Асан қайғы жыраулары
I.Кіріспе.
II.Негізгі бөлім.
1.Асан қайғы жыраулары.
2.Асан қайғы мен грек шешендерінің қазақ шешендік өнерде қалыптасуы.
ІІІ.Қорытынды.
II.Негізгі бөлім.
1.Асан қайғы жыраулары.
2.Асан қайғы мен грек шешендерінің қазақ шешендік өнерде қалыптасуы.
ІІІ.Қорытынды.
Батыс елдері мәдениетінің зерттеушілері сүйене беретін жазба архив мүлкіндей қазақ халқының көне мәдениетін танытарлық тапжылмас деректерге, біздің ел тіпті де бай емес. Қазақ халқы өзінің өткен-кеткені туралы мәліметтерді көбінесе есінде сақтап, ауыз екі атадан-балаға жеткізіп келген. Олардың біразы ертегі-аңызға да айналып кеткен." Оның ішінде әр түрлі қосындылар мен өңдеулерге ұшыраған шындық сырлары да аз кездеспейді. Шоқан Уәлиханов қазақ жағдайындағы осындай шын-дықтарды айта келіп, қазақтың аңыз-әңгімелеріндегі тарихи деректерге назар аударғанды. Ол — қазақ эпостары қамтымайтын қазақтың өз басынан кешкен бірде-бір оқиғасы жоқ. Эпоста халқымыздың өмір тарихы шындыққа сай баяндалған деп атап көрсетеді ғой. Асылы, еліміздің өткендегі кейбір ұлы адамдары туралы және басты тарихи оқиғалары жайында бізге жеткен дерек осы аңыз-әңгімелер мен эпос-жырлар екенін мойындап, халық естеліктеріне сеніммен қарау, оған ерекше назар сала зерттеу керек қой дейміз. Әсіресе, бұдан бірнеше ғасыр бұрын жасаған шешен-жыраулар туралы айтылатьш аңыздарды ескермеуге болмайды. Мысалы, Сыпыра жырау, Асанқайғы туралы аңыздар, біздіңше, шындықтан он-ша алшақ емес. Біз бұл тұста сол халық айтып жүрген аңыздар мен тарихи деректерді салыстыра зерттеп, Асанқайғы творчествосын сөз етуді мақсат етіп отырмыз.
Асан — аты аңызға айналып кеткен, даңқты адам, өз кезінің ірі қоғам қайраткері әрі шешен биі, әрі ойлы-сырлы жырауы. Халық аңыздарында Асанның үрім-бұтағы, өмір деректері айтып берілген.
Асан — аты аңызға айналып кеткен, даңқты адам, өз кезінің ірі қоғам қайраткері әрі шешен биі, әрі ойлы-сырлы жырауы. Халық аңыздарында Асанның үрім-бұтағы, өмір деректері айтып берілген.
1.Қазақ совет әдебиеті.-Алматы,1997.
2.Шалабаев.Б.Қазақ романының тууы және қалыптасу тарихы.- Алматы,1992.
3.Қазбеков.М. Қазақтың шешендік өнері.-Алматы,1999.
4.Шешендік өнер.-Алматы,2001.
5.Шешендік шыиырлары.-Алматы,1998.
2.Шалабаев.Б.Қазақ романының тууы және қалыптасу тарихы.- Алматы,1992.
3.Қазбеков.М. Қазақтың шешендік өнері.-Алматы,1999.
4.Шешендік өнер.-Алматы,2001.
5.Шешендік шыиырлары.-Алматы,1998.
Жоспар
I.Кіріспе.
II.Негізгі бөлім.
1.Асан қайғы жыраулары.
2.Асан қайғы мен грек шешендерінің қазақ шешендік өнерде қалыптасуы.
ІІІ.Қорытынды.
Кіріспе.
Батыс елдері мәдениетінің зерттеушілері сүйене беретін жазба архив
мүлкіндей қазақ халқының көне мәдениетін танытарлық тапжылмас деректерге,
біздің ел тіпті де бай емес. Қазақ халқы өзінің өткен-кеткені туралы
мәліметтерді көбінесе есінде сақтап, ауыз екі атадан-балаға жеткізіп
келген. Олардың біразы ертегі-аңызға да айналып кеткен." Оның ішінде әр
түрлі қосындылар мен өңдеулерге ұшыраған шындық сырлары да аз кездеспейді.
Шоқан Уәлиханов қазақ жағдайындағы осындай шын-дықтарды айта келіп,
қазақтың аңыз-әңгімелеріндегі тарихи деректерге назар аударғанды. Ол —
қазақ эпостары қамтымайтын қазақтың өз басынан кешкен бірде-бір оқиғасы
жоқ. Эпоста халқымыздың өмір тарихы шындыққа сай баяндалған деп атап
көрсетеді ғой. Асылы, еліміздің өткендегі кейбір ұлы адамдары туралы және
басты тарихи оқиғалары жайында бізге жеткен дерек осы аңыз-әңгімелер мен
эпос-жырлар екенін мойындап, халық естеліктеріне сеніммен қарау, оған
ерекше назар сала зерттеу керек қой дейміз. Әсіресе, бұдан бірнеше ғасыр
бұрын жасаған шешен-жыраулар туралы айтылатьш аңыздарды ескермеуге
болмайды. Мысалы, Сыпыра жырау, Асанқайғы туралы аңыздар, біздіңше,
шындықтан он-ша алшақ емес. Біз бұл тұста сол халық айтып жүрген аңыздар
мен тарихи деректерді салыстыра зерттеп, Асанқайғы творчествосын сөз етуді
мақсат етіп отырмыз.
Асан — аты аңызға айналып кеткен, даңқты адам, өз кезінің ірі қоғам
қайраткері әрі шешен биі, әрі ойлы-сырлы жырауы. Халық аңыздарында Асанның
үрім-бұтағы, өмір деректері айтып берілген.
Қазақстан Ғылым академиясының қолжазба қорындағы көптеген
аңыздарды салыстырғанда Асанның әкесі — Саятшы Сәбит, шешесі — Салиха,
ал оның әйелінің аты — Күлжазира сұлу, баласы Абат батыр екені көрінеді.
Асанның енді бір баласы Жетім Жаңалы атаныпты. Ол Әз Жәнібекпен бірге
қалмақ ханында бірнеше жыл кепілдікте жүрген. Оның жетім атануыг асылы, ол
Асанға өкіл бала боп кеткен ағаг інілерінің баласы болса керек. 1946 жылы
жазып алынған тағы бір ел аңызында, Сәбит алыс сапарға шығып, бірнеше жыл
бойына аң аулап кетеді екен. Әкесі соңғы сапарына аттанғанда
анасының қүрсағында қалған Асан аш-құрсақ жетімг шерменде боп өсіпті. Көзін
ашқаннан жетімдік қайғысын тартқан жастың келешегі де қасіретсіз болмагпы.
Жасында жетімдік тауқыметін тартса, өскеннен кейін де ол — жүртының мұң-
мұқтажын армандап, болашағын ойлау, болжап толғанумен боп, шерменде бола
беріпті. Осыдан халық оны Асанқайғы атаптымыс. Осы қолжазбадағы енді бір
аңызды Асанның аты Хасан екен дейді.
Халық Асанды тек аңыздап қоймай, оның өміріне арнап өлең-жырлар да
шығарып таратқан. Бұрынғы жырауларды (Бұқарг Құдабай, т. б.) былай қойғанда
біздің дәуір ақындарының ішінде де Асан өмірін, ол туралы аңыздарды
зерттеп, поэма жазғандар кездеседі. Оның ішінде Ысқақов Ілияс дегеннің 1948
жылы шығарған „Асанқайғы поэмасы — екі бөлімді ұзақ жыр. Ол сөзді былай
бастапты:
Айтпақшы ойдағысын бір кәрия,
Бола ма айтпаған соң сөз жария.
Болыпты бір саятшы Сәбит деген,
Бойында сағасы зор Сырдария.
Кісі екен ақ пейілді, жүзі ашық,
Жасынан аңшылықты қылғаы машық.
Мергендігі, ит жүгірту, құс салуға,
Еш адам оза алмаған онан асып...
Екінші қысқа бір жырды Жұртыбаев Жүсіпжан дегеннің айтуынан Ахметов Көкен
1940 жылы жазып алыпты. Бұнда да Асанқайғының әкесі — Саятшы Сәбит деген
аңшы.
Сабыржан Шәкіржанов жазып алған бір аңызда: Асан ата ноғай екен; Шыңғыс
хан тұсында жасаған Майқы бқадң Асан 6-ұрпағы... Майқы Алтьш Орданың қырағы
данышпан адамы болған. Бірнеше хандарды қолынан өткізген.Еділ бойы
Айдарханда, одан кейін Сарай қаласында, одан кейін Ақордаға (Жетісуға)
келген. Ең соңында Жиделі байсынға келіп өлген.
Енді бір қолжазба деректе Асанқайғы Орманбет хан өлгеннен кейін сары
ноғай, қара ноғай боп бөліне көшкенде тірі, 120 жаста екен. Ал Орманбет хан
1420 жылы өлген. Ноғайлардың бөлінуі будан біраз кейін, 1450 жылдар шамасы.
Олай болса, Асан 1330 жылдары дүниеге келген. Орманбеттен кейін Сары
ноғайлар Еділде қалады даг қара ноғайларды Қазтуған батыр мен Асанның
тұңғыш ұлы Абат батыр бастап, жылы жақты бетке алып, Қаратауға көпгіп
келеді. Жолда көп қиындық көреуд. Шерқутты бас-таған бір топ ел айшылық
жолдан кері қайтып кетеді. Осы кезде Асан әбден қартайып, көш басшылық
ісінен қалған адам. Осы туста айтқан бір толғауында ол Қазтуған мен Абатқа
алған беттен кері қайтпа деп ақыл береді. Өзінің қалжырап біткенін
хабарлап, бақұлдасқандай болады.
Қазтуған мен Абатым,
Дұшпанды жер болғанда,
Сегіз қырлы болатым,
Мен бір жасы жеткен қарт едім,
Көлеңкелі жерде бағатын.
Күні-түні жатырмын,
Бес намазды тәрк қылмай,
Құдайдың өтеп тағатын...
„Әумин" де Абат жан,
Батамды саған берейін,
Балам да болсаң ер едің.
Тұла бойым тұңғышым,
Менен туып тұр едід,
Жылы жерге алып бар,
Қатын, бала тоңбасын,
Енді кейін қайтуға
Қақ тағала жазбасын.
Түсімді алған кәрі едім
Иманым болғай жолдасым,
Қайда барсан, аман бол,
Мандайыңды алла ондасын!
Осы бақылдасудан кейін ол көп ұзамай (шамасы 1450 жылдары) дүние салғанға
ұқсайды. Асан сөзі деп айтылатьш осы өлеңде Асан Қазтуғанды да өз ағамның
баласы еді дейді, оны Абатқа үлгі етеді.
Баласы еді ағамның
Құламай тұрған басында,
Жұрт билеген Қазтуған.
Асан туралы кейін жасаған ақындардың пікір айтпағаны кемде-кем. Олар бір
ауыздан үстаз жырау, ел-жұртының мұңшысы, жыр атасы деп танытады. Нүрпейіс,
Иса, Жамбыл сияқты алып ақындар оған сыйына сыр шертеді. Мурат Мөңкеұлы
сияқты XIX ғасыр ақыны Асан жырларын жақсы біліп, ол туралы өте жылы сөздер
айтып кеткен. Асаңды өз кезіндегі азамат-ерлерге ақылшы ата жырау деп
таныған.
Қарақұнан Қалдыбай,
Жалғыз ағаш Жақсыбай,
Асанқайғы бабаның
Қызылтастан үй салып,
Әңгіме құрып көшкен жер...
Естектегі Еламан,
Қазандағы Қалқаман,
Ноғайдағы Мүлкаман,
Асанқаиғы бабаңа
Ақыл сұрап келген жер...
дейді Мұрат ақын.
Ал тарихи деректерді қарастырсақ, онан да Асан туралы мағлұматтарды
көптеп табуға болады. Мысалы, Шоқан Уәлихановтың еңбектерінде Асан туралы
мәліметтер кездесіңкірейді. Ол өзінің „Записки о ... жалғасы
I.Кіріспе.
II.Негізгі бөлім.
1.Асан қайғы жыраулары.
2.Асан қайғы мен грек шешендерінің қазақ шешендік өнерде қалыптасуы.
ІІІ.Қорытынды.
Кіріспе.
Батыс елдері мәдениетінің зерттеушілері сүйене беретін жазба архив
мүлкіндей қазақ халқының көне мәдениетін танытарлық тапжылмас деректерге,
біздің ел тіпті де бай емес. Қазақ халқы өзінің өткен-кеткені туралы
мәліметтерді көбінесе есінде сақтап, ауыз екі атадан-балаға жеткізіп
келген. Олардың біразы ертегі-аңызға да айналып кеткен." Оның ішінде әр
түрлі қосындылар мен өңдеулерге ұшыраған шындық сырлары да аз кездеспейді.
Шоқан Уәлиханов қазақ жағдайындағы осындай шын-дықтарды айта келіп,
қазақтың аңыз-әңгімелеріндегі тарихи деректерге назар аударғанды. Ол —
қазақ эпостары қамтымайтын қазақтың өз басынан кешкен бірде-бір оқиғасы
жоқ. Эпоста халқымыздың өмір тарихы шындыққа сай баяндалған деп атап
көрсетеді ғой. Асылы, еліміздің өткендегі кейбір ұлы адамдары туралы және
басты тарихи оқиғалары жайында бізге жеткен дерек осы аңыз-әңгімелер мен
эпос-жырлар екенін мойындап, халық естеліктеріне сеніммен қарау, оған
ерекше назар сала зерттеу керек қой дейміз. Әсіресе, бұдан бірнеше ғасыр
бұрын жасаған шешен-жыраулар туралы айтылатьш аңыздарды ескермеуге
болмайды. Мысалы, Сыпыра жырау, Асанқайғы туралы аңыздар, біздіңше,
шындықтан он-ша алшақ емес. Біз бұл тұста сол халық айтып жүрген аңыздар
мен тарихи деректерді салыстыра зерттеп, Асанқайғы творчествосын сөз етуді
мақсат етіп отырмыз.
Асан — аты аңызға айналып кеткен, даңқты адам, өз кезінің ірі қоғам
қайраткері әрі шешен биі, әрі ойлы-сырлы жырауы. Халық аңыздарында Асанның
үрім-бұтағы, өмір деректері айтып берілген.
Қазақстан Ғылым академиясының қолжазба қорындағы көптеген
аңыздарды салыстырғанда Асанның әкесі — Саятшы Сәбит, шешесі — Салиха,
ал оның әйелінің аты — Күлжазира сұлу, баласы Абат батыр екені көрінеді.
Асанның енді бір баласы Жетім Жаңалы атаныпты. Ол Әз Жәнібекпен бірге
қалмақ ханында бірнеше жыл кепілдікте жүрген. Оның жетім атануыг асылы, ол
Асанға өкіл бала боп кеткен ағаг інілерінің баласы болса керек. 1946 жылы
жазып алынған тағы бір ел аңызында, Сәбит алыс сапарға шығып, бірнеше жыл
бойына аң аулап кетеді екен. Әкесі соңғы сапарына аттанғанда
анасының қүрсағында қалған Асан аш-құрсақ жетімг шерменде боп өсіпті. Көзін
ашқаннан жетімдік қайғысын тартқан жастың келешегі де қасіретсіз болмагпы.
Жасында жетімдік тауқыметін тартса, өскеннен кейін де ол — жүртының мұң-
мұқтажын армандап, болашағын ойлау, болжап толғанумен боп, шерменде бола
беріпті. Осыдан халық оны Асанқайғы атаптымыс. Осы қолжазбадағы енді бір
аңызды Асанның аты Хасан екен дейді.
Халық Асанды тек аңыздап қоймай, оның өміріне арнап өлең-жырлар да
шығарып таратқан. Бұрынғы жырауларды (Бұқарг Құдабай, т. б.) былай қойғанда
біздің дәуір ақындарының ішінде де Асан өмірін, ол туралы аңыздарды
зерттеп, поэма жазғандар кездеседі. Оның ішінде Ысқақов Ілияс дегеннің 1948
жылы шығарған „Асанқайғы поэмасы — екі бөлімді ұзақ жыр. Ол сөзді былай
бастапты:
Айтпақшы ойдағысын бір кәрия,
Бола ма айтпаған соң сөз жария.
Болыпты бір саятшы Сәбит деген,
Бойында сағасы зор Сырдария.
Кісі екен ақ пейілді, жүзі ашық,
Жасынан аңшылықты қылғаы машық.
Мергендігі, ит жүгірту, құс салуға,
Еш адам оза алмаған онан асып...
Екінші қысқа бір жырды Жұртыбаев Жүсіпжан дегеннің айтуынан Ахметов Көкен
1940 жылы жазып алыпты. Бұнда да Асанқайғының әкесі — Саятшы Сәбит деген
аңшы.
Сабыржан Шәкіржанов жазып алған бір аңызда: Асан ата ноғай екен; Шыңғыс
хан тұсында жасаған Майқы бқадң Асан 6-ұрпағы... Майқы Алтьш Орданың қырағы
данышпан адамы болған. Бірнеше хандарды қолынан өткізген.Еділ бойы
Айдарханда, одан кейін Сарай қаласында, одан кейін Ақордаға (Жетісуға)
келген. Ең соңында Жиделі байсынға келіп өлген.
Енді бір қолжазба деректе Асанқайғы Орманбет хан өлгеннен кейін сары
ноғай, қара ноғай боп бөліне көшкенде тірі, 120 жаста екен. Ал Орманбет хан
1420 жылы өлген. Ноғайлардың бөлінуі будан біраз кейін, 1450 жылдар шамасы.
Олай болса, Асан 1330 жылдары дүниеге келген. Орманбеттен кейін Сары
ноғайлар Еділде қалады даг қара ноғайларды Қазтуған батыр мен Асанның
тұңғыш ұлы Абат батыр бастап, жылы жақты бетке алып, Қаратауға көпгіп
келеді. Жолда көп қиындық көреуд. Шерқутты бас-таған бір топ ел айшылық
жолдан кері қайтып кетеді. Осы кезде Асан әбден қартайып, көш басшылық
ісінен қалған адам. Осы туста айтқан бір толғауында ол Қазтуған мен Абатқа
алған беттен кері қайтпа деп ақыл береді. Өзінің қалжырап біткенін
хабарлап, бақұлдасқандай болады.
Қазтуған мен Абатым,
Дұшпанды жер болғанда,
Сегіз қырлы болатым,
Мен бір жасы жеткен қарт едім,
Көлеңкелі жерде бағатын.
Күні-түні жатырмын,
Бес намазды тәрк қылмай,
Құдайдың өтеп тағатын...
„Әумин" де Абат жан,
Батамды саған берейін,
Балам да болсаң ер едің.
Тұла бойым тұңғышым,
Менен туып тұр едід,
Жылы жерге алып бар,
Қатын, бала тоңбасын,
Енді кейін қайтуға
Қақ тағала жазбасын.
Түсімді алған кәрі едім
Иманым болғай жолдасым,
Қайда барсан, аман бол,
Мандайыңды алла ондасын!
Осы бақылдасудан кейін ол көп ұзамай (шамасы 1450 жылдары) дүние салғанға
ұқсайды. Асан сөзі деп айтылатьш осы өлеңде Асан Қазтуғанды да өз ағамның
баласы еді дейді, оны Абатқа үлгі етеді.
Баласы еді ағамның
Құламай тұрған басында,
Жұрт билеген Қазтуған.
Асан туралы кейін жасаған ақындардың пікір айтпағаны кемде-кем. Олар бір
ауыздан үстаз жырау, ел-жұртының мұңшысы, жыр атасы деп танытады. Нүрпейіс,
Иса, Жамбыл сияқты алып ақындар оған сыйына сыр шертеді. Мурат Мөңкеұлы
сияқты XIX ғасыр ақыны Асан жырларын жақсы біліп, ол туралы өте жылы сөздер
айтып кеткен. Асаңды өз кезіндегі азамат-ерлерге ақылшы ата жырау деп
таныған.
Қарақұнан Қалдыбай,
Жалғыз ағаш Жақсыбай,
Асанқайғы бабаның
Қызылтастан үй салып,
Әңгіме құрып көшкен жер...
Естектегі Еламан,
Қазандағы Қалқаман,
Ноғайдағы Мүлкаман,
Асанқаиғы бабаңа
Ақыл сұрап келген жер...
дейді Мұрат ақын.
Ал тарихи деректерді қарастырсақ, онан да Асан туралы мағлұматтарды
көптеп табуға болады. Мысалы, Шоқан Уәлихановтың еңбектерінде Асан туралы
мәліметтер кездесіңкірейді. Ол өзінің „Записки о ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz