Адамзат тарихының күре тамыры – мәдениет



Кіріспе

Адамзат тарихының күре тамыры . мәдениет

Негізгі бөлім

Осы заманғы мә¬дениеттің ғаламдасу жағ¬дайы
Төл мәдениетіміз бен әлемдік руханият жауһарлар

Қорытынды
Адамзат тарихының күре та¬мыры мәдениет болса, мәдениеттің күре тамыры – адам баласының ақыл-ойы мен қимыл-қаракеті дү¬ниеге әкелген ғажайып рухани және материалдық құндылықтар. Қай халықтың болсын өзге ешбір жұртқа ұқсамайтын бөлек болмыс-бітімін даралап, өзгеше тағдыр-талайын айқындайтын да, түптің түбінде, сол жауһар жәдігерлер. Олардың ұлт рухының тірегі, халықтық қасиеттер қайнары саналатыны да сондықтан.
Осыдан он бес жыл бұрын тәуел¬сіздік туын көтерген қазіргі қа¬зақ мемлекетінің бой көтерер тұ¬сында басқа емес, тап “Мәдени мұра” бағдарламасының жаңашыл рухтың тұғырлы тетігіне айналу сы¬рын да осындай айтулы астарлардан іздеген жөн. Елбасы Н.Ә.Назарбаев¬тың тікелей тапсырмасы бойынша жасалып, ұдайы қамқорлығы арқы¬лы ойдағыдай жүзеге асырылған бұл аса ірі әлеуметтік жоба мәдениетке деген мемлекеттік көзқарастың соны стратегиялық ұстынын айқындап қана қойған жоқ, жаңа қазақстан¬дық қауымдастықтың өскелең әлеуе¬ті мен гуманистік бағыт-бағдарын да барынша бедерлі таныта алды.
Осы орайда бағдарламаның аз уақыт ішінде-ақ халықаралық зор бе¬делге ие болғандығын да атап айт¬қан жөн. Еуразия кеңістігінде өткен ғасырдың соңында дүниеге келген жаңа тәуелсіз мемлекеттер ғана емес, Қытай мен Ресей тәрізді алып көршілеріміз де мәдениетке мемле¬кет¬тік тұрғыдан тиянақты қолдау көрсетудің қазақстандық үлгісіне айырықша қызығушылық танытқа¬ны белгілі. Ірі басқосуларда, мыса¬лы, Шанхай ынтымақтастық ұйы¬мы¬на қатысушы мемлекеттердің мәдениет минис¬трлері форумында, делегация жетек¬шілері құжатты аттай қалап сұрат¬қан¬дары да соның бір жарқын дәле¬лі. Ал таяуда Түркияда өткен түркі тілдес елдер басшылары¬ның самми¬тінде ортақ мәдени мұра мә¬селе¬лерін жан-жақты зерттеп-зер¬делеуге, бірегей құнды¬лықтарды бір¬лесе та¬нып-біліп, бірлесе игеріп-да¬мы¬туға жол ашатын осындай мем¬лекетара¬лық бағдарлама жасауға ниет біл¬дірілді.
“Мәдени мұра” бағдарламасы екі рет ЮНЕСКО аясында арнайы әңгіме арқауына айналып, халық¬аралық гуманитарлық сала қауым-дастығының ресми оң бағасына, айырықша қолдауына ие болды. Бірінде – осы заманғы Орталық Азия мә¬дениетінің ғаламдасу жағ-дайын¬дағы мүмкіндіктері мен проб¬лема¬ларына арналған халықаралық ғылыми конференцияда баяндалып, талқыланса, екіншісінде – арнайы тұсаукесер рәсмі өткізілді.
Екі жиын да мәдениет Меккесі атанып жүрген Парижде, ЮНЕС-КО-ның штаб-пәтерінде өтті. Тұсау¬кесерге қатысып, сөз сөйлеген осы аса беделді халықаралық ұйымның Бас хатшысы К.Мацуура біздің еліміздің тәжірибесін өзгелерге өнеге боларлық гуманистік қадам, жас мемлекеттің мәдениетке деген шы¬найы жанашырлығын білдіретін батыл һәм көрегендік саяси позиция деп бағалады. Ол өзінің бұл ойын кейін елімізге арнайы келіп, істің мән-жәйін өз көзімен көрген кезде де қайталады.

Пән: Мәдениеттану
Жұмыс түрі:  Материал
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:   
Жоспар

Кіріспе

Адамзат тарихының күре тамыры – мәдениет

Негізгі бөлім

Осы заманғы мәдениеттің ғаламдасу жағдайы
Төл мәдениетіміз бен әлемдік руханият жауһарлар

Қорытынды

Адамзат тарихының күре тамыры мәдениет болса, мәдениеттің күре тамыры
– адам баласының ақыл-ойы мен қимыл-қаракеті дүниеге әкелген ғажайып рухани
және материалдық құндылықтар. Қай халықтың болсын өзге ешбір жұртқа
ұқсамайтын бөлек болмыс-бітімін даралап, өзгеше тағдыр-талайын айқындайтын
да, түптің түбінде, сол жауһар жәдігерлер. Олардың ұлт рухының тірегі,
халықтық қасиеттер қайнары саналатыны да сондықтан.
Осыдан он бес жыл бұрын тәуелсіздік туын көтерген қазіргі қазақ
мемлекетінің бой көтерер тұсында басқа емес, тап “Мәдени мұра”
бағдарламасының жаңашыл рухтың тұғырлы тетігіне айналу сырын да осындай
айтулы астарлардан іздеген жөн. Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың тікелей тапсырмасы
бойынша жасалып, ұдайы қамқорлығы арқылы ойдағыдай жүзеге асырылған бұл аса
ірі әлеуметтік жоба мәдениетке деген мемлекеттік көзқарастың соны
стратегиялық ұстынын айқындап қана қойған жоқ, жаңа қазақстандық
қауымдастықтың өскелең әлеуеті мен гуманистік бағыт-бағдарын да барынша
бедерлі таныта алды.
Осы орайда бағдарламаның аз уақыт ішінде-ақ халықаралық зор беделге ие
болғандығын да атап айтқан жөн. Еуразия кеңістігінде өткен ғасырдың соңында
дүниеге келген жаңа тәуелсіз мемлекеттер ғана емес, Қытай мен Ресей тәрізді
алып көршілеріміз де мәдениетке мемлекеттік тұрғыдан тиянақты қолдау
көрсетудің қазақстандық үлгісіне айырықша қызығушылық танытқаны белгілі.
Ірі басқосуларда, мысалы, Шанхай ынтымақтастық ұйымына қатысушы
мемлекеттердің мәдениет министрлері форумында, делегация жетекшілері
құжатты аттай қалап сұратқандары да соның бір жарқын дәлелі. Ал таяуда
Түркияда өткен түркі тілдес елдер басшыларының саммитінде ортақ мәдени мұра
мәселелерін жан-жақты зерттеп-зерделеуге, бірегей құндылықтарды бірлесе
танып-біліп, бірлесе игеріп-дамытуға жол ашатын осындай мемлекетаралық
бағдарлама жасауға ниет білдірілді.
“Мәдени мұра” бағдарламасы екі рет ЮНЕСКО аясында арнайы әңгіме
арқауына айналып, халықаралық гуманитарлық сала қауымдастығының ресми оң
бағасына, айырықша қолдауына ие болды. Бірінде – осы заманғы Орталық Азия
мәдениетінің ғаламдасу жағдайындағы мүмкіндіктері мен проблемаларына
арналған халықаралық ғылыми конференцияда баяндалып, талқыланса,
екіншісінде – арнайы тұсаукесер рәсмі өткізілді.
Екі жиын да мәдениет Меккесі атанып жүрген Парижде, ЮНЕСКО-ның штаб-
пәтерінде өтті. Тұсаукесерге қатысып, сөз сөйлеген осы аса беделді
халықаралық ұйымның Бас хатшысы К.Мацуура біздің еліміздің тәжірибесін
өзгелерге өнеге боларлық гуманистік қадам, жас мемлекеттің мәдениетке деген
шынайы жанашырлығын білдіретін батыл һәм көрегендік саяси позиция деп
бағалады. Ол өзінің бұл ойын кейін елімізге арнайы келіп, істің мән-жәйін
өз көзімен көрген кезде де қайталады.
Осының бәрі — “Мәдени мұра” бағдарламасының еліміздің басқалар
алдындағы беделін көтеріп, оң имиджін орнықтыруға айтарлықтай игі ықпал
еткендігінің айқын дәлелі. Өзгесін былай қойғанда, мәдениет саласындағы
менеджерлік саясатымыздың ғаламдасу жағдайындағы бәсекелестікке әзір
екендігіне өзгелердің де, өзіміздің де көзімізді жеткізе түскені анық.
Ұлттық жобаның халықаралық аренада мойындалуы – кез-келген мемлекет
үшін де мақтан тұтар құбылыс. Әсіресе, Қазақстан Республикасы тәрізді енді
еңсесі көтерілген ел, енді өз билігі өз қолына тиген жас мемлекет үшін.
Оның үстіне биік бағаға негіз болар басты өлшемнің өзі – басқа емес, ең
алдымен, өз топырағында татымдылық танытуы, өз табиғатында пайдалы қазынаға
айналуы ғой. Бір сөзбен айтқанда, ұтымды ұлттық қаракеттің ұлт майданына,
ел мүддесіне қызмет етуі.
“Мәдени мұра” мемлекеттік бағдарламасының, оны жүзеге асыру жолындағы
үш жылдық тәжірибенің басты құндылығы да осы тұрғыдан һәм осы сипатымен
дараланады. Оның барша қауым, әсіресе, зиялылар тарапынан кең қолдау
табуының сыры да осында – ұлттық мүддеге, елдік мұраттарға қызмет етудің
пәрменді тетіктерінің біріне айналғандығында жатыр. Тарихқа бекем табан
тіреу арқылы, бүгінге белсенді қызмет ету және ертеңгі болашаққа берік
баспалдақтар жасау – бағдарламаның ұстанымдық іргетасы мен өміршеңдік
қуатының өзегі, міне, осы.
Бағдарлама мемлекет тарапынан бірнеше аса маңызды мәдени-гуманитарлық
проблемаларды қысқа мерзім ішінде, айтарлықтай тиімділікпен және ойдағыдай
шешуге мүмкіндік берді. Біріншіден – тарихи-мәдени мұраға деген жаңа
көзқарас жөнінде қоғамдық санада соны сілкініс туғызудың кілті табылды.
Соның негізінде, көпшілік көңілінде әлеуметтік сенімділік әлеуеті күшейіп,
қоғамдық сана деңгейінде мемлекеттілік болашағына деген сенім деңгейін
арттыра түсуге мүмкіндік туды.
Екіншіден – бірқатар гуманитарлық ғылым салаларының (археология,
тарих, фольклористика, мұрағаттану, мәдениеттану, әлеуметтану, т.б.) ұлттық
жадыны жаңғырту, мемлекеттік тәуелсіздік жағдайында өмір сүріп жатқан жаңа
қоғамның жаңа тарихи санасын қалыптастыру бағыттарындағы іс-қимылына жаңа
серпін беру және тиісті ғылыми-тәжірибелік ізденістердің көкжиегін
кеңейтуге жол ашылды. Сол сияқты халықтың тарихи зердесінің негізін
құрайтын материалдық ( кесенелер, көне қала орындары, зергерлік бұйымдар,
жазу-сызу үлгілері, музыкалық аспаптар, табиғи ескерткіштер, т.б.) және
материалдық емес (сөз өнері, музыка, би, салт-дәстүр, т.б.) жәдігерлік
объектілерге “жан бітіруге” алғы шарт жасалды.
Үшіншіден – жаңа экономикалық қарым-қатынастар жағдайында мәдениетке
мемлекеттік инвестиция бұрудың нақты тетігі табылып, оның жоспарлаудан
бастап, толық игеруге дейінгі біртұтас процесс ретіндегі жаңа үлгісі
сынақтан өтті. (Үш жыл ішінде бағдарлама аясында республикалық және
жергілікті бюджет көздерінен алты миллиард теңгеден астам қаржы игерілді).

Төртіншіден – бағдарламаны жүзеге асыру барысында айтарлықтай нақты
нәтижелерге қол жеткізілді. Олардың арасында бірнеше бұрын-соңды қол
жетпеген, маңызы аса зор, тіпті, кей реттерде ұлттық мәдени кеңістікте ғана
емес, әлемдік руханият ауқымында да сенсациялық жаңалықтар деп ауыз
толтырып айтарлықтай нәтижелерге қол жеткізілді. (Шіліктіден табылған
“Үйсін ханзадасы” алтын адамы, қазақ ауыз әдебиетінің жүз томдық басылымы
(“Бабалар сөзі”сериясы), Ақыртас көне салт-ғұрыптар кешені, көшпелілер
өркениетіндегі қалалық мәдениеттің өзіндік архитектуралық жүйесінің
(“мұсылмандық архитектура” (К.Байпақов) айқындалуы, қазақстандық “алтын
адамдар” мен олардың алтын бұйымдарының Жапония, Америка, Ресей, Қытай,
Германия, Франция, Түркия, Ұлыбританияда өткізілген көрмелері, ашық аспан
астындағы әйгілі “Таңбалы тас” қорық-мұражайының шетел ғалымдары мен
мамандарының қатысуы арқылы музейлендірілуі, осы күнге дейін аңыздық
кейіпкер деп келген Қобыланды батыр қабірінің басына ескерткіш қойылуы,
т.б.). Республика тарихшылары мен археологтары (М.Қойгелдиев, К.Байпақов,
Қ.Салғара, З.Самашев және басқалар) соңғы жылдары ашылған ғылыми жаңалықтар
мен табылған тың деректер ел тарихына мүлдем жаңа көзқарас орнықтырып,
қазақ мемлекеттілігі хақында осыған дейін қалыптастырылған хронологиялық
көрсеткіштерді түбегейлі өзгертуді талап етеді және оған толық негіз бар
деп санайды.
Бесіншіден – бағдарлама аса бай тарихи-мәдени мұрамызға қатысты
мәселелерді кешенді түрде шешуге мүмкіндік беретін біртұтас ұлттық мәдени
кеңістік қалыптастыруға ұйытқы боларлық тетік ретінде өзін-өзі толық ақтап
шықты деуге әбден болады. Бұл орайда барлық аймақтарда қысқа мерзімді
жергілікті бағдарламалар жасалып, жүзеге асырылуының да рөлі зор болды. Ал
Алматыдағы Ұлттық мемлекеттік кітапхананың (М.Әуезов) базасында жұмыс
істейтін “Мәдени мұра” веб-порталы бұл ынтымақтастықты ақпараттық жағынан
қамтамасыз етіп, маңызды әлеуметтік жобаның әлемдік информациялық
кеңістікте көрініс табуына мүмкіндік берді.
Бағдарламаға қатысты бұлай жүйелеп айтар сөз аз болмасқа керек әрі әлі
алда,әрине. Оның ішінде бағдарламаның өзіне қатысты болсын, оның
орындалуына қатысты болсын арнайы талдануға тиісті олқы тұстар да бар болуы
сөзсіз. Оларды ескеру ертеңгі істердің сапасы мен тиімділігіне тікелей
ықпал етпек.
Ертеңгі іс демекші, “Мәдени мұра” бағдарламасының мерзімі биыл
аяқталғанымен, ол арқау болған игілікті шаралар одан әрі де жалғасын
табатын болады. Мысалы, Мәдениет және ақпарат министрлігінің келесі жылға
арналған бюджетінде бұл мақсатқа бір жарым миллиард теңгеге жуық қаржы
қарастырылған. Бұл – бағдарлама жүзеге асырылған кезеңдегі орташа сәйкес
көрсеткіштен едәуір артық. Сол сияқты министрлік бойынша 2007-2009 жылдарға
арналған бағдарламалық тұжырымдама, нақты іс-шаралар жоспары жасалып
қойылды. Онда осыған дейін қолға алынған істерді орта жолда қалдырмай,
жеріне жеткізу айырықша назарға алынған. Бұл археологиялық жұмыстарға да,
ескерткіштерді қалпына келтіру мен шетел мұражайлары мен мұрағаттарынан
Қазақстан тарихы мен мәдениетіне қатысты құжаттар мен жәдігерлерді
іздестіріп, жинауға да қатысты. Бұған дейін басталған төл мәдениетіміз бен
әлемдік руханият жауһарларын бірнеше сериялар түрінде кітап етіп басып
шығару да тоқтатылмайды. Кейбір жаңа тақырыптарды игеру де көзделіп отыр.
Мысалы, 2007 жылы “Қазақстан сарбазы” атты энциклопедия шығару жоспарда
бар.
Келесі кезеңнің өз ерекшеліктері аз болмайды, әрине. Алдымен жаңа
сапалық және ауқымдық деңгейге көтерілу міндеті қойылады. Мысалы, осыған
дейін жинақталған материалдарды терең зерделеп, жан-жақты зерттеу
нәтижесінде тың қорытындылар жасау. Анықталған һәм айғақталған тарихи-
мәдени мұраның иесі ретінде мұралану процесін жүзеге асыру. Туған жерден
жырақтағы аса маңызды мұраларға иелік таныту. Осы орайда келесі жылдың
өзінде Дамаскідегі Әл-Фараби кесенесі мен этно-мәдени орталығын салу,
Сұлтан Бейбарыс кесенесін қалпына келтіру, сонымен қатар Каир қаласында
Сұлтан Бейбарыс мешітін жаңғырту, Моңғолиядан табылған көне түркі руникалық
жазулары бар ескерткіштердің көшірмесін жасау жұмыстарын қолға алу
көзделіп отыр. Бұл мақсатқа 2007 жылы республикалық бюджеттен 1,8 млрд.
теңге қарастырылды.
Тағы бір тың бағыт – тарихи қалалар мен басқа да маңызды этномәдени
орталықтар негізінде туризм инфрақұрылымын құру мен оларды халықаралық
туризм жүйесіне енгізу жолдарын қарастырып, бұл орайда бірқатар нақты
шараларды жүзеге асыру. Әйгілі Жібек жолы бойындағы ескерткіштер (Қазақ
жері арқылы Жібек жолының бір емес, бірнеше бағыты өткені белгілі), Өскемен-
Берел-Шілікті үштігі аумағы және бірнеше объектілер мәдени туризмге сұранып-
ақ тұрған ескерткіштер жүйесі болып табылады. Осы сияқты басқа да кейбір
тұжырымдамалық тиімді модельдер бар.
“Мәдени мұра” бағдарламасы бойынша қолға алынған игі істерді
науқаншылдыққа салынбай, мәдени-әлеуметтік саладағы іргетас идеялар
қатарында жүзеге асыруды одан әрі жалғастыру аймақтар үшін де өте-мөте
маңызды. Өткен жылдары жақсы негіз қаланған баянды бағыт орнықты жалғасын
табуға тиіс. Әсіресе, маңызды іс-шараларды қаржыландыру көлемінің
азайтылуына жол берілмегені жөн. Бұл ретте жергілікті басқару органдарына,
облыстық мәдениет департаменттеріне (басқармаларына) жүктелер міндеттер
айырықша.
Аймақтарда міндетті түрде соңғы жылдары атқарылған істерге талдау
жасап, жаңа міндеттер айқындалуға тиіс. Осы орайда біздің министрлік қазір
2004-2006 жылдарға арналған “Мәдени мұра” мемлекеттік бағдарламасын
Қоғамдық кеңес мәжілісінде қорытындылауға әзірлік үстінде екенін де айта
кетуге болады. Оған арнайы көрме ұйымдастыру да ойда бар.
“Мәдени мұра” бағдарламасы – тәуелсіз ел тарихында ерекше орын алатын
жаңа әлеуметтік жоба. Мәдениет саласындағы оңтайлы мемлекеттік саясаттың
бір көрінісі. Тарихи бағдарлама ел рухының көтеріліп, ұлт жадының
жаңғыруына септігін тигізген сарабдал құбылыстардың біріне айналғаны
ақиқат. Тәуелсіздігіміздің он бес жылдығы қарсаңында арнайы жасалып, қоғам
болып жұмыла жүзеге асырылған бірегей бағдарлама егемен елдің төл болмыс-
бітіміне лайық рухани өріс көкжиегін көтеріп, жаңа мәдени кеңістік аясын
кеңейте түскенін айтарлықтай ризашылық сезіммен атау азаматтық парыз болса
керек.

Өзімізге белгілі, бүгінде Президентіміз Нұрсұлтан Назарбаевтың
бастамасымен “Мәдени мұра” атты мемлекеттік бағдарлама жүзеге асуда.
Президенттің: “Қазір елдің жағдайы жақсарды, енді ұлы мұраларымызға
қайырылып қарауымыз керек, бүкіл әлемдік рухани байлықты мемлекеттік
тілімізде сөйлетуіміз керек, ол үшін орнықты бағдарлама керек, қаржы
қарастыру керек. Бұл – біздің болашақ алдындағы парызымыз. Тарихи
парызымыз”, — деген сөздері баршамызға күш-жігер қосады.
Бұл бағдарлама бойынша 16 секция жұмыс істейді. Олар қазақтың
тарихына, фольклорына, әдебиетіне, тіліне, өнеріне, философиясына,
педагогикасына, тағы басқа салаларға бөлініп, материалдық әрі рухани
мәдениетті түгелге дерлік қамтиды.
Алдымен айтарлық нәрсе – тарихқа қатысты. Соңғы 2-3 жылда археологтар
Қазақстан жерінде бірнеше ортағасырлық қалаларды ашты. Мәселен, Жетісудағы
Қойлық, Арқадағы – Бозық қалалары Х-ХІІІ ғасырларға жататыны анықталды.
Сондай-ақ археологтар тағы да 2 алтын адамды тапты. Бірі – Шығыс
Қазақстанда, екіншісі – Батыс Қазақстанда. Сарматтар мен сақтардың өкілі
болып табылатын олар біздің жыл санауымыздан бұрынғы 1-ші мыңжылдықта ғұмыр
кешкен деп есептеледі.
Археографиялық экспедицияларда да өте құнды дүниелер табылып жатыр.
Атап айтқанда, біздің шығыстанушы ғалымдарымыз Ресейге, Түркияға, Қытайға,
Моңғолияға, Қырғызстанға сапар шегіп, олардың архивтерінен қазақ тарихы мен
мәдениетіне қатысты ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Мәдени мұра бағдарламасы арқылы ұлттық-мәдени құндылықтарды білім мазмұнында дамыту
Электронды бақ және мәдени хабарлар
ТАРАЗ - ҚАЗАҚ МӘДЕНИЕТIНIҢ АЛТЫН БЕСIГI
Тележурналистиканың БАҚ саласындағы алатын орны
Әдебиеттану ғылымының ғылым салаларындағы орны мен даму тарихы жайлы
Ортағасырлық Тараздың экономикалық және саяси мәдениетi
Тараз қаласының қысқаша тарихы
Ұлы Жібек жолының тарихына шолу
Тележурналистика
Қазақ халқының рухани мәдениеті жағдайы мен даму тенденциясы
Пәндер