің ылғал тартқыштығын
анықтау үшін барлық жағынан гидрофобтандырылған 110ºС – та
кептірілген кірпіш үлгісін бөлме температурасында су құйылған
ыдысқа, су деңгейі кірпіштен 2-3 см асып тұратындай етіп салады да
24 сағат ұстайды. Сонымен қатар гидрофобтандырылмаған кәдімгі
кірпіште сыналады. Мұнан кейін үлгілердің ылғал тартқыштық көлемі
төмендегі формула бойынша анықталады:
мұндағы: Р1 - материал үлгісінің кептіруге дейінгі салмағы кг; Р2
- сол үлгінің кептіруден кейінгі салмағы кг.
Алынған нәтижелерді салыстыру арқылы гидрофобизациялаудың
кірпіштің ылғал тартқыштығына әсері туралы қортынды жасалады.
Кірпіштің капиллярлық сору кезіндегі ылғал тартуын анықтау
үшін 4+4+16 см өлшемдегі үлгі суға қырларының бірі болатындай етіп
орнатады. Сынақ бұйымдарға қойылып отырған талаптарға сай 24-28
сағат аралығында жүргізіледі, онан кейін үлгілерді кептіреді де
салмақтың ылғал тартуын жоғарыдағы тәсіл бойынша анықтайды.
ә Ылғал тартуды жеделдетілген көзбен шолу тәсілімен анықтау
үшін кірпіштің алдын ала гидрофобтандырылған бетіне түтік арқылы 2-
3 см биіктіктен су тамызу керек. Бұл жағдайларда су тамшылары
кірпіш бетін де өзінің сопақша түрін өзгертпестен және сіңіп
кетпестен ұзақ уақыт жатады. Кірпішті еңкейткен жағдайда тамшы
кірпішке сіңіспей, яғни көлбеу беттегі сынаптай сырғитын болады.
Қатар жүргізілген тәжірибелер гидрофобтық құбылыстарды айқын
байқатады, яғни су тамшылары өңделмеген кірпіш бетіне тез сіңіп
кетеді.
Кірпішке кремнийорганикалық сұйықтың сіңу тереңдігі
Кірпішке кремнийорганикалық сұйықтың сіңу тереңдігі
бетқабаттың толық кебуінен кейін анықталады. Ол үшін кірпіштің
бетіне шағын шұңқыр салады да оны сулап кірпіштің суланбайтын
қабатының тереңдігін өлшейді. Егер сіңу тереңдігі 2 мм - ден кем
болмаса жұмысты қанағаттанарлық деп есептеуге болады.
Гидрофобизациялау сапасына бақылау
Кірпіштің бетқабатын өңдеу сапасы гидрофобтандырылған қабат
толық кептірілген соң, оған су шашу арқылы айқындауға болады.
Кірпіш сапалы гидрофобтандырылған жағдайда су оған сіңбей ағып
кетуі тиіс.
Техника қауіпсіздігі мен еңбек қорғаудың негізгі ережелері
Гидрофобтандыру жөніндегі жұмыстар барысында да, сондай – ақ
кремнийорганикалық ертінді дайындау кезінде де келесі талаптарды
сақтау керек.
- ауыстырып құю және олардан ерітінді жасау кезінде
кремнийорганикалық сұйықтардың сілтілік қасиеттері бар екендігін
ескеріп, оларды шашыратуға теріге, денеге тиюіне жол бермеу керек;
- ГКЖ-94 кремнийорганикалық сұйығының ерітіндісімен жұмыс істеу
барысында, органикалық еріткіштер тез тұтынатын болғандықтан өрт
қауіпсіздігін сақтаған жөн. Бұл жағдайда осындай сұйықтармен жұмыс
істеліп жатқан жерде ашық от көзіне жол беруге болмайды. Ал олар
жана қалған жағдайда көмірқышқылды өртсөндіргішпен, құммен, асбестпен
сөндіру керек.
Бақылау сұрақтары
1. Қыштың сипаттамасы.
2. Қыш кірпішке қажетті шикізаттар және оларға қойылатын талаптар.
3. Қыштың керамикалық қасиеттері.
4. Кірпіш алудың технологиялық әдістері.
5. Кірпіш жасаудың пластикалық және жартылай құрғақ әдістерінің
артықшылықтары мен кемшіліктері.
6. Кірпіштің физикалық және механикалық қасиеттері.
7. Қышты күйдіру және кептіру кезіндегі өндіріс процестері.
8. Кірпіш өндіруді дамытудың болашақ бағыттары.
9. Кірпіш өндірудің техника-экономикалық көрсеткіштерін жақсарту
жолдары.
10. Судың әсеріне байланысты кірпіштің қасиеттері.
11. Кірпіштің аязға төзімділігін арттыру тәсілдері.
12. Кірпіш бетіне тұз пайда болуын жою жолдары.
13. Кірпішті гидрофобизациялаудың мәні.
IY-тарау
Гипсті сынау
Гипсті жабысқақ заттар дегеніміз, гипсті шикізатты жылумен өңдеу және
сол өңдеуге дейін және кейін ұсату жолымен алынатын борпылдақ жабысқақтар.
Гипсті жабысқақтар күйдіру жағдайында, сондай-ақ беку және қату
жылдамдығына қарай екі топқа бөлінеді:
1. Төмендегі температурада күйдірілгендер,-жартылай сулы кальций
сульфатынан-СаSO4 . 0,5H2O тұратын тез жабысатын және тез қататын гипс.
2.Жоғарғы температурада күйдірілгендер. Олардың құрамына сусыз
кальций сульфаты CaSO4 және кальций тотығы СаО кіреді, баяу жабысып, баяу
қатады.мұнда ангидритті цемент пен жоғары температурада күйдірілген
гипсэстрих гипс кіреді.
Гипсті жабысқақ заттарды өндіретін шикізат ретінде гипсті тас
аталатын табиғи қоссулы гипс СаSO4 . 2H2O пен табиғи сусыз гипс
ангидритСаSO4, сондай-ақ гипстің сазбен табиғи қосындысы ретіндегігажа
жыныстар пайдаланылады.
Барлық жабысқақ гипстер ішінде плита, туынды тас, тұрғын үйлердің
ішкі қабырғаларына арналған қабырғалық жасауда, құрғақ ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Құрылыс материалдар, конструкциялар және бұйымдар өндіру технологиясы
кафедрасы
Құрылыс материалдарын сынау жөніндегі
лабораториялық жұмыстар
Жоғарғы оқу орындарында құрылыс материалдары бойынша оқитын студенттер үшін
оқу құралы есебінде ұсынылады
Кіріспе
Ғылыми-техникалық прогрестің жетістіктерін халық шаруашылығына ендіруде
шешуші маңыз атқаратын және материалдар өңдеудің жеке бір үлкен тарауы
болып табылатын күрделі құрылысқа кең көңіл бөлінуде.
Өндіріс отындарын қайта жабдықтандырғанда немесе құрылыс жобаларын іске
асырғанда, аса жетілген технология мен ғылыми жетістіктердің жаңалықтарын
өндіріске ендіреді. Ауылшаруашылық, өнеркәсіп және де тұрғын үй құрылысының
жедел дамуына байланысты құрылыс-монтаж жұмыстарының көлемі ұлғаяды. Мұның
өзі жалпы құрылыстың техникалық қоры болып табылатын құрылыс материалдар
өнеркәсібінің тез дамуы мен жетілдіруін талап етеді.
Халық шаруашылығының материал көп керек жұмсайтын саласы – құрылыс.
Мұнла ғимараттар мен құрылыстарды тұрғызуға кететін материалдардың құны
жалпы құрылыс-монтаж жұмысының 50%-дей, ал халық шаруашылығына кеткен
күрделі қаражаттың 30% болып отыр. Еліміздің 1995 жылдарға дейінгі
жобаланған әлеуметтік, экономикалық дамудың негізгі бағыттарында атап
айтқандай, құрылыс материалдары мен бұйымдарының аса тиімді және үнемді
түрлерін дамыту көзделінген. Атап айтқанда құрылыстың көлемін төмендетіп,
сапасын арттырып, мейлінше аз шикізат жұмсайтын, олардың жалпы салмағын
азайту арқылы жылу тоғарылау қасиеттерін жақсартып, құрылыста жүргізілетін
көптеген қосымша құрылыс және әрлеу жұмыстарын өндіріс жағдайында тындырып,
құрылыс алаңына көбінше дайындығы жоғары сапалы бұйымдар мен
конструкцияларды апару қазіргі уақыттың басты тілегі болып отыр.
Осымен қатар көптеген өндіріс қалдықтарын саналуан құрылыс
материалдарын алуға пайдалану жергілікті әртүрлі шаруашылық құрылыстарының
кеңінен дамып ұлғаюын қамтамасыз етеді.
Әрдайым көлемі өсіп келе жатқан құрылыс-монтаж жұмыстарын сапалы
орындау үшін, жоғары оқу орындары дайындайтын қабілетті, білімді инженер-
құрылысшылардың әртүрлі мамандықтары керек болып отыр.
Осыған орай болашақ инженер-құрылысшылар заводтан шыққан және құрылыс
алаңына түскен дайын бұйымдар, бөлшектер, конструкциялар мен шикізаттың
сапасын анықтайтын әдістерді меңгеруі керек. Олардың материалдарды
қабылдау, сақтау, тасымалдау ережелерін сақтай отырып, орынды үнемі
ысыраптау және де жұмыстардың сапалы орындалуына келтірілген лабораториялық
жұмыстарды орындау көптен-көп көмек етеді. Сондықтан студенттердің
лабораториялық жұмыстарды сапалы меңгеруі және толық көлемде игеруі олардың
алған білімдерін өз бойына бекітудің ең тиімді жолдарының бірі.
І-тарау
ҚҰРЛЫС МАТЕРИАЛДАРЫНЫҢ НАҒЫЗ ТЫҒЫЗДЫҒЫН АНЫҚТАУ
Заттардың ішіндегі қуыстарды есептемегендегі аумақ бірлігінің
материал салмағы тығыздық деп аталады. Материалдың ауа қуыстарынсыз
жағдайын абсолютті тығыз деп атайды және тиісінше тығыздықты
материал аумағының абсолютті тығыз жағдайындағы салмақ бірлігі
ретінде анықтайды.
Табиғи тас материалдың тығыздығы 2,2-ден 3,3 гсм3
аралығында; гипс - 2,7; цемент 2,9-3,2; метал 7-ден аса; бетон 2,6;
керамзит 2,6; кірпіш 2,7 болады. Тығыздықты материалдың салмағы т,
материалдың абсолютті аумағына V бөлу арқылы анықтайды; оны мына
формула арқылы анықтайды;
(гсм3 )
Табиғи материалдардың көп жағдайда бос қуысты, яғни іші
ауаға толтырылған кеңістіктерге толы болып келеді. Сондықтан бұл
материалдардың аумағны абсоютті тығыз жағдайында алу үшін, яғни
ауа қуыстарын еске алу үшін оларды майда ұнтаққа
айналдырады.
Материалды майдалауды, оны 105º температурада кептірген соң
агатты келіде немесе шарлы диірменде жүргізеді. Ұсақталған материалды
бір шаршы сантиметр ауданда 918 тесігі бар електен өткізіп, екінші
қайтара тұрақты салмағына жеткенше кептіру шкафында 105º
температурада кептіреді. Одан кейін ұнтақ ауадағы ылғалды тартып
алмауы үшін эксикаторда салқындатады.
Жұмыс мақсаты мен мазмұны
Тығыздықты анықтауды үйрену. Оны білу құрлыс
материалдарының сапасын анықтау кезінде қажет және көрсеткіш ауа
қуыстылығын есептеп шығару үшін пайдаланады. Бұл көрсеткіш
ерітінді мен бетон құрамын есептеуде де қажет. Ол бойынша
бұйымның түрлі қасиеттері туралы беріктігі, ылғал тартуы т.б. яғни
іс жүзінде маңызы бар қасиеттері туралы болжау айтуға болады.
І. Сынақ сыйымдылығы 120-150 см3 - тық ауқым өлшегіш болып
табылатын Ле-Шателье-Кандло приборының көмегімен жүргізеді І-сурет.
Әрбір ауқым өлшегіш үшін шар түріндегі кеңуден төмен
және жоғары нөлдік бөліктер аралығындағы аумақтарланған және әдетте
20 см3 –қа тең. Аумақ өлшегішке суды асыра құяды да, артық су,
төменгі денгейі мениск шкаланың нөлдік бөлігімен теңесетіндей
етіліп сорғыш қағазбен сорылып алынады. Мұнан кейін прибордың судан
бос бөлігі сүзгі қағазбен мұқият сүртіледі. Одан соң техникалық
таразыда 80 г ұнтақты 0,01 г дәлдікке дейін өлшеп алады.
Сұйық толтырылған прибор су құйылған ыдысқа
орналыстырылады. Ал ол судың температурасын тәжірибенің барысында 15-
20º С дәрежесінде ұсталады.
Өлшенген ұнтақты жылтыратылған қалақшамен прибордағы сұйық
мөлшері прибордың жоғары белгіленген бөліктерінің біріне дейін
көтерілгенше шағын көлемде прибор аузына сала береді. Колба
өнешінде ұнтақтың ары қарай өтуіне кедергі келтіретін бөгет пайда
болмауы үшін ұнтақты көп мөлшерде салудың қажетті жоқ. Оның
үстіне ұнтақ көп болса, колбаға ұнтақ пен бірге енетін ауаның
шығуына бөгет болады. Ауа түйіршіктерін шығару үшін приборды 3-5
минут қисайтып ұстайды. Онан соң приборды 10 минуттай столға
қойып, онан соң приборды сұйық мөлшерін есептей бастайды.
Аумақ өлшегіштегі судың бастапқы және соңғы дәрежесі
аралығындағы айырмашылық аумақөлшегішке салынған материал ұньағының
аумағын көрсетеді. Ұнтақ қалдығын таразыға тартып, оның нәтижесін
бастапқы аумақөлшегіш салмақтан алып тастап, аумақ өлшегішке
салынған ұнтақты анықтайды. Тығыздық мөлшерін анықтау үшін приборға
салынған ұнтақ салмағын оның аумағына бөлу керек.
Есеп көрсеткіштерін алдымен төмендегі таблицаны сызып алып,
лабораториялық дәптерге жазады, прибор суретуін салып, қорытынды
жасайды..
Таблица 1.1
Тығыздық есебі
Ұнтақтың Қалған Суға Ығыстырылып Заттың
бастапқы ұнтақтың батырылған шығарылған тығыздығы,
салмағы, г салмағы, г ұнтақтың судың көлемі,г см3
салмағы, г см3
2. Егер Ле-Шателье-Кандло приборы жоқ болса, тығыздықты
қырында бөлінген бөліктері бар шыны цилиндр көмегімен анықтауға
болады 2-сурет. Тәжірибе үш рет жүргізіледі, онан соң орташа
көрсеткіш табылады.
Құрғақ өңделген цилиндр аумағының жартысына дейін
зерттелетін материалға инертті сұйық бензин, керосин І см3 –қа дейінгі
дәлдікпен құйылады. Мұнан кейін цилиндрдің жоғарғы бөлігін сүзгі
қағазбен сүртеді.
Сыналған материалдың ұнтағын өлшеген соң, оны шағын
мөшерге еппен цилиндрге ондағы сұйық 15-20 см3 – қа дейін
көтерілгенше сала береді. Цилиндрдегі ендер бойынша сұйық ұнтақпен
бірге қандай аумақты алып тұрғанын анықтайды. Егер бұл нәтижеден
сұйықтың бастапқы аумағын алып тастасақ, ұнтақ алмағын табамыз
және цилиндрге салынған ұнтақ салмағын есептеп шығарамыз.
Тығыздықты жоғарыда көрсетілгендей, цилиндрге салынған ұнтақ
салмағын оның аумағына бөлу арқылы есептейді.
(гсм3 )
мұндағы: т – құрғақ материалдың салмағ; г;
V – материалдың абсолютті тығыздық жағдайдағы,
яғни қуыссыз
салмағы, см3
3. Қатты және сусымалы материалдардың тығыздығы пикнометрдің
көмегімен анықталады пикнометрлік әдіс.
Пикнометр дегеніміз – ауадағы 25, 50, 100 мл мойны
жеңішке өлшегіш колба.
Тығыздықты анықтау үшін үстемені 10, 20, 30 г материал
өлшем алады. Іріктелген үлгіні кептіру шкафында 105-110ºС
температурада алдын ала кептіреді. Кептірілген материал эксикаторда
сақталады. Пикнометрді мұқият жуып, кептіреді, эксикаторда суытады.
Онан кейін материал үстемесін салып, енге дейін су құяды да 30
минут қайнатады. Қайнаған соң с және материалы бар пикнометрді 20ºС
– қа дейін суытып, енег дейін су құяды. Пикнометрдің мойын
қабырғасын жоғары жабысқан су тамшыларын сүзгі қағазбен алады.
Суы, үстемесі бар суытылған пикнометр таразыға тартылады. Онан кейін
ішіндегісі төгіліп тасталады.
Тағы пикнометрге енге дейін су құйып, ол таразыға
тартылады. Тәжирібе нәтижесінде келесі
мәліметтер алынады:
т - материал үстемесінің салмағы, г;
ρ – пикнометрдің еніне дейін құйылған сұйықтың
тығыздығы, гсм3;
т1 – енге дейін таза су құйылған пикнометрдің
салмағы, г;
т2 – енге дейін құйылған суы бар және материал
ұстемесі бар
пикнометрдің салмағы, г.
Тығыздық мына формула бойынша анықталады:
(гсм3);
Анықтау кезінде өңдеу түрі төмендегінше жазылады;
Таблица 1.2
Салмағы, г Сұйық Материал
тығыз-дтығызды
№№ Материалдың ығы, ғы, гсм3
аты гсм3
Рс
Енге Енге дейінгіМатериал
дейінгі үстеме-сі
су су бар нің
үстемесі пикнометр-ді
бар ң
пикно-метр
дің
Тәжірибе үш рет жүрізіліп, онан кейін материал
тығыздығының орташа көрсеткіші табылады.
ІІ – тарау
ҚҰРЫЛЫС МАТЕРИАЛДАРЫНЫҢ Заттың орташа тығыздығын анықтау
Орташа тығыздық – табиғи жағдайдағы зат салмағының оның
аумағына қатынасы, яғни заттың ішіндегі куыстары мен бос
кеңістіктерін қоса алғандағы тығыздық гсм3 немесе кгм3 – пен
есептеледі. Тығыздық мына төмендегі формула бойынша анықталады:
(гсм3 )
мұндағы: т – заттың салмағы, г; V – табиғи жағдайдағы заттың аумағы,
см3 .
Құрлыс материалдардың барлығының ішінде қуыстар бар. Ол
материалдардың аумақ бірлігінде көп болған сайын, оның тығыздығы да
төмен болады. Балқытылған денелерден алынатын шыны, металл сұйықтар
мен материалдар үшін орташа тығыздық мәні жағынан іс жүзінде
олардың нағыз тығыздығына тең 2.1 – таблицаны қараңыз.
Таблица 2.1
Тау жыныстары мен бірқатар құрылыс материалдардың
Нағыз және орташа тығыздығы
Материал Нағыз Орташа Материал Нағыз Орташа
тығыздығы, тығыздығы, тығыздығы, тығыздығы,
кгм3 кгм3 кгм3 кгм3
Габбро 2900-2920 2830-2880 Керамикалық
кірпіш 2600-2700 1600-1800
Гуанит 2750-2950 2580-2700 Қарағай
ағашы 1500-1600 500-600
Құмуақ 2600-2650 2300-2600 Құм 2600-2700 1400-1600
Тығыз әк 2460-2600 2100-2400 Қуысты тастар
1300-1400 20-25
Жанартау Құрлыс құрышы
туфы 2600-2800 900-2200 7800-7850 7800-7850
Материалдардың физикалық – механикалық қасиеттері оның
тығыздығына көп байланысты, мәселен, беріктігі мен жылу өткізгіштігі.
Материалдардың тығыздық көрсеткішін оның ұсақ тесікшілігін,
құрылыс конструкциясының салмағы мен өлшемін анықтауға, оларды
тасымалдауда және көтеру – транспорт құралдарын есептеуге пайдаланады.
Орташа тығыздықты анықтау кезінде геометриялық дұрыс та, дұрыс
емес те формадағы үлгілерді пайдалануға болады. Материалдың
тығыздығын анықтау тәсілі үлгі формасына байланысты.
Дұрыс геометриялық формадағы үлгінің орташа
Тығыздығын анықтау
Тығыздықты анықтау үшін куб, параллелипед немесе цилиндр
формасындағы материал үлгісіне әзірлейді. Мұнда ұсақ қуысты
материалдар үшін куб формалы үлгінің өлшемдері 100 х 100 х 100 мм –
ден кем болмауы керектілігін, ал тығыз материалдар үшін 40 х 40 х
40 мм – денкем болмауы керектілігін ескерту қажет. Цилиндрлі
үлгілердің диаметрі мен биіктігі тиісінше 70 – 40 мм – ден кем
болмауы керек. Үш үлгіні алып кептіру шкафында 110± 5ºС температурада
кептіріледі, эксикаторда суыты, сынаққа дейін сонда сақтайды.
Үлгілерді 0,1 мм дәлдікке дейін штангенциркульмен өлшеп,
олардың аумағын есептейді, одан кейін техникалық таразыда тартады.
Кубтың немесе соған жақын формадағы үлгінің әр қырын 3 –
суретте көрсетілгендей үш жерден өлшейді соңғы нәтиже ретінде әр
қырдың өлшемінің орташа арифметикалық мәнін алады. Цилиндр
формасындағы үлгінің параллелді жағының әрқайсында екі өзара
перпендикулярлы диаметр жүргізіп, олардың ұзындығын өлшейді, сонымен
бірге оның биіктігінің ортасындағы цилиндрдің ортаншы бөлігінің
диаметрін өлшейді соңғы нәтиже ретінде диаметрдің алты өлшемінің
орташа арифметикалық мәнін алады. Цилиндрдің биіктігін төрт жерден
анықтап, соңғы нәтиже ретінде төрт өлшемнің орташа мәнін
алады.
Жиектерінің өлшемі 100 мм – ге дейінгі кез келген
формадағы үлгіні 0,1 мм – ге дейінгі дәлдікпен, 100 мм және одан
жоғарғыны 1 мм – ге дейінгі дәлдікпен өлшейді. Салмағы 500 грамнан
төмен үлгіні 0,1 граммғ, ал одан ауыр үлгілерді 1 граммға
дейінгі дәлдікпен өлшейді.
Куб немесе параллелипед түріндегі үлгінің аумағын
төмендегіше анықтауға болады, см3 :
Vор=aор х вор х сор :
Мұндағы aор , вор , сор үлгі қырларының орташа мәні, см.
Сол сияқты цилиндр формалы үлгінің аумағы, см3 :
V= π τ2h
Мұнда τ – цилиндрдің радиусы; h – биіктігі.
Шар формалы үлгінің аумағы, см3 : D
;
Мұнда, D – шардың диаметрі.
Кез келген әртүрлі үлгілердің салмағын немесе
аумағын біле отырып, оның үш мәнін орташа арифметикалығы
ретінде олардың тығыздығын есептеп шығарады. Сынақ қорытындысын
2.1 – таблицада келтірілген мәліметтермен салыстырады. Журналға
өлшемдері дұрыс көрсетілген геометриялық формадағы үлгілерді
салады. Қатар саны бірінші қосалқы анықтауда келтірілген
деректерді дұрыс түсініп, пайдалана біліңіз.
Дұрыс емес геометриялық формадағы үлгінің
орташа тығыздығын анықтау
Мұнда Архимед заңының негізіне сүйеніп, үлгінің тығыздығын
анықтау үшін, ыдыстағы сүйықты ығыстырып шығаруына негізделген
тәсілді қолданады. Ол үшін аумақ өлшегішті пайдаланады 4 –
сурет.
Тығыздықты аумақ өлшегіштің көмегімен анықтау
Бұл прибор диаметрі 150, 350 мм метал цилиндрден 250
мм биіктігінде ойысы бар, аяқ жағы төмен иілген, диаметрі 8 – 10
мм жез түтіктен тұрады. Аумақ өлшегішке түтіктен асыра су құйып,
артығы ағып кеткенше күтеді де түтік астына өлшенген стакан
қояды. Әр үлгіні таза кептіріп тұрақты салмаққа дейін таразыға
тартады да одан кейін парафиндейді яғни қалам көмегімен
балқытылған парафин жағады. Парафин суыған соң, үлгіні қарап
шығып, парафин қабатында байқалған көпіршіктер мен жарықтарды
қыздырылған метал сым немесе пластина көмегімен тазартып,
тегістейді. Парафинденген соң үлгіні мықты жіппен байлап, қайта
таразыға тартады. Сыналмақшы үлгіні аумақ өлшегішке батырғанда
ығыстырылған су түтік арқылы стакан таразыға тартылып ығыстырылған
судың салмағы анықталады.
Үлгі тығыздығын төмендегі жолмен анықтайды.
Алдымен үлгіні каптауға кеткен парафин аумағын
есептейді, см3
;
Мұндағы: т – құрғақ үлгінің салмағы, г; т1 – парафинмен
қапталған үлгінің салмағы, г; ρп = 0,930 г см3 - қа тең парафиннің
тығыздығы .
Мұнан кейін үлгінің тығыздығын есептейді, г см3 :
;
Мұндағы: т – құрғақ үлгінің салмағы, г; V – сан жағынан
аумақпен ығыстырылған судың салмағына тең парафинді үлгінің аумағы,
см3 ; Vп – парафиннің аумағы, см3 .
Сусымалы тас материалдардың, мәселен құмның орташа
тғыздығын анықтау
Бұл үшін кесілген, төңкерілген конус тәрізді қалыпты
варонкадан тұратын приборды пайдаланады 5 – сурет. Төменгі жағынан
конус ысырмалы 1 литр 100 см3 енді цилиндр орнатылады. Воронкаға
құрғақ құм салып, ысырманы ашып, цилиндрді артығымен толтырады,
ысырманы жабады да темір немесе ағаш сызғышпен материалдың
артығын кесіп алады. Мұнда сызғышты қиғашынан цилиндрді 1 грамға
дейінгі дәлдікпен өлшейді. Сынақты бес рет қайталайды. Борпылдақ
сусымалы жағдайдағы құмның тығыздығын бес анықтаманың орташа
арифметикалық мәні ретінде есептеп шығады кг м3 , г см3 :
;
мұндағы: т1 – материалдың цилиндрдің салмағы, г; т2 – сол, бірақ
материалсыз, г; V – цилиндр аумағы см3
Тасымалдау және сақтау кезінде сусымалы тас материалдар
тығыздалады сондықтан олар тығыздығы борпылдақ – сусымалы жағдайдағы
15- 20 % жоғары болып шығады. Мұндай жағдайда материалдардың
тығыздығын баяндалған тәсіл бойынша тығыздалған жағдайда есеп
шығарады. Бірақ цилиндрге материал толтырылған соң оны 30 – 60
сек. Шайқау алаңында шайқау арқыыл немесе материалы бар цилиндрді
столға жайлап ұру арқылы 10 рет тығыздайды. Тыыздау барысында құмды
біршама артық көлемін циилндрге ұстай отырып, үстеме салады. Мұнан
кейін артығының көлемін алады да цилиндрдегі материалдың
салмағын анықтайды. Онан соң тығыздықты жоғарыда келтірілген
формула бойынша есептейді.
Тығыз және ұсақ тесігі аз материалдың орташа тығыздығын
анықтау үшін алдын ала суға бөктірілген үлгіні парафиндеуді
қолданбай – ақ қоюға болады. Ол үшін үлгіні 2 сағат суда қайнатады
да сол суда бөлме температурасы дейін суытады немесе үлгілерді суға
батырып, бөлме температурасында 24 сағат ұстайды. Мұнан кейін кейін
үлгілерді судан алып, техникалық таразыға тартады. Мұндай жағдайда
орташа тығыздықты кг м3 , г см3 мына формула бойынша анықтайды:
,
Мұндағы: g – тұрақты салмаққа дейін кептірілген үлгінің салмағы,
г; g1 – суда бөктірілген үлгінің ауадағы салмағы, г; g - g1 – үлгі
аумағына сәйкес келеді, см3.
Материалдың орташа тығыздығын 5 үлгінің орташа арифметикалық
мәні ретінде есептеп шығарады.
Сұйық заттардың орташа тығыздығын анықтау
Сұйық заттардың тығыздығын денсиметр ареометр деген құрал
арқылы анықтайды. Денсиметр дегеніміз екі шетінен де дәнекерленге,
бір шеті түтікше сияқты созылып жататын, шыныдан жасалған жалпақ
цилиндр. Цилиндірдің дәнекерленген түбіне ауыр салмақты нәрсе, ал
қарама – қарсы жағына немесе түтікше жартысында белгілі бір
межемен алынған, тығыздықтың абсолютті мәнін көрсететін белгілер
сызықтар орналасқан.
Сұйықтың тығыздығын анықтау үшін қырында өлшем
сызықтары бар цилиндр формалы ыдысқа өлшенетін сұйық құйылады
да, оған денсиметр батырылады. Осы кезде денсиметрдің сұйыққа
батырылуына байланысты, оның салмағына тең сұйық жоғары
ығыстырылады. Ығыстырылған сұйық пен денсиметрдің салмағы тең
болған уақытта, оның одан әрі сұйыққа шөгуі тоқталады.
Тексеріліп жатқан сұйықтың жоғары шегінде толқу болмай, біраз
деңгейі түрақталған соң денсиметрдің сұйықтың биік деңгейіне
сай келетін өлшемі сол сұйықтың тығыздығы ретінде
қабылданады. Бұл жағдайда сынақталған сұйықтың 20ºС анықталған
тығыздығының судың 4ºС анықталған тығыздығына қатынасы ретінде
анықталады. Егер де тығыздық басқа температурада анықталған болса,
онда мына формула бойынша есептелінеді:
;
Мұндағы: - тәжірибе жүргізілгендегі температураға сай келетін
тығыздық; γ – таблица арқылы анықталатын температуралық түзету.
Жалпы пайдалануға арналған денсиметрлермен қатар кейбір
сұйықтардың тығыздығын дәлірек анықтауға арналған денсиметрлердің
бар екендігін ескеру қажет.
III – тарау
КЕРАМИКАЛЫҚ КІРПІШТІ СЫНАУ
Минералдық шикізаттан, оны қалыпқа салып, өте жоғары
температурада күйдіру арқылы алынатын тас бұйымдар керамикалық зат деп
аталады. Керамика термині ежелгі Грецияда саздан бұйымдар жасау
өнерін бейнелеген Керамейс сөзінен шыққан. Керамикалық – барлық
жасанды тас бұйымдардың ішіндегі ең ежелгісі. Қарабайыр
керамикалық бұйымдардың қалдықтары тас ғасырына жататын қоныстар
орнынан табылуда. Құрылыс материалы ретіндегі керамикалық бұйымдардың
жасы 5000 жылдардан асады. Керамикалық құрлыс материалдары өздерінің
құрылысына орай негізгі екі топқа бөлінеді: ұсақ тесікті және
тығыз.
1. Ұсақ тесікті зат 5% - тен астам ылғал тартады. Орташа
есеппен олардың ылғал тартуы салмақ бойынша 8 – 20%, көлем бойынша
14 – 36% құрайды. Қабырғалық, шатырлық және қаптама материалдар, сондай
– ақ дренажды материалдардың, құбырлардың қабырғалары, т.б. ұсақ
тесікті құрылымға ие.
2. Тығыз қасиетке ие керамикалық кірпіш - 5% - тен аз
ылғал тартады, ол көп жағдайда салмақ бойынша 1 – 4 %, көлем
бойынша 2 – 8 – тен аспайды. Еден плиталары, жол кірпіштері,
канализация қабырғалары, т.б. тығыз құрылымды келеді.
Өзінің арналғандығына орай керамикалық материалдар мен
заттардың түрлері көп.
- қабырғалық бұйымдар кірпіш, іші бос жасанды тастар және
олардан жасалған панельдер;
- шатырлық заттар;
- бөлу элементтері;
- ішкі және сыртқы каптамалық материалдар бет кірпіш, шағын
көлемді және басқа плиткалар, жиынтық панельдер, архитектуралық –
көлемдік бөлшектер, көзі бар плиталар және оларға арналған сәндік
бұйымдар – қалқанша, бұрыштама, белдеуше;
- жеңіл бетондарға арналған толтырғыштар керамзит, аглопарит;
- жылу доғарғыш бұйымдар ұялы керамика, диотомитті, перлитті
керамика және басқалар;
- санитарлық – техникалық бұйымдар жуыну столдары, ванналар,
унитаздар;
- еден плиткалары, жол кірпіш, отқаққыштар;
- қышқылға төзімді бұйымдаркірпіш, плиталар, құбырлар және оған
қажетті сәндік бөлшектер;
- жер асты жүйесіне қажетті бұйымдар канализациялық және
дренаждық құбырлар;
- арнайы керамикалар.
Бұл келтірілген жүйелеу құрылыстағы керамикалық бұйымдар
мен материалдардың индустриялық құрылыс үшін олардың бәрі
бірдей маңызды болмаса да, кең таралғандығын көрсетеді.
Индустриялық қолданыстағы материалдар мен бұйымдар өндіру ісі жедел
дамуда бетонға арналған тесікті толтырғыштар, фасадтық керамика, жылу
сақтағыш бұйымдар.
Керамикалық заттар ішінде, қабырғалық материалдардың жалпы
көлеміндегі үлес салмағы 50% - ке жететін қабырғалық керамикалық
бұйымдардың орны ерекше. Бұл үшін қажет шикізаттың бай қоры,
технологиясының салыстырмалы түрде алғанда қарапайымдылығы, ұзаққа
шыдайтындығы керамикалық материалдарды құрылыс заттардың ішінде
алдыңғы орындардың біріне шығарады.
Жылу техникалық сапасы бойынша қабырғалық керамикалық
кірпіштер мен блоктарды үш тапқа боледі:
1. Тығыздығы 1400 – 1450 кгм³ - тан жоғары емес, жоғары жылу
сақтағыш қасиеті бар.
2. Тығыздығы 1450 – 1600 кгм³, орташа жылу сақтау қасиетті
бар.
3. Тығыздығы 1600 кгм³ - тан жоғары кәдімгі кірпіш, т.б.
Кірпіш негізінен үйдің қабырғасын тұрғызуға, жиналмалы
қабырғалық панельдер жасауға, пештер мен түтін құбырларын салуға,
т.б. пайдаланылады.
Жұмыс мазмұны
Жұмыс мақсаты кәдімгі кірпішті сынау тәсілдерін меңгеру,
бұл материалға қолда бар нормативтік құжаттарға орай қойылатын
талаптар мен қасиеттерді зерттеу болып табылады. Кірпіштің ылғал
тартқыштығын кемітіп, аязға төзімділігін арттыру методикасын жасау.
Ол төмендегідей анықтамаларды қажет етеді.
Кірпішті сырттай қарап, өлшеу сызықтық өлшемінен ауытқуы, шеті
мен қырының қисаюына, бұрыштары мен қырларындағы жарылу, опырылу және
жұмырлануларды, жете күйдірмеу, аса күйдірулерді және кірпіштің
аумақтық салмағы, кірпіштің ылғал тартуы, қысу мен майысқандағы
беріктік шегі, гидрофобизациялауды анықтау.
Бұл жұмыстарды орындау үшін студенттер 4 – 5 адамнан
бригадаларға топтарға бөлініп, оқытушының көрсетуі бойынша
кірпіштің жоғарыда аталған қасиеттерін анықтайды. Тәжірибе аяқталған
соң жұмыстың мәнін жинақтап, кірпішті қолда бар нормативтерге
сай келетіндігі жөнінде қорытынды жасайды, және кірпіштің маркасын
анықтайды.
Кірпішті сырттай қарап өлшеу
Сырттай қарап өлшеу үшін студенттер құрылыс кірпішін
алып төмендегі анықтамаларды орындайды:
а дәлдігі 1 мм – ге дейінгі масштабтық сызықпен кірпіштің
ұзындығын, енін, қалыңдығын өлшейді, қалыпты өлшемдерден
ауытқушылықтарды анықтайды. Мұнда қалыпты құрылыс кірпішті түзу
қабырғалы, шеті айқын және беті тегіс, 250x120x65 мм өлшеміндегі
тікбұрышты паралеллепипед түрінде болатындығын ескерген жөн.
Ауытқулар лабораториялық журналға жазылады.
ә төсеніші 250x120мм және 250x65 мм бойынша жиектерінің
кисаюын анықтайды: ол үшін кірпіштің тиісті жиегімен сызғыш қыры
арасындағы кеңістік 1мм-ге дейінгі дәлдікпен өлшенеді. Кеңістік
көлемін мм – мен көрсетеді;
б қасықтық жиектерде ұзына бойына жарылған жер бар
екенін, яғни кірпіштің бар қалыңдығы арқылы өтетін жарылыс бар
екенін анықтайды және ол жарылымның кірпіш төсенішіндегі ең ұзын
жерін өлшейді. Ұзына бойына жарылым саны мен ең жері жазылады;
в кірпіштің қыры мен бұрыштарындағы опырылған немесе
жұмырданған жерлері анықталып, барынша ұзындары өлшенеді. Опырымдардың
саны мен барынша ұзын жерлері жазылады;
г кірпішті көтеріп ұстап тұрып балғамен ұру арқылы
күйдірілу дрежесін анықтайды. Кірпіш жете күймеген жағдайда баяу үн,
ал дұрыс күйгенінен кейін ашық үн шығады.
Кірпіштің аумақтық салмағын анықтау
Сырттай қарап өлшеп болған үш кірпіштің біреуін 1 г дәлдікке
дейін таразыға тартып, аумағын есептейді. Аумақтық салмағы мына
төмендегі формула бойынша есептеп шығарылады:
гсм³ немесе кгм³
мұндағы: С – кірпіштің салмағы г немесе кг; V- кірпіштің аумағы см³
немесе м³.
Кірпіштің аумақтық салмағын орта арифметикалық айқындаманың үш
нәтижесі бойынша есептеп шығарады.
Кірпіштің ылғал тартуын анықтау
а Кірпіштің ылғал тартуын анықтау үшін бүтін кірпіштің бес
үлгісін 105-110ºС температурада тұрақты салмаққа дейін келтіреді.
Бөлменің температурасына дейін салқындаған соң кептірілген үлгілерді
таразыға тартып, ыдыс түбіне тік тұрғызып қояды. Үстіне кірпіштің
жоғары жағынан деңгейі 2 см асып тұратындай етіп су құяды. Осы
қалыпта үлгілер 28 сағат ұсталады. Одан кейін оларды дереу жұмсақ
ылғал шүберекпен сүртіп, таразыға тартады. Кірпіштің ылғал
сіңіргіштігін бес үлгінің орта арифметикалық көрсеткіші ретінде мына
формула процентпен шығарылады:
мұндағы: g – құрғақ үлгінің салмағы г; g1 – су сіңген үлгінің
салмағы г.
Алынған мәліметтер таблицаға кептіріліп, отырылған үлгі
бойынша енгізіледі.
Таблица 4.1
№ Өлшемі, см Салмағы, г Аумақтық Су сіңіруі,
гс салмағы, %
гсм³
Ұзындығы, ені, Құрғағы Су сіңгені
биіктігі
ә Бұдан бұрынғы тәжірибеден көріп отырғанымыздай су сіңіргіштікті
анықтау барынша көп уақыт - 28 сағат алады, ал лабораториялық
жұмысты осы мақсатқа бөлінген сағатта аяқтауға мүмкіндік бермейді.
Сондықтан лабораториялар жағдайда сіңіргіштікті анықтаудың
жеделдетілген тәсілі делініп жүрген тәсілді жиі қолданады. Ол
тәсілдің мәні мынады: қысып сынаудан кейінгі кірпіш сынығын алып,
1 грамға дейінгі дәлдікпен өлшейсіз де бір стакан қайнаған суға
45 минут салып қоямыз. Қайнатылып 45 минут өткен соң су сіңген
кірпішті ылғал шүберекпен сүртіп, тағы да таразыға тартамыз. Су
сіңіргіштікті мына формула бойынша есептейміз %:
мұндағы: д – суға салар алдындағы құрғақ кірпіштің салмағы г; д1 –
су сіңген кірпіштің салмағы г.
Майысқандағы беріктік шегін анықтау
Майысқандағы беріктік шегін Rм анықтау үшін ақаусыз және
сырттай бұзылған белгісі жоқ 250х250х65 мм өлшемдегі қалыптағы
кірпіш қолданылады. Кірпішті қысқыштың бетіне бір – бірімен 200 мм
қашықтықта орналастырылған екі жартылай домалақ тірегі үстіне
ұзынынан орнатады. Бағытты салмақ кірпіштің майыстыру ортасына
қойылған металл – білік арқылы беріледі 8- сурет. Ал майысқандағы
беріктік шегін мына формула бойынша анықтайды:
(кгсм²)
мұндағы: Р – бұзғыш салмақ кг; в,һ – тиісінше кірпіштің ені мен
қалңдығы мм; ι –төменгі тіректер аралығындағы қашықтық мм. Ол 200
– ге тең.
Осыған байланысты козффициентінің мәні тұрақты болып табылады.
Егер қашықтығы 200 мм – ге тең болмаған жағдайда козффициентінің
орнына басқа мәнді есептеп шығаруға тура келер еді. Майыстырудағы
беріктік шегінің орта мәні ретінде үш сынақ нәтижесінің орташа
арифметикалық көрсеткіші алынады.
Қысқандағы беріктік шегін анықтау
Кірпішті қысу арқылы сынау үшін бірінің үстіне бірін қойып,
арасына цемент пен құм қосындысын салған екі жарты кірпіш үлгісі
әзірленеді 9 - сурет. Үлгінің қысқыш бетімен түйісетін
табандары да цемент ерітіндісімен тегістеледі.
Үлгінің төмендегідей жолмен дайындайды. Кірпіштің екі жартысы
да сумен ылғалданады. Цементтен ерітіндісі жасалынады. Ол үшін 700 г
цемент, 250 см³ су алынып, олар темір ыдыста араластыры.
Теп – тегіс металл немесе тас плита үстіне бір парақ
суланған қағаз төсеп, оның бетіне қалыңдығы 3-4 мм цемент ерітіндісі
жағылады. Ерітінді бетіне кірпіш сынығының бірі орналастырып,
үстінен аздап басып қойылады. Үлгі шетінен шыққан ерітінді пышақ
жүзімен алынып тасталады. Кірпіштің үстіңгі бетіне 4-5 мм ерітінді
жағылып, оған екінші жарты кірпіш орналастырылады. Ол да аздап
басылып қойылады. Екі кірпіш аралығындағы қуыс цемент ерітіндісімен
салынып, артығы пышақ жүзімен алынып тасталады. Осылайша дайындалған
үлгіні үй ішінде бөлме температурасында 20ºС үш тәуліктен кем
емес уақыт сақтайды да қысымға сынайды. Сынақ алдында көлденең
өлмешдерін өлшеп үлгінің ауданын анықтайды. Қысқандағы төзімділік
шегі:
кгсм²
мұндағы: Р – бұзғыш салмақ қысқыш манометрінің көрсеткіші бойынша
анықталады кг; F – үлгінің ауданы см².
Алынған мәліметтерді стандарттың тиісті көрсеткіштерімен
салыстыру негізінде сыналған кірпіштің ГОСТ талаптарына сай
келетіндігі және оның маркасы жөнінде қортынды жасалады.
ГОСТ – тың техникалық талаптары мен кірпіш өлшемдерінің
ауытқуы мынаған сай болуы тиіс:
ұзындығы
ені қалыңдығы
Жеке 250 120 65
Модульді 250 120 88
Ауытқу +4 +3 +2
Жоғары беті түзу тік параллипедті форма.
Кірпіштің қабырғасы, қырының қисаюы 3 мм-ден артпауы тиіс.
Саны екеуден аспайтын 15 мм-лік опырулар болуы мүмкін.
Бүкіл қалыңдықты көктей өтетін жарық 1-ден артық емес.
Ауытқулардың жалпы көлемі 5% - тен арпауы тиіс.
Су сіңірушілік 150-ден жоғары маркалар үшін 5% - тен кем емес, ал
өзге маркалар үшін 150-ден төмен 8% кем емес.
Кірпіштің бұзылуына әкеліп соғатын әк қоспаларға жол берілмейді.
Кірпіш аязға төзімділігі бойынша 4 маркаға бөлінеді: МР315, МР325,
МР335, МР350.
Төзімділік шегіне байланысты кірпіш төмендегі талаптарға жауап
беруі тиіс:
Таблица 4.2.
Кірпіш маркасы Қысқандағы төзім шегі, Майыстырғандағы төзім
кгсм² шегі, кгсм²
50 50 10
75 75 18
100 100 22
125 125 25
150 150 28
200 200 34
250 250 40
300 300 44
Кірпішті гидрофобизациялау
Қазіргі кезде үй құрылысы үнемділігімен, архитектуралық
шешімінің жоғары сапасымен және тұрғызылу жеделдігімен ғана
ерекшеленіп қоймай, үй пайдалану режимінің барлық талаптарын оның
ішінде әсіресе пайдалану, климат, т.б. шарттарына сай қамтамасыз етуі
тиіс.
Үйлердің дұрыс пайдалануы дегеніміз оның конструкцияларының
ақаусыздығы, бөлме ішінде талапқа сай санитарлық-гигиеналық режимді
қамтамасыз ететін температуралық ылғалдылық, т.б. жағдайлардың болуы
дегенді білдіреді.
Үйдің ішкі және сыртқы қабырғалары арасындағы дұрыс
температуралық-ылғалдық жағдай арасалмағы бұзылған жағдайда ішкі
қабырғада немесе ішкі бөлмеде конденсаттық ылғал пайда болуы
мүмкін. Әсіресе бөлмеде аса көп ылғал жиналып қалуына әкеліп
соғатын ішкі конденсат қауіпті. Бұл кейіннен материал жүйесінің
оның ішінде пайда болған физика-химиялық және биологиялық таттану
процестерімен босаңсуына, бөлменің өзінің санитарлық жағдайының
нашарлауына әкеліп соғады.
Қабырға материалдарының жалпы арасалмағындағы үлесі 50%
болып отырған күйдірілген қыш кірпіштің әлі күнге дейін негізгі
қабырғалық материал болып отырғанын біз білеміз. Кең таралған
шикізаттың бай қоры, технологиясының салыстырмалы түрде алғанда
қарапайымдылығы, ұзаққа шыдайтындығы керамикалық материадарды құрылыс
заттары ішінде алдыңғы орындардың біріне шығарады.
Сонымен қатар, өзінің осынау артықшылықтарымен қатар
қарапайым кірпіштің ауа қуыстары өте көп болғандықтан бойына суды
жақсы сіңіріп өзі толық ылғалданады. Сондықтан кірпіш қабырғаның
сумен жер асты, атмосфералық, технологиялық уақытша немесе тұрақты
байланысы оның міндетті түрде сызадануына әкеліп соғады. Оның
салдары қабырғаның ұзақ тұрмауына ғана емес, жылу сақтау қасиетінің
төмендеуіне де әсер етеді. Сондықтан да құрылыстың қабырғалары, т.б.
бөліктерінің дұрыс ылғалдық жағдайын қамтамасыз ету жөнінде қорғау
шараларын жүргізу міндетті болып табылады. Ол құрылыс қызметі
мерзімінің ұзаруына, өндірістің дұрыс технологиясын қамтамасыз етуге,
еңбек өнімділігінің артуына және пайдалану обьектілерінің құралдары
мен заттарының толық сақталуына ықпал етеді. Осынау халықшаруашылық
аса маңызды міндет құрылысты тұрғызу барысында да, пайдалану кезінде
де жоспарлы және жүйелі түрде жүзеге асырылып отыруы тиіс.
Барлық белгілері материалдар бет қабатының сулануына қарай
екі топқа бөлінетіні белгілі:
1. Гидрофильді – суланатын. Гидрофильді материалдарда сулау ылғалды
белсенді түрде соруға әкеліп соғады.
2. Гидрофобты - суланбайтын. Бұл материалдарда сулау капиллярлық
күштің нашарлауына - суды кері тебуге әкеліп соғады.
Қарастырылып отырған кірпіш гидрофильді топқа жатады, яғни
сумен байланысқан кезде ол ылғалды, белсенді түрде сорады, сөйтіп
құрылыстың пайдалану жағдайын нашарлатады және кірпіште бұзылу
әрекетінің пайда болуын жеделдетеді.
Жоғары ылғалдықтың құрылыс бұйымдарына, бөлшектеріне,
құрылымдары мен материалдарына кері әсерін болдырмау мақсатында
оларды қорғалатын бетқабатқа гидрофобтық қасиет, яғни суды кері
тебетін қасиет беретін арнайы құралмен өңдейді, сөйтіп құрылыс
бөліктерінің мерзімінен бұрын тозуынан алдын алады. Төменде кірпіш
қабырғаны гидрофобтандыру мысалдары келтірілген.
Бұл жұмыстың мақсаты кірпіштің бетқабатын арнайы құраммен
өңдеу, оған гидрофобтық қасиет беру, яғни суға алдырмау және оларды
тұздандырудан сақтау мақсатында жүргізеді. Гидрофобизация процесі
полимердің кремний мен оттегі атомдары арқылы қорғалатын
материалдармен берік кірпішпен химиялық қасиет құруына негізделген.
Кірпіштің бетқабатын гидрофобтандыру сұйықтарымен жабу тұзданудан
сақтайды, ылғал тартуды азайтады, яғни төзімділікті арттырады,
тозаңдану мен ластануды төмендетеді, кірпіштің қызмет мерзімін
ұзартады.
Пайдаланатын материалдар мен құрал – жабдықтар
Кремнийорганикалық сұйықтар ГКЖ-10, ГКЖ-11, ГКЖ-94; еріткіштер
бензин, керосин, уайт-спирит, техникалық су, өлшемдік цилиндр мен
өлшемдік стакан, шыны таяқша, қырғыштар немесе металл щетка,
краскопульт немесе қылқалам, егеу қағаз.
Жұмыс ерітіндісін таңдау үшін гидрофобтау құралы төменде
келтірілген рецептердің бірі қолданылады.
1. ГКЖ-10 маркалы кремнийорганикалық сұйығының үш, бес немесе
жеті проценттік ерітінділері.
2. ГКЖ-11 маркалы кремнийорганикалық сұйығының үш, бес немесе
жеті проценттік ерітіндісі.
3. Органикалық еріткіштері ГКЖ-94 134-41 маркалы
кремнийорганикалық сұйығының үш, бес немесе жеті проценттік
қосындылары.
Ылғал әсерінен қорғауға қорғауға жататын бетқабатқа қойылатын
талаптар
Кремнийорганикалық құрылымды кірпіш бетқабатқа жақпас
бұрын оны қоқыстан, ескі сырдан, шаң-тозаңнан тазартады, түрлі
қақтарды қырады. Бұйым бетқабатын түрпілі материалдармен және құрал-
саймандармен тазартқан жөн металл щетка немесе қырғыш құмжолды
аппарат, егеу қағаз. Қорғалатын бетқабатты ауа қысымымен үрлеу
немесе шаң сорғышпен тазарту керек.
Кірпіш бетіне кедір – бүдір болса, оны тазарту немесе қырып
тастау керек. Шағын шұңқырлар мен ойықтар диаметрі 8 мм-ге дейін
құрамы салмағы бойынша 1:2 цементті-құмды қосындымен немесе ұсақ
түйіршікті бетонмен майлау арқылы тегістелуі тиіс. Гидрофобты қабатты
жағу алдында бетқабат ылғалы 5 мм тереңдікте 5-6% - тен аспауы
тиіс. Әйтпесе гидрофобтық қасиет елеулі түрде төмендейді.
Кремнийорганикалық құрам ерітіндісін әзірлеу
100 г көлеміндегі 5 проценттік жұмыс ерітіндісі пайдалану
орнында товарлы кремнийорганикалық сұйықты ГКЖ-10, ГКЖ-11 сумен
немесе керосин, бензин, уайт-спирит ГКЖ-94 сынды органикалық
еріткіштермен қарапайым сұйылту арқылы әзірленеді. Ол үшін таза шыны
ыдысқа алдымен еріткіштің есепті көлемі құйылады. Мұнда егер
кремнийорганикалық сұйық ГКЖ-10 және ГКЖ-11 түрінде алынса, онда
еріткіш ретінде кәдімгі суды 95 г алуға болады. Ал ГКЖ-94-ті
пайдаланған жағдайда еріткіш ретінде бензин, керосин, уайт-спиритті 95
г қолдану ұсынылады. Онан кейін үзіліссіз араластыра отырып, 5 г
кремнийорганикалық сұйықты қосады. Біртектес сұйық алынғанша
араластырыла береді. Негізінен үздіксіз 5-10 минут араластырылған
жұмыс ерітіндісі пайдалануға дайын деп есептеледі. Жұмыс
ерітінділері бөлме температурасында сол арада пайдаланатын көлемде
әзірленетіндігін ескере кеткен жөн. өйткені оларды ашық ыдыста
көрсетілген мерзімінен ұзақ сақтау кірпіш бетіне ақтаңдақтар
болуына әкеп соғады. Сондықтан да барлық құрамын дайындаудан бөлмеге
кіргізіп қоюды қажет екендігін ескерген жөн. Гидрофобтық қасиетін
төмендету үшін жұмыс ерітіндісін +10ºС –ден төмен температурада
әзірлемеуді ұсынамыз.
Жабық ыдыста сақталған жұмыс ерітіндісін пайдалану алдында
мынаны есте ұстаған жөн, жұмыс барысында 4 сағаттан артық үзіліс
болса, сұйықты мұқият араластыру керек.
Кірпіштің бетқабатын гидрофобизациялау
Стаканда 5-10 минуттық мұқият араластырудан соң тиісті
құрамдары 5 г кремнийорганикалық сұйық +95 г еріткіш салмағы бойынша
мөлшерленген гидрофобты құрам кірпіштің бетқабатына қаныққанша, яғни
ерітінді сіңіру тоқталғанша, бірақ ағызып-тамызбай жағылады.
Гидрофобтандырылған құрамды жағу сыршашқышпен, ал көлемі шағын болса
колмен, қылқаламмен жүзеге асырылады. Кірпіш бетқабатының сапалы, әрі
біртегіс сіңіруі үшін кремнийорганикалық сұйық шашқышы бар сырлау
агрегатын пайдаланып, 0,35-0,70 кгсм² қысыммен жағылады. Ерітіндіні
шашу кезінде форсунканы қорғалатын бетқабатқа тік бұрышпен, 30-40 см
қашықтықта ұстап тұру қажет. Ала – құлалықтан сақтау үшін қабырғаны
екі қайтара өгдеген жөн. Қайталап өңдеуді бірінші жаққаннан соң 5-15
минуттан асып кетпесін кейін бірақ 20 минуттан асып кетпесін
жүргізу керек.
Гидрофобизацияланған бетқабатты ол толып кепкенше 2 – 3
тәуілік жылы температурада ылғалданудан сақтау керек.
Суды кері тебетін бетқабаттар материалдың ерітінді енген
барлық қабаты бойына түзіледі. Ауада қалыпты температурада 15 – 20ºС
кірпіштің бетқабаты ерітінді жағылған соң 24 – 48 сағаттан соң
гидрофобтты болады. Бірақ суды кері тебетін жұқа қабыршықтың жүйелік
түзілімі қоршаған ортаның температурасына байланысты бұдан ұзақ
мерзімде 13-15 тәулікте аяқталады. Температура жоғарылаған сайын
гидрофобты қабаттағы жүйелік түзілім процесі жеделдейді.
Гидрофобизациялау сапасын анықтау
Кірпіш бетқабатын гидрофобизациялау сапасы лаборатория
жағдайында 4х4х16 мм өлшемдегі үлгі-кубтарда келесі негізгі
көрсеткіштерді анықтау жолымен жүзеге асырылады:
1. Кремнийорганикалық сұйық сапасын;
2. Өңдеуден кейінгі кірпіштің гидрофобтық қасиеттерін;
3. Кірпішке кремнийорганикалық сұйықтық сіңіру тереңдігін.
Кремнийорганикалық сұйық сапасы
Кремнийорганикалық сұйық сапасы оларға арналған ГОСТ пен
нормативтер бойынша тексеріледі.
Кірпіштің гидрофобтық қасиеттері
Кірпіштің гидрофобтық қасиеттері оны толық суға батырғанда
және капиллярлық сорудағы ылғал тартуы бойынша немесе көзбен шолу
арқылы жеделдетілген тәсілмен анықталады.
а Толық суға батырылғандағы кірпіштің ылғал тартқыштығын
анықтау үшін барлық жағынан гидрофобтандырылған 110ºС – та
кептірілген кірпіш үлгісін бөлме температурасында су құйылған
ыдысқа, су деңгейі кірпіштен 2-3 см асып тұратындай етіп салады да
24 сағат ұстайды. Сонымен қатар гидрофобтандырылмаған кәдімгі
кірпіште сыналады. Мұнан кейін үлгілердің ылғал тартқыштық көлемі
төмендегі формула бойынша анықталады:
мұндағы: Р1 - материал үлгісінің кептіруге дейінгі салмағы кг; Р2
- сол үлгінің кептіруден кейінгі салмағы кг.
Алынған нәтижелерді салыстыру арқылы гидрофобизациялаудың
кірпіштің ылғал тартқыштығына әсері туралы қортынды жасалады.
Кірпіштің капиллярлық сору кезіндегі ылғал тартуын анықтау
үшін 4+4+16 см өлшемдегі үлгі суға қырларының бірі болатындай етіп
орнатады. Сынақ бұйымдарға қойылып отырған талаптарға сай 24-28
сағат аралығында жүргізіледі, онан кейін үлгілерді кептіреді де
салмақтың ылғал тартуын жоғарыдағы тәсіл бойынша анықтайды.
ә Ылғал тартуды жеделдетілген көзбен шолу тәсілімен анықтау
үшін кірпіштің алдын ала гидрофобтандырылған бетіне түтік арқылы 2-
3 см биіктіктен су тамызу керек. Бұл жағдайларда су тамшылары
кірпіш бетін де өзінің сопақша түрін өзгертпестен және сіңіп
кетпестен ұзақ уақыт жатады. Кірпішті еңкейткен жағдайда тамшы
кірпішке сіңіспей, яғни көлбеу беттегі сынаптай сырғитын болады.
Қатар жүргізілген тәжірибелер гидрофобтық құбылыстарды айқын
байқатады, яғни су тамшылары өңделмеген кірпіш бетіне тез сіңіп
кетеді.
Кірпішке кремнийорганикалық сұйықтың сіңу тереңдігі
Кірпішке кремнийорганикалық сұйықтың сіңу тереңдігі
бетқабаттың толық кебуінен кейін анықталады. Ол үшін кірпіштің
бетіне шағын шұңқыр салады да оны сулап кірпіштің суланбайтын
қабатының тереңдігін өлшейді. Егер сіңу тереңдігі 2 мм - ден кем
болмаса жұмысты қанағаттанарлық деп есептеуге болады.
Гидрофобизациялау сапасына бақылау
Кірпіштің бетқабатын өңдеу сапасы гидрофобтандырылған қабат
толық кептірілген соң, оған су шашу арқылы айқындауға болады.
Кірпіш сапалы гидрофобтандырылған жағдайда су оған сіңбей ағып
кетуі тиіс.
Техника қауіпсіздігі мен еңбек қорғаудың негізгі ережелері
Гидрофобтандыру жөніндегі жұмыстар барысында да, сондай – ақ
кремнийорганикалық ертінді дайындау кезінде де келесі талаптарды
сақтау керек.
- ауыстырып құю және олардан ерітінді жасау кезінде
кремнийорганикалық сұйықтардың сілтілік қасиеттері бар екендігін
ескеріп, оларды шашыратуға теріге, денеге тиюіне жол бермеу керек;
- ГКЖ-94 кремнийорганикалық сұйығының ерітіндісімен жұмыс істеу
барысында, органикалық еріткіштер тез тұтынатын болғандықтан өрт
қауіпсіздігін сақтаған жөн. Бұл жағдайда осындай сұйықтармен жұмыс
істеліп жатқан жерде ашық от көзіне жол беруге болмайды. Ал олар
жана қалған жағдайда көмірқышқылды өртсөндіргішпен, құммен, асбестпен
сөндіру керек.
Бақылау сұрақтары
1. Қыштың сипаттамасы.
2. Қыш кірпішке қажетті шикізаттар және оларға қойылатын талаптар.
3. Қыштың керамикалық қасиеттері.
4. Кірпіш алудың технологиялық әдістері.
5. Кірпіш жасаудың пластикалық және жартылай құрғақ әдістерінің
артықшылықтары мен кемшіліктері.
6. Кірпіштің физикалық және механикалық қасиеттері.
7. Қышты күйдіру және кептіру кезіндегі өндіріс процестері.
8. Кірпіш өндіруді дамытудың болашақ бағыттары.
9. Кірпіш өндірудің техника-экономикалық көрсеткіштерін жақсарту
жолдары.
10. Судың әсеріне байланысты кірпіштің қасиеттері.
11. Кірпіштің аязға төзімділігін арттыру тәсілдері.
12. Кірпіш бетіне тұз пайда болуын жою жолдары.
13. Кірпішті гидрофобизациялаудың мәні.
IY-тарау
Гипсті сынау
Гипсті жабысқақ заттар дегеніміз, гипсті шикізатты жылумен өңдеу және
сол өңдеуге дейін және кейін ұсату жолымен алынатын борпылдақ жабысқақтар.
Гипсті жабысқақтар күйдіру жағдайында, сондай-ақ беку және қату
жылдамдығына қарай екі топқа бөлінеді:
1. Төмендегі температурада күйдірілгендер,-жартылай сулы кальций
сульфатынан-СаSO4 . 0,5H2O тұратын тез жабысатын және тез қататын гипс.
2.Жоғарғы температурада күйдірілгендер. Олардың құрамына сусыз
кальций сульфаты CaSO4 және кальций тотығы СаО кіреді, баяу жабысып, баяу
қатады.мұнда ангидритті цемент пен жоғары температурада күйдірілген
гипсэстрих гипс кіреді.
Гипсті жабысқақ заттарды өндіретін шикізат ретінде гипсті тас
аталатын табиғи қоссулы гипс СаSO4 . 2H2O пен табиғи сусыз гипс
ангидритСаSO4, сондай-ақ гипстің сазбен табиғи қосындысы ретіндегігажа
жыныстар пайдаланылады.
Барлық жабысқақ гипстер ішінде плита, туынды тас, тұрғын үйлердің
ішкі қабырғаларына арналған қабырғалық жасауда, құрғақ ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz