Қазақ –жоңғар және қазақ –қытай қатынасы

Кіріспе
1. Қазақ .жоңғар және қазақ .қытай қатынасы
2. Абылай ханның ішкі және сыртқы саясаты
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер

Қазақ хандығын нығайтушы –Абылай хан жорықтарын, көрші елдермен соғыс жүргізу тактикасын, бір елді қалай қол астына жиғандығы және жоңғарлардың тарих сахнаынан кетуіне себепші болғандығы жайында мәлімет беру. Абылайдың қалай жеңіске жетіп отырғандығы жайында әңгімелеу.
Орта жүз билеушісі 1754 жылы белсенді көмек бергенін И.Я.Златкинде ерекше атап кеткен. Қалай десекте ұлан –байтақ жерімізді басып алған Жоңғар басқыншыларының жойқын шабуылдарын тойтарып, үш жүздің басын қосып, қасиетті ата мекенді азат еткен ұлы жеңістердің көшбасында Абылай тұратыны айдай анық. Ш.Уәлиханов Абылай «Екі мәрте қолға түсіп, бірінде қырғыздарға, екіншісінде Қалдан Церенге тұтқын» болған дейді.
Кейін қазақ даласында ғылыми зерттеу жұмыстарын жүргізген Г.Спасский, С.Черныков т.б. ғалымдар өз еңбектерінде Абылай туралы пікір айтқан.
Орыс тарихшысы А.И.Левшин «1739 жылы орта жүзде Сәмеке ханның орнына хан сайлаудан бұрын Әбілмәмбетпен Абылай екеуі бірдей хандық билік жүргізген».
Қазақ жерін қалмақтардан біржолата тазарту, шашырап, жойылып бара жатқан қазақ хандығының іргетасын мықты етіп қалап, оны әлемге мойындату.
Қазақ елінің байлығын және көне қалаларын,халқын жаудан құтқару. Өркениетті елге айналдыру.
1711 жылы туылады. 1730 жылы -31 қалмақтың бас батыры Қалдан Цереннің туысы Шарышты өлтіреді. 1732 жылы жоңғарлардың 7 000 әскері орта жүздің шығысына шабуыл жасап, тойтарысқа тап болады. 1740 жылы Орынборда Ресейге ант беруге байланысты Әбілмәмбет пен Абылай генерал лейтенантқа әртүрлі істер туралы пікірлеседі.

1. С.Сабыров. Қазақстан тарихи оқиғаларды ұлттық мүдде тұрғысынан бағалау. Алматы.,Ғылым баспасы. 2004 ж.
2. Х.Әбдірахман. Тарихыңды таны. (Отан тарихының очерктері). Алматы. Дәнекер.,2002 ж.
3. Қазақстан тарихы. Қ.С.Қаражан., Ж.Ә.Әбсеметова. Алматы (Қазақ университеті) 2008 ж.
4. Қазақстан ұлттық энциклопедиясы. І том. Алматы 1998 ж.
5. Қазақстан тарихы. Көне заманнан бүгінге дейін. «Атамұра» баспасы. Алматы 2002 ж.
6. Ч.Мусин. Қазақстан тарихы. Көне дәуірінен 2003 жылға дейін. 2 басылым. Атамұра. 2003 ж.

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе
1. Қазақ –жоңғар және қазақ –қытай қатынасы
2. Абылай ханның ішкі және сыртқы саясаты
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе
Қазақ хандығын нығайтушы –Абылай хан жорықтарын, көрші елдермен
соғыс жүргізу тактикасын, бір елді қалай қол астына жиғандығы және
жоңғарлардың тарих сахнаынан кетуіне себепші болғандығы жайында мәлімет
беру. Абылайдың қалай жеңіске жетіп отырғандығы жайында әңгімелеу.
Орта жүз билеушісі 1754 жылы белсенді көмек бергенін
И.Я.Златкинде ерекше атап кеткен. Қалай десекте ұлан –байтақ жерімізді
басып алған Жоңғар басқыншыларының жойқын шабуылдарын тойтарып, үш
жүздің басын қосып, қасиетті ата мекенді азат еткен ұлы жеңістердің
көшбасында Абылай тұратыны айдай анық. Ш.Уәлиханов Абылай Екі мәрте
қолға түсіп, бірінде қырғыздарға, екіншісінде Қалдан Церенге тұтқын
болған дейді.
Кейін қазақ даласында ғылыми зерттеу жұмыстарын жүргізген
Г.Спасский, С.Черныков т.б. ғалымдар өз еңбектерінде Абылай туралы
пікір айтқан.
Орыс тарихшысы А.И.Левшин 1739 жылы орта жүзде Сәмеке ханның
орнына хан сайлаудан бұрын Әбілмәмбетпен Абылай екеуі бірдей хандық
билік жүргізген.
Қазақ жерін қалмақтардан біржолата тазарту, шашырап, жойылып бара
жатқан қазақ хандығының іргетасын мықты етіп қалап, оны әлемге
мойындату.
Қазақ елінің байлығын және көне қалаларын,халқын жаудан құтқару.
Өркениетті елге айналдыру.
1711 жылы туылады. 1730 жылы -31 қалмақтың бас батыры Қалдан
Цереннің туысы Шарышты өлтіреді. 1732 жылы жоңғарлардың 7 000 әскері
орта жүздің шығысына шабуыл жасап, тойтарысқа тап болады. 1740 жылы
Орынборда Ресейге ант беруге байланысты Әбілмәмбет пен Абылай генерал
лейтенантқа әртүрлі істер туралы пікірлеседі. 1738-1741 жылдары Абылай
бастаған әскер жоңғарларға соққы береді. 1742 жылы Абылай жоңғарлардың
қолына түседі. 1743 жылы 5 қыркүйек тұтқыннан босайды. 1771 жылы
Абылайды жалпы қазақ ханы етіп сайлау болды. 1772 жылы Ресейден өзінің
сыртқы және ішкі жауларына қарсы күресу үшін әскер сұрайды. 1773-1775
жылдары Абылай орыс бекіністеріне шабуыл жасады. 1771-1779 жылдары
Жетісу қырғыздарына шабуыл жасады. 1778 жылы оны орта жүз ханы деп
грамотаға қол қояды. 1779 жылы Абылай Ресеймен қарым қатынасын үзеді.
1781 жылы 70 жасында Абылай Ташкенттен Түркістанға қайтарда өледі.
Қ.А.Ясауи кесенесіне жерленеді.

3. Қазақ-жоңғар және қазақ-қытай қатынастары.
1750 жылы Жоңғарияда Лама-Доржының билік басына келуі өзара қырқысқан
күрестің қайтадан тұтануына әкеп соқты. Бұл күресте жеңіліс тапқан Даваци
нойон жиендері Әмірсана мен Байнджурды алып, 1751 жылдың көктемінде
қазақтарға қашып келіп, оларды абақ-керейлердің билеушісі Кожаберген батыр
қабылдады. Жоңғарияның билеушісі өзінің саяси бақталастарын қайтарып беруді
талап етті. 1752 жылдың жазында ордада Орта жүз бен Ұлы жүздің батырлары
мен рубасыларының съезі болып, онда Абылай және батырлардың көпшілігі
Давациді қолдауды жақтады. Бұл шешімді қабылдау кезінде содан аз уақыт
бұрын елшілікті бастап Жоңғарияда болып қайтқан және Лама-Доржы жағдайының
әлсіздігін жақсы білген Төле би шешуші рол атқарды.
Қазақтардың Даваци нойонды беруден бас тартқанына ашуланған Жоңғария
билеушісі Лама-Доржы Орта жүзге Сайын-Бөлек пен Шадыр басқарған әскер
жіберді. Жоңғарлар Орталық Қазақстанда көшіп жүрген үйсін, уақ және
керейлердің қоныстарына шабуыл жасады. 3 мыңнан астам қазақ тұтқынға
алынып, орасан көп мал мен мүлік қолға түсірілді. Бұған жауап ретінде
Абылай Сайын-Бөлекке қарсы Давациді жіберді, оған Қожаберген басқаратын
абақ-керейлердің жасағын күшейту үшін қазақ ұлыстарында тұтқында жүрген
барлық жоңғар жауынгерлерін де қосып берді. Сонымен бірге ірі ауқымды
соғысқа дайындық басталды, қазақ ауылдары асығыс Тобыл мен Обағанға
көшірілді, қазақ жасақтары Торғай өзенінде жиналатын болып белгіленді.
1753 жылдың жазында жоңғар әскерлері қазақ даласына тағы да басып
кірді, алайда Давацидің 1753 жылғы кыркүйектегі Жоңғарияның терең түкпіріне
жасаған батыл жорығы Лама-Доржының өлтірілуіне жеткізді. Даваци жаңа
қонтайшы болып жарияланды, ол бірден Абылайға елшілік жіберіп, өзінің
ризашылығы мен достығына сендірді. Қазақтардың іс жүзінде жеңуі және
Жоңғарияда қазақтарды жақтаушының билік етіп отыруы қазақ жүздерінде Абылай
сұлтан беделінің күшеюіне жеткізді. Алайда дала өңірінде бейбітшілік ұзаққа
созылмады. Даваци билікті ұстап тұра алмады. Оның бұрынғы одақтасы әрі
туысы, қазақтар жағынан қолдау тапқан Әмірсана оған қарсы шыкты. Жағдайдың
жаңадан шиеленісуін Орталык Азияда белсенді басқыншылық саясат жүргізіп
келген Цин империясы шебер пайдаланды.
XVIII ғасырдың 50-жылдарының орта шеніне қарай Цин әскерлері
Жонғарияның шекарасында тұрып, басып кіруге дайындалды. Давацидің әлсіреу,
Әмірсана мен оның қазақ одақтастарының жеңістері мәселенің шешілуін
тездетті. 1755 жылдың ақпанында император Цянь-лун шабуылға шығу туралы
бұйрық берді, онда атап айтқанда, егер әскерді дереу жорыққа шығармасақ,
қазақтардың жолы болады да, олар өз пайдасына жетеді делінген. Бұл арада
Абылай және Әмірсананың ағасы Батма-Церен басқарған, Іле бойында және
Бороталда Давацидің жақтастарын талқандаған қазақ жасақтары айтылып отыр."
Бұл кезде Абылай Баянауыл тауларында әскер жинап жатқан еді. Хадаханың
хабарлағанындай, күздігүні маньчжурлар Абылайдың Бөгенбай бастаған
жасағымен... шайқас жасады. Шайқас Баянауылдың батысына қарай Шідерті
өзенінің бас жағында болды. Маньчжур генералының лепіре рапорт бергеніне
қарамастан, цин әскерлері зор шығынға ұшырады, шайққас болған жерді
қазақтар Шүршіт қырылған деп атап кетті. Қазан айында Нияз таулары
маңында қытайлардың Бөгенбай батырдың топтарымен шайқасы болды. Қазақ
жасақтарымен көптеген қақтығыстар және олардың табандылықпен қарсыласуы цин
генералдарының Солтүстік және Батыс армияларын суық түскенге дейін
біріктірмек болған бастапқы жоспарларын бұзды. Екі армия да көп шығынға
ұшырады, тың күштер мен азык-түліктің жетіспеушілігін бастан кешірді.
Олардың көп қиындықпен 1756 жылдың қазан айында Есіл жағасында бірігуінің
сәті түсті. Цин әскерлері өте қиын жағдайға ұшырады. Аттары болдыртты.
Қатаң қыс түсті. Аттар, басқа да мал мен азык-түлік әлі де келіп жеткен
жоқ... Хат жазып асықтырып отырмыз... Қысты бұл арада өткізу мүмкін
емес..., — деп баяндады Дардана императорға. Ақыр аяғында цин өкімет
орындары өз әскерлерін Қазақстаннан кері шақырып алуға мәжбүр болды. Цянь-
лун мүләйімсіп былай деп мәлімдеді: Казақтар алыста жатқан тайпа болып
табылады. Бір қашқынға (Әмірсанаға. —Ред.) бола үлкен армия... олардың
жерін таптап жатыр... Сондықтан әскерді болашақта қайтадан аттандыруға
тырысу үшін оларды даладан уақытша әкетеміз.
1756 жылдың аяғында соғыс қимыдлары қайтадан Жоңғария аумағына ауысты.
Жоғарғы Ертісте, Аягөзде қазақ жасақтары пайда болды, жоңғарлардың Қытайға
қарсы қозғалысын тағы да Әмірсана басқарды. Алайда күрес нәтижесі белгілі
болатын. Көктем ішінде цин әскерлері көтерілісшілердің бытыраңқы топтарын
талқандап, 1757 жылдың жазында Тарбағатай таулары арқылы қазақ жеріне келіп
кірді. Осында, Аягөз ауданында қазақтардың қытайлармен соңғы шайқасы өтті.
Тамызға қарай қытайлар Семей бекінісі ауданында Ертіске дейін жетті. Қазақ
билеушілері Жоңғарияны қалпына ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.