Бастауыш сыныптарда халық дәстүрлерін тәрбие құралы ретінде пайдалану жолдары

Сабырханов Нұрберген

Диплом тақырыбы: "Бастауыш сыныптарда халық дәстүрлерін тәрбие құралы ретінде пайдалану жолдары"

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . . . . . 3

1 БАСТАУЫШ СЫНЫПТАРДА ХАЛЫҚ ДӘСТҮРЛЕРІН ПАЙДАЛАНУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ . . . 6

1. 1Халық дәстүрлерінің мәні мен мазмұны . . . 6

1. 2 Халық дәстүрлерінің тәрбиелік мүмкіндіктері . . . 14

2 БАСТАУЫШ СЫНЫПТАРДА ХАЛЫҚ ДӘСТҮРЛЕРІН ПАЙДАЛАНУДЫҢ ӘДІСТЕМЕСІ . . . 37

2. 1 Бастауыш сынып оқушыларын шежіре мен қазақ дастарханы дәстүрлерінде тәрбиелеудің мазмұны . . . 37

2. 2 Бастауыш сыныптарда халық дәстүрлерін пайдаланудың жолдары . . . 50

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 63

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . . 65

КІРІСПЕ

Зерттеудің көкейкестілігі Қазақстан Республикасының 2007 жылы қабылданған «Білім туралы» заңында жас ұрпақты « . . . азаматтық пен патриотизмге, өз Отаны - Қазақстан Республикасына сүйіспеншілікке, мемлекеттік рәміздерді құрметтеуге, халық дәстүрлерін қастерлеуге, Конституцияға қайшы және қоғамға жат кез келген көріністерге төзбеуге тәрбиелеу», - қажеттігі айқын көрсетілген [1] . Бұл. республикамыздың ертеңгі қажетін өтейтін, елін, жерін сүйетін, отаншыл, адамгершілігі мол, білімді, парасатты, ана тілін, туған жерін қастерлей білетін азамат өсіруде ұстанатын басты құралымыз бағзы заманнан бері ұрпақ тәрбиесінің алтын діңгегіне айналған халық дәстүрлері, халық ауыз әдебиеті, ақын-жазушыларымыздың таңдаулы туындылары болуын міндеттейді. Сондықтан бастауыш білім беру сатысынан бастап оқушыларды халық дәстүрлерін қастерлеуге баулу бүгінгі күннің аса маңызды мәселесіне айналып отыр.

Әлеуметтік-экономикалық өзгерістер бүгінгі жаңа қоғамда болып жатқан терең білім дамуына жаңа ықпалдарды талап етті, қалыптасқан әдіснама мен педагогика ғылымының парадигмалары қазір өзгерді. Білім беруді дамыту тұжырымдамасы тек қана білімнің теориялық ұстанымдарының жаңартылуына бағытталды, ал реформаның негізгі талаптарына жауап бере алмады. Сол себепті Қазақстан Республикасының 2011-2020 жылдар аралығында білім беруді дамытудың мемлекеттік бағдарламасына сәйкес білім берудің әрбір кезеңдеріне білім жүйелерінің жетілген жаңа үлгілерін енгізу міндеттелді, оның ішінде, гуманитарлық тәрбие парадигмасына айрықша назар аударылып отыр.

ХХ ғасырдың соңы мен ХХІ ғасырдың басында бұрынғы кеңестік жүйеде өмір сүрген барлық ТМД елдерінде, оның ішінде Қазақстанда тәрбие теориясы мен практикасы мәселесі үлкен дағдарысқа ұшырағаны айқындалды. Ол дағдарыс: құндылықтық, мақсаттылық, мазмұндық, технологиялық, нәтижеліліктің деңгейлерінің барлығында да көрініс тапты. Осындай тарихи-қоғамдық формация жағдайында, ғылыми-педагогикалық әдебиеттерге жасалынған талдау жаңа қоғамдық формацияның даму және қалыптасу ерекшеліктеріне сәйкес Қазақстанда жоғары және орта арнайы оқу орындары студенттерінің гуманистік көзқарасын қалыптастыру арқылы болашақ маманның адами сапасын арттырудың аса маңызды міндеттердің бірі екендігін көрсетіп беріп отыр [ 2] .

Жоғары және орта арнайы мектеп педагогикасы бүгінгі күні көптеген жалпығылымилық, әлеуметтік-философиялық, әлеуметтік-мәдени және адамгершілік-эстетикалық процестердің тоғысуына тап келіп отыр, өйткені қоғамдық өмірдің күрделі талаптарына сәйкес тәрбиенің құндылық сипаттарын қайта анықтау өзекті мәселе ретінде қарастырылуда. Оқу-тәрбие процесін гуманитарландыру арқылы, яғни болашақ маманға бүкіладамзаттық құндылықтарды дарыту арқылы әрбір студенттің тек білімі, біліктілігі және дағдысын ғана емес адамгершілік сипатын анықтайтын өзіндік рухани байлықтарының сапасын арттыру жүзеге асырылады деп саналады [3 ] .

Білім беру мен тәрбие арқылы жас ұрпақтың гуманистік көзқарасы мен дүниетанымын қалыптастыру педагогика тарихында кең қаралған мәселелер қатарына жатады. Педагогика тарихында жас ұрпақтың гуманистік көзқарасын қалыптастыру адамзаттың ізгілікті-прогресшіл бағытта дамуының басты алғы шарты екендігі Я. А. Коменский [4 ] , К. Д. Ушинский [5 ] , В. А. Сухомлинский [6 ] , Г. Н. Волков [7 ] , Ы. Алтынсарин [8 ] , А. Құнанбаев [9 ] , Ж. Аймауытов [10 ] , А. Байтұрсынов [11 ] , М. Жұмабаев [12 ] , т. б. еңбектерінде айтылған болатын.

Жас маманды қалыптастырудың ұлттық мазмұнын қамтамасыз ететін қазақ этнопедагогикасының тәлім-тәрбиелік әлеуетін пайдалану мүмкіндіктері туралы Н. Наурызбай [13 ] , Қ. Жарықбаев [14 ] , З. Әбілова [15 ] , Ә. Табылдиев [16 ] , С. Қалиев [17 ] , Қ. Бөлеев [18 ] , С. Ұзақбаева [19 ] , К. Қожахметова [20 ] , А. Қалыбекова [21 ] , М. Сарыбеков [22 ] , А. С. Мағауова [23 ] , А. Әбдікәрім [24 ] , Т. Қоңыратбаева [25 ] , К. Сейсенбаев [26 ] , Р. Төлеубекова [27 ] , Ж. Асанов [28 ] , Н. Көшеров [29 ] , С. Кенжахметұлы [30 ] , С. Ғаббасов [31 ] , А. Сейдімбек [32 ] және т. б. еңбектерінде жан-жақты зерттеулер жүргізілген. Жас ұрпаққа гуманистік тәрбие беру - адамгершілікке тәрбиелеудің теориялық-әдіснамалық негізі ретінде А. А. Бейсенбаеваның [33 ] , К. К. Жампеисованың [34 ] , К. Б. Жарықбаевтың [35 ] , Л. К. Керимовтің [36 ] , Б. И. Мұканованың [37 ] , Г. К. Нұрғалиеваның[38 ] , С. А. Ұзақбаеваның[39 ] , В. А. Кимнің [40 ] , Н. Д. Хмельдің [41 ] және т. б. зерттеу жұмыстарында мұқият қарастырылған.

Зерттеудің нысаны: бастауыш сыныптардың оқу-тәрбие үдерісі.

З ерттеу пәні: бастауыш сыныптарда халық дәстүрлерін тәрбие құралы ретінде пайдалану жолдары.

Зерттеудің мақсаты: бастауыш сыныптарда халық дәстүрлерін пайдалануды теориялық тұрғыдан негіздеу және оның әдістемесін жасау.

Зерттеу міндеттері:

-дәстүрлердің педагогикалық-теориялық мәні мен мазмұнын ашып көрсету;

- дәстүрлердің тәрбиелік мүмкіндіктерін анықтау;

- бастауыш сынып оқушыларын шежіре мен қазақ дастарханы дәстүрлерінде тәрбиелеудің мазмұнын айқындау;

- бастауыш сыныптарда халық дәстүрлерін пайдаланудың әдістемесін жасау.

Зерттеудің әдіснамалық және теориялық негіздері: халық дәстүрлері туралы философиялық, этнопедогогикалық, психологиялық, педагогикалық тұжырымдар, идеялар, жеке тұлғаға бағдарланған іс-әрекет, тұтас педагогикалық үдеріс, тәрбие теориялары, қазақ халық педагогикасының негізгі қағидалары.

Зерттеу көздері: тақырыпқа байланысты философиялық, этнопедагогикалық, педагогикалық және психологиялық еңбектер; Қазақстан Республикасының Конституциясы, Білім туралы заң, тұжырымдамалар, стандарт, оқу жоспарлары, оқулықтар, оқу-әдістемелік құралдар.

Зерттеу әдістері: тақырып бойынша әдебиеттерге талдау; бастауыш сыныптардағы озық педагогикалық тәжірибелерді зерттеу, бақылау, әңгіме, сауалнама, анализ, синтез.

Зерттеудің теориялық мәні және ғылыми жаңалығы:

-дәстүрлердің педагогикалық-теориялық мәні мен мазмұны ашып көрсетілді;

- дәстүрлердің тәрбиелік мүмкіндіктері анықталды;

- бастауыш сынып оқушыларын шежіре мен қазақ дастарханы дәстүрлерінде тәрбиелеудің мазмұны айқындалды;

- бастауыш сыныптарда халық дәстүрлерін пайдаланудың әдістемесі жасалды.

Зерттеудің практикалық маңызы. «Дәстүрлер - асыл қазынаң» атты бағдарламаны бастауыш сынып мұғалімдері өз жұмысында пайдаланса болады.

Зерттеудің базасы : Түркістан қаласындағы №17 мектеп.

Диплом жұмысының құрылымы: жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1 БАСТАУЫШ СЫНЫПТАРДА ХАЛЫҚ ДӘСТҮРЛЕРІН ПАЙДАЛАНУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ . . .

1. 2 Халық дәстүрлердің мәні мен мазмұны . . .

Дәстүр ұғымы барлық халықтарда бар. Ол тарихи негізінде қалыптасып, ұрпақтан-ұрпаққа берілетін әдет-ғұрып, жалпыға бірдей тәртіп, әдеп-инабат нормасы болып табылады. Дәстүр өзінің негізі мен қалыптасуы, өмір сүруі жағынан барынша ұлттық сипатта болады, әрбір халық жалпы адамзат мәдениетіне санасымен үлес қосады.

Дәстүрлердің жалпыға ортақ ең маңызды қызметі-адамдар арасындағы өркендеп және өзгеріп отыратын тұрақтылықты ретке келтіріп отыру болып табылады. Зерттеушілер дәстүр мен үрдістерді өндіріс тәсілдері мен оған сәйкес келетін өндірістік қатынастарды реттеу формалары ғана емес, сонымен бірге қоғам мүшелерін өзімшілдіктен, томаға тұйықтықтан құтқаратын құрал деп есептейді. Салт-дәстүрлер ұлттың ұлт болып қалыптасуымен бірге туып, бірге дамып келе жатқан тарихи және көне үдеріс. Ол ұрпақ тәрбиесінен мәдени тұрмысы мен шаруашылық тіршілігінен көрініс беретін құбылыс. Әдептілік негіздері-дәстүрлер мен ғұрып-салттар.

Ұлттық салттар мен дәстүрлердің, әдет-ғұрыптардың заманға сай ұрпақтарымызды өркендетер өрнектерін халық жоғары бағалайды. «Дәстүрдің де озығы бар, тозығы бар» деп халық ең озық дәстүрлерді дәріптеп, ұрпақтан-ұрпаққа мұра етіп қалдыруда: әдемі әдет, әсем әдеп, аталық дәстүр, рабайы рәсім-бәрі-бәрі ғасырлар бойы қалыптасқан халық педагогикасы, адамгершілікке толы үлгі-өнегелер, әрбір ұлттың тарихи, мәдени дәрежесін айқын бейнелеп тұрады, ұлттың ерекшелігін көрсетеді.

Өз ұрпағының өнегелі, өнерлі, еңбек сүйгіш, абзал азаматы болып өсуін армандағаннан-ақ қыз баланы үй сыпыру, төсек жинау, ыдыс-аяқ жуу, май құю, ас пісіру, су әкелу, сиыр сауу, өрмек тоқу, іс тігу сияқты шаруашылықтың алуан түріне, ал ұл балаларды қозы-лақ қайыруға, құлын ұстауға, мал бағуға, тай үйретуге, отын шабуға, қора салуға, ағаштан, теріден, темірден түрлі бұйымдар жасауға, яғни қол өнер шеберлігіне үйреткен.

Жастарға ән айтқызу, күй шерткізу, өлең-жыр жаттату, жаңылтпаш, жұмбақ үйрету немесе теңге алу, жамбы ату, аударыспақ, күрес т. б. ұлт ойындарын үйрету тәрбиенің өзекті мәселесі болған.

Ал, алтыбақан, шілдехана, қыз ұзату, келін түсіру сияқты ойын тойларда немесе қайтыс болған адамға ас беру жиындарында өнер сайысы өткізіліп, жеңімпаздарға бәйге беріп, ел жұрт болып мадақтаған.

Қыздар мен жігіттер бас қосқан жерде бір-біріне жұмбақ айтысып, ән салып, күй шертісіп, өнерлерін сынасқан. Кішіпейілділік, сыпайылық, ата-ананы құрметтеу, үлкенді сыйлау, халықтық тәрбиеден үлкен орын алған. Баланы бүкіл ауыл аймақ болып тәрбиелеу ежелден ел дәстүріне айналған.

Дәстүрдің тағы бір қызметі - жақындастыру. Бұл жерде дәстүр әлеуметтік бірлікті қалыптастырудың құралы және ұйытқысы, низамы (ережесі) сипатында көрінеді. Мұның тарихтағы айқын мысалдарының бірі-рулық қауымдастықтар, олардың ауыз бірлігі, тұтастықтарын ақтауға ұмтылушылық. «Кімнің жерін жайнайсың, соның жырын жырлайсың» деген мақал соған байланысты айтылған.

Дәстүр, салт-сана, әдет-ғұрып-жалпының ортақ игіліктері. Өйткені өз еліңнің, халқыңның ортасында өмір сүре отырып, оның салт-сана, әдет-ғұрыптарынан тысқары тұратын адам жоқ.

Адам қоғамда өмір сүреді, қоғам оған өзінің әдептілік - тәрбиелік қағидаларын, көнеден орныққан жон-жосынды орындауды, сақтауды талап етеді. Халық педагогикасын терең зерттеген ғалым С. Қалиев қазақ халқының салт-дәстүрлері құрылымын мына төмендегі сурет арқылы көрсетеді(сурет 1) :

Сурет 1 - Қазақ халқының салт-дәстүрлері құрылымы

Кесте 1 - Салт - дәстүрлердің этнопедагогикалық мәні

Кесте 2 - Ұлттық дәстүрлердің тәрбиелік мәні

Ғалым-психологтар Қ. Жарықбаев, Ә. Алдамұратовтар қазақ халқының салт-дәстүрлерінің психологиялық ерекшеліктеріне байланысты бағдарлама және арнайы еңбектер жазды.

Әрбір халықтың тарихи дамуында ғасырлар бойы қалыптасқан әдет-ғұрпы, салт-дәстүрлері бар. Ондай дәстүрлердің бәрі халықтың тіршілік бейнесін, тұрмыс, салтын, мінез-құлқын ерекшеліктерін білдіретін тұрақты қалып.

«Халқын қандай десең, салтын сынап біл» деген халық мақалы. Ұлттық салттар мен дәстүрлердің әдет-ғұрыптардың заманға сай, ұрпақтарымызды өркендетер өрнектерін халық жоғары бағалайды.

Қазақ халқының көптеген салт-дәстүрлерін топтауға болады. Кейбір авторлар, С. Қалиев және т. б. оларды үш үлкен топқа бөледі:

-бала тәрбиесіне байланысты салт-дәстүрлер;

-тұрмыс салт-дәстүрлері;

-әлеуметтік-мәдени салт-дәстүрлер;

Қазақтың салт-дәстүрлерін былайша кіші топтарға бөліп қарастыруға да болатын сияқты:

- отбасындағы салт-дәстүрлер;

- адамгершілік салт-дәстүрлері;

- еңбек салт-дәстүрлері;

- ойын-сауық салт-дәстүрлері;

- әсемдік салт-дәстүрлері;

- өнер салт-дәстүрлері;

- қарым-қатынас салт-дәстүрлері;

- үйлену салт-дәстүрлері;

- мейрамдық салт-дәстүрлері;

- тамақ-тағам жасау салт-дәстүрлері;

- киім киіну салт-дәстүрлері т. б.

Тәуелсіз ел жастарының санасын ұлттық ұлағатты қасиеттерді сіңіре білу дәстүрінің мәні зор. Ақынжанды, ақжарқын, шешен, өнерпаз, өнегелі халқымыздың ғасырлар бойы қалыптасқан тәлім-тәрбиелік әдеттері мен ережелері, рәсімдер мен салт-саналық дәстүрлерді жас ұрпақтың жан жүйесіне әсер етіп, санасына сіңсе, ол ұлттың мәдениетті игерген иманжүзді, инабатты, жалпы адамзаттық, асыл қасиеттерге ие болады.

Әдептілік, имандылық, мейірімділік, қайырымдылық, ізеттілік, ілтипаттылық, қонақжайлық құлықтары қалыптасқан халқымыздың осы асыл да абыройлы қасиеттерін жас ұрпақтың ақыл-парасатына азық ете білу үшін әрбір тәрбиеші, ұстаз халық педагогикасын, сан ғасырда қалыптасқан салт-дәстүрлі, әдеп-ғұрыптарды жан-жақты терең біліп, іс-қимыл жасауға, өркениетті өмірмен байланыстырып, тәлім-тәрбиеге пайдалана білуге, халық ана алдына борышты.

Әрбір халықтың рухани азығының қайнар бұлағы-оның халық педагогикасы, яғни ауыз әдебиеті мен ұлттық салт-дәстүрлері болып табылады.

«Қазақстан Ұлттық энциклопедиясында»: «Дәстүр - белгілі бір ұлттың немесе халықтың ұрпақтан ұрпаққа беріліп отыратын, тарихи қалыптасқан, олардың әлеуметтік ортасында ұзақ уақыт бойы сақталып отырған әлеуметтік-мәдени құндылықтар жиынтығы. Дәстүр өз ішінде қоғамды басқару жүйесін, әлеуметтік қарым-қатынас пішімдерін, шаруашылық жүргізу тәсілін, әлеуметтік мұра нысандарын (материалдық және рухани құндылықтарды), оларды ұрпақтан ұрпаққа қалдыру үрдістері мен тәсілдерін қамтиды. Белгілі бір қоғамдық тәртіптер, мінез-құлық нормалары, құндылықтар, идеялар, салт-жоралғылар, т. б. дәстүр ретінде қаралады. Қазақ халқы да дәстүрге бай халық. Ұлтымыздың тамаша дәстүрлеріне үлкенді сыйлау, қонақжайлылық, қайырымдылық, бауырмалдық, балажандылық, төзімділік, арлылық, т. б. жатады» деп тұжырымдалады [42] .

Ал «Педагогика және психология» қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігінде: « Дәстүр - тарихи тұрғыда қалыптасқан және ұрпақтан ұрпаққа беріліп отыратын қарекет пен мінез-құлық нысандары, сондай-ақ оларға ілеспе астасқан ғұрыптар, қағидалар, құндылықтар, түсініктер. Дәстүрлер өзінің қоғамдық маңыздылығын және тұлғалық пайдалылығын талай рет дәлелдеген қарекет нысандарының негізінде қалыптасады. Белгілі бір қауымның дамуының әлеуметтік жағдаяты өзгеруіне орай дәстүрлер ыдырауы, басқадай болып өзгеруі не алмасуы мүмкін. Дәстүр адамдардың өмірлік қарекетін реттеудің маңызды факторы болып қызмет етеді, тәрбие негізі болып табылады. Этнопсихологияда дәстүрлер топтамасы не шоғыры ұлттық қауымдастық сипаттамаларының бірі болып шығады. Қазақ халқы дәстүрге өте бай халықтардың бірі. Қазақ халқының дәстүрлеріне қонақжайлылық, қайырымдылық, бауырмашылдық, төзімділік және т. б. жатады. Жастарды ұлттық рухта тәрбиелеуде дәстүрдің маңызы зор. Дәстүр қоғамдық өмірдің әр түрлі салаларына (экономика, құқық, саясат, әдебиет, өнер) да тән. Бірақ бұлардағы дәстүрдің орны мен рөлі әр түрлі. Қоғамдық-әлеуметтік жағдайларға байланысты дәстүр жаңа нысан мен мазмұнға ие болып, өзгеріп отырады. Дәстүр ұлттық мәдениетпен тығыз байланысты. Сондықтан мәдениеті дамыған елдің дәстүрі бай болады», -делінген [98] .

Белгілі ғалым Қ. Б. Жарықбаев: «Қазақ халқының ұлттық дәстүрлерін басқа жұрт өкілдері де әділ бағалаған. Мысалы, қыр халқын алғаш зерттеушілердің бірі А. И. Левшин: «Қазақтардың басқа Азия халықтарына қарағанда қайырымдылық, адамды аяу, қарттарға құрмет көрсету, баланы аялап, жанындай жақсы көруі - айрықша қасиеті» деп баға берген», - дейді [99] .

Жалпы «дәстүр» сөзін ғалымдар түрліше сипаттайды. Философ ғалым Н. Сәрсенбаев «Әдет-ғұрып, дәстүр және қоғамдық өмір» атты еңбегінде: «Белгілі бір қоғамда немесе ұжымда қалыптасқан дәстүр өзінің өмір сүру заңдылығына толық ие болғанда ғана сол қоғамдық өмірден жалғасын тауып, тұрақты орын алуы мүмкін [43] », - десе, И. С. Кон: «Дәстүр дегеніміз-әдет-ғұрыптың өмірдегі әртүрлі формасы. Ол адамдардың белгілі бір бағыттағы тұрақты іс-әрекеті мен мінез-құлқының ұрпақтан-ұрпаққа ауысып берілетін түрі [44] », - дейді. Ал этнопедагог ғалым Ә. Табылдиев дәстүрге мынадай анықтама береді: «Дәстүр-әдепке айналған игі іс-әрекеттің әлеуметтік көрінісі, ұлттың ізгі қасиетін көрсететін мәдени құбылыс» [45] . Белгілі ғалым С. Қалиев: « . . . Дәстүрге ғасырлар бойы қалыптасып, сұрыпталған әдет-ғұрыптар, жол-жоралар, көзқарас-түсініктер жатады» дей келіп, дәстүр арқылы қоғамдық қатынастардың негізгі бейнелері көрініс беретінін айтады [46] .

Қазақ халқының салт-дәстүрлерін жинап, кітап етіп шығарып жүрген белгілі қаламгер С. Кенжеахметов [47] атадан балаға көшіп, жалғасып және дамып отыратын тарихи-әлеуметтік, мәдени-тұрмыстық, кәсіптік, салт-сана, әдет-ғұрып, мінез-құлық, тәлім-тәрбие және рухани іс-әрекеттің көрінісін дәстүр деп атаған, сонымен қатар дәстүр байлығы халықтың мәдени байлығы екендігін, ұлттық мәдениеттілік екендігін, рухани қазына екендігін айтады.

Мұхтар Арын «Бес анық» атты кітабында «Дәстүр» сөзінің араб тілінен ауысқандығын, мағынасы «орныққан, тұрақты» дегенді білдіретін, ал, «традицио» латынның «бірден бірге өткізу, бірден бірге беру» екендігін айта келіп, орысша «традиция»-ның бар кезеңде «дәстүрге» нақты аударма бола алмайтындығын ескертеді. «Дәстүр - күрделі процесс. Мұның өзі әдетте сол ұлттың психологиясына, дүниетанымдық деңгейіне сәйкес қалыптасып, ғасырлар бойы екшеліп сұрыпталып отыратын процесс», - деп, тұжырым жасай ды.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс