Жауап алғанда қолданылатын тактикалық әдістер

1. Жауап алу, оның түсінігі мен міндеттері
2. Жауап алу алдында жүргізілетін дайындық жұмыстары
3. Жауап алғанда қолданылатын тактикалық әдістер

Жауап алу дегеніміз заңда көрсетілген тергеу және сот әрекеті. Ол арқылы жасалған кылмыстың мән-жайлары жөнінде керекті деректі мәліметтер алынып, олар қылмысты ашуға пайдаланылады. Іс жүргізу жағдайына байланысты жауап беретін адамнан жауап алудың бірнеше түрі бар. Атап айтқанда: жәбірленушіден, сезікті адамнан, куәден, айыпкерден жауап алу деп, бұл тергеу әрекеті төрт түрге бөлінеді. Кімнен жауап алынса да ол қылмыстық іс жүргізу заңында көрсетілген тәртіп бойынша жүргізілуі тиісті, Бірақ, іс бойынша неғұрлым көп, маңызды мәліметтер жинап, осы тергеу әрекетінің сапасын арттыру үшін жауап алғанда, бұған тиімді, ыңғайлы тактикалык әдістер қолданылады. Бірақ ол қаншалықты тиімді болғанымен ол заңда көрсетілген тәртіпке қайшы келмеуі керек.
Жауап алғанда кылмысты оқиғаға қатысты мынандай мәліметтер: қылмыстың болған уақыты, оның орны, амал-әдісі, кылмысты кімдердің жасағаны, оған қанша адамның қатысқаны, істеген қылмыстың зардабы, залалы, сипаты мен мөлшері және қылмысты оқиғаның басқа да мән-жайлары анықталады. Бұлар – заңда көрсетілген, міндетті түрде дәлелдеуге тиісті жағдайлар, кылмысты оқиғаға тікелей қатысы бар деректі мәліметтер. Сондай-ақ, жауап алу арқылы тікелей қылмысты оқиғаға қатысы жоқ, бірақ қылмысты ашуға керекті аралық мәліметтер де алынады. Айталық, қылмыскердің қайда жүргенін, оның мекен-жайын білу үшін қылмыскердің ең жақын адамдарынан да жауап алуға тура келеді. Жауап алудың мұндай аралық түрінің, қылмысты оқиғаға тікелей қатысы болмаса да, істі тез ашуда, қылмыскерді тауып ұстауда, істің кейбір мән-жайын анықтауда үлкен маңызы бар.

«Криминалистика» Жәкішев Е.Ғ., з.ғ.д., профессор

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Жауап алу, оның түсінігі мен міндеттері
Жауап алу дегеніміз заңда көрсетілген тергеу және сот әрекеті. Ол
арқылы жасалған кылмыстың мән-жайлары жөнінде керекті деректі мәліметтер
алынып, олар қылмысты ашуға пайдаланылады. Іс жүргізу жағдайына байланысты
жауап беретін адамнан жауап алудың бірнеше түрі бар. Атап айтқанда:
жәбірленушіден, сезікті адамнан, куәден, айыпкерден жауап алу деп, бұл
тергеу әрекеті төрт түрге бөлінеді. Кімнен жауап алынса да ол қылмыстық іс
жүргізу заңында көрсетілген тәртіп бойынша жүргізілуі тиісті, Бірақ, іс
бойынша неғұрлым көп, маңызды мәліметтер жинап, осы тергеу әрекетінің
сапасын арттыру үшін жауап алғанда, бұған тиімді, ыңғайлы тактикалык
әдістер қолданылады. Бірақ ол қаншалықты тиімді болғанымен ол заңда
көрсетілген тәртіпке қайшы келмеуі керек.
Жауап алғанда кылмысты оқиғаға қатысты мынандай мәліметтер: қылмыстың
болған уақыты, оның орны, амал-әдісі, кылмысты кімдердің жасағаны, оған
қанша адамның қатысқаны, істеген қылмыстың зардабы, залалы, сипаты мен
мөлшері және қылмысты оқиғаның басқа да мән-жайлары анықталады. Бұлар –
заңда көрсетілген, міндетті түрде дәлелдеуге тиісті жағдайлар, кылмысты
оқиғаға тікелей қатысы бар деректі мәліметтер. Сондай-ақ, жауап алу арқылы
тікелей қылмысты оқиғаға қатысы жоқ, бірақ қылмысты ашуға керекті аралық
мәліметтер де алынады. Айталық, қылмыскердің қайда жүргенін, оның мекен-
жайын білу үшін қылмыскердің ең жақын адамдарынан да жауап алуға тура
келеді. Жауап алудың мұндай аралық түрінің, қылмысты оқиғаға тікелей қатысы
болмаса да, істі тез ашуда, қылмыскерді тауып ұстауда, істің кейбір мән-
жайын анықтауда үлкен маңызы бар.
Жәбірленушінің, куәнің жауаптары істегі басқа деректерді нақтылап,
тергеушінің, соттың оқиғаның мән-жайына толық қанығып, тиісті шешім
қабылдауына зор септігін тигізеді. Дегенмен, болған қылмыстың мән-жайын
қылмыскердің өзінен артық ешкім білмейді. Сондықтан қылмысты мойындап, өз
қателігін дұрыс түсінген қылмыскерден аса маңызды мәліметтер алуға болады.
Бірақ оны асыра бағалап, оған ерекше сенімділікпен қарауға болмайды.
Өйткені, істегі деректердің дәлелдемелік күштері бірдей, бірінен-бірінің
артықшылығы жоқ. Сондықтан қылмыскердің қылмысын мойындап, берген жауабына
да сын көзбен қарау керек. Тіпті, кей жағдайларда қылмыскердің жасаған ауыр
қылмысын жасыру үшін, бір ұсақ қылмыстарын мойнына алып, тергеушіні осыған
сендіріп, өзінің жасаған ауыр қылмыстарынан құтылып кетуге тырысуы мүмкін.
Айып істегі барлық деректердің тұжырымды қорытындысына ғана негізделуі
тиіс.

Жауап алу алдында жүргізілетін дайындық жұмыстары
Жауап алудың пәрменділігіне және сапасына тергеушінің осы тергеу
әрекетін өткізу алдында жүргізген дайындық жұмыстары көп әсер етеді.
Куәден, жәбірленушіден, не қылмыскерден жауап алар алдында тергеуші,
біріншіден деректерді, құжаттарды толық оқып, танысып алуы керек. Іспен
толық танысып болғаннан кейін, әрбір жауап алу барысында қандай мәселелерге
назар аудару керектігін анықтап, жоспарлап, жазып алуы тиіс. Әр жауапкерге
қандай сұрақ қою керек екендігін және осы сұрақтарды қандай кезекте қою
керек екендігін алдын ала анықтап, белгілеген жөн.
Жауап алуға дайындық үстінде қажет адамның мінез-құлқы, моральдық және
интеллектуалдық қасиеттері жөнінде белгілі мәліметтер жинап, ол адамның
кім, кандай адам екенін біліп, онымен қандай бағытта қалай сөйлесу керек
екендігін тергеушінің алдын ала жүйелеп алғаны жөн.
Дайындық жұмыстарын өткізу барысында жауапты қай уақытта, қай күні алу
керектігін шешу керек. Бұл мәселені шешкенде, жауап алуға шақырылатын
куәнің денсаулығы, жасы есепке алынуы тиіс. Әрине, егер оны біреулер өтірік
жауап беруге азғырып, көндіруі мүмкін деген қауіп туса, одан уақыт өткізбей
дереу жауап алған жөн.
Жауап алу уақытын белгілегенде тергеуші бұған өзінің бос уақыты бар
ма, жоқ па соны мұқият ескеруі тиіс. Бұрын басқа тергеу әрекеттері
жоспарланған, басқа да жұмыстар қат-қабат келген күнге жауап алуды
белгілеуге болмайды. Асығыс, шаршап жүргенде өткізілген шараның сапасы,
әрине, төмен болады.
Қай жерде жауап алу керек екендігі де алдын ала жоспарланады. Көбінесе
тергеуші жауапты өзінің жұмыс бөлмесінде алады. Кей жағдайларда жауапкердің
денсаулығына байланысты жауапты оның үйіне, не ауруханаға барып алуға тура
келеді. Қылмыскер қамауда отырса, тергеуші одан жауапты көбінесе сол қамау
орнында алады. Кейде айыпкерді тергеушінің талап етуі бойынша, қамау
орнының әкімшілігі тергеушінің жұмыс бөлмесіне жеткізеді.
Жауап алуға керек жағдайда мамандар, тілмаш, ал жасы толмаған куәден
жауап алғанда педагог, дәрігер, не тергеушінің қалауы бойынша жасы толмаған
куәнің ата-анасы да қатысады.
Дайындық жұмысы жауап алу жоспарын құрумен аяқталады. Жауап алынатын
әр адамға арнап құрған жоспарда, оған қойылатын сұрақтар жазылады, істегі
қандай деректер мен фактілердің дәлелденілетіні көрсетіледі, ол деректерді
қандай кезекте көрсету керектігі белгіленеді. Жазбаша жоспар құру
тәжірибесі аз, жас тергеушілерге өте қажет. Көп көріністі істерде мұндай
жоспар істің мән-жайын толық зерттеп, анықтауға көмектеседі.

Жауап алғанда қолданылатын тактикалық әдістер
Жауап алғанда тергеуші мен жауап беруші адамның арасында белгілі бір
қарым-қатынас қалыптасады. Психологиялық тұрғыдан ол қарым-қатынас олардың
көзқарасында қайшылықтың бар-жоғына байланысты орнығады. Егер жауап беріп
отырған адам өз еркімен шындықты, істің мән-жайын толық айтып отырса,
мұндай пікір қайшылығы жоқ жағдай деп есептеледі.
Ал, егер жауап беріп отырған адам жалған жауап беріп, істің кейбір мән-
жайларын жасырып, айтқысы келмей жалтарса, мұндай жағдай келіспеушілік,
яғни қайшылықты жағдай деп саналады.
Іс бойынша толық мәлімдеме алу үшін осы екі жағдайда да белгілі бір
тактикалық әрекеттер қолданылады.
Бірінші жағдайда тергеу әрекеттері ұмытылып қалған оқиғаның кейбір мән-
жайын жауап беріп отырған адамның есіне түсіруіне бағытталса, екінші
жағдайда тактикалық әдіс жауап беріп отырған адамның өтірігін шығарып,
әшкерелеп, оның шындықты айтуына мәжбүр етуге бағытталады.
Кейбір куәден, жәбірленушіден жауап алғанда көбінесе жауап үстінде
пікір қайшылығы жоқ жағдай байқалады да, ал сезікті адамдардан және
айыпкерлерден жауап алғанда келіспеушілік жағдай жиі кездеседі. Осыған
байланысты жауап алуда қолданылатын әдістерді қалыптасатын тактикалық
жағдайға сәйкес қарайық.
Біріншіден, жауап алып отырған адамға жайлы тыныш жағдай туғызса, оның
асықпай, болған оқиғаны толық есіне түсіруіне жеңіл болады. Болған оқиғаны
хронологиялық тәртіппен басынан аяғына дейін айтқызу арқылы да толық жауап
алуға болады, себебі, мұндай жағдайда жауап берген адам болған оқиғаны
белгілі бір ретпен, тізбектей, оның ұмытылған кейбір сәттерін есіне тез
түсіреді. Сонымен қатар, болған оқиғаны, керісінше, соңынан басына қарай
қайталатса жауап беруші оқиғаның кейбір мән-жайын есіне түсіріп, өзінің
жауабын толықтыруы мүмкін.
Осындай тактикалық жағдайда тағы бір жиі қолданылатын әдіс – ол жауап
беруші адамның ойын жаңғыртуға бағытталған ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.