Адам және азаматтардың құқықтары мен бостандықтарының сақталуына прокурорлық қадағалаудың маңызы
КІРІСПЕ
1 Азаматтардың құқықтары мен бостандықтарының сақталуына
прокурорлық қадағалау
1.1 Азаматтардың құқықтары мен бостандықтарының сақаталуына
прокурорлық қадағалаудың маңызы мен міндеті
1.2 Азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғауға бағытталған
заңдар мен заң актілерінің қолданылуына прокурорлық қадағалаудың негізгі
бағыттары
1.3 Қадағалауды жүзеге асыру кезіндегі прокурорлық қадағалау актілері
2 Прокурорлық қадағалаудың жеке бағыттарындағы міндеттерді жүзеге
асыру бойынша жұмыстарды ұйымдастыру
2.1 Әлеуметтік саладағы заңдылыққа прокурорлық қадағалау
2.2 Кәмелетке толмағандардың конституциялық құқықтарынының
сақталуына прокурорлық қадағалаудың маңызы
2.3 Мемлекеттік қызмет және сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес
заңдарының қолданылуына прокурорлық қадағалау
2.4 Бұқаралық ақпарат құралдарымен қарым .қатынас және олардың
заңдылықты сақтауына прокурорлық қадағалау
2.5 Азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғау жөніндегі
арыздары мен шағымдарының заң талабына сай шешілуіне прокурорлық
қадағалау
3 Қылмыстық процестете адам мен азаматтың құқығын қорғаудағы
прокурорлық қадағалау
3.1 Жедел.іздестіру қызметін жүзеге асыратын органдардың азаматтардың
құқықтары мен бостандықтарын қорғауға бағытталған заңдар мен заң
актілерін қолданылуына прокурорлық қадағалаудың маңызы мен міндеті
3.2 Тергеу мен анықтама қызметін жүзеге асыратын органдардың
азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғауға бағытталған заңдар
мен заң актілерін қолданылуына прокурорлық қадағалау
3.3 Сотта қылмыстық және азаматтық істерді қарау кезіндегі
азаматтардың құқығы мен бостандықтарын қорғауға бағытталған
заңдардың қолданылуына прокурорлық қадағалау
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Қорытынды
1 Азаматтардың құқықтары мен бостандықтарының сақталуына
прокурорлық қадағалау
1.1 Азаматтардың құқықтары мен бостандықтарының сақаталуына
прокурорлық қадағалаудың маңызы мен міндеті
1.2 Азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғауға бағытталған
заңдар мен заң актілерінің қолданылуына прокурорлық қадағалаудың негізгі
бағыттары
1.3 Қадағалауды жүзеге асыру кезіндегі прокурорлық қадағалау актілері
2 Прокурорлық қадағалаудың жеке бағыттарындағы міндеттерді жүзеге
асыру бойынша жұмыстарды ұйымдастыру
2.1 Әлеуметтік саладағы заңдылыққа прокурорлық қадағалау
2.2 Кәмелетке толмағандардың конституциялық құқықтарынының
сақталуына прокурорлық қадағалаудың маңызы
2.3 Мемлекеттік қызмет және сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес
заңдарының қолданылуына прокурорлық қадағалау
2.4 Бұқаралық ақпарат құралдарымен қарым .қатынас және олардың
заңдылықты сақтауына прокурорлық қадағалау
2.5 Азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғау жөніндегі
арыздары мен шағымдарының заң талабына сай шешілуіне прокурорлық
қадағалау
3 Қылмыстық процестете адам мен азаматтың құқығын қорғаудағы
прокурорлық қадағалау
3.1 Жедел.іздестіру қызметін жүзеге асыратын органдардың азаматтардың
құқықтары мен бостандықтарын қорғауға бағытталған заңдар мен заң
актілерін қолданылуына прокурорлық қадағалаудың маңызы мен міндеті
3.2 Тергеу мен анықтама қызметін жүзеге асыратын органдардың
азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғауға бағытталған заңдар
мен заң актілерін қолданылуына прокурорлық қадағалау
3.3 Сотта қылмыстық және азаматтық істерді қарау кезіндегі
азаматтардың құқығы мен бостандықтарын қорғауға бағытталған
заңдардың қолданылуына прокурорлық қадағалау
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Қорытынды
Қазақстан Республикасы Конституциясының бірінші бабында «адам, оның өмірі, құқықтары мен бостандықтары» біздің мемлекетіміз үшін жоғары құндылық болып табылады делінген. Сондықтан тәуелсіздік жылдарында біздің барлық күш-жігеріміз адамның іргелі құқықтары мен қоғамның барлық мүдделерін жүзеге асыруға бағытталды. Сонымен бірге Қазақстан өзінің адам құқықтары саласындағы халықаралық міндеттемелерінен ауытқымай, БҰҰ және басқа да халықаралық ұйымдардың осы бағыттағы күш-жігерлеріне қолдау көрсетіп келеді. Сот жүйесі тәуелсіздігін нығайтуға, адам құқықтарын қорғаудың соттан тыс тетіктерін дамытуға, азаматтардың азаматтық, саяси, әлеуметтік, экономикалық және мәдени құқықтарын, соның ішінде халықтың әлеуметтік жағынан қорғалатын топтарының құқықтарын халықаралық стандарттар деңгейінде қамтамасыз етуге ерекше көңіл бөлінген. Қазақстан Республикасында Конституцияға сәйкес адам құқықтары мен бостандықтары танылады және оларға кепілдік беріледі. Адам құқықтары мен бостандықтары әркімге тумысынан жазылған, олар абсолютті деп танылады, оларды ешкім айыра алмайды, заңдар мен өзге де нормативтік құқықтық актілерінің мазмұны мен қолданылады осыған қарай анықталады (Қазақстан Республикасы Конституциясының 12 бабы) Конституцияға сай Қазақстан Республикасында әркімнің өзінің жеке басының бостандығына құқығы бар. Адамның қадыр-қасиетіне қол сұғылмайды, әркімнің ар-ожданына, бостандығына құқығы бар. Мемлекетте әр адам жеке тұлға ретінде қаралып, ол мемлекет тарапынан қорғалады. Сондықтан да Конституцияның 98-бабының азаматтардың құқығы мен міндеттеріне арналған. Қазақстан Республикасында адамның құқықтарын қорғауға сенімді құқықтық база құрылған. Мемлекет адамдардың заңды құқықтарын қорғай отырып, оларды өз құқықтарын қорғау кезінде басқа адамдардың құқықтарына зиян келтірмеуін қадағалайды. Конституция мен адамдардың құқығы жөніндегі халықаралық құқықтық құжаттарда көрсетілген адамдардың құқығы Конституциялық құқығы деп аталады. Бұл негізгі фундаменталдық құқықтар және одан туындайтын басқа да құқықтар мен бостандықтарды, адам өмірінің әр саласындағы, яғни, саяси әлеуметтік, экономикалық, мәдени құқықтарын қамтамасыз етеді.
1. Сейтқазықызы М. ҚР Прокурорлық қадағалау курсы. Алматы, 2006
2. «Прокуратура туралы» ҚР Заңы.-Алматы,1999.
3. ҚР қылмыстық-іс жүргізу кодексі.-Алматы:Юрист,2003.
4. ҚР азаматтық-іс жүргізу кодексі.-Алматы:Юрист,2003.
5. Ақпарова Р.Н. Қазақстан Республикасының прокуратура органдары.-
Алматы:Данекер, 2000.
6. Акпарова Р.П.Органы прокуратуры РК. Алматы. 1999.
7. Акты прокурорского надзора/Под ред.Ю.И.Скуратова. М.,
:Юристъ,1997.
8. Алиев М.М. Прокурорский надзор в РК. Учебно-методические
материалы. Алматы. -“Жеті Жарғы”. 2002.
9. Альдекеев А.А. История становления и развития органов
прокуратуры
Республики Казахстан. Алматы: Қазақ университеті, 2002.
10. Басков В.И. Курс прокурорского надзора. М., Зерцало, 1999.
11. Бахтыбаев И.Ж. Конституционный надзор прокуратуры Республики
Казахстан. -Алматы: “Жеті Жарғы”, 2000.
12. Винокуров Ю.Э. Прокурорский надзор. Курс лекций и практикум. – 2-е
изд., перераб. и доп.
13. Гельдиев М.Х., Огородников А.А. Прокурорский надзор. Учебное
пособие. Санкт-Петербург, 2002.
14. Григоши Э.Г. Правоохранительные органы. Учебник. - Санкт-
Петербург, 2002.
15. Долгова А.И. Формы прокурорского надзора// Вопросы прокурорского
надзора. - М., 1972.
16. Дәуір даусы. Время испытаний. - Алматы. 1997 (Посвященна 75-летию
прокуратуры Казахстана)
17. Ибрагимов Х.Ю. Правоохранительные органы. - Алматы, Данекер, 2000.
18. Качалов В.И. Прокурорский надзор в РФ. Учебное пособие, - М.,1995.
19. Качалов В.И., Качалова О.В. Прокурорский надзор в РФ. Учебное
пособие, - М.,1997.
20. Качалова О.В., Качалов В.И. Прокуратура РФ. Учебно-практическое
пособие в схемах. - М. 2002.
21. Лукичев Ю.А., Вахмистрова С.И. Правоохранительные органы РФ.
Учебно-методический комплекс. - СПб: Издательский дом Герда, 2002.
22. Нарикбаев М.С., Өтебаев Ғ.Қ., Алиев М.М. Қазақстан
Республикасындағы прокурорлық қадағалау: Оқулык. Астана: “Әділет”
Республикалық ғылыми-білім орталығы ЖШС, 2005 ж.
23. Настольная книга прокурора. Коллектив авторов. – М.: НИИ проблем
укрепления законности и правопорядка, Изд-во “Экслит”., 2002.
24. Петрухин И.Л. Прокурорский надзор и судебная власть. Учебное
пособие. – М.: Проспект., 2001.
25. Прокурорский надзор в РФ. Учебник/Под ред.Рохлина В.И. – СПб., Изд-
во “СПб-ий институт экспертов”, “Издательский дом “Сентябрь”., 2000.
26. Прокурорский надзор в РФ/Под ред.Чувилева А.А.., М., 2001.
27. Прокурорский надзор. Учебное пособие/Под ред.Гельдибаева М.Х.,
Огородникова А.А. – СПб., 2002.
28. Рохлин В.И., Дворянский А.М. Прокурорский надзор: Конспект лекций
– СПб.: Изд-во Михайлова В.А., 2000.
29. Туякбаев Ж.А. Развитие прокуратуры Казахстана в период
государственно- правовой реформы. Алматы, 1997.
30. Чувилев А.А., Чувилев Ан.А. Прокурорский надзор (вопросы и ответы).
– М.: Новый Юрист., 1999.
31. ҚР Конституциясы.-Алматы,1997.
32. Агманов А. Статистика знает все // Юридическая газета, 1999. – 9 июня.
33. Адильхан А. Совершенствование закона о прокурорском надзоре
необходимость времени // Зан және заман – Закон и время. – 1999. №3.
34. Антонов И.П. Полиция Германии 1933-1936 гг. – С. 47 – 48. //История
государства и права. 1999.
35. Апарин С. Тебя посадят, а ты не воруй // НП. – 16 апреля. –Алматы,
1999.
36. Басков В.И. Прокурорский надзор за оперативно-розыскной
деятельностью при расследовании преступлений. – С. 34 - 50. // Вест.
Моск. ун-та. Сер.
37. Право. –М., 1998.
38. Басков В.И. Прокурорский надзор за оперативно-розыскной деятельностью при расследовании преступлений. – С. 34 –50. // Вест. Моск. ун-та. Сер. 11. Право. – М., 1998.
39. Қазақстан Республикасының Конституциясы Алматы: «Жеті жарғы»
2001ж.
40. «Прокуратура туралы» ҚР Заңы.-Астана, 2002.
41. Ақпарова Р.Н. ҚР прокуратура органдары.-Алматы: «Дәнекер»,2000.
42. Винокуров Ю.Е. және т.б. Прокурорский надзор. Оқулық.-Санкт-
Петербург, 2002.
43. Нәрікбаев М.С., Өтебаев Ғ.Қ., Әлиев М.М. Прокурорский надзор в РК.-
Алматы, 2002.
44. Алиев М.М. Прокурорский надзор в РК.Оқу -әдістемелік материалдар.
Алматы: «Жеті Жарғы», 2002.
45. Тәуелсіздік жағдайындағы Қазақстанның прокуратурасы.-Алматы, 2001
46. Прокурорлық қадағалау мәселелері жөніндегі Бас прокуратураның
негізгі нормативтік актілер жиынтығы,-Астана, 2003
2. «Прокуратура туралы» ҚР Заңы.-Алматы,1999.
3. ҚР қылмыстық-іс жүргізу кодексі.-Алматы:Юрист,2003.
4. ҚР азаматтық-іс жүргізу кодексі.-Алматы:Юрист,2003.
5. Ақпарова Р.Н. Қазақстан Республикасының прокуратура органдары.-
Алматы:Данекер, 2000.
6. Акпарова Р.П.Органы прокуратуры РК. Алматы. 1999.
7. Акты прокурорского надзора/Под ред.Ю.И.Скуратова. М.,
:Юристъ,1997.
8. Алиев М.М. Прокурорский надзор в РК. Учебно-методические
материалы. Алматы. -“Жеті Жарғы”. 2002.
9. Альдекеев А.А. История становления и развития органов
прокуратуры
Республики Казахстан. Алматы: Қазақ университеті, 2002.
10. Басков В.И. Курс прокурорского надзора. М., Зерцало, 1999.
11. Бахтыбаев И.Ж. Конституционный надзор прокуратуры Республики
Казахстан. -Алматы: “Жеті Жарғы”, 2000.
12. Винокуров Ю.Э. Прокурорский надзор. Курс лекций и практикум. – 2-е
изд., перераб. и доп.
13. Гельдиев М.Х., Огородников А.А. Прокурорский надзор. Учебное
пособие. Санкт-Петербург, 2002.
14. Григоши Э.Г. Правоохранительные органы. Учебник. - Санкт-
Петербург, 2002.
15. Долгова А.И. Формы прокурорского надзора// Вопросы прокурорского
надзора. - М., 1972.
16. Дәуір даусы. Время испытаний. - Алматы. 1997 (Посвященна 75-летию
прокуратуры Казахстана)
17. Ибрагимов Х.Ю. Правоохранительные органы. - Алматы, Данекер, 2000.
18. Качалов В.И. Прокурорский надзор в РФ. Учебное пособие, - М.,1995.
19. Качалов В.И., Качалова О.В. Прокурорский надзор в РФ. Учебное
пособие, - М.,1997.
20. Качалова О.В., Качалов В.И. Прокуратура РФ. Учебно-практическое
пособие в схемах. - М. 2002.
21. Лукичев Ю.А., Вахмистрова С.И. Правоохранительные органы РФ.
Учебно-методический комплекс. - СПб: Издательский дом Герда, 2002.
22. Нарикбаев М.С., Өтебаев Ғ.Қ., Алиев М.М. Қазақстан
Республикасындағы прокурорлық қадағалау: Оқулык. Астана: “Әділет”
Республикалық ғылыми-білім орталығы ЖШС, 2005 ж.
23. Настольная книга прокурора. Коллектив авторов. – М.: НИИ проблем
укрепления законности и правопорядка, Изд-во “Экслит”., 2002.
24. Петрухин И.Л. Прокурорский надзор и судебная власть. Учебное
пособие. – М.: Проспект., 2001.
25. Прокурорский надзор в РФ. Учебник/Под ред.Рохлина В.И. – СПб., Изд-
во “СПб-ий институт экспертов”, “Издательский дом “Сентябрь”., 2000.
26. Прокурорский надзор в РФ/Под ред.Чувилева А.А.., М., 2001.
27. Прокурорский надзор. Учебное пособие/Под ред.Гельдибаева М.Х.,
Огородникова А.А. – СПб., 2002.
28. Рохлин В.И., Дворянский А.М. Прокурорский надзор: Конспект лекций
– СПб.: Изд-во Михайлова В.А., 2000.
29. Туякбаев Ж.А. Развитие прокуратуры Казахстана в период
государственно- правовой реформы. Алматы, 1997.
30. Чувилев А.А., Чувилев Ан.А. Прокурорский надзор (вопросы и ответы).
– М.: Новый Юрист., 1999.
31. ҚР Конституциясы.-Алматы,1997.
32. Агманов А. Статистика знает все // Юридическая газета, 1999. – 9 июня.
33. Адильхан А. Совершенствование закона о прокурорском надзоре
необходимость времени // Зан және заман – Закон и время. – 1999. №3.
34. Антонов И.П. Полиция Германии 1933-1936 гг. – С. 47 – 48. //История
государства и права. 1999.
35. Апарин С. Тебя посадят, а ты не воруй // НП. – 16 апреля. –Алматы,
1999.
36. Басков В.И. Прокурорский надзор за оперативно-розыскной
деятельностью при расследовании преступлений. – С. 34 - 50. // Вест.
Моск. ун-та. Сер.
37. Право. –М., 1998.
38. Басков В.И. Прокурорский надзор за оперативно-розыскной деятельностью при расследовании преступлений. – С. 34 –50. // Вест. Моск. ун-та. Сер. 11. Право. – М., 1998.
39. Қазақстан Республикасының Конституциясы Алматы: «Жеті жарғы»
2001ж.
40. «Прокуратура туралы» ҚР Заңы.-Астана, 2002.
41. Ақпарова Р.Н. ҚР прокуратура органдары.-Алматы: «Дәнекер»,2000.
42. Винокуров Ю.Е. және т.б. Прокурорский надзор. Оқулық.-Санкт-
Петербург, 2002.
43. Нәрікбаев М.С., Өтебаев Ғ.Қ., Әлиев М.М. Прокурорский надзор в РК.-
Алматы, 2002.
44. Алиев М.М. Прокурорский надзор в РК.Оқу -әдістемелік материалдар.
Алматы: «Жеті Жарғы», 2002.
45. Тәуелсіздік жағдайындағы Қазақстанның прокуратурасы.-Алматы, 2001
46. Прокурорлық қадағалау мәселелері жөніндегі Бас прокуратураның
негізгі нормативтік актілер жиынтығы,-Астана, 2003
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 65 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 65 бет
Таңдаулыға:
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті
Адам және азаматтардың құқықтары мен бостандықтарының сақталуына
прокурорлық қадағалаудың маңызы мен мақсаттары
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
050301- мамандығы - Құқықтану
Қорғауға жіберілді
Қылмыстық құқық, іс жүргізу және
криминология кафедрасының меңгерушісі
___________з.ғ.к., аға оқытушы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Адам және азаматтардың құқықтары мен бостандықтарының
сақталуына прокурорлық қадағалаудың маңызы мен мақсаттары
050301- мамандығы бойынша - Құқықтану
Орындаған
Ғылыми жетекшісі
Түркістан 2012
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1 Азаматтардың құқықтары мен бостандықтарының сақталуына
прокурорлық қадағалау
1.1 Азаматтардың құқықтары мен бостандықтарының сақаталуына
прокурорлық қадағалаудың маңызы мен міндеті
1.2 Азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғауға бағытталған
заңдар мен заң актілерінің қолданылуына прокурорлық қадағалаудың
негізгі
бағыттары
1.3 Қадағалауды жүзеге асыру кезіндегі прокурорлық қадағалау актілері
2 Прокурорлық қадағалаудың жеке бағыттарындағы міндеттерді жүзеге
асыру бойынша жұмыстарды ұйымдастыру
2.1 Әлеуметтік саладағы заңдылыққа прокурорлық қадағалау
2.2 Кәмелетке толмағандардың конституциялық құқықтарынының
сақталуына прокурорлық қадағалаудың маңызы
2.3 Мемлекеттік қызмет және сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес
заңдарының қолданылуына прокурорлық қадағалау
2.4 Бұқаралық ақпарат құралдарымен қарым –қатынас және олардың
заңдылықты сақтауына прокурорлық қадағалау
2.5 Азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғау жөніндегі
арыздары мен шағымдарының заң талабына сай шешілуіне прокурорлық
қадағалау
3 Қылмыстық процестете адам мен азаматтың құқығын қорғаудағы
прокурорлық қадағалау
3.1 Жедел-іздестіру қызметін жүзеге асыратын органдардың азаматтардың
құқықтары мен бостандықтарын қорғауға бағытталған заңдар мен заң
актілерін қолданылуына прокурорлық қадағалаудың маңызы мен міндеті
3.2 Тергеу мен анықтама қызметін жүзеге асыратын органдардың
азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғауға бағытталған заңдар
мен заң актілерін қолданылуына прокурорлық қадағалау
3.3 Сотта қылмыстық және азаматтық істерді қарау кезіндегі
азаматтардың құқығы мен бостандықтарын қорғауға бағытталған
заңдардың қолданылуына прокурорлық қадағалау
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Қорытынды
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі Қазақстан Республикасы Конституциясының бірінші
бабында адам, оның өмірі, құқықтары мен бостандықтары біздің
мемлекетіміз үшін жоғары құндылық болып табылады делінген. Сондықтан
тәуелсіздік жылдарында біздің барлық күш-жігеріміз адамның іргелі құқықтары
мен қоғамның барлық мүдделерін жүзеге асыруға бағытталды. Сонымен бірге
Қазақстан өзінің адам құқықтары саласындағы халықаралық міндеттемелерінен
ауытқымай, БҰҰ және басқа да халықаралық ұйымдардың осы бағыттағы күш-
жігерлеріне қолдау көрсетіп келеді. Сот жүйесі тәуелсіздігін нығайтуға,
адам құқықтарын қорғаудың соттан тыс тетіктерін дамытуға, азаматтардың
азаматтық, саяси, әлеуметтік, экономикалық және мәдени құқықтарын,
соның ішінде халықтың әлеуметтік жағынан қорғалатын топтарының құқықтарын
халықаралық стандарттар деңгейінде қамтамасыз етуге ерекше көңіл бөлінген.
Қазақстан Республикасында Конституцияға сәйкес адам құқықтары мен
бостандықтары танылады және оларға кепілдік беріледі. Адам құқықтары мен
бостандықтары әркімге тумысынан жазылған, олар абсолютті деп танылады,
оларды ешкім айыра алмайды, заңдар мен өзге де нормативтік құқықтық
актілерінің мазмұны мен қолданылады осыған қарай анықталады (Қазақстан
Республикасы Конституциясының 12 бабы) Конституцияға сай Қазақстан
Республикасында әркімнің өзінің жеке басының бостандығына құқығы бар.
Адамның қадыр-қасиетіне қол сұғылмайды, әркімнің ар-ожданына, бостандығына
құқығы бар. Мемлекетте әр адам жеке тұлға ретінде қаралып, ол мемлекет
тарапынан қорғалады. Сондықтан да Конституцияның 98-бабының азаматтардың
құқығы мен міндеттеріне арналған. Қазақстан Республикасында адамның
құқықтарын қорғауға сенімді құқықтық база құрылған. Мемлекет адамдардың
заңды құқықтарын қорғай отырып, оларды өз құқықтарын қорғау кезінде басқа
адамдардың құқықтарына зиян келтірмеуін қадағалайды. Конституция мен
адамдардың құқығы жөніндегі халықаралық құқықтық құжаттарда көрсетілген
адамдардың құқығы Конституциялық құқығы деп аталады. Бұл негізгі
фундаменталдық құқықтар және одан туындайтын басқа да құқықтар мен
бостандықтарды, адам өмірінің әр саласындағы, яғни, саяси әлеуметтік,
экономикалық, мәдени құқықтарын қамтамасыз етеді.
ҰҚ Жарғысы адамдардың құқықтары жөніндегі халықаралық Биллия және
Қазақстан Республикасының Конституциясы негізінде адам мен азаматтардың
құқықтары мен бостандықтарын мынадай үлкен үш топқа бөліп қарастыруға
болады. Жеке құқығы мен бостандығы. Олар: әркімнің өмір сүруге құқығы, жеке
басының бостандығы және теңдігі, ар-ожданын қорғауға, еркін жүріп тұр,
тұрғылықты мекен жайда өз еркімен тұруға, тұрғын үйге қол сұғылмашылық, сөз
еркіндігі, ұлттық діни көзқарастардың еркіндік құқығы. Саяси құқығы мен
бостандығы: керекті мәлімет алу және тарату, бейбіт әрі қарусыз жиналуға,
жиналыстар,митингілермен демонстрациялар, шерулер өткізуге хақылы,
Республика азаматтарының мемлекеттік органдар мен жергілікті өзін-өзі
басқару органдарын сайлауға және оларға сайлануға, сондай-ақ Республикалық
референдумға қатысуға, мемлекеттік қызметке кіруге тең құқығы бар.
Экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтары:әркімнің еңбек ету
бостандығы, қызмет пен кәсіпті еркін таңдау құқығы, аз мүлкіне иелігі,
жеке және отбасы, ана мен балалық құқығы, денсаулығын қорғауға кепілдік
құқығы, тегін және ақылы білім алу құқығы, творчествалық еркіндігі,
қоршаған ортаны қорғау еңбегі үшін сыйақы алу, жұмыссыздықтан әлеуметтік
қорғалу, зейнетақы алуға, мүгедектік, немесе жасына және асыраушысына
айырылған жағдайда мемлекет тарапынан ақысыз жәрдемақы алуға, қорғалуға
ақысыз дәрігерлік көмекке құқықтары бар. Азаматтардың құқығын тану, сақтау
және қорғау мемлекеттің міндеті. Сондықтан да Қазақстан Республикасының
заңдарында адам құқықтар қорғауға талап күшті қойылған. Құқық қорғау
жұмысына барлық мемлекеттік органдар қатысады. Адамдар мен азаматтардың
құқықтары мен бостандықтарына мемлекеттік қорғауды сот, прокуратура,
адвокатура, ішкі істер, ұлттық қауіпсіздік және басқа да мемлекеттер өз
құзіреті шегінде жүзеге асырады. Азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын
қорғау тетігі адам мен соттың құзіретіне жатады, олар азаматтық, қылмыстық
және әкімшілік істерді қарау кезінде жүзеге асырылады. Азаматтардың саяси
әлеуметтік құқықтарының бұзылуына келген зиянды анықтау негізінен сотта
шешіледі. Соттың заңды шешімін алуына прокуратура қадағалау жасайды және
заңсыз актілерге наразылық келтіреді. Прокуратура адамдар мен азаматтардың
құқықтары мен бостандықтарын қорғауға ерекше мүмкіншілігі бар және құқық
бұзушылықты жоюды соттан тыс және сот арқылы да жүзеге асыра алады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты мен міндетті
Прокуратура жұмысының басты мақсаты Республика аумағында заңдардың ҚР
Президентінің жарлықтарының және өзге де құқықтық актілердің дәл әрі
бірыңғай қадағалауына және адамдар мен азаматтардың экономикалық саладағы
құқықтары мен бостандықтарының сақталуы. Басқа сөзбен айтқанда орталық және
жергілікті мемлекеттік басқару органдарының, олардың лауазым иелерінің
басқа ұйымдар мен қоғамдық бірлестіктердің Конституциясы сақталуы мен
заңдарды қолдануларына қадағалау жасау. Олардың ішінде алдымен осы аталған
органдардың шығарған актілерінің әсіресе нормативтік құқықтық актілердің
Конституцияға, Республика Президентінің заңдары мен жарлығына сәйкес келуін
қадағалаудың маңызы зор. Прокуратура ҚР Үкіметінің нормативтік құқықтық
актілерінің заңдарына қадағалау жасау міндетті. Прокуратуралық қадағалаудың
бұл бағыты басқа бағыттарына қарағанда көлемі жағынан едәуір кең және жан-
жақты. Прокурорлық қадағалау обьектілеріне Үкімет, Министрліктер
ведомствалар, комитеттер, жергілікті атқарушы және өкілетті органдар және
басқа да мемлекеттік және шаруашылық пен бақылау органдары, меншік нысанына
қарамастан кәсіпорындар мен мекемелер, ұйымдар жатады. Қадағалаудың
обьектілеріне сонымен қатар қоғамдық тұйымдар мен ағымдар әр түрлі қоғамдық
қорлар діни бірлестіктер және азаматтар жатады. Бірақ азаматтар
қадағалаудың тікелей обьектісіне жатпайды, олар прокуратуралық қадағалаудың
өзіне тиісті мемлекеттік органдар тараптарына құқық бұзушылық үшін жауапқа
тартылмай қалған немесе прокурордың заңды талаптарын орындамаған кезде ғана
түседі. Адамның және азаматтардың құқықтары мен бостандықтарының, заңды
тұлғалардың және мемлекеттің мүдделерінің сақтауын қадағалау прокуратура
органдарының қызметінің басты бағыты болып табылады. Адамның және
азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын, органдардың, ұйымдардың,
лауазымды адамдар мен азаматтардың құқықтық актілері мен іс-әрекеттерінің
заңға сәйкес келуін қамтамасыз ету. Заңдылықтың кез-келген бұзылуын,
осындай заң бұзушылыққа ықпал еткен себептер мен жағдайларды анықтап, жою,
бұзылған құқықтарды қалпына келтіру шараларын қадағалау болып табылады.
Прокуратураның заңсыз актілері ашу мен тоқтату жолдарындағы белсенді
қызметі Республикадағы құқықтық қатынасқа, құқықтық мемлекет құруға
игілікті ықпалын тигізеді. Қазақстан Республикасының Констиуциясы мен басқа
да заңдық актілерінің нақты және мүлтіксіз орындау арқылы бүкіл Рееспублика
аумағында бірн тұтас мемлекеттік саясатты ықпалды жүргізуді қамтамассыз
етеді. Заңдылықтың сақталу жағдайы туралы хабарламалар прокураураға әр
түрлі жолдар мен түседі. Соның ішінде көбіне азаматтардың өздерінің
құқықтарының бұзылуы туралы арызданады, бұқаралық ақпараттардағы
хабарламалар, материалдар мен статистикалық анықтамалар, қылмыстық,
азаматтық және әкімшілік құқық бұзушылық жөніндегі істер. Прокуратура заң
бұзушылық туралы хабарды алғаннан. Кейін өз құзіреті шегінде тексеру
жұмыстарын жүргізе алады, немесе ол туралы басқа органдарға тапсырма
береді. Прокуратураның құқық қорғау функциясы соның ішінде денсаулығына
немесе жасына байланысты өз құқықтары мен заңды мүделерін өз бетінше талап
етуге қабілетсіз адамдар мен азаматтардың едәуір бөлігінің құқықтары мен
бостандықтарына тиесілі көпшілік сипаттағы заңның бұзылуын жою, сотқа талап
арыз бер арқылы орындайды. Қалған жағдайларда әр азаматтарға құқықтары мен
бостандықтарыгн сот арқылы қорғау тәртібі түсіндіріледі. Органдардың,
ұйымдардың, лауазымды адамдар мен азаматтардың құқықтық актілері мен іс-
әрекеттерінің заңға сәйкес келуіне прокурорлық қадағалаудың маңызы қоғам
мен мемлекет алдында Констиуция қойған адамдар мен азаматтардың құығы мен
бостандығын қамтамассыз ету міндетішн жүзеге асыруға ықпал етуі болып
табылады. Прокуратура органдары барлық құқық қорғау органдарының іс-
әрекеттерінің шығарған құқықтық актілерінің заңдылығын күнделікті қолданып
отыру арқылы адамдар мен азаматтардың Конституциялық құқықтарының
сақталуына үлкен қызмет етеді. ҚР Конституциясында белгіленгендей ешкімді
де азаптауға, қинауға, қатал немесе адамдардың ар-ождандадарын кекмсітетін
басқа да әрекеттер мен жазалауға жол жоқ. Осыған орай прокурор жедел
іздестіру қызметі, тергеу мен анықтау, жазаның орындалуы заңдылығына
қадағалауды жүзеге асыру кезінде қылмыстық қадағалау саласына түскен
адамдарға азаптау қолдануды немесе басқа да қакталдық көрсетуді мүлдем
болдырмау жөнінде нақты жұмыстарды атқаруға тиіс. Тергеу мен анықтау,
жазаның өтейтін мекемелерді кезекші прокурор институттары жұмыс істейді,
яғни олардың іс-әрекеттері үнемі прокурордың қадағалауында және бұл алдымен
адамдардың құқығын қорғаугға бағыталған жүмыс, әрі өзінің жақсы нәтижесін
беруге. Адамдардың құқығын аяққа басып ар-ождандарына ауыр зардап
келтірген қылмыстық істерге прокуратура тарапынан башылық жасалынып, ол
істердің заң тараптарына сай ашық тұрде жүргізіліп, сотта заңды шещім
алуына қадағалау жасау тәжірбиесі кең өріс алған. Азаматтардың құқықтарының
қорғалуы жоғары деңгейде болуы үшін прокуратура органдарының жұмысын әлі
жетілдіру қажет. олардың арасындағы білікті кадрлар дсйындау, прокуратура
қызметінің ашықтылығы, халық пен тығыз байланысты артыру, прокуратура
мүдесінен құқығын бұзылған адамның мүдесін жоғары қою сыяқты мәселелерді
шешуге байланысты қосымша шаралар алу қажет.
1 Азаттардың құқықтары мен бостандықтарының сақталуына
прокурорлық қадағалау
1. Азаматтардың құқықтары мен бостандықтарының сақталуына
прокурорлық қадағалаудың маңызы мен міндеті
Прокуратура мемлекет атынан Республиканың аумағында заңдардың, Қазақстан
Республикасының Президенті жарлықтарының және өзге де нормативтік
құқықықтық актілердің дәлме-дәл әрі біркелкі қолданылуын, жедел іздестіру
қызметінің,,анықтау мен тергеудің, әкімшілік және орындаушылық іс
жүргізудің заңдылығын жоғары қадағалауды жүзеге асырады, заңдылықтың кез
келген бұзылуын анықтау мен жою жөнінде шаралар қолданады, сондай-ақ
Республика Конституциясы мен заңдарына қайшы келетін заңдар мен басқа да
нормативтік құқықтық актілерге наразылық білдіреді.Прокуратура сотта
мемлекет мүддесін білдіреді,сондай-ақ заңмен белгіленген жағдайда, тәртіпте
және шекте қылмыстық қуғындауды жүзеге асырады (ҚР Конституциясы 83-бап).
Прокуратура органдары ҚР Клнституциясы арқылы өзіне жүктелген осы
міндеттерді орындауда үнемі адам мен азаматтардың құқықтары мен
бостандықтарын бірінші орынға қояды.
Сондықтан да адам және азаматтың құқықтары мен бостандықтарының
сақталуын қадағалау прокуратура органдары қызметінің басты бағыты болып
табылады. Адамның және азаматтардың құқықтары мен бостандықтарының, заңды
тұлғалардың және мемлекеттiң мүдделерiнiң сақталуын қадағалау прокуратура
органдарының қызметiнiң басты бағыты болып табылады.
Прокуратура органдарының бұл бағыттағы қызметi Қазақстан Республикасы
Прокуратура туралы Заңының 4-тарауында көрсетiлген. Аталған Заңның 28-
бабына сай қадағалаудың мiндеттерi:
1)адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын, органдардың,
ұйымдардың, лауазымды адамдар мен азаматтардың құқықтық актiлерi мен iс-
әрекеттерiнiң заңға сәйкес келуiн қамтамасыз ету;
2) заңдылықтың кез келген бұзылуын, осындай заң бұзушылыққа ықпал еткен
себептер мен жағдайларды анықтап, жою, бұзылған құқықтарды қалпына келтiру
шараларын қолдану болып табылады.
Прокуратура республика территориясында барлық заңдар мен құқықтық
нормативтiк актiлердiң дәлме-дәл, бiртұтас қолданылуына жоғарғы қадағалау
жасайтын орталықтандырылған бiрде-бiр мемлекеттiк орган болғандықтан
адамдар мен азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғауға ерекше
мүмкiншiлiгi бар және құқық бұзушылықты жоюды соттан тыс және сот арқылы
да жүзеге асыра алады. Өкiлдiк өрiсi мейлiнше кеңейiп, заңдылықтың
бұрмалауының кез келген көрiнiсiн қалт жiбермеу құқығына ие болған
прокуратура органдары басты назарды заңдылықтың неғұрлым актуальды
мәселелерiне, мемлекеттiк органдар мен лауазымды адамдардың қызметiне
аударып, әлеуметтiк-экономикалық саланың алуан түрлi мәселелерiне тiкелей
килiкпейдi., Прокуратура басқа мемлекеттік органдарды алмастырмайды және
ұйымдардың қызметі мен азаматтардың жеке өміріне араласпайды. Қазақстан
Респубикасының Бас Прокурорының бұйрығымен бекітілген арнайы
Нұсқаулығында осы прокурорлық қадағалаудың мақсаты мен маңызын ашатын,
басты бағыттарын белгіленіп берілген: мемлекеттік органдардың құқықтық
актілерінің Конституцияға, заңдар мен Республика Президенті актілеріне
сәйкестігін қадағалау; адам мен азаматтардың конституциялық құқықтары мен
бостандықтарының міндетті түрде сақталуын қадағалау; экономикалық және
әлеуметтік саладағы заңдардың қолданылуына қадағалауды қамтамасыз ету.
Бұл басым бағыттарды іске асыру барысында сыбайлас жемқорлыққа қарсы
күреске және ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге ерекше назар аудару
прокуратураға тапсырылған. Прокуратураның заңсыз актiлердi ашу мен тоқтату
жолындағы белсендi қызметi республикадағы құқықтық қатынасқа, құқықтық
мелекет құруға игiлiктi ықпалын тигiзіп, Қазақстан Республикасының
Конституциясы мен басқа да заңдық актiлерiн нақты және мүлтiксiз орындау
арқылы бүкiл республика ауқымында бiртұтас мемлекеттiк саясатты ықпалды
жүргiзудi қамтамасыз етеді .
2. Азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғауға
бағытталған заңдар мен заң актілерінің қадагалауына прокурорлық
қадағалаудың негізгі бағыттары
Адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарының, заңды тұлғалар мен
мемлекет мүделерiнiң сақталуына тиiстi қадағалауды қамтамасыз ету
мақсатында ҚР Бас Прокуроры өзiнiң арнайы бұйрығымен (№60 21 қараша 2002
жыл) Әлеуметтiк-экономикалық саладағы заңдардың қолданылуына,адам мен
азаматтың құқықтары мен бостандықтарының сақаталуына прокурорлық
қадағалауды ұйымдастыру туралы нұсқаулықты бекiтiп, оның орындалуын барлық
прокурорларға жүктеген болатын.
Прокурорлық қадағалауды одан әрі нығайтуға байланысты аталған
Нұсқаулыққа өзгертулер мен қосымшалар енгізіліп, ҚР Бас Прокурорының
01.10.2011 жылы №60 бұйрығымен қайта жасақталды.
Нұсқаулық ҚР Прокуратура туралы Заңына және заңдардың қолданылуына,
адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарының сақталуына прокурорлық
қадағалауды жүзеге асыру тәртібін анықтайтын Қазақстан Республикасының
басқа да заң актілеріне сәйкес қабылданды.
Ол нұсқаулық бойынша прокурорлық қадағалау төмендегi басымдық бағыттар
бойынша жүзеге асырылады:
1) адам мен азаматтың конституциялық құқықтары мен бостандықтарының
мiндеттi түрде сақталуын;
2) сыбайлас жемқорлықпен күрес, ұлттық қауiпсiздiктi қамтамасыз етуге
бағытталған заңдардың нақты және бiрыңғай қолданылуын;
3) мемлекттiк органдардың құқықтық актiлерiнiң Конституцияға,
Республика Президентiнiң заңдары мен жарлықтарына сәйкес келуiн;
4) қоршаған ортаны қорғау және оның ресрустарын тиiмдi пайдалану туралы
заңдардың қолданылуын;
5) кәсiпкерлiктi қолдау және қорғауға бағытталған заңдардың қолданылуын
қадағалауды қамтамасыз ету;
6) кәмелетке толмағандар туралы заңдылықтың қолданылуына қадағалау
жасау.
Бас Прокурордың немесе жетекшiлiк ететiн орынбасарларының тiкелей
тапсырмаларынсыз шаруашылық жүргiзушi субъектiлердiң азаматтық-құқықтық
дауларына прокуратура органдарының араласуына жол берiлмейдi. Заңды
тұлғалардың мүдделерiне қатысты талап-арыздар сотқа Бас Прокурордың немесе
оның орынбасарларының келiсiмiмен ғана жолданады.
Тексеру заң талаптарына сай, қадағалау құзырындағы аумақтарда заңдылық
жағдайын мұқият талдау негiзiнде, сондай-ақ Бас Прокурордың тапсырмалары
бойынша жоспарланып, орындалады. Бұл мақсатта, прокурорларда өзiнiң
қадағалау аумағындағы әлеуметтiк-экономикалық дамуының негiзгi
көрсеткiштерi, демографиялық жағдайы, сондай-ақ халықтың қоғамдық, дiни
және саяси белсендiлiгi толығымен сипатталған, үнемi жаңартылып отыратын
паспорты болуы керек. Аумақтағы жалпы ахуал және заңды қолданудың аса
проблемалы саласын зерделеу мақсатында прокуратурада сотта қаралған
қылмыстық, азаматтық және әкiмшiлiк iстер бойынша қажеттi мәлiметтер
жинақталуға тиiс. Тексеру қатаң түрде өз құзыретi шеңберiнде және бiр айлық
мерзiмде жүргiзiлуi қажет. Бұл мерзiм жоғарғы тұрған прокурор арқылы
ұзартылуға жатады.Тексеру қаулы шығарылғаннан кейiн ғана жүргiзiледi.
Шаруашылық субъектiлерiн тексеру туралы қаулы құқықтық статистика
органдарында тiркеледi.Тексеру алдында тексерiлетiн субъектiнiң лауазымды
тұлғасы тексерудi тағайындау туралы қаулымен таныстырылуы керек.
Тексеру жүргiзу туралы қаулыны шығаруға Бас Прокурор, оның
орынбасарлары, Бас прокуратура департаменттерiнiң бастықтары, облыс
прокурорлары мен оларға теңестiрiлiген прокурорлар, олардың орынбасарлары,
қала, аудан, арнайы прокуратуралардың прокурорлары, олардың мiндеттерiн
атқарушылар құқылы. ҚР Бас Прокуроры жоғарыда аталған бұйрығымен тексерiс
тақырыбына қарамастан сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы заңның
қолданылуына, мемлекеттiк органдардың құқықтық актiлерiнiң заңдылығына баса
назар аударуды барлық прокурорлардан талап етедi. Елiмiздiң негiзгi заңына
сай Республиканың Президентi Конституцияның мызғымастығының, адам және
адамзат құқықтары мен бостандықтарының нышаны әрi кепiлi.
Қазақстан Республикасында Конституцияға сәйкес адам құқықтары мен
бостандықтары танылады және оларға кепiлдiк берiледi. Адам құқықтары мен
бостандықтары әркiмге тумысынан жазылған, олар абсолюттi деп танылады,
олардан ешкiм айыра алмайды, заңдар мен өзге де нормативтiк құқықтық
актiлердiң мазмұны мен қолданылуы осыған қарай анықталады (ҚР
Конституциясы 12-бап) Конституцияға сай Қазақстан Республикасында әркiмнiң
өзiнiң жеке басының бостандығына құқығы бар. Адамның қадiр-қасиетiне қол
сұғылмайды. Әркiмнiң ар-ождан бостандығына құқығы бар. Мемлекетте әрбiр
адам жеке тұлға ретiнде қаралып, ол мемлекет тарапынан қорғалады. Сондықтан
да Конституцияның 98 бабының 30 бабы азаматтардың құқығы мен мiндеттерiне
арналған. Қазақстан Республикасында адамның құқықтарын қорғауға сенiмдi
құқықтық база құрылған. Мемлекет адамдардың заңды құқықтарын қорғай
отырып, олардың өз құқықтарын қорғау кезiнде басқа адамдардың құқықтарына
зиян келтiрмеуiн қадағалайды. Конституция мен адамдардың құқығы жөнiндегi
халықаралық құқықтық құжаттарда көрсетiлген адамдардың құқығы –
конституциялық құқықтары деп аталады. Бұл негiзгi фундаментальдық құқықтар
және одан туындайтын басқа да құқықтары мен бостандықтары, адам өмiрiнiң әр
саласындағы, яғни, саяси, әлеуметтiк, экономикалық, мәдени құқықтарын
қамтамасыз етедi. Біріккен Ұлттар Ұйымының (БҰҰ) Жарғысы, Адамдардың
құқықтары жөнiндегi Халықаралық Билля және Қазақстан Республикасының
Конституциясы негiзiнде адамдар мен азаматтардың құқықтары мен
босатандықтарын мынандай үш үлкен топқа бөлуге болады: Жеке құқықығы мен
бостандығы. Олар: әркiмнiң өмiр сүруге құқығы, жеке басының бостандығы және
теңдiгi, ар-ожданын қорғауға, еркiн жүрiп тұру, тұрғылықты мекен-жайды өз
еркiмен таңдауға, тұрғын үйiне қол сұғылмаушылық, сөз еркiндiгi, ұлттық,
дiни көзқарастардың еркiндiк құқықтары; Саяси құқығы мен бостандығы:
керектi мәлiметтердi алу және тарату, бейбiт әрi қарусыз жиналуға,
жиналыстар, митингiлер мен демонстрациялар, шерулер өткiзуге хақылы,
Республика азаматтарының мемлекеттiк органдар мен жергiлiктi өзiн-өзi
басқару органдарын сайлауға және оларға сайлануға, сондай-ақ республикалық
референдумға қатысуға, мемлекеттiк қызметке кiруге тең құқығы бар;
Экономикалық, әлеуметтiк және мәдени құқықтары. Олар: әркiмнiң еңбек ету
бостандығы, қызмет пен кәсiп түрiн еркiн таңдау құқығы, өз мүлкiне иелiгi,
неке және отбасы, ана мен балалық құқығы, денсаулығын қорғауға кепiлдiк
құқығы, тегiн және ақылы бiлiм алу құқығы, творчестволық еркiндiгi,
қоршаған ортаны қорғау, еңбегi үшiн сыйақы алу, жұмыссыздықтан әлеуметтiк
қорғалу, зейнетақы алуға, мүгедектiк, немесе жасына және асыраушысынан
айрылған жағдайда мемлекет тарапынан жәрдемақы алуға, қорғалуға, ақысыз
дәрiгерлiк көмекке құқылы. Өмір сүру құқығы осы саладағы барлық басқа
құқықтар мен бостандықтардың бастапқы негізін құрайды. Ол әлемдік
өркениеттің абсолютті құндылығы болып табылады, өйткені адам қайтыс болған
жағдайда қалған құқықтардың барлығы мағынасы мен мәнін жоғалтады. Бұл
іргелі құқықты адамның жеке басының мемлекет, оның өкілдері не болмаса жеке
тұлғалар тарапынан оның өміріне кез келген заңсыз қол сұғушылықтан еркін
болу құқығы ретінде қарастыруға әбден болады. Өмір сүру құқығының
әлеуметтік шарттары бірқатар конституциялық қағидалармен: қауіпсіздік пен
тазалық талаптарына сай келетін еңбек ету жағдайына құқығымен (ҚР
Конституциясы 24-бабының 2-тармағы); жасына келген, және науқастанған,
мүгедек болған, асыраушысынан айрылған жағдайда әлеуметтік
қамсыздандырылумен (28-бап); денсаулығын сақтау мен мемлекеттік және жеке
меншік емдеу мекемелерінде медициналық жәрдем алумен (29-бап) және басқа да
кепілдіктермен қамтамасыз етіледі. Іс жүзінде қалған барлық құқықтар қалай
да болмасын өмір сүру құқығының айналасында бірігеді. Мысалға, әлеуметтік
қорғалуға, қолайлы қоршаған ортаға, лайықты өмір сүруге құқығы, сол сияқты
азаптаулардан және басқа да қатыгез, адамгершілікке жатпайтын және ар-
намысты қорлайтын іс-әрекеттер мен жазалау түрлерінен еркін болу құқығы
оның тиімді жүзеге асырылуын қамтамасыз етудің қосымша құралдары болып
табылады. Мемлекет бұл құқықтарды мойындауға және қолда бар барлық
құралдармен адамның өмір сүруі үшін қолайлы жағдай жасауға міндетті. Жеке
адамның өмірі мен денсаулығына қарсы жасалатын қылмыстың аса ауыр қылмыстық
жазаланатын іс-әрекет санатын құрайтыны кездейсоқ емес. Жеке өмір (прайвеси
– жеке бас мәліметтерін қорғау) – БҰҰ Адам құқықтарының жалпыға бірдей
декларациясында, Азаматтық және саяси құқытар туралы халықаралық пактіде
және көптеген басқа халықаралық және өңірлік келісімдерде танылған адамның
іргелі құқығы. Жеке өмір адамның ар-намысы мен жиналу бостандығы, ойлау
бостандығы, бірлесу және сөз бостандығы сияқты басқа да шешуші
құндылықтарының негізін қалайды. Жеке өмір қазіргі замандағы адамның
маңызды құқықтарының біріне айналды. Әлемнің барлық елдері дерлік өз
конституцияларында жеке өмір құқығын мойындайды. Бұл конституциялық
нормалар ең аз дегенде тұрғын үйге қол сұғушылық пен коммуникациялар
құпиясы құқықтарын қамтиды. Қазақстан заңнамасында жеке өмірді қорғауға
қатысты бірқатар нормалар бар.Олар ҚР Конституциясы (18,25-баптары),
ҚР Қылмыстық іс жүргізу кодексі (16,17-баптары мен 27 және 29-
таралуары), ҚР азаматтық іс жүргізу кодексі (10-бабы), ҚР әкімшілік құқық
бұзушылық туралы кодексі 18-бап), ҚР қылмыстық кодексінің 142–145
баптарында жеке өмірге қол сұғылмауын бұзғаны, хат жазысу, телефонмен
сөйлесу, почтамен,телеграф арқылы және өзге хабарламалар алмасу құпиясын,
дәрігерлік құпияны жариялағаны, тұрғын үйдің қол сұғылмауын заңсыз бұзғаны
үшін қылмыстық жауапкершілік белгіленген. Жалпыға ортақ танылған принциптер
мен халықаралық нормаларға сәйкес ҚР Конституциясы Қазақстан Республикасы
аумағында заңды түрде жүрген әрбір адам, заңда көрсетілгеннен басқа
реттерде, оның аумағында еркін жүріп-тұруға және тұрғылықты мекенді өз
қалауынша таңдап алуға құқығы бар (21-баптың 1-тармағы) деп белгілейді.
Сонымен бірге, Шетел азаматтарының құқықтық жағдайы туралы Заңының 16-
бабына сәйкес шетел азаматтары Қазақстан Республикасының шетел азаматтары
үшін ашық аумағында Қазақстан Республикасының заңнамасымен белгіленген
тәртіпке сәйкес емін-еркін жүріп-тұрады және тұрғылықты мекенді таңдай
алады. Бұл құқықтар да заңмен және заң актілерімен реттелген. ҚР
Конституциясының 23-бабының 1-тармағы Қазақстан Республикасы азаматтарының
бірлесу бостандығына құқығы бар. Қоғамдық бірлестіктердің қызметі заңмен
реттеледі деп көрсеткен. Қазақстан Республикасында ойлау, ар-ождан және
дін бостандығына кепілдіктерінің ҚР Конституциясының 22-бабымен бекітілген.
Қазақстанда ар-ождан мен діни сенім бостандығын құқықтық реттеу ҚР Діни
сенім бостандығы және діни бірлестіктер туралы Заңы мен Азаматтық кодекс
және басқа да заңнамалық актілер арқылы жүзеге асырылады. Қазақстан
Республикасындағы бейбіт жиналыстар бостандығының кепілдігі ҚР
Конституциясының 32-бабымен белгіленген: Қазақстан Республикасының
азаматтары бейбіт әрі қарусыз жиналуға, жиналыстар, митингілер мен
демонстрациялар, шерулер өткізуге және тосқауылдарға тұруға хақылы. Бұл
құқықты пайдалану мемлекеттік қауіпсіздік, қоғамдық тәртіп, денсаулық
сақтау, басқа адамдардың құқықтары мен қоғамның санасы мен күнделiктi
өмiрде адамдардың құқықтарын қорғауды орнықтырмай құқықтық мемлекет құру
мүмкiн емес. Азаматтардың құқығын тану, сақтау және қорғау - мемлекеттiң
мiндетi. Сондықтан да Қазақстан Республикасының заңдарында адам құқығын
қорғауға талап күштi қойылған. Құқық қорғау жұмысына барлық мемлекеттiк
органдар қатысады. Адамдар мен азаматтардың құқығы мен бостандығына
мемлекеттiк қорғауды сот, прокуратура, адвокатура, iшкi iстер, ұлттық
қауiпсiздiк және басқа мекемелер өз құзыретi шегiнде жүзеге асырады.
Азаматтардың құқығы мен бостандығын қорғау тетiгi алдымен соттың құзыретiне
жатады, олар азаматтық, қылмыстық және әкiмшiлiк iстердi қарау кезiнде
жүзеге асырылады. Азаматтардың саяси, әлеуметтiк құқықтарының бұзылуынан
келген зиянды анықтау негiзiнен сотта шешiледi. Бiрақ, азаматтар көбiне
өздерiнiң бұзылған құқықтарын қалпына келтiруде сотқа дейiн прокуратураға
жүгiнедi, әрi прокуратура органдары азаматтардың конституциялық құқықтарын
қорғауда үлкен жұмыстар атқарады. Заңдылықтың сақталу жағдайы туралы
хабарламалар прокуратураға әр түрлi жолдармен түседi. Соның iшiнде көбiне
азаматтардың өздерiнiң құқықтарының бұзылуы туралы арыздары, бұқаралық
ақпараттардағы хабарламалар, материалдар мен статистикалық анықтамалар,
қылмыстық, азаматтық және әкiмшiлiк құқық бұзушылық жөнiндегi iстер.
Прокуратура заң бұзушылық туралы хабарламаларды алғаннан кейiн өз құзыретi
шегiнде тексеру жұмыстарын жүргiзе алады, немесе ол туралы басқа тиiстi
органдарға тапсырма бередi. Прокуратураның құқық қорғау функциялары, соның
iшiнде денсаулығына немесе жасына байланысты өз құқықтары мен заңды
мүдделерiн өз бетiнше талап етуге қабiлетсiз азаматтар мен адамдардың
едәуiр бөлiгiнiң құқықтары мен бостандықтарына тиеслi көпшiлiк сипаттағы
заңның бұзылуын жою, сотқа талап-арыз беру арқылы орындалады. Қалған
жағдайда әр азаматқа өз құқығы мен бостандығын сот арқылы қорғау тәртiбi
түсiндiрiледi.
1.3 Қадағалауды жүзеге асыру кезiндегi прокурорордың өкiлеттiгi мен
прокорорлық қадағалау актiлерi
Қадағалауды жүзеге асыру кезiндегi прокурордың өкiлеттiгi ҚР
Прокуратура туралы Заңының 29-бабында көрсетiлген, олар:
1)жүргiзiлетiн тексерiс мәселелерi бойынша азаматтар мен лауазымды
адамдарды шақыруға және олардан айғақтар алуға;
2)қызметтiк куәлiгiн көрсетiп, мемлекеттiк органдардың, меншiктiң барлық
нысанындағы ұйымдардың аумағы мен үй-жәйларына кедергiсiз кiруге;
2-1) жүргізілетін тексеріс мәселелері жөнінде банктерден жеке және заңды
тұлғалардың операциялары мен шоттары бойынша коммерциялық, банктік және
заңмен қорғалатын өзге де құпия болып саналатын мәліметтердің жариялануға
болмайтын талаптарын сақтай отырып, мәліметтер алуға;
2-2) жасырын қылмыстарды анықтау мақсатында құзыретті органдардан жедел-
іздестіру шараларын жүзеге асырып, олардың нәтижелері туралы хабар беріп
отыруды талап етуге;
3) басшылардан және басқа да лауазымды адамдардан заңдылықтың жай-күйi
және оны қамтамасыз ету жөнiндегi қажеттi құжаттарды, материалдарды,
статистикалық деректердi алуға;
4) тексерiске қатысу және қорытынды беруi үшiн мамандарды тартуға;
5) прокуратураға түскен материалдарға, арыздарға өзiнiң құзыретiне
сәйкес тексерiс жүргiзудi басқа лауазым иелерiнен талап етуге және бұлардың
нәтижелерi туралы хабарлауды мiндеттеуге;
6) қауiпсiздiктi және қадағалау қызметiн қамтамасыз ету үшiн тексерiстi
жүзеге асыруға басқа да құқық қорғау органдарының қызметкерлерiн тартуға;
6-1) сараптамалар тағайындауға;
7) Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген басқа да тексерiс
әрекеттерiн жасауға құқылы.
Тексеру нәтижелерi бойынша прокурор құқық бұзушылықты жою үшiн
төмендегi прокурорлық актiлердi қабылдауы мүмкiн:
1) наразылық енгiзедi;
2) заң бұзушылықты болдырмау жөнiнде ұйғарым бередi;
3) қылмыстық iс қозғау,тәртiптiк iс жүргiзу немесе әкiмшiлiк құқық
бұзушылық туралы iс жүргiзу, прокурордың талабын мәжбүрлеп орындату,
жеткiзу(күштеп әкелу) жөнiнде қаулы шығарады, материалдық залалдың өтелу
шараларын қолданады;
4) адамның және азаматтың, заңды тұлғалар мен мемлекеттiң құқықтары мен
заңды мүдделерi бұзылған жағдайда, заңдардан басқа, заңсыз актiнiң күшiн
тоқтата тұрады;
5) мемлекеттiк органдар мен олардың лауазымды адамдары енгiзген тыйым
салу-шектеу сипатындағы шаралардың күшiн жояды немесе алып тастайды;
6) мемлекеттiң, жеке және заңды тұлғалардың құқықтары мен олардың заңмен
қорғалатын мүдделерiн сақтауды соттан өтiнедi;
7) органға немесе лауазымды адамға заңдылықты бұзуды болдырмау туралы
ұсыныс енгiзедi;
8) заң бұзушылыққа жол берілмейтіні туралы алдын ала ескертеді;
9) осы Заңда көзделген өзге де прокурорлық қадағалау актілерін енгізеді.
Прокурорлық қадағалау актiлерiнде заң нормаларына мiндеттi түрде сiлтеме
жасай отырып, заң бұзушылықтың құқықтық мәнi баяндалып, осыған орай заңның
келеңсiз бұзылу салдары, себептерi мен жағдайлары көрсетiлiп және
кемшiлiктердi болдырмау, кiнәлi адамдарды жауапкершiлiкке тарту туралы
мәселе қойылады. Сонымен қатар прокурорлар прокурорлық қадағалау
актiлерiнiң орындалуына және iс жүзiнде заң бұзушылықтың жойылуына
бақылауды қамтамасыз етуге мiндеттi. Прокурорлық қадағалау актiлерiнiң
заңдылғын жоғарғы тұрған прокурорлар тексерiп, егер олар заң талаптарына
қайшы шығарылған жағдайда, нақты шешiм қабылданғанға дейiн оларды қолдануды
тоқтатуға, заңда не Бас Прокурордың арнайы бұйрығында белгiленген құзырет
шеңберiнен шығып кеткен жағдайда прокурорлық актiлердi қайтарып алуға,
прокурорлық актiлер Конституцияға, заң актiлерiне, ҚР Президентiнiң
жарлықтарына, Бас Прокурордың бұйрықтары мен нұсқаулықтарына қайшы келсе,
олардың күшiн жояды. Бас Прокурордың бұйрығына сай мемлекеттiк органдар
қабылдаған тыйым салу-шектеу сипатындағы шаралардың заңдылығына, сондай-ақ
заңдарда көзделген жағдайда олардың қолданылуы туралы прокурорды уақытша
хабардар ету қамтамасыз етiлiп, олардың заңдылығын екi күннiң iшiнде
тексеру қажет. Заңсыздық анықталған уақытта олардың күшiн жою немесе алып
тастау туралы қаулы шығарылуы тиiс. Мемлекеттiк органдардың тиiстi
хабарламаларды мүлде бермеу немесе уақытында бермеу фактiлерiн анықтау
мақсатында прокурорларға өз аумағында жылына кем дегенде бiр мәрте тиiстi
тексеру ұйымдастыруы жүктелген. Мемлекеттiк органдардың жүргiзген жұмыстары
туралы заң актiлерiне сәйкес прокурорды хабардар етпеу немесе уақытылы
хабардар етпеу фактiлерi анықталса,кiнәлi лауазымды тұлғаларды заңда
белгiленген әкiмшiлiк жауапкершiлiкке (ӘҚБ ҚР Кодексi 355-бап) тарту
мәселесiн тиiстi прокурор мiндеттi түрде шешуi қажет. Прокурорлық тексеру
барысында жасырын заң бұзушылықты анықтау қажеттiгi туындаған жағдайда және
оны анықтауды жүзеге асыру үшiн өзге мүмкiндiк болмаса, прокурор құзыреттi
органдар тарапынан жедел-iздестiру шараларын жүргiзу мәселесiн шешедi.
Жедел-iздестiру iс – шараларын жүргiзуге негiз Бас Прокурордың, оның
орынбасарларының, облыс прокурорлары мен оларға теңестiрiлген
прокурорлардың ғана қаулылары болып табылады. Қаулыда жедел-iздестiру iс-
шараларының негiзi, олардың өткiзiлу мерзiмi, тексерiлетiн субъектiлердiң
ауқымы және алынған нәтижелердiң берiлу нысаны көрсетiледi. Қажеттi
жағдайда тексеруге мамандар тартылады. Ал сараптама арнайы ғылыми бiлiм
қажеттiлiгi туындағанда ғана және оның нәтижесiнсiз прокурорлық тексерудi
жүзеге асыру мүмкiн болмайтын жағдайда ғана тағайындалады. Сараптаманы
тағайындау туралы қаулыны Бас Прокурор, оның орынбасарлары, Бас прокуратура
департаменттерiнiң, дербес басқармалары мен бөлiмдерiнiң бастықтары, облыс
прокурорлары, оған теңестiрiлiген прокурорлар мен олардың мiндеттерiн
атқарушылар және облыс прокурорымен келісе отырып аудан, қала прокурорлары
шығарады. Сараптама тағайындау туралы қаулыда: сараптаманы тағайындау
негiзi, уақыты, орны, сараптауға жолданған объектiлер мен сарапшының
қарауына берiлетiн өзге де құжаттар, сарапшының тұжырымына негiз болатын
тексеру материалдарында бар мәлiметтер, сарапшының алдына қойылтан
сұрақтар, сот сараптама органының атауы немесе сараптама жүктелген маманның
аты-жөнi көрсетiледi. Қазақстан Республикасы Прокуратура туралы Заңның 7-
бабының талаптарына сай, прокуратура органдары заңдарда белгіленген
тәртіппен заң бұзушылық туралы арыздарды қарай келіп, адамның және
азаматтың, заңды тұлғалар мен мемлекеттің құқықтары мен заңды мүдделерінің
бұзылуын жою, бұзылған құқықты қалпына келтіру шараларын қолданады. Егер
адам бойындағы, психикасындағы немесе өзге де кемістіктері салдарынан өз
құқықтарын қорғауды жүзеге асыра алмайтын болса, прокурор оны қамтама- сыз
ету жөнінде қажетті шаралар қолдануға міндетті. Қандай да болмасын өкiлеттi
органның құзыретi туралы азаматтар мен заңды тұлғалардың алғашқы арыздары
ҚР Әкiмшiлiк процедурасы туралы Заңының талаптарына сай ведомстволық
бағыныстылығы бойынша тиiстi мемлекеттiк органға жолданылады және
арызданушыға осы орган қабылдаған шешiммен келiспеген жағдайда
прокуратураға қайта шағымдану мүмкiндiгi туралы түсiндiрiледi. Барлық
прокуратураларда азаматтар мен заңды тұлғаларды жеке қабылдау жүргізіледі
және олардың ауызша, жазбаша арыздары қаралып, заң талаптарына сай шешім
қабылданып, ол жөнінде хабарланады. Прокуратура органдары заңда белгіленген
тәртіппен адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын,заңды
тұлғалар мен мемлекеттің мүдделерін қорғау жөнінде өздеріне жүктелген
міндеттерді орындамайтын лауазымды адамдарды жауапкершілікке тарту
шараларын қолданады.
2 Прокурорлық қадағалаудың жеке бағытындағы міндеттерді жүзеге
асыру бойынша жұмыстарды ұйымдастыру
2.1 Әлеуметтік саладағы заңдылыққа прокурорлық қадағалауды
ұйымдастыру
Қазақстан Республикасы прокуратурасын ұйымдастыру, оның қызметiнiң
тәртiбi және прокурорлардың өкiлеттiгi Қазақстан Республикасының
Конституциясымен, Прокуратура туралы Қазақстан Республикасы Заңымен, заң
актiлерiмен, Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық шарттармен,
Қазақстан Республикасының Бас Прокурорының бұйрықтарымен айқындалады.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 83-бабына сай прокуратура
мемлекет атынан Республиканың аумағында заңдардың, Қазақстан Республикасы
Президентi жарлықтарының және өзге де нормативтiк құқықтық актiлердiң дәлме-
дәл әрi бiркелкi қолданылуын, жедел-iздестiру қызметiнiң, анықтау мен
тергеудiң, әкiмшiiлк және орындаушылық iс жүргiзудiң заңдылығын жоғары
қадағалауды жүзеге асырады, заңдылықтың кез келген бұзылуын анықтау мен жою
жөнiнде шаралар қолданады, сондай-ақ Республика Конституциясы мен заңдарына
қайшы келетiн заңдар мен басқа да құқықтық актiлерге наразылық бiлдiредi,
заңмен белгiленген жағдайда, тәртiпте және шекте қылмыстық құдалауды жүзеге
асырады. Прокуратура органдарының қызметін ұйымдастырудың құқықтық
негіздеріне республикадағы басқа да заңдар жатады. Қазақстан Республикасы
қылмыстық кодексінің 339, 340, 341, 343-баптарында прокурорлардың өз
өкілеттігін жүзеге асыруына кедергі жасау, өміріне, туыстарының өміріне
қатер төндіру қылмыстық жауапкешілкке алып келетінін көрсетеді. Қазақстан
Республикасы қылмыстық іс жүргізу кодексінің 62-бабында: Прокурор - өз
құзыреті шегінде жедел іздестіру қызметінің сотқа дейінгі жеңілдетілген іс
жүргізудің, анықтаудың, тергеудің және сот шешімдерінің заңдылығын
қадағалауды, сондай-ақ қылмыстық процестің барлық сатыларында қылмыстық
ізге түсуді өз құзыреті шегінде жүзеге асыратын лауазымды тұлға деп
анықтама бере отырып, прокурордың сотқа дейінгі іс жүргізу және істі соттың
қарауы кезіндегі өкілеттігі осы Кодекстің 190, 190-4, 192, 197, 289, 317,
396, 458, 460-баптарына сәйкес анықталатындығы көрсетілген. Сол сияқты
прокурорлардың өкілеттігі Қазақстан Республикасының азаматтық іс жүргізі
кодексі, Қазақстан республикасының қылмыстық атқару кодексі, Қазақстан
Республикасының әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексі, Қазасқтан
Респубикасының Жедел – іздестіру қызмет туралы Заңы және басқа да
заңдармен реттеледі. Прокурорлық құқық негіздерінің ішінде Республика
бекіткен халықаралық шарттардың орны ерекше. Прокуратура осы шарттардың
негізінде көптеген елдермен құқықтың әр саласында бірігіп, адамдар мен
азаматтардың құқықтарын қорғау, қылмыспен күрес, оның алдын алуда үлкен
жұмыс атқарумен қатар, дүниежүзлік тәжірибені игеруде. Конституцияның 4-
бабының талаптарына сай прокурорлық құқық негізіне Республика
Конституциялық Кеңесінің және Жоғарғы Соты нормативтік қаулыларының
нормалары болып табылады. Конституциялық Кеңес қабылданған заңдар мен
халықаралық шарттардың Конституцияға сәйкестігін қарап, қорытындылар
береді. Конституциялық Кеңестің шешімдері қабылданған күннен бастап күшіне
енеді. Республиканың бүкіл аумағында жалпыға бірдей міндетті. Прокуратура
органдарының қызметін ұйымдастырудың құқықтық негіздеріне сонымен қатар
құқықтық – нормативтік актілер де жатады, солардың ішінде Бас Прокурордың
бұйрықтары, нұсқаулықтары, өкімдері, ережелері бар. Прокуратура органдарын
ұйымдастыру және олардың қызметi бiртұтас, орталықтандырылған, тәуелсiз,
заңдылық пен жариялылық принципi арқылы жүзеге асады. ҚР Конституциясының
83-бабы мен ҚР “Прокуратура туралы” Заңының 9-бабына сай Қазақстан
Республикасының прокуратурасы төменгi прокурорлар жоғары тұрған
прокурорларға және Қазақсан Республикасының Бас Прокурорына бағынатын
органдар мен мекемелердiң бiртұтас орталықтандырылған жүйесiн құрайды.
Қазақстан Республикасының прокуратура органдарының бiртұтас жүйесiн Бас
прокуратура, облыстардың прокуратуралары, республикалық маңызы бар қалалар
мен республика астанасының прокуратурасы, ауданаралық, аудандық, қалалық
және соларға теңестiрiлген әскери және мамандандырылған прокуратуралар
құрайды. Қазақстан Республикасының прокуратурасы жанынан ведомстволар,
мекемелер құрылуы мүмкін. Бiртұтастық принципi дегенiмiз прокуратура
органдарының құрылымы мен қызметтерiнiң, алдыға қойған мақсаттарының және
өз қызметтерiн iске асырудағы өкiлеттiктерi мен қолданылатын прокурорлық
актiлерiнiң бiрдейлiгi. Сонымен бiрге, жоғарғы тұрған прокурордың өз
өкiлеттiгiн төменгi прокурор арқылы немесе төменгi прокурордың мiндетiн
жоғарғы тұрған прокурордың iске асыра алуы, әрi жоғарғы тұрған
прокурорлардың төменгi тұрған прокурорлардың шешiмдерiн өзгертiп не жоя
алуы. Прокуратура органдарын ұйымдастырудың және олардың қызметiнiң
орталықтандырылған принципы төменгi прокурорлар жоғарғы тұрған
прокурорларға және Республика Бас Прокурорына бағынуы арқылы айқындалады.
Сонымен бiрге Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасы ұйымдастырып,
таратып отырған прокурорлық қадағалау практикасының бiрлiгi, жоғарғы тұрған
прокурорлардың төменгi тұрған прокурорлардың iс-әрекетiне жауаптылығы, әрi
олардың жұмыстарын орталықтан бағындырып, бақылап отыруында. Төменгi
прокурорлар жоғарғы прокурорлар арқылы қызметке тағайындалып, төменнен
жоғары, барлық прокурорлар Қазақстан Республикңасы Бас Прокурорына тiкелей
бағынады. Барлығының мақсаты республика көлемiнде заңдылықтың сақталуын
қамтамасыз ету. Сонымен қатар, әр прокуратура шешiм алуда тәуелсiз, тек
заңға бағынады. Қазақстан Республикасының прокуратурасы өз қызметiн басқа
мемлекеттiк органдар мен лауазымды адамдардан, саяси партиялар мен қоғамдық
бiрлестiктерден тәуелсiз жүзеге асырады және Республика Президентiне ғана
есеп бередi. Өздерiнiң заңда белгiленген өкiлеттiгiн жүзеге асырған кезде
прокуратура органдарының қызметiне араласуға тыйым салынады. Прокурорлық
қадағалау актiлерi барлық органдар, ұйымдар, лауазымды адамдар мен
азаматтар үшiн мiндеттi. Прокурордың заңды қызметiне кедергi жасаған
лауазым иелерi мен жеке азаматтар заңда көрсетiлген тәртiппен жауаптылыққа
тартылады. Прокурорлар, олардың орынбасарлары, көмекшiлерi өздерiнiң
прокурорлық қадағалауды iске асыру кезiндегi, заңда көрсетiлмеген жағдайда,
материалдар, қылмыстық iстер бойынша бiреулерге түсiнiк беруге,
хабарламалар беруге мiндеттi емес. Прокурорлар өз қызметiн тәуелсiз жүзеге
асыра отырып, заңдылық пен тәртiптi нығаютуға бағытталған жұмыстарын басқа
құқық қорғау және мемлекеттiк органдармен тығыз байланыста жүргiзуге
мiндеттi. Прокуратура қызметкерлерiне саяси партия, қоғамдық ұйымдардың
мүшесi болуға, жергiлiктi мемлекеттiк мекемелердiң сайланбалы жұмыстарына
мүше болуға, жеке кәсiпкерлiкпен айналысуға заңмен шектеу қойылуы да,
олардың өз қызметтерiн тәуелсiз, тек заңдылықты басшылыққа алып атқаруына
бағытталған. Прокурорлық қадағалауды жүзеге асырудағы негiзгi бiр маңызды
принцип – заңдылықты сақтау принципы. Заңдылық – демократиялық мемлекеттiң
құқықтық фундаментi. Прокуратура туралы ҚР Заңында Заңда белгiленген негiз
бен тәртiп бойынша шығарылған прокурорлық қадағалау актiлерi барлық
органдар, ұйымдар, лауазымды адамдар мен азаматтар үшiн мiндеттi деп
көрсеткен, яғни заңдылықты қадағалауда алдымен прокуратура өзi заңдылықты
сақтауға мiндеттi. Оның iс-әрекетi әрқашанда заң шеңберiнде болып, өз
құзыретi аясында заңдылықтың үстемдiк етуiне жоғарғы прокурорлық қадағалау
жасауы керек. Прокуратура органдарын ұйымдастырудың және олардың қызметiнiң
келесi принципi–прокуратура органдарының Республиканың азаматтардың
құқықтары мен бостандықтарын қорғау, сондай-ақ мемлекеттiк құпияларды
сақтау туралы заңдарына қайшы келмейтiндей деңгейде жариялы iс –қимыл
жасауы. Прокуратура жұмысының жариялылығы Бас прокуратурада арнайы бөлiм,
не басқарма, ал төменгi прокуратураларды осы мiндет жүктелген қызметкерлер
арқылы жүзеге асырылады. Прокуратураның жұмысы туралы хабарламалар беру
кезiнде мемлекет пен азаматтардың мүддесiне қайшы келетiн мәлiметтер
жарияланбауы қамтамсыз етiлуi қажет.
2.2 Кәмлетке толмағандардың конституциялық құқықтарыныңы
сақталуына прокурорлық қадағалаудың маңызы
Кәмелетке толмағандардың құқықтары мен заңды мүдделерiн қорғау саласында
заңдылық жағдайы жүйелi талданып, кәмелетке толмағандар туралы заңнаманың
қолдануын тексеру мемлекеттiк органдар мен жүйелi алдын–алу мекемелерiнде,
ал қажет болған жағдайда балалар үйiнде, мектеп-интернаттарда және
балаларды күтiп, тәрбиелейтiн басқа да мекемелерде өткiзiлуi тиiс. Жетiм
және ата-ана қамқорынсыз қалған балаларды есепке алу туралы заң
талаптарының сақталуы, және олардың құқықтарының, оның iшiнде мүлiктiк
құқықтарының қорғалуы үнемi прокурордың қадағалауында болу қажет. Өкiлеттi
мемлекеттiк органдарда қаралатын кәмелетке толмағандардың құқықтары мен
бостандықтарын шектеу туралы iстерге прокурорлар мiндеттi түрде қатысып,
оларды уақытша оқшаулау, бейiмдеу және ақтау орталықтарында ұстау
заңдылығын қамтамасыз етуге тиiс. Тиiстi өкiлеттi мемлекеттiк органдарда
кәмелетке толмағандардың құқықтары мен мүдделерiн қорғауға бағытталған
бiлiм, неке және отбасы, денсаулықты қорғау, халықты еңбекпен қамту,
еңбектi қорғау туралы заңнамалардың қолданылуы прокуратура тарапынан
тексерiлiп тұруы қажет. Бiлiм туралы заңнаманың қолданылуын қадағалау бiлiм
мекемелерiнiң тарапынан бюджет және қаржы тәртiбiнiң, лицензиялау
мәселелерiнiң, мемлекеттiк жалпы бiлiм стандартының сақталуына, барлық жас
өспiрiмдердiң оқуға қамтылуын, тегiн бiлiм алу туралы конституциялық
құқықтарының сақталуына қадағалау тұрақты жүргiзiлуге тиiстi. Прокурорлар
денсаулық сақтау заңнамасында белгiленген мемлекеттiк денсаулық сақтау
ұйымдары тарапынан көрсетiлетiн медициналық-санитарлық, медициналық-
әлеуметтiк және дәрi-дәрмек көмектерiнiң тегiн болуы мен қол жетiмдiлiгi,
сондай-ақ халықты аурудан сақтандыру және қолайлы санитарлық-эпидемиялық
ахуалды қамтамасыз ету талаптарының сақталуын, зейнетақы мен жәрдемақы
тағайындау және оларды төлеу заңдылығына қадағалауға тиiс. Еңбек, көшi-қон,
азаматтық туралы заңнамалардың қолданылуы, әкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы
iстердi қарауда өкiлеттi мемлекеттiк органдар мен лауазымды адамдардың
әкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы заңнамалардың қолданылуындағы заңдылықтың
сақталуына прокурорлар тарапынан үнемi қадағалау ұйымдастырлады.
Мемлекеттiк өкiлеттi органдарда (қабылдаушы-бөлушi, әкiмшiлiк тәртiбiмен
қамауға алынған адамдарды арнайы қабылдау мекемелерi, iшкi iстер
органдарындағы медициналық айықтырғыш тарапынан) кемiнде аптасына бiр мәрте
тексеру жүргiзiп (оның iшiнде түнгi мезгiлде, демалыс, мереке күндерi де),
азаматтарды арнайы мекемеге әкелу заңдылығы мен онда болу мерзiмiнiң
сақталуы, мекемелерде белгiленген режим және ұстау тәртiбiнiң қамтамасыз
етiлуiн қадағалап, егер заңсыз әкелу, ұстау фактiлерi анықталса, тез арада
оларды босату,заңсыздыққа жол берген лауазым иелерiнiң жауапкершiлiгiн шешу
– прокурорлардың басты мiндеттерiнiң бiрi. Кәмелетке толмағандардың
құқықтары мен заңды мүдделерiн қорғау саласында заңдылық жағдайы жүйелi
талданып, кәмелетке толмағандар туралы заңнаманың қолдануын тексеру
мемлекеттiк органдар мен жүйелi алдын – алу мекемелерiнде, ал қажет болған
жағдайда балалар үйiнде, мектеп-интернаттарда және балаларды күтiп,
тәрбиелейтiн басқа да мекемелерде өткiзiлуi тиiс.Жетiм және ата-ана
қамқорынсыз қалған балаларды есепке алу туралы заң талаптарының сақталуы,
және олардың құқықтарының, оның iшiнде мүлiктiк құқықтарының қорғалуы үнемi
прокурордың қадағалауында болу қажет. Өкiлеттi мемлекеттiк органдарда
қаралатын кәмелетке толмағандардың құқықтары мен бостандықтарын шектеу
туралы iстерге прокурорлар мiндеттi түрде қатысып, оларды уақытша
оқшаулау,бейiмдеу және ақтау орталықтарында ұстау заңдылығын қамтамасыз
етуге тиiс. Тиiстi өкiлеттi мемлекеттiк органдарда кәмелетке толмағандардың
құқықтары мен мүдделерiн қорғауға бағытталған бiлiм,неке және отбасы,
денсаулықты қорғау,халықты еңбекпен қамту, еңбектi қорғау туралы
заңнамалардың қолданылуы прокуратура тарапынан тексерiлiп тұруы қажет.
Бiлiм туралы заңнаманың қолданылуын қадағалау бiлiм мекемелерiнiң тарапынан
бюджет және қаржы тәртiбiнiң, лицензиялау мәселелерiнiң, мемлекеттiк жалпы
бiлiм стандартының сақталуына, барлық жас өспiрiмдердiң оқуға қамтылуын,
тегiн бiлiм алу туралы конституциялық құқықтарының сақталуына қадағалау
тұрақты жүргiзiлуге тиiстi. Окуратура органдары
мүгедектердің,оралмандардың,мүмкінд іктері шектеулі балалардың құқықтарын
қорғау бойынша бір жылда ғана 170 мыңнан аса адамның құқықтарының бұзылуын
қорғап қалған. Прокурорлар денсаулық сақтау заңнамасында белгiленген
мемлекеттiк денсаулық сақтау ұйымдары тарапынан көрсетiлетiн медициналық-
санитарлық, медициналық-әлеуметтiк және дәрi-дәрмек көмектерiнiң тегiн
болуы мен қол жетiмдiлiгi, сондай-ақ халықты аурудан сақтандыру және
қолайлы санитарлық-эпидемиялық ахуалды қамтамасыз ету талаптарының
сақталуын, зейнетақы мен жәрдемақы тағайындау және оларды төлеу заңдылығына
қадағалауға тиiс. Кәмелетке толмағандар үшін білім, денсаулық сақтау және
басқа да әлеуметтік мәселелерді шешуге бөлінген бюджеттік қаражаттың
мақсатты және заңды жұмсалуына міндетті және уақытылы қадағалауды
қамтамасыз ету барлық прокурорларға жүктелген. Еңбек, көшi-қон, азаматтық
туралы заңнамалардың қолданылуы, әкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы iстердi
қарауда өкiлеттi мемлекеттiк органдар мен лауазымды адамдардың әкiмшiлiк
құқық бұзушылық туралы заңнамалардың қолданылуындағы заңдылықтың сақталуына
прокурорлар тарапынан үнемi қадағалау ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті
Адам және азаматтардың құқықтары мен бостандықтарының сақталуына
прокурорлық қадағалаудың маңызы мен мақсаттары
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
050301- мамандығы - Құқықтану
Қорғауға жіберілді
Қылмыстық құқық, іс жүргізу және
криминология кафедрасының меңгерушісі
___________з.ғ.к., аға оқытушы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Адам және азаматтардың құқықтары мен бостандықтарының
сақталуына прокурорлық қадағалаудың маңызы мен мақсаттары
050301- мамандығы бойынша - Құқықтану
Орындаған
Ғылыми жетекшісі
Түркістан 2012
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1 Азаматтардың құқықтары мен бостандықтарының сақталуына
прокурорлық қадағалау
1.1 Азаматтардың құқықтары мен бостандықтарының сақаталуына
прокурорлық қадағалаудың маңызы мен міндеті
1.2 Азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғауға бағытталған
заңдар мен заң актілерінің қолданылуына прокурорлық қадағалаудың
негізгі
бағыттары
1.3 Қадағалауды жүзеге асыру кезіндегі прокурорлық қадағалау актілері
2 Прокурорлық қадағалаудың жеке бағыттарындағы міндеттерді жүзеге
асыру бойынша жұмыстарды ұйымдастыру
2.1 Әлеуметтік саладағы заңдылыққа прокурорлық қадағалау
2.2 Кәмелетке толмағандардың конституциялық құқықтарынының
сақталуына прокурорлық қадағалаудың маңызы
2.3 Мемлекеттік қызмет және сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес
заңдарының қолданылуына прокурорлық қадағалау
2.4 Бұқаралық ақпарат құралдарымен қарым –қатынас және олардың
заңдылықты сақтауына прокурорлық қадағалау
2.5 Азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғау жөніндегі
арыздары мен шағымдарының заң талабына сай шешілуіне прокурорлық
қадағалау
3 Қылмыстық процестете адам мен азаматтың құқығын қорғаудағы
прокурорлық қадағалау
3.1 Жедел-іздестіру қызметін жүзеге асыратын органдардың азаматтардың
құқықтары мен бостандықтарын қорғауға бағытталған заңдар мен заң
актілерін қолданылуына прокурорлық қадағалаудың маңызы мен міндеті
3.2 Тергеу мен анықтама қызметін жүзеге асыратын органдардың
азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғауға бағытталған заңдар
мен заң актілерін қолданылуына прокурорлық қадағалау
3.3 Сотта қылмыстық және азаматтық істерді қарау кезіндегі
азаматтардың құқығы мен бостандықтарын қорғауға бағытталған
заңдардың қолданылуына прокурорлық қадағалау
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Қорытынды
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі Қазақстан Республикасы Конституциясының бірінші
бабында адам, оның өмірі, құқықтары мен бостандықтары біздің
мемлекетіміз үшін жоғары құндылық болып табылады делінген. Сондықтан
тәуелсіздік жылдарында біздің барлық күш-жігеріміз адамның іргелі құқықтары
мен қоғамның барлық мүдделерін жүзеге асыруға бағытталды. Сонымен бірге
Қазақстан өзінің адам құқықтары саласындағы халықаралық міндеттемелерінен
ауытқымай, БҰҰ және басқа да халықаралық ұйымдардың осы бағыттағы күш-
жігерлеріне қолдау көрсетіп келеді. Сот жүйесі тәуелсіздігін нығайтуға,
адам құқықтарын қорғаудың соттан тыс тетіктерін дамытуға, азаматтардың
азаматтық, саяси, әлеуметтік, экономикалық және мәдени құқықтарын,
соның ішінде халықтың әлеуметтік жағынан қорғалатын топтарының құқықтарын
халықаралық стандарттар деңгейінде қамтамасыз етуге ерекше көңіл бөлінген.
Қазақстан Республикасында Конституцияға сәйкес адам құқықтары мен
бостандықтары танылады және оларға кепілдік беріледі. Адам құқықтары мен
бостандықтары әркімге тумысынан жазылған, олар абсолютті деп танылады,
оларды ешкім айыра алмайды, заңдар мен өзге де нормативтік құқықтық
актілерінің мазмұны мен қолданылады осыған қарай анықталады (Қазақстан
Республикасы Конституциясының 12 бабы) Конституцияға сай Қазақстан
Республикасында әркімнің өзінің жеке басының бостандығына құқығы бар.
Адамның қадыр-қасиетіне қол сұғылмайды, әркімнің ар-ожданына, бостандығына
құқығы бар. Мемлекетте әр адам жеке тұлға ретінде қаралып, ол мемлекет
тарапынан қорғалады. Сондықтан да Конституцияның 98-бабының азаматтардың
құқығы мен міндеттеріне арналған. Қазақстан Республикасында адамның
құқықтарын қорғауға сенімді құқықтық база құрылған. Мемлекет адамдардың
заңды құқықтарын қорғай отырып, оларды өз құқықтарын қорғау кезінде басқа
адамдардың құқықтарына зиян келтірмеуін қадағалайды. Конституция мен
адамдардың құқығы жөніндегі халықаралық құқықтық құжаттарда көрсетілген
адамдардың құқығы Конституциялық құқығы деп аталады. Бұл негізгі
фундаменталдық құқықтар және одан туындайтын басқа да құқықтар мен
бостандықтарды, адам өмірінің әр саласындағы, яғни, саяси әлеуметтік,
экономикалық, мәдени құқықтарын қамтамасыз етеді.
ҰҚ Жарғысы адамдардың құқықтары жөніндегі халықаралық Биллия және
Қазақстан Республикасының Конституциясы негізінде адам мен азаматтардың
құқықтары мен бостандықтарын мынадай үлкен үш топқа бөліп қарастыруға
болады. Жеке құқығы мен бостандығы. Олар: әркімнің өмір сүруге құқығы, жеке
басының бостандығы және теңдігі, ар-ожданын қорғауға, еркін жүріп тұр,
тұрғылықты мекен жайда өз еркімен тұруға, тұрғын үйге қол сұғылмашылық, сөз
еркіндігі, ұлттық діни көзқарастардың еркіндік құқығы. Саяси құқығы мен
бостандығы: керекті мәлімет алу және тарату, бейбіт әрі қарусыз жиналуға,
жиналыстар,митингілермен демонстрациялар, шерулер өткізуге хақылы,
Республика азаматтарының мемлекеттік органдар мен жергілікті өзін-өзі
басқару органдарын сайлауға және оларға сайлануға, сондай-ақ Республикалық
референдумға қатысуға, мемлекеттік қызметке кіруге тең құқығы бар.
Экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтары:әркімнің еңбек ету
бостандығы, қызмет пен кәсіпті еркін таңдау құқығы, аз мүлкіне иелігі,
жеке және отбасы, ана мен балалық құқығы, денсаулығын қорғауға кепілдік
құқығы, тегін және ақылы білім алу құқығы, творчествалық еркіндігі,
қоршаған ортаны қорғау еңбегі үшін сыйақы алу, жұмыссыздықтан әлеуметтік
қорғалу, зейнетақы алуға, мүгедектік, немесе жасына және асыраушысына
айырылған жағдайда мемлекет тарапынан ақысыз жәрдемақы алуға, қорғалуға
ақысыз дәрігерлік көмекке құқықтары бар. Азаматтардың құқығын тану, сақтау
және қорғау мемлекеттің міндеті. Сондықтан да Қазақстан Республикасының
заңдарында адам құқықтар қорғауға талап күшті қойылған. Құқық қорғау
жұмысына барлық мемлекеттік органдар қатысады. Адамдар мен азаматтардың
құқықтары мен бостандықтарына мемлекеттік қорғауды сот, прокуратура,
адвокатура, ішкі істер, ұлттық қауіпсіздік және басқа да мемлекеттер өз
құзіреті шегінде жүзеге асырады. Азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын
қорғау тетігі адам мен соттың құзіретіне жатады, олар азаматтық, қылмыстық
және әкімшілік істерді қарау кезінде жүзеге асырылады. Азаматтардың саяси
әлеуметтік құқықтарының бұзылуына келген зиянды анықтау негізінен сотта
шешіледі. Соттың заңды шешімін алуына прокуратура қадағалау жасайды және
заңсыз актілерге наразылық келтіреді. Прокуратура адамдар мен азаматтардың
құқықтары мен бостандықтарын қорғауға ерекше мүмкіншілігі бар және құқық
бұзушылықты жоюды соттан тыс және сот арқылы да жүзеге асыра алады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты мен міндетті
Прокуратура жұмысының басты мақсаты Республика аумағында заңдардың ҚР
Президентінің жарлықтарының және өзге де құқықтық актілердің дәл әрі
бірыңғай қадағалауына және адамдар мен азаматтардың экономикалық саладағы
құқықтары мен бостандықтарының сақталуы. Басқа сөзбен айтқанда орталық және
жергілікті мемлекеттік басқару органдарының, олардың лауазым иелерінің
басқа ұйымдар мен қоғамдық бірлестіктердің Конституциясы сақталуы мен
заңдарды қолдануларына қадағалау жасау. Олардың ішінде алдымен осы аталған
органдардың шығарған актілерінің әсіресе нормативтік құқықтық актілердің
Конституцияға, Республика Президентінің заңдары мен жарлығына сәйкес келуін
қадағалаудың маңызы зор. Прокуратура ҚР Үкіметінің нормативтік құқықтық
актілерінің заңдарына қадағалау жасау міндетті. Прокуратуралық қадағалаудың
бұл бағыты басқа бағыттарына қарағанда көлемі жағынан едәуір кең және жан-
жақты. Прокурорлық қадағалау обьектілеріне Үкімет, Министрліктер
ведомствалар, комитеттер, жергілікті атқарушы және өкілетті органдар және
басқа да мемлекеттік және шаруашылық пен бақылау органдары, меншік нысанына
қарамастан кәсіпорындар мен мекемелер, ұйымдар жатады. Қадағалаудың
обьектілеріне сонымен қатар қоғамдық тұйымдар мен ағымдар әр түрлі қоғамдық
қорлар діни бірлестіктер және азаматтар жатады. Бірақ азаматтар
қадағалаудың тікелей обьектісіне жатпайды, олар прокуратуралық қадағалаудың
өзіне тиісті мемлекеттік органдар тараптарына құқық бұзушылық үшін жауапқа
тартылмай қалған немесе прокурордың заңды талаптарын орындамаған кезде ғана
түседі. Адамның және азаматтардың құқықтары мен бостандықтарының, заңды
тұлғалардың және мемлекеттің мүдделерінің сақтауын қадағалау прокуратура
органдарының қызметінің басты бағыты болып табылады. Адамның және
азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын, органдардың, ұйымдардың,
лауазымды адамдар мен азаматтардың құқықтық актілері мен іс-әрекеттерінің
заңға сәйкес келуін қамтамасыз ету. Заңдылықтың кез-келген бұзылуын,
осындай заң бұзушылыққа ықпал еткен себептер мен жағдайларды анықтап, жою,
бұзылған құқықтарды қалпына келтіру шараларын қадағалау болып табылады.
Прокуратураның заңсыз актілері ашу мен тоқтату жолдарындағы белсенді
қызметі Республикадағы құқықтық қатынасқа, құқықтық мемлекет құруға
игілікті ықпалын тигізеді. Қазақстан Республикасының Констиуциясы мен басқа
да заңдық актілерінің нақты және мүлтіксіз орындау арқылы бүкіл Рееспублика
аумағында бірн тұтас мемлекеттік саясатты ықпалды жүргізуді қамтамассыз
етеді. Заңдылықтың сақталу жағдайы туралы хабарламалар прокураураға әр
түрлі жолдар мен түседі. Соның ішінде көбіне азаматтардың өздерінің
құқықтарының бұзылуы туралы арызданады, бұқаралық ақпараттардағы
хабарламалар, материалдар мен статистикалық анықтамалар, қылмыстық,
азаматтық және әкімшілік құқық бұзушылық жөніндегі істер. Прокуратура заң
бұзушылық туралы хабарды алғаннан. Кейін өз құзіреті шегінде тексеру
жұмыстарын жүргізе алады, немесе ол туралы басқа органдарға тапсырма
береді. Прокуратураның құқық қорғау функциясы соның ішінде денсаулығына
немесе жасына байланысты өз құқықтары мен заңды мүделерін өз бетінше талап
етуге қабілетсіз адамдар мен азаматтардың едәуір бөлігінің құқықтары мен
бостандықтарына тиесілі көпшілік сипаттағы заңның бұзылуын жою, сотқа талап
арыз бер арқылы орындайды. Қалған жағдайларда әр азаматтарға құқықтары мен
бостандықтарыгн сот арқылы қорғау тәртібі түсіндіріледі. Органдардың,
ұйымдардың, лауазымды адамдар мен азаматтардың құқықтық актілері мен іс-
әрекеттерінің заңға сәйкес келуіне прокурорлық қадағалаудың маңызы қоғам
мен мемлекет алдында Констиуция қойған адамдар мен азаматтардың құығы мен
бостандығын қамтамассыз ету міндетішн жүзеге асыруға ықпал етуі болып
табылады. Прокуратура органдары барлық құқық қорғау органдарының іс-
әрекеттерінің шығарған құқықтық актілерінің заңдылығын күнделікті қолданып
отыру арқылы адамдар мен азаматтардың Конституциялық құқықтарының
сақталуына үлкен қызмет етеді. ҚР Конституциясында белгіленгендей ешкімді
де азаптауға, қинауға, қатал немесе адамдардың ар-ождандадарын кекмсітетін
басқа да әрекеттер мен жазалауға жол жоқ. Осыған орай прокурор жедел
іздестіру қызметі, тергеу мен анықтау, жазаның орындалуы заңдылығына
қадағалауды жүзеге асыру кезінде қылмыстық қадағалау саласына түскен
адамдарға азаптау қолдануды немесе басқа да қакталдық көрсетуді мүлдем
болдырмау жөнінде нақты жұмыстарды атқаруға тиіс. Тергеу мен анықтау,
жазаның өтейтін мекемелерді кезекші прокурор институттары жұмыс істейді,
яғни олардың іс-әрекеттері үнемі прокурордың қадағалауында және бұл алдымен
адамдардың құқығын қорғаугға бағыталған жүмыс, әрі өзінің жақсы нәтижесін
беруге. Адамдардың құқығын аяққа басып ар-ождандарына ауыр зардап
келтірген қылмыстық істерге прокуратура тарапынан башылық жасалынып, ол
істердің заң тараптарына сай ашық тұрде жүргізіліп, сотта заңды шещім
алуына қадағалау жасау тәжірбиесі кең өріс алған. Азаматтардың құқықтарының
қорғалуы жоғары деңгейде болуы үшін прокуратура органдарының жұмысын әлі
жетілдіру қажет. олардың арасындағы білікті кадрлар дсйындау, прокуратура
қызметінің ашықтылығы, халық пен тығыз байланысты артыру, прокуратура
мүдесінен құқығын бұзылған адамның мүдесін жоғары қою сыяқты мәселелерді
шешуге байланысты қосымша шаралар алу қажет.
1 Азаттардың құқықтары мен бостандықтарының сақталуына
прокурорлық қадағалау
1. Азаматтардың құқықтары мен бостандықтарының сақталуына
прокурорлық қадағалаудың маңызы мен міндеті
Прокуратура мемлекет атынан Республиканың аумағында заңдардың, Қазақстан
Республикасының Президенті жарлықтарының және өзге де нормативтік
құқықықтық актілердің дәлме-дәл әрі біркелкі қолданылуын, жедел іздестіру
қызметінің,,анықтау мен тергеудің, әкімшілік және орындаушылық іс
жүргізудің заңдылығын жоғары қадағалауды жүзеге асырады, заңдылықтың кез
келген бұзылуын анықтау мен жою жөнінде шаралар қолданады, сондай-ақ
Республика Конституциясы мен заңдарына қайшы келетін заңдар мен басқа да
нормативтік құқықтық актілерге наразылық білдіреді.Прокуратура сотта
мемлекет мүддесін білдіреді,сондай-ақ заңмен белгіленген жағдайда, тәртіпте
және шекте қылмыстық қуғындауды жүзеге асырады (ҚР Конституциясы 83-бап).
Прокуратура органдары ҚР Клнституциясы арқылы өзіне жүктелген осы
міндеттерді орындауда үнемі адам мен азаматтардың құқықтары мен
бостандықтарын бірінші орынға қояды.
Сондықтан да адам және азаматтың құқықтары мен бостандықтарының
сақталуын қадағалау прокуратура органдары қызметінің басты бағыты болып
табылады. Адамның және азаматтардың құқықтары мен бостандықтарының, заңды
тұлғалардың және мемлекеттiң мүдделерiнiң сақталуын қадағалау прокуратура
органдарының қызметiнiң басты бағыты болып табылады.
Прокуратура органдарының бұл бағыттағы қызметi Қазақстан Республикасы
Прокуратура туралы Заңының 4-тарауында көрсетiлген. Аталған Заңның 28-
бабына сай қадағалаудың мiндеттерi:
1)адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын, органдардың,
ұйымдардың, лауазымды адамдар мен азаматтардың құқықтық актiлерi мен iс-
әрекеттерiнiң заңға сәйкес келуiн қамтамасыз ету;
2) заңдылықтың кез келген бұзылуын, осындай заң бұзушылыққа ықпал еткен
себептер мен жағдайларды анықтап, жою, бұзылған құқықтарды қалпына келтiру
шараларын қолдану болып табылады.
Прокуратура республика территориясында барлық заңдар мен құқықтық
нормативтiк актiлердiң дәлме-дәл, бiртұтас қолданылуына жоғарғы қадағалау
жасайтын орталықтандырылған бiрде-бiр мемлекеттiк орган болғандықтан
адамдар мен азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғауға ерекше
мүмкiншiлiгi бар және құқық бұзушылықты жоюды соттан тыс және сот арқылы
да жүзеге асыра алады. Өкiлдiк өрiсi мейлiнше кеңейiп, заңдылықтың
бұрмалауының кез келген көрiнiсiн қалт жiбермеу құқығына ие болған
прокуратура органдары басты назарды заңдылықтың неғұрлым актуальды
мәселелерiне, мемлекеттiк органдар мен лауазымды адамдардың қызметiне
аударып, әлеуметтiк-экономикалық саланың алуан түрлi мәселелерiне тiкелей
килiкпейдi., Прокуратура басқа мемлекеттік органдарды алмастырмайды және
ұйымдардың қызметі мен азаматтардың жеке өміріне араласпайды. Қазақстан
Респубикасының Бас Прокурорының бұйрығымен бекітілген арнайы
Нұсқаулығында осы прокурорлық қадағалаудың мақсаты мен маңызын ашатын,
басты бағыттарын белгіленіп берілген: мемлекеттік органдардың құқықтық
актілерінің Конституцияға, заңдар мен Республика Президенті актілеріне
сәйкестігін қадағалау; адам мен азаматтардың конституциялық құқықтары мен
бостандықтарының міндетті түрде сақталуын қадағалау; экономикалық және
әлеуметтік саладағы заңдардың қолданылуына қадағалауды қамтамасыз ету.
Бұл басым бағыттарды іске асыру барысында сыбайлас жемқорлыққа қарсы
күреске және ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге ерекше назар аудару
прокуратураға тапсырылған. Прокуратураның заңсыз актiлердi ашу мен тоқтату
жолындағы белсендi қызметi республикадағы құқықтық қатынасқа, құқықтық
мелекет құруға игiлiктi ықпалын тигiзіп, Қазақстан Республикасының
Конституциясы мен басқа да заңдық актiлерiн нақты және мүлтiксiз орындау
арқылы бүкiл республика ауқымында бiртұтас мемлекеттiк саясатты ықпалды
жүргiзудi қамтамасыз етеді .
2. Азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғауға
бағытталған заңдар мен заң актілерінің қадагалауына прокурорлық
қадағалаудың негізгі бағыттары
Адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарының, заңды тұлғалар мен
мемлекет мүделерiнiң сақталуына тиiстi қадағалауды қамтамасыз ету
мақсатында ҚР Бас Прокуроры өзiнiң арнайы бұйрығымен (№60 21 қараша 2002
жыл) Әлеуметтiк-экономикалық саладағы заңдардың қолданылуына,адам мен
азаматтың құқықтары мен бостандықтарының сақаталуына прокурорлық
қадағалауды ұйымдастыру туралы нұсқаулықты бекiтiп, оның орындалуын барлық
прокурорларға жүктеген болатын.
Прокурорлық қадағалауды одан әрі нығайтуға байланысты аталған
Нұсқаулыққа өзгертулер мен қосымшалар енгізіліп, ҚР Бас Прокурорының
01.10.2011 жылы №60 бұйрығымен қайта жасақталды.
Нұсқаулық ҚР Прокуратура туралы Заңына және заңдардың қолданылуына,
адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарының сақталуына прокурорлық
қадағалауды жүзеге асыру тәртібін анықтайтын Қазақстан Республикасының
басқа да заң актілеріне сәйкес қабылданды.
Ол нұсқаулық бойынша прокурорлық қадағалау төмендегi басымдық бағыттар
бойынша жүзеге асырылады:
1) адам мен азаматтың конституциялық құқықтары мен бостандықтарының
мiндеттi түрде сақталуын;
2) сыбайлас жемқорлықпен күрес, ұлттық қауiпсiздiктi қамтамасыз етуге
бағытталған заңдардың нақты және бiрыңғай қолданылуын;
3) мемлекттiк органдардың құқықтық актiлерiнiң Конституцияға,
Республика Президентiнiң заңдары мен жарлықтарына сәйкес келуiн;
4) қоршаған ортаны қорғау және оның ресрустарын тиiмдi пайдалану туралы
заңдардың қолданылуын;
5) кәсiпкерлiктi қолдау және қорғауға бағытталған заңдардың қолданылуын
қадағалауды қамтамасыз ету;
6) кәмелетке толмағандар туралы заңдылықтың қолданылуына қадағалау
жасау.
Бас Прокурордың немесе жетекшiлiк ететiн орынбасарларының тiкелей
тапсырмаларынсыз шаруашылық жүргiзушi субъектiлердiң азаматтық-құқықтық
дауларына прокуратура органдарының араласуына жол берiлмейдi. Заңды
тұлғалардың мүдделерiне қатысты талап-арыздар сотқа Бас Прокурордың немесе
оның орынбасарларының келiсiмiмен ғана жолданады.
Тексеру заң талаптарына сай, қадағалау құзырындағы аумақтарда заңдылық
жағдайын мұқият талдау негiзiнде, сондай-ақ Бас Прокурордың тапсырмалары
бойынша жоспарланып, орындалады. Бұл мақсатта, прокурорларда өзiнiң
қадағалау аумағындағы әлеуметтiк-экономикалық дамуының негiзгi
көрсеткiштерi, демографиялық жағдайы, сондай-ақ халықтың қоғамдық, дiни
және саяси белсендiлiгi толығымен сипатталған, үнемi жаңартылып отыратын
паспорты болуы керек. Аумақтағы жалпы ахуал және заңды қолданудың аса
проблемалы саласын зерделеу мақсатында прокуратурада сотта қаралған
қылмыстық, азаматтық және әкiмшiлiк iстер бойынша қажеттi мәлiметтер
жинақталуға тиiс. Тексеру қатаң түрде өз құзыретi шеңберiнде және бiр айлық
мерзiмде жүргiзiлуi қажет. Бұл мерзiм жоғарғы тұрған прокурор арқылы
ұзартылуға жатады.Тексеру қаулы шығарылғаннан кейiн ғана жүргiзiледi.
Шаруашылық субъектiлерiн тексеру туралы қаулы құқықтық статистика
органдарында тiркеледi.Тексеру алдында тексерiлетiн субъектiнiң лауазымды
тұлғасы тексерудi тағайындау туралы қаулымен таныстырылуы керек.
Тексеру жүргiзу туралы қаулыны шығаруға Бас Прокурор, оның
орынбасарлары, Бас прокуратура департаменттерiнiң бастықтары, облыс
прокурорлары мен оларға теңестiрiлiген прокурорлар, олардың орынбасарлары,
қала, аудан, арнайы прокуратуралардың прокурорлары, олардың мiндеттерiн
атқарушылар құқылы. ҚР Бас Прокуроры жоғарыда аталған бұйрығымен тексерiс
тақырыбына қарамастан сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы заңның
қолданылуына, мемлекеттiк органдардың құқықтық актiлерiнiң заңдылығына баса
назар аударуды барлық прокурорлардан талап етедi. Елiмiздiң негiзгi заңына
сай Республиканың Президентi Конституцияның мызғымастығының, адам және
адамзат құқықтары мен бостандықтарының нышаны әрi кепiлi.
Қазақстан Республикасында Конституцияға сәйкес адам құқықтары мен
бостандықтары танылады және оларға кепiлдiк берiледi. Адам құқықтары мен
бостандықтары әркiмге тумысынан жазылған, олар абсолюттi деп танылады,
олардан ешкiм айыра алмайды, заңдар мен өзге де нормативтiк құқықтық
актiлердiң мазмұны мен қолданылуы осыған қарай анықталады (ҚР
Конституциясы 12-бап) Конституцияға сай Қазақстан Республикасында әркiмнiң
өзiнiң жеке басының бостандығына құқығы бар. Адамның қадiр-қасиетiне қол
сұғылмайды. Әркiмнiң ар-ождан бостандығына құқығы бар. Мемлекетте әрбiр
адам жеке тұлға ретiнде қаралып, ол мемлекет тарапынан қорғалады. Сондықтан
да Конституцияның 98 бабының 30 бабы азаматтардың құқығы мен мiндеттерiне
арналған. Қазақстан Республикасында адамның құқықтарын қорғауға сенiмдi
құқықтық база құрылған. Мемлекет адамдардың заңды құқықтарын қорғай
отырып, олардың өз құқықтарын қорғау кезiнде басқа адамдардың құқықтарына
зиян келтiрмеуiн қадағалайды. Конституция мен адамдардың құқығы жөнiндегi
халықаралық құқықтық құжаттарда көрсетiлген адамдардың құқығы –
конституциялық құқықтары деп аталады. Бұл негiзгi фундаментальдық құқықтар
және одан туындайтын басқа да құқықтары мен бостандықтары, адам өмiрiнiң әр
саласындағы, яғни, саяси, әлеуметтiк, экономикалық, мәдени құқықтарын
қамтамасыз етедi. Біріккен Ұлттар Ұйымының (БҰҰ) Жарғысы, Адамдардың
құқықтары жөнiндегi Халықаралық Билля және Қазақстан Республикасының
Конституциясы негiзiнде адамдар мен азаматтардың құқықтары мен
босатандықтарын мынандай үш үлкен топқа бөлуге болады: Жеке құқықығы мен
бостандығы. Олар: әркiмнiң өмiр сүруге құқығы, жеке басының бостандығы және
теңдiгi, ар-ожданын қорғауға, еркiн жүрiп тұру, тұрғылықты мекен-жайды өз
еркiмен таңдауға, тұрғын үйiне қол сұғылмаушылық, сөз еркiндiгi, ұлттық,
дiни көзқарастардың еркiндiк құқықтары; Саяси құқығы мен бостандығы:
керектi мәлiметтердi алу және тарату, бейбiт әрi қарусыз жиналуға,
жиналыстар, митингiлер мен демонстрациялар, шерулер өткiзуге хақылы,
Республика азаматтарының мемлекеттiк органдар мен жергiлiктi өзiн-өзi
басқару органдарын сайлауға және оларға сайлануға, сондай-ақ республикалық
референдумға қатысуға, мемлекеттiк қызметке кiруге тең құқығы бар;
Экономикалық, әлеуметтiк және мәдени құқықтары. Олар: әркiмнiң еңбек ету
бостандығы, қызмет пен кәсiп түрiн еркiн таңдау құқығы, өз мүлкiне иелiгi,
неке және отбасы, ана мен балалық құқығы, денсаулығын қорғауға кепiлдiк
құқығы, тегiн және ақылы бiлiм алу құқығы, творчестволық еркiндiгi,
қоршаған ортаны қорғау, еңбегi үшiн сыйақы алу, жұмыссыздықтан әлеуметтiк
қорғалу, зейнетақы алуға, мүгедектiк, немесе жасына және асыраушысынан
айрылған жағдайда мемлекет тарапынан жәрдемақы алуға, қорғалуға, ақысыз
дәрiгерлiк көмекке құқылы. Өмір сүру құқығы осы саладағы барлық басқа
құқықтар мен бостандықтардың бастапқы негізін құрайды. Ол әлемдік
өркениеттің абсолютті құндылығы болып табылады, өйткені адам қайтыс болған
жағдайда қалған құқықтардың барлығы мағынасы мен мәнін жоғалтады. Бұл
іргелі құқықты адамның жеке басының мемлекет, оның өкілдері не болмаса жеке
тұлғалар тарапынан оның өміріне кез келген заңсыз қол сұғушылықтан еркін
болу құқығы ретінде қарастыруға әбден болады. Өмір сүру құқығының
әлеуметтік шарттары бірқатар конституциялық қағидалармен: қауіпсіздік пен
тазалық талаптарына сай келетін еңбек ету жағдайына құқығымен (ҚР
Конституциясы 24-бабының 2-тармағы); жасына келген, және науқастанған,
мүгедек болған, асыраушысынан айрылған жағдайда әлеуметтік
қамсыздандырылумен (28-бап); денсаулығын сақтау мен мемлекеттік және жеке
меншік емдеу мекемелерінде медициналық жәрдем алумен (29-бап) және басқа да
кепілдіктермен қамтамасыз етіледі. Іс жүзінде қалған барлық құқықтар қалай
да болмасын өмір сүру құқығының айналасында бірігеді. Мысалға, әлеуметтік
қорғалуға, қолайлы қоршаған ортаға, лайықты өмір сүруге құқығы, сол сияқты
азаптаулардан және басқа да қатыгез, адамгершілікке жатпайтын және ар-
намысты қорлайтын іс-әрекеттер мен жазалау түрлерінен еркін болу құқығы
оның тиімді жүзеге асырылуын қамтамасыз етудің қосымша құралдары болып
табылады. Мемлекет бұл құқықтарды мойындауға және қолда бар барлық
құралдармен адамның өмір сүруі үшін қолайлы жағдай жасауға міндетті. Жеке
адамның өмірі мен денсаулығына қарсы жасалатын қылмыстың аса ауыр қылмыстық
жазаланатын іс-әрекет санатын құрайтыны кездейсоқ емес. Жеке өмір (прайвеси
– жеке бас мәліметтерін қорғау) – БҰҰ Адам құқықтарының жалпыға бірдей
декларациясында, Азаматтық және саяси құқытар туралы халықаралық пактіде
және көптеген басқа халықаралық және өңірлік келісімдерде танылған адамның
іргелі құқығы. Жеке өмір адамның ар-намысы мен жиналу бостандығы, ойлау
бостандығы, бірлесу және сөз бостандығы сияқты басқа да шешуші
құндылықтарының негізін қалайды. Жеке өмір қазіргі замандағы адамның
маңызды құқықтарының біріне айналды. Әлемнің барлық елдері дерлік өз
конституцияларында жеке өмір құқығын мойындайды. Бұл конституциялық
нормалар ең аз дегенде тұрғын үйге қол сұғушылық пен коммуникациялар
құпиясы құқықтарын қамтиды. Қазақстан заңнамасында жеке өмірді қорғауға
қатысты бірқатар нормалар бар.Олар ҚР Конституциясы (18,25-баптары),
ҚР Қылмыстық іс жүргізу кодексі (16,17-баптары мен 27 және 29-
таралуары), ҚР азаматтық іс жүргізу кодексі (10-бабы), ҚР әкімшілік құқық
бұзушылық туралы кодексі 18-бап), ҚР қылмыстық кодексінің 142–145
баптарында жеке өмірге қол сұғылмауын бұзғаны, хат жазысу, телефонмен
сөйлесу, почтамен,телеграф арқылы және өзге хабарламалар алмасу құпиясын,
дәрігерлік құпияны жариялағаны, тұрғын үйдің қол сұғылмауын заңсыз бұзғаны
үшін қылмыстық жауапкершілік белгіленген. Жалпыға ортақ танылған принциптер
мен халықаралық нормаларға сәйкес ҚР Конституциясы Қазақстан Республикасы
аумағында заңды түрде жүрген әрбір адам, заңда көрсетілгеннен басқа
реттерде, оның аумағында еркін жүріп-тұруға және тұрғылықты мекенді өз
қалауынша таңдап алуға құқығы бар (21-баптың 1-тармағы) деп белгілейді.
Сонымен бірге, Шетел азаматтарының құқықтық жағдайы туралы Заңының 16-
бабына сәйкес шетел азаматтары Қазақстан Республикасының шетел азаматтары
үшін ашық аумағында Қазақстан Республикасының заңнамасымен белгіленген
тәртіпке сәйкес емін-еркін жүріп-тұрады және тұрғылықты мекенді таңдай
алады. Бұл құқықтар да заңмен және заң актілерімен реттелген. ҚР
Конституциясының 23-бабының 1-тармағы Қазақстан Республикасы азаматтарының
бірлесу бостандығына құқығы бар. Қоғамдық бірлестіктердің қызметі заңмен
реттеледі деп көрсеткен. Қазақстан Республикасында ойлау, ар-ождан және
дін бостандығына кепілдіктерінің ҚР Конституциясының 22-бабымен бекітілген.
Қазақстанда ар-ождан мен діни сенім бостандығын құқықтық реттеу ҚР Діни
сенім бостандығы және діни бірлестіктер туралы Заңы мен Азаматтық кодекс
және басқа да заңнамалық актілер арқылы жүзеге асырылады. Қазақстан
Республикасындағы бейбіт жиналыстар бостандығының кепілдігі ҚР
Конституциясының 32-бабымен белгіленген: Қазақстан Республикасының
азаматтары бейбіт әрі қарусыз жиналуға, жиналыстар, митингілер мен
демонстрациялар, шерулер өткізуге және тосқауылдарға тұруға хақылы. Бұл
құқықты пайдалану мемлекеттік қауіпсіздік, қоғамдық тәртіп, денсаулық
сақтау, басқа адамдардың құқықтары мен қоғамның санасы мен күнделiктi
өмiрде адамдардың құқықтарын қорғауды орнықтырмай құқықтық мемлекет құру
мүмкiн емес. Азаматтардың құқығын тану, сақтау және қорғау - мемлекеттiң
мiндетi. Сондықтан да Қазақстан Республикасының заңдарында адам құқығын
қорғауға талап күштi қойылған. Құқық қорғау жұмысына барлық мемлекеттiк
органдар қатысады. Адамдар мен азаматтардың құқығы мен бостандығына
мемлекеттiк қорғауды сот, прокуратура, адвокатура, iшкi iстер, ұлттық
қауiпсiздiк және басқа мекемелер өз құзыретi шегiнде жүзеге асырады.
Азаматтардың құқығы мен бостандығын қорғау тетiгi алдымен соттың құзыретiне
жатады, олар азаматтық, қылмыстық және әкiмшiлiк iстердi қарау кезiнде
жүзеге асырылады. Азаматтардың саяси, әлеуметтiк құқықтарының бұзылуынан
келген зиянды анықтау негiзiнен сотта шешiледi. Бiрақ, азаматтар көбiне
өздерiнiң бұзылған құқықтарын қалпына келтiруде сотқа дейiн прокуратураға
жүгiнедi, әрi прокуратура органдары азаматтардың конституциялық құқықтарын
қорғауда үлкен жұмыстар атқарады. Заңдылықтың сақталу жағдайы туралы
хабарламалар прокуратураға әр түрлi жолдармен түседi. Соның iшiнде көбiне
азаматтардың өздерiнiң құқықтарының бұзылуы туралы арыздары, бұқаралық
ақпараттардағы хабарламалар, материалдар мен статистикалық анықтамалар,
қылмыстық, азаматтық және әкiмшiлiк құқық бұзушылық жөнiндегi iстер.
Прокуратура заң бұзушылық туралы хабарламаларды алғаннан кейiн өз құзыретi
шегiнде тексеру жұмыстарын жүргiзе алады, немесе ол туралы басқа тиiстi
органдарға тапсырма бередi. Прокуратураның құқық қорғау функциялары, соның
iшiнде денсаулығына немесе жасына байланысты өз құқықтары мен заңды
мүдделерiн өз бетiнше талап етуге қабiлетсiз азаматтар мен адамдардың
едәуiр бөлiгiнiң құқықтары мен бостандықтарына тиеслi көпшiлiк сипаттағы
заңның бұзылуын жою, сотқа талап-арыз беру арқылы орындалады. Қалған
жағдайда әр азаматқа өз құқығы мен бостандығын сот арқылы қорғау тәртiбi
түсiндiрiледi.
1.3 Қадағалауды жүзеге асыру кезiндегi прокурорордың өкiлеттiгi мен
прокорорлық қадағалау актiлерi
Қадағалауды жүзеге асыру кезiндегi прокурордың өкiлеттiгi ҚР
Прокуратура туралы Заңының 29-бабында көрсетiлген, олар:
1)жүргiзiлетiн тексерiс мәселелерi бойынша азаматтар мен лауазымды
адамдарды шақыруға және олардан айғақтар алуға;
2)қызметтiк куәлiгiн көрсетiп, мемлекеттiк органдардың, меншiктiң барлық
нысанындағы ұйымдардың аумағы мен үй-жәйларына кедергiсiз кiруге;
2-1) жүргізілетін тексеріс мәселелері жөнінде банктерден жеке және заңды
тұлғалардың операциялары мен шоттары бойынша коммерциялық, банктік және
заңмен қорғалатын өзге де құпия болып саналатын мәліметтердің жариялануға
болмайтын талаптарын сақтай отырып, мәліметтер алуға;
2-2) жасырын қылмыстарды анықтау мақсатында құзыретті органдардан жедел-
іздестіру шараларын жүзеге асырып, олардың нәтижелері туралы хабар беріп
отыруды талап етуге;
3) басшылардан және басқа да лауазымды адамдардан заңдылықтың жай-күйi
және оны қамтамасыз ету жөнiндегi қажеттi құжаттарды, материалдарды,
статистикалық деректердi алуға;
4) тексерiске қатысу және қорытынды беруi үшiн мамандарды тартуға;
5) прокуратураға түскен материалдарға, арыздарға өзiнiң құзыретiне
сәйкес тексерiс жүргiзудi басқа лауазым иелерiнен талап етуге және бұлардың
нәтижелерi туралы хабарлауды мiндеттеуге;
6) қауiпсiздiктi және қадағалау қызметiн қамтамасыз ету үшiн тексерiстi
жүзеге асыруға басқа да құқық қорғау органдарының қызметкерлерiн тартуға;
6-1) сараптамалар тағайындауға;
7) Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген басқа да тексерiс
әрекеттерiн жасауға құқылы.
Тексеру нәтижелерi бойынша прокурор құқық бұзушылықты жою үшiн
төмендегi прокурорлық актiлердi қабылдауы мүмкiн:
1) наразылық енгiзедi;
2) заң бұзушылықты болдырмау жөнiнде ұйғарым бередi;
3) қылмыстық iс қозғау,тәртiптiк iс жүргiзу немесе әкiмшiлiк құқық
бұзушылық туралы iс жүргiзу, прокурордың талабын мәжбүрлеп орындату,
жеткiзу(күштеп әкелу) жөнiнде қаулы шығарады, материалдық залалдың өтелу
шараларын қолданады;
4) адамның және азаматтың, заңды тұлғалар мен мемлекеттiң құқықтары мен
заңды мүдделерi бұзылған жағдайда, заңдардан басқа, заңсыз актiнiң күшiн
тоқтата тұрады;
5) мемлекеттiк органдар мен олардың лауазымды адамдары енгiзген тыйым
салу-шектеу сипатындағы шаралардың күшiн жояды немесе алып тастайды;
6) мемлекеттiң, жеке және заңды тұлғалардың құқықтары мен олардың заңмен
қорғалатын мүдделерiн сақтауды соттан өтiнедi;
7) органға немесе лауазымды адамға заңдылықты бұзуды болдырмау туралы
ұсыныс енгiзедi;
8) заң бұзушылыққа жол берілмейтіні туралы алдын ала ескертеді;
9) осы Заңда көзделген өзге де прокурорлық қадағалау актілерін енгізеді.
Прокурорлық қадағалау актiлерiнде заң нормаларына мiндеттi түрде сiлтеме
жасай отырып, заң бұзушылықтың құқықтық мәнi баяндалып, осыған орай заңның
келеңсiз бұзылу салдары, себептерi мен жағдайлары көрсетiлiп және
кемшiлiктердi болдырмау, кiнәлi адамдарды жауапкершiлiкке тарту туралы
мәселе қойылады. Сонымен қатар прокурорлар прокурорлық қадағалау
актiлерiнiң орындалуына және iс жүзiнде заң бұзушылықтың жойылуына
бақылауды қамтамасыз етуге мiндеттi. Прокурорлық қадағалау актiлерiнiң
заңдылғын жоғарғы тұрған прокурорлар тексерiп, егер олар заң талаптарына
қайшы шығарылған жағдайда, нақты шешiм қабылданғанға дейiн оларды қолдануды
тоқтатуға, заңда не Бас Прокурордың арнайы бұйрығында белгiленген құзырет
шеңберiнен шығып кеткен жағдайда прокурорлық актiлердi қайтарып алуға,
прокурорлық актiлер Конституцияға, заң актiлерiне, ҚР Президентiнiң
жарлықтарына, Бас Прокурордың бұйрықтары мен нұсқаулықтарына қайшы келсе,
олардың күшiн жояды. Бас Прокурордың бұйрығына сай мемлекеттiк органдар
қабылдаған тыйым салу-шектеу сипатындағы шаралардың заңдылығына, сондай-ақ
заңдарда көзделген жағдайда олардың қолданылуы туралы прокурорды уақытша
хабардар ету қамтамасыз етiлiп, олардың заңдылығын екi күннiң iшiнде
тексеру қажет. Заңсыздық анықталған уақытта олардың күшiн жою немесе алып
тастау туралы қаулы шығарылуы тиiс. Мемлекеттiк органдардың тиiстi
хабарламаларды мүлде бермеу немесе уақытында бермеу фактiлерiн анықтау
мақсатында прокурорларға өз аумағында жылына кем дегенде бiр мәрте тиiстi
тексеру ұйымдастыруы жүктелген. Мемлекеттiк органдардың жүргiзген жұмыстары
туралы заң актiлерiне сәйкес прокурорды хабардар етпеу немесе уақытылы
хабардар етпеу фактiлерi анықталса,кiнәлi лауазымды тұлғаларды заңда
белгiленген әкiмшiлiк жауапкершiлiкке (ӘҚБ ҚР Кодексi 355-бап) тарту
мәселесiн тиiстi прокурор мiндеттi түрде шешуi қажет. Прокурорлық тексеру
барысында жасырын заң бұзушылықты анықтау қажеттiгi туындаған жағдайда және
оны анықтауды жүзеге асыру үшiн өзге мүмкiндiк болмаса, прокурор құзыреттi
органдар тарапынан жедел-iздестiру шараларын жүргiзу мәселесiн шешедi.
Жедел-iздестiру iс – шараларын жүргiзуге негiз Бас Прокурордың, оның
орынбасарларының, облыс прокурорлары мен оларға теңестiрiлген
прокурорлардың ғана қаулылары болып табылады. Қаулыда жедел-iздестiру iс-
шараларының негiзi, олардың өткiзiлу мерзiмi, тексерiлетiн субъектiлердiң
ауқымы және алынған нәтижелердiң берiлу нысаны көрсетiледi. Қажеттi
жағдайда тексеруге мамандар тартылады. Ал сараптама арнайы ғылыми бiлiм
қажеттiлiгi туындағанда ғана және оның нәтижесiнсiз прокурорлық тексерудi
жүзеге асыру мүмкiн болмайтын жағдайда ғана тағайындалады. Сараптаманы
тағайындау туралы қаулыны Бас Прокурор, оның орынбасарлары, Бас прокуратура
департаменттерiнiң, дербес басқармалары мен бөлiмдерiнiң бастықтары, облыс
прокурорлары, оған теңестiрiлiген прокурорлар мен олардың мiндеттерiн
атқарушылар және облыс прокурорымен келісе отырып аудан, қала прокурорлары
шығарады. Сараптама тағайындау туралы қаулыда: сараптаманы тағайындау
негiзi, уақыты, орны, сараптауға жолданған объектiлер мен сарапшының
қарауына берiлетiн өзге де құжаттар, сарапшының тұжырымына негiз болатын
тексеру материалдарында бар мәлiметтер, сарапшының алдына қойылтан
сұрақтар, сот сараптама органының атауы немесе сараптама жүктелген маманның
аты-жөнi көрсетiледi. Қазақстан Республикасы Прокуратура туралы Заңның 7-
бабының талаптарына сай, прокуратура органдары заңдарда белгіленген
тәртіппен заң бұзушылық туралы арыздарды қарай келіп, адамның және
азаматтың, заңды тұлғалар мен мемлекеттің құқықтары мен заңды мүдделерінің
бұзылуын жою, бұзылған құқықты қалпына келтіру шараларын қолданады. Егер
адам бойындағы, психикасындағы немесе өзге де кемістіктері салдарынан өз
құқықтарын қорғауды жүзеге асыра алмайтын болса, прокурор оны қамтама- сыз
ету жөнінде қажетті шаралар қолдануға міндетті. Қандай да болмасын өкiлеттi
органның құзыретi туралы азаматтар мен заңды тұлғалардың алғашқы арыздары
ҚР Әкiмшiлiк процедурасы туралы Заңының талаптарына сай ведомстволық
бағыныстылығы бойынша тиiстi мемлекеттiк органға жолданылады және
арызданушыға осы орган қабылдаған шешiммен келiспеген жағдайда
прокуратураға қайта шағымдану мүмкiндiгi туралы түсiндiрiледi. Барлық
прокуратураларда азаматтар мен заңды тұлғаларды жеке қабылдау жүргізіледі
және олардың ауызша, жазбаша арыздары қаралып, заң талаптарына сай шешім
қабылданып, ол жөнінде хабарланады. Прокуратура органдары заңда белгіленген
тәртіппен адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын,заңды
тұлғалар мен мемлекеттің мүдделерін қорғау жөнінде өздеріне жүктелген
міндеттерді орындамайтын лауазымды адамдарды жауапкершілікке тарту
шараларын қолданады.
2 Прокурорлық қадағалаудың жеке бағытындағы міндеттерді жүзеге
асыру бойынша жұмыстарды ұйымдастыру
2.1 Әлеуметтік саладағы заңдылыққа прокурорлық қадағалауды
ұйымдастыру
Қазақстан Республикасы прокуратурасын ұйымдастыру, оның қызметiнiң
тәртiбi және прокурорлардың өкiлеттiгi Қазақстан Республикасының
Конституциясымен, Прокуратура туралы Қазақстан Республикасы Заңымен, заң
актiлерiмен, Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық шарттармен,
Қазақстан Республикасының Бас Прокурорының бұйрықтарымен айқындалады.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 83-бабына сай прокуратура
мемлекет атынан Республиканың аумағында заңдардың, Қазақстан Республикасы
Президентi жарлықтарының және өзге де нормативтiк құқықтық актiлердiң дәлме-
дәл әрi бiркелкi қолданылуын, жедел-iздестiру қызметiнiң, анықтау мен
тергеудiң, әкiмшiiлк және орындаушылық iс жүргiзудiң заңдылығын жоғары
қадағалауды жүзеге асырады, заңдылықтың кез келген бұзылуын анықтау мен жою
жөнiнде шаралар қолданады, сондай-ақ Республика Конституциясы мен заңдарына
қайшы келетiн заңдар мен басқа да құқықтық актiлерге наразылық бiлдiредi,
заңмен белгiленген жағдайда, тәртiпте және шекте қылмыстық құдалауды жүзеге
асырады. Прокуратура органдарының қызметін ұйымдастырудың құқықтық
негіздеріне республикадағы басқа да заңдар жатады. Қазақстан Республикасы
қылмыстық кодексінің 339, 340, 341, 343-баптарында прокурорлардың өз
өкілеттігін жүзеге асыруына кедергі жасау, өміріне, туыстарының өміріне
қатер төндіру қылмыстық жауапкешілкке алып келетінін көрсетеді. Қазақстан
Республикасы қылмыстық іс жүргізу кодексінің 62-бабында: Прокурор - өз
құзыреті шегінде жедел іздестіру қызметінің сотқа дейінгі жеңілдетілген іс
жүргізудің, анықтаудың, тергеудің және сот шешімдерінің заңдылығын
қадағалауды, сондай-ақ қылмыстық процестің барлық сатыларында қылмыстық
ізге түсуді өз құзыреті шегінде жүзеге асыратын лауазымды тұлға деп
анықтама бере отырып, прокурордың сотқа дейінгі іс жүргізу және істі соттың
қарауы кезіндегі өкілеттігі осы Кодекстің 190, 190-4, 192, 197, 289, 317,
396, 458, 460-баптарына сәйкес анықталатындығы көрсетілген. Сол сияқты
прокурорлардың өкілеттігі Қазақстан Республикасының азаматтық іс жүргізі
кодексі, Қазақстан республикасының қылмыстық атқару кодексі, Қазақстан
Республикасының әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексі, Қазасқтан
Респубикасының Жедел – іздестіру қызмет туралы Заңы және басқа да
заңдармен реттеледі. Прокурорлық құқық негіздерінің ішінде Республика
бекіткен халықаралық шарттардың орны ерекше. Прокуратура осы шарттардың
негізінде көптеген елдермен құқықтың әр саласында бірігіп, адамдар мен
азаматтардың құқықтарын қорғау, қылмыспен күрес, оның алдын алуда үлкен
жұмыс атқарумен қатар, дүниежүзлік тәжірибені игеруде. Конституцияның 4-
бабының талаптарына сай прокурорлық құқық негізіне Республика
Конституциялық Кеңесінің және Жоғарғы Соты нормативтік қаулыларының
нормалары болып табылады. Конституциялық Кеңес қабылданған заңдар мен
халықаралық шарттардың Конституцияға сәйкестігін қарап, қорытындылар
береді. Конституциялық Кеңестің шешімдері қабылданған күннен бастап күшіне
енеді. Республиканың бүкіл аумағында жалпыға бірдей міндетті. Прокуратура
органдарының қызметін ұйымдастырудың құқықтық негіздеріне сонымен қатар
құқықтық – нормативтік актілер де жатады, солардың ішінде Бас Прокурордың
бұйрықтары, нұсқаулықтары, өкімдері, ережелері бар. Прокуратура органдарын
ұйымдастыру және олардың қызметi бiртұтас, орталықтандырылған, тәуелсiз,
заңдылық пен жариялылық принципi арқылы жүзеге асады. ҚР Конституциясының
83-бабы мен ҚР “Прокуратура туралы” Заңының 9-бабына сай Қазақстан
Республикасының прокуратурасы төменгi прокурорлар жоғары тұрған
прокурорларға және Қазақсан Республикасының Бас Прокурорына бағынатын
органдар мен мекемелердiң бiртұтас орталықтандырылған жүйесiн құрайды.
Қазақстан Республикасының прокуратура органдарының бiртұтас жүйесiн Бас
прокуратура, облыстардың прокуратуралары, республикалық маңызы бар қалалар
мен республика астанасының прокуратурасы, ауданаралық, аудандық, қалалық
және соларға теңестiрiлген әскери және мамандандырылған прокуратуралар
құрайды. Қазақстан Республикасының прокуратурасы жанынан ведомстволар,
мекемелер құрылуы мүмкін. Бiртұтастық принципi дегенiмiз прокуратура
органдарының құрылымы мен қызметтерiнiң, алдыға қойған мақсаттарының және
өз қызметтерiн iске асырудағы өкiлеттiктерi мен қолданылатын прокурорлық
актiлерiнiң бiрдейлiгi. Сонымен бiрге, жоғарғы тұрған прокурордың өз
өкiлеттiгiн төменгi прокурор арқылы немесе төменгi прокурордың мiндетiн
жоғарғы тұрған прокурордың iске асыра алуы, әрi жоғарғы тұрған
прокурорлардың төменгi тұрған прокурорлардың шешiмдерiн өзгертiп не жоя
алуы. Прокуратура органдарын ұйымдастырудың және олардың қызметiнiң
орталықтандырылған принципы төменгi прокурорлар жоғарғы тұрған
прокурорларға және Республика Бас Прокурорына бағынуы арқылы айқындалады.
Сонымен бiрге Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасы ұйымдастырып,
таратып отырған прокурорлық қадағалау практикасының бiрлiгi, жоғарғы тұрған
прокурорлардың төменгi тұрған прокурорлардың iс-әрекетiне жауаптылығы, әрi
олардың жұмыстарын орталықтан бағындырып, бақылап отыруында. Төменгi
прокурорлар жоғарғы прокурорлар арқылы қызметке тағайындалып, төменнен
жоғары, барлық прокурорлар Қазақстан Республикңасы Бас Прокурорына тiкелей
бағынады. Барлығының мақсаты республика көлемiнде заңдылықтың сақталуын
қамтамасыз ету. Сонымен қатар, әр прокуратура шешiм алуда тәуелсiз, тек
заңға бағынады. Қазақстан Республикасының прокуратурасы өз қызметiн басқа
мемлекеттiк органдар мен лауазымды адамдардан, саяси партиялар мен қоғамдық
бiрлестiктерден тәуелсiз жүзеге асырады және Республика Президентiне ғана
есеп бередi. Өздерiнiң заңда белгiленген өкiлеттiгiн жүзеге асырған кезде
прокуратура органдарының қызметiне араласуға тыйым салынады. Прокурорлық
қадағалау актiлерi барлық органдар, ұйымдар, лауазымды адамдар мен
азаматтар үшiн мiндеттi. Прокурордың заңды қызметiне кедергi жасаған
лауазым иелерi мен жеке азаматтар заңда көрсетiлген тәртiппен жауаптылыққа
тартылады. Прокурорлар, олардың орынбасарлары, көмекшiлерi өздерiнiң
прокурорлық қадағалауды iске асыру кезiндегi, заңда көрсетiлмеген жағдайда,
материалдар, қылмыстық iстер бойынша бiреулерге түсiнiк беруге,
хабарламалар беруге мiндеттi емес. Прокурорлар өз қызметiн тәуелсiз жүзеге
асыра отырып, заңдылық пен тәртiптi нығаютуға бағытталған жұмыстарын басқа
құқық қорғау және мемлекеттiк органдармен тығыз байланыста жүргiзуге
мiндеттi. Прокуратура қызметкерлерiне саяси партия, қоғамдық ұйымдардың
мүшесi болуға, жергiлiктi мемлекеттiк мекемелердiң сайланбалы жұмыстарына
мүше болуға, жеке кәсiпкерлiкпен айналысуға заңмен шектеу қойылуы да,
олардың өз қызметтерiн тәуелсiз, тек заңдылықты басшылыққа алып атқаруына
бағытталған. Прокурорлық қадағалауды жүзеге асырудағы негiзгi бiр маңызды
принцип – заңдылықты сақтау принципы. Заңдылық – демократиялық мемлекеттiң
құқықтық фундаментi. Прокуратура туралы ҚР Заңында Заңда белгiленген негiз
бен тәртiп бойынша шығарылған прокурорлық қадағалау актiлерi барлық
органдар, ұйымдар, лауазымды адамдар мен азаматтар үшiн мiндеттi деп
көрсеткен, яғни заңдылықты қадағалауда алдымен прокуратура өзi заңдылықты
сақтауға мiндеттi. Оның iс-әрекетi әрқашанда заң шеңберiнде болып, өз
құзыретi аясында заңдылықтың үстемдiк етуiне жоғарғы прокурорлық қадағалау
жасауы керек. Прокуратура органдарын ұйымдастырудың және олардың қызметiнiң
келесi принципi–прокуратура органдарының Республиканың азаматтардың
құқықтары мен бостандықтарын қорғау, сондай-ақ мемлекеттiк құпияларды
сақтау туралы заңдарына қайшы келмейтiндей деңгейде жариялы iс –қимыл
жасауы. Прокуратура жұмысының жариялылығы Бас прокуратурада арнайы бөлiм,
не басқарма, ал төменгi прокуратураларды осы мiндет жүктелген қызметкерлер
арқылы жүзеге асырылады. Прокуратураның жұмысы туралы хабарламалар беру
кезiнде мемлекет пен азаматтардың мүддесiне қайшы келетiн мәлiметтер
жарияланбауы қамтамсыз етiлуi қажет.
2.2 Кәмлетке толмағандардың конституциялық құқықтарыныңы
сақталуына прокурорлық қадағалаудың маңызы
Кәмелетке толмағандардың құқықтары мен заңды мүдделерiн қорғау саласында
заңдылық жағдайы жүйелi талданып, кәмелетке толмағандар туралы заңнаманың
қолдануын тексеру мемлекеттiк органдар мен жүйелi алдын–алу мекемелерiнде,
ал қажет болған жағдайда балалар үйiнде, мектеп-интернаттарда және
балаларды күтiп, тәрбиелейтiн басқа да мекемелерде өткiзiлуi тиiс. Жетiм
және ата-ана қамқорынсыз қалған балаларды есепке алу туралы заң
талаптарының сақталуы, және олардың құқықтарының, оның iшiнде мүлiктiк
құқықтарының қорғалуы үнемi прокурордың қадағалауында болу қажет. Өкiлеттi
мемлекеттiк органдарда қаралатын кәмелетке толмағандардың құқықтары мен
бостандықтарын шектеу туралы iстерге прокурорлар мiндеттi түрде қатысып,
оларды уақытша оқшаулау, бейiмдеу және ақтау орталықтарында ұстау
заңдылығын қамтамасыз етуге тиiс. Тиiстi өкiлеттi мемлекеттiк органдарда
кәмелетке толмағандардың құқықтары мен мүдделерiн қорғауға бағытталған
бiлiм, неке және отбасы, денсаулықты қорғау, халықты еңбекпен қамту,
еңбектi қорғау туралы заңнамалардың қолданылуы прокуратура тарапынан
тексерiлiп тұруы қажет. Бiлiм туралы заңнаманың қолданылуын қадағалау бiлiм
мекемелерiнiң тарапынан бюджет және қаржы тәртiбiнiң, лицензиялау
мәселелерiнiң, мемлекеттiк жалпы бiлiм стандартының сақталуына, барлық жас
өспiрiмдердiң оқуға қамтылуын, тегiн бiлiм алу туралы конституциялық
құқықтарының сақталуына қадағалау тұрақты жүргiзiлуге тиiстi. Прокурорлар
денсаулық сақтау заңнамасында белгiленген мемлекеттiк денсаулық сақтау
ұйымдары тарапынан көрсетiлетiн медициналық-санитарлық, медициналық-
әлеуметтiк және дәрi-дәрмек көмектерiнiң тегiн болуы мен қол жетiмдiлiгi,
сондай-ақ халықты аурудан сақтандыру және қолайлы санитарлық-эпидемиялық
ахуалды қамтамасыз ету талаптарының сақталуын, зейнетақы мен жәрдемақы
тағайындау және оларды төлеу заңдылығына қадағалауға тиiс. Еңбек, көшi-қон,
азаматтық туралы заңнамалардың қолданылуы, әкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы
iстердi қарауда өкiлеттi мемлекеттiк органдар мен лауазымды адамдардың
әкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы заңнамалардың қолданылуындағы заңдылықтың
сақталуына прокурорлар тарапынан үнемi қадағалау ұйымдастырлады.
Мемлекеттiк өкiлеттi органдарда (қабылдаушы-бөлушi, әкiмшiлiк тәртiбiмен
қамауға алынған адамдарды арнайы қабылдау мекемелерi, iшкi iстер
органдарындағы медициналық айықтырғыш тарапынан) кемiнде аптасына бiр мәрте
тексеру жүргiзiп (оның iшiнде түнгi мезгiлде, демалыс, мереке күндерi де),
азаматтарды арнайы мекемеге әкелу заңдылығы мен онда болу мерзiмiнiң
сақталуы, мекемелерде белгiленген режим және ұстау тәртiбiнiң қамтамасыз
етiлуiн қадағалап, егер заңсыз әкелу, ұстау фактiлерi анықталса, тез арада
оларды босату,заңсыздыққа жол берген лауазым иелерiнiң жауапкершiлiгiн шешу
– прокурорлардың басты мiндеттерiнiң бiрi. Кәмелетке толмағандардың
құқықтары мен заңды мүдделерiн қорғау саласында заңдылық жағдайы жүйелi
талданып, кәмелетке толмағандар туралы заңнаманың қолдануын тексеру
мемлекеттiк органдар мен жүйелi алдын – алу мекемелерiнде, ал қажет болған
жағдайда балалар үйiнде, мектеп-интернаттарда және балаларды күтiп,
тәрбиелейтiн басқа да мекемелерде өткiзiлуi тиiс.Жетiм және ата-ана
қамқорынсыз қалған балаларды есепке алу туралы заң талаптарының сақталуы,
және олардың құқықтарының, оның iшiнде мүлiктiк құқықтарының қорғалуы үнемi
прокурордың қадағалауында болу қажет. Өкiлеттi мемлекеттiк органдарда
қаралатын кәмелетке толмағандардың құқықтары мен бостандықтарын шектеу
туралы iстерге прокурорлар мiндеттi түрде қатысып, оларды уақытша
оқшаулау,бейiмдеу және ақтау орталықтарында ұстау заңдылығын қамтамасыз
етуге тиiс. Тиiстi өкiлеттi мемлекеттiк органдарда кәмелетке толмағандардың
құқықтары мен мүдделерiн қорғауға бағытталған бiлiм,неке және отбасы,
денсаулықты қорғау,халықты еңбекпен қамту, еңбектi қорғау туралы
заңнамалардың қолданылуы прокуратура тарапынан тексерiлiп тұруы қажет.
Бiлiм туралы заңнаманың қолданылуын қадағалау бiлiм мекемелерiнiң тарапынан
бюджет және қаржы тәртiбiнiң, лицензиялау мәселелерiнiң, мемлекеттiк жалпы
бiлiм стандартының сақталуына, барлық жас өспiрiмдердiң оқуға қамтылуын,
тегiн бiлiм алу туралы конституциялық құқықтарының сақталуына қадағалау
тұрақты жүргiзiлуге тиiстi. Окуратура органдары
мүгедектердің,оралмандардың,мүмкінд іктері шектеулі балалардың құқықтарын
қорғау бойынша бір жылда ғана 170 мыңнан аса адамның құқықтарының бұзылуын
қорғап қалған. Прокурорлар денсаулық сақтау заңнамасында белгiленген
мемлекеттiк денсаулық сақтау ұйымдары тарапынан көрсетiлетiн медициналық-
санитарлық, медициналық-әлеуметтiк және дәрi-дәрмек көмектерiнiң тегiн
болуы мен қол жетiмдiлiгi, сондай-ақ халықты аурудан сақтандыру және
қолайлы санитарлық-эпидемиялық ахуалды қамтамасыз ету талаптарының
сақталуын, зейнетақы мен жәрдемақы тағайындау және оларды төлеу заңдылығына
қадағалауға тиiс. Кәмелетке толмағандар үшін білім, денсаулық сақтау және
басқа да әлеуметтік мәселелерді шешуге бөлінген бюджеттік қаражаттың
мақсатты және заңды жұмсалуына міндетті және уақытылы қадағалауды
қамтамасыз ету барлық прокурорларға жүктелген. Еңбек, көшi-қон, азаматтық
туралы заңнамалардың қолданылуы, әкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы iстердi
қарауда өкiлеттi мемлекеттiк органдар мен лауазымды адамдардың әкiмшiлiк
құқық бұзушылық туралы заңнамалардың қолданылуындағы заңдылықтың сақталуына
прокурорлар тарапынан үнемi қадағалау ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz