Емдік өсімдіктер

Жоспар
Кіріспе

1. Алоэ, сабыр (Aloe)
2. Аралия (лат. Arália)
3. Арша (Junіperu)
4. Асқабақ
5. Ақшайыр (Gnaphalium)
6. Аюқұлақ (Primula auricula)
7. Бәрпі (Aconitum excelsum; синонимдері A. lycoctonum және A. septentrionale)
8. Шүйіншөп (Valerіana)
9. Диоскорея (лат. Dioscorea)
10. Жалбыз (Mentha)
11. Жолжелкен (Psyllіostachys)
12. Жөке ағашы (лат. Tília орысша Липа)
13. ҚЫРЫҚБУЫН (Equіsefum)
14. Қыша (Sinapis)
15. Улы қыша (Sinapis arvensis немесе Brassica sinapistrum]
16. Көгілдір қыша (Brassica juncea)
17. Ламинария — балдыр (теңіз капустасы).
18. Мия (Glycyrrhіza)

Пән: Биология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 22 бет
Таңдаулыға:

Алоэ, сабыр (Aloe) — лалагүл тұқымдасына жататын көп жылдық бұта, кейде
шырмауық түріндегі мәңгі жасыл, қуаңшылыққа төзімді
өсімдіктер. Тропиктік, субтропиктік белдеулерде кездеседі. Биіктігі 7-12 м-
дей, сабағы жуан, жапырағы шырынды, етті, тікенді болып келеді. Қызыл,
қызғылт-сары, сары түсті, гүлі түтікше келген қоңырау тәрізді гүлшоғырына
топталған. Сирек гүлдейді, негізінен құстар арқылы тозаңданады. Тұқымынан
кейде өсімді (вегетативті) жолмен де көбейеді. Тұқымы жалпақтау қоңыр
түсті. Алоэны көбейту үшін сабағының түбінен шығатын атпа бұтақтарын аналық
өсімдіктен бөліп алып, құмды құнарлы топыраққа отырғызу керек. Қазақстанда
Ағаш тәрізді Алоэ (Алоэ arborescens) деген түрі қолдан өсіріледі. Алоэның
жапырақ құрамында глюкозид, эфир майы т. б. дәрілік заттар бар, сондықтан
Алоэның шырынын түрлі ауруларды емдеуге қолданады.[1]
Алоэ әсіресе оңтүстік-шығыс жаққа қараған терезе алдында жақсы өседі.
Қалыпты мөлшерде суарып тұру қажет. Жақсы өсіп келе жатқан
алоэні аммиакты селитрамен (1 л суға 1 г қосып), не коровяк тұнбасымен
қоректендіру керек. Оны өсіретін топырақ құрамы 2 үлес шым, 1 үлес жапырақ
аралас топырақ, 0,5 үлесі өзен құмы болуға тиіс, Бұларға үгітілген кірпіш
ұнтағы мен ағаш кө-мірі қосылады. Алоэ бұтақшалары (жас сабақтарына ұшы)
және . сабақтың төменгі буынында өсетін өркендері арқылы көбейті-леді.
Өсімдіктің кесіп алынған бұтақшасын бір тәулік кептірін, содан кейін
өзеннің дымқыл құмы салынған құмыраға не жайпақ төре лкеге отырғыз ады.
Ағаш тәріздес алоэның жапырақтарынан көз, асқазан-ішек т. б. ауруларды
емдейтін экстракт әзірленеді. Оның жапырақ сөлін іріңді жараны, күйген
жерді, тері дерттерін (қабынған) емдеуге қолданады. Дегенмен, оны
дәрігердің кеңесімен пайдалану қажет, өйткені бірқатар жүрек-тамыр
ауруларына кері әсер етеді.[2]

Аралия (лат. Arália) —жабайы өсімдік. Оның тамырларынан спиртті тұндырма
және сапаралпрепараты дайындалады. Емдік қасиеттері
жөнімен женьшень препараттарына жақын: орталықнерв жүйесін сергітеді,
организмді әлдендіреді. Аралия препараттарын дәрігердің бақылауымен ғана
қолданады.[1]

Арша (Junіperu)[1] — кипарис тұқымдасына жататын мәңгі жасыл қылқан
жапырақты бұта немесе ағаш. Тау беткейінде, альпі белдеуінде, құмды
жерлерде өседі. Қазақстанда оның жабайы 10 түрі бар. Табиғи жағдайда
көбірек кездесетін түрлеріне Түркістан аршасы (І. turketanіca), Талас
аршаны кәдімгі арша, ем арша деп те айтады.

▪ Биіктігі 1-3,5 метр, қысы-жазы көгеріп тұратын, бұталы өсімдік. Қара
күзде өсімдіктің піскен жемісі (қаракөк түстілері) жинап алынып, ашық
жерде ептеп кептіреді.
▪ Халық емінде арша жемісі ежелден-ақ несеп айдайтын
және қуықтың қабынуын басатын дәрі ретінде қолданылып келеді.
Аршамен тіс тазалау пайдалы. [2] (І. talaіca), Сібір Аршасы (І. іbіrіca),
кәдімгі арша (І. communі), Зеравшан аршасы (І. eravchanіca) жатады.
Олардың биіктігі 1-2 м-ге жетеді. Бұтағы тік немесе жерге жайыла өседі.
Қылқаны қабыршақты, тікенекті келеді, үш-үштен шоқтанып не екі-екіден
қарама-қарсы орналасады. Жеміс бүрі жидек пішіндес не шар тәрізді, түсі
көкшілдеу болады.
▪ Тұқымынан және өсімді жолмен көбейтіледі. Сәуір — мамыр айларында
гүлдейді, тұқымы жаздың аяғында, кейде күзде піседі. Тұқымынан шыққан жас
өскіндер бір жылдан кейін тез өсіп, жақсы жетілген соң топырақты
қатайтады. Арша 300 жылдай өседі. Сондықтан қазақ халқының ұғымында
қасиетті, киелі ағаш саналады. Бұтақтарынан эфир майы, қант, шайыр,
балауыз және органик. қышқылдар алынады. Аршаны орман шаруышылығында,
таулы аймақтарда топырақтың опырылып кетуін болдырмау үшін отырғызады.
Қазақстанда аршаны Алматы, Алтай, Қарағанды қ-л арының ботаника бақтарында
қолдан да өсіреді.
▪ Оны кәдімгі арша, ем арша деп те айтады. Биіктігі 1-3,5 метр, қысы-жазы
көгеріп тұратын, бұталы өсімдік. Қара күзде өсімдіктің
піскен жемісі (қаракөк түстілері) жинап алынып, ашық жерде ептеп
кептіреді. Халық емінде арша жемісі ежелден-ақ несеп айдайтын
және қуықтың қабынуын басатын дәрі ретінде қолданылып келеді.
Аршамен тіс тазалау пайдалы. [2]

Асқабақ — асқабақтар тұқымдасына жататын бір және көп жылдық шөптесін
өсімдіктер. Асқабақтың отаны Солтүстік және Оңтүстік Америка. Ол жерлерде
Асқабақ б.з.б. 3 мың жыл бұрын егіле бастаған. Асқабақтың 20 түрі белгілі.
Қазақстанда Асқабақтың кәдімгі Асқабақ (С. реро), мускатты (С. moschata)
және ірі Асқабақ (С. maxіma) деген түрлері мен Волгалық сұр-92,
Мозолеевская-10, Қашғарлық-1644 сорттары өсіріледі. Кәдімгі Асқабақтың
қатарына кәді мен патиссон жатады. Асқабақ сабағының ұзындығы 2 – 10 м,
жұмыр, түкті, бұтақты, жайыла өседі. Жапырағы – ірі, ұзынша қалемшелі,
бүйрек пішіндес.Гүлі – қос жынысты, ірі, сарғыш түсті. Тарамдалған
мұртшалары жанындағы өсімдіктерге оралады. Жемісі – жалған жидек, ірі,
пішіні – дөңгелек, сопақша, түсі әр түрлі болады.Шырыны жұмсақ дәмді. Ірі
жемісті Асқабақтың салмағы 40 – 50 кг-ға дейін тартады. Асқабақ жемісінің
құрамында 15 – 18% құрғақ заттар, 8 – 10% сахароза, аскорбин
қышқылы, каротин, тиамин, рибофлави н, т.б. болады. Дәнінде 20 – 40% май
бар. Асқабақтың асханалық сорттарын піскен, қуырылған күйінде тамаққа
пайдаланады. Мал азықтық түрінен сүрлем дайындалады.[1][2]

Ақшайыр (Gnaphalium) –күрделігүлділер тұқымдасына жататын бір, екі, көп
жылдық шөптесін өсімдіктер туысы. Қазақстанда жусанды-сораңды алқаптарда,
шабындық жерлерде, аласа тау баурайларында өсетін 6 түрі белгілі.
Бұлардың биіктігі 10 – 35 см, сабақтары түбіне қарай қатаң,
қалыңкиіз түкті. Жапырақтары кезектесе орналасқан, жиегі
тегіс. Себеттері көп гүлді, масақ немесе қалқан шоғыр құрайды. Гүлдері
түтікті, тозаңқаптарыұзынша келеді. Маусым – тамызда гүлдеп, тамыз –
қыркүйекте жемістенеді. Тұқымдары жұмыртқа немесе ұршық тәрізді,
сыртын емізікшелер жапқан айдаршасы болады.[1]

Аюқұлақ (Primula auricula) — Батыс Европаның тауларында өсстін, хош иісті,
ірі гүлдіқызғалдақтың бір түрі.[1]Еуразия мен Солтүстік Африканың қоңыржай
белдеулерінде өсетін 300-ге жуық түрі белгілі. Қазақстанда құмды жерлерде,
көгалды алаңда, шалғында, өзен-көл жағасында, жол жиегінде өсетін 9 түрі
кездеседі. Кең тараған түрінің бірі – кәдімгі аюқұлақ (V. thapsus).
Биіктігі 50 – 125 см, тік өскен сабағы мен бүтін жиекті жапырақтарын
бозғылт қалың түк басқан. Тамырына жақын орналасқан жапырақтарының түрі
сопақтау, ұзындығы 10 – 30 см, көлд. 3 – 8 см болады. Сары түсті гүлдері
шашақ гүлшоғырына шоғырлана орналасады.Жемісі – қорапша. Маусым – шілде
айларында гүлдейді, шілде – тамызда жеміс береді. Аюқұлақ – улы, дәрілік
өсімдіктер. Гүлінен, жапырағынан алынған ұнтақ пен тұнбаны әр түрлі
ауруларды емдеуге пайдаланады. Жапырағынан қайнатып алынған тұнбаны суалған
сиырларға береді. Тұқымын тышқан улауға қолданады. Кейбір
түрлері сәндік үшін өсірілед

Бәрпі (Aconitum excelsum; синонимдері A. lycoctonum және A. septentrionale)
— бұл ормандардың, шіліктердің арасында, тау сағасында өсетін өте улы шөп
өсімдігі, мал (әсіресеқой мен ешкі) жесе бірнеше сағаттан сон уланып өледі.
Тұқымында 31—32 процент майы болады. Бәрпі (Aconіtum)
– сарғалдақтар тұқымдасына жататын көп жылдық өсімдіктер. Солтүстік жарты
шарда өсетін 300-ге жуық түрі
белгілі. Қазақстанда Қарқаралыда, А лтайда,Тарбағатайда, Жетісу (Жоңғар ), Іле
, Күнгей, Теріскей Алатауларында орман алаңдары мен
биік тау шалғындарында, өзен-сай жағалауларында кездесетін 14 түрі бар. Жиі
тараған түрі – ақезу Бәрпісі (A. leucostomum). Оның биіктігі 0,7 – 2 м,
жіпшеленген тамыры шоғырланып келеді. Түкті сабағы қырлы, қатпарлы болады.
Ірі жапырақтарының ұзындығы 10 – 20 см, ені 20 – 40 см, қауырсын тәрізді
тілімденген. Көк, күлгін, кейде сарғылт түсті гүлдері
бұталанғангүлшоғырына топталады. Ма усым – тамыз айларында
гүлдеп, қыркүйек – қазанда жеміс береді. Жемісі түкті, тұқымы 3 қырлы
келеді. Бәрпі туысына жататын өсімдіктердің барлық түрі улы болады,
мысалы, Жоңғар Бәрпісінің тамыр түйнегінен қасқыр аулайтын у алынады.
Тамырында 0,8 – 1,9% алкалоид болғандықтан, дәрі алу үшін пайдаланылады.
Бәрпіні малжемейді негізінен сәндік өсімдіктер.[1][2]

Шүйіншөп (Valerіana) – өзі аттас тұқымдасқа жататын көп жылдық
шөптесін өсімдік, шала бұта, бұта. Солтүстік жарты шардың қоңыржай және
салқын аймақтарында өсетін 200-ге жуық түрі белгілі. Қазақстанның барлық
аймақтарында кездесетін 9 түрі бар. Бұлардың биіктігі 2 м-дей, сабағы тік
өседі. Тамырсабағының жуандығы 2 см, оны жіп тәрізді ақ немесе қоңыр түсті
тамырлары шырмап жатады. Тамырсабағы мен тамырының ерекше иісі болады.
Жапырақтары қауырсынды салаланған, тегіс жиекті, қарама-қарсы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.