Әлеуметтану тарихының негізгі бағыттары жайлы

1.Әлеументтанудың қалыптасуындағы негізгі кезеңдер. Әлемдік әлеуметтанудың институционализациялануы. О.Конт . әлеуметтанудың негізін салушы.
2.Г.Спенсер және эволюцияның натуралистік концепциясы. Э.Дюркгеймнің әлеуметтануы. XX ғ. әлеуметтануы. А.Тойнбидің өркениет пен өмірлік циклдар теориясы. В.Паретоның циклдық өзгерістер теориялары.
3. П.Сорокиннің әлеуметтанулық теориясы. Әлеуметтанудағы құрылымдық функционализм (Т.Парсонс, Р.Мертон). М.Вебер әлеуметтануы және әлеуметтанудың қазіргі заманғы дамуындағы "веберлік ренессанс". Жаңа тарихи өлеуметтану. " Р.Мертон, Н.Смелзер және т.б. еңбектеріндегі нақты тарихи мәселелер мен оларды әлеуметтанулық талдау.
4.Ресейдегі әлеуметтанулық ойлаудың дамуы. ХІХ.ХХ ғғ. қазақ ойшылдарының адам мен қоғам дамуына деген әлеуметтанулық көзқарастары: Ш.Уалиханов, А.Құнанбаев, А.Байтұрсынов, Ә.Бөкейханов және т.б. қазақстандағы әлеуметтанулық ойдың институционализациясы

Қоғам өмірі адам баласын ежелден қызықтырды. Оның теориялық тұжырымдамаларын жасауға ежелгі грек ойшылдары Платон (б. з. д. 427-347) мен Аристотель (б. з. д. 384-322) үлкен үлес қосты. Антикалық алғашқы әлеуметтанушыларды әлеуметтік философтар деп атайды. Олар қазіргі әлеуметтанушылар сияқты салт – дәстүрді, адамдар арасындағы қарым–қатынасты зерттеді, фактілерді жинақтап қорытты, тұжырымдар жасады, бәрі –бәрі қоғамды қалай жетілдіру керектігі жөніндегі практикалық нұсқаулармен аяқталады. Антикалық дәуірде «қоғам» мен «мемлекет» ұғымдары ажыратылмай, синонимдер ретінде қолданылады.
Платон. Жалпы әлеуметтану мәселелеріне арналған алғашқы еңбек Платонның «Мемлекеті». Ол еңбек бөлінісінің ерекше рөлін баса көрсетіп, бірінші болып стратификация теориясының негізін қалады. Оның теориясы бойынша қоғам үш топқа (кастаға) бөлінеді: 1) Жоғарғы мемлекет басшылары, даналар, аристократтар; 2) орта, тәртіпсіздік пен бүлікшіліктерді басатын әскерлер; 3) Төменгі, қолөнершілер мен шаруалар кіреді. Жоғарғы топ үлкен артықшылықтарға ие, олар қашанда билікті теріс пайдаланылады. Мұндай жағдай болмас үшін, ақсүйектерді жекеменшіктен айыру керек, өйткені Платон түсінігінде жекеменшік ар-ожданнан бездіреді. Қоғамды басқаруға 50 жасқа толған жоғары білімді, талантты адамдарды жіберу керек. Олар бұл дүниенің қызығынан бас тартып, тіршілік арбауына түспей, өзіне шек қоя біледі.
Аристотель. Әлеуметтанулық ой жүйесінде Аристотельдің орны ерекше. Оның ілімінде қоғамдағы тәртіптің тірегі – орта топ. Одан басқа қоғамды екі топ бай – плутократия және меншігі жоқ - пролетариат бар. Мемлекет мынадай жағдайда жақсы басқарылады, егер кедейлер тобы мемлекетті басқарудан шеттетілмесе; 2) байлардың мүдделілік өзімшілдігі шектелсе; 3) Орта топ көпшілікті құрап қоғамда тұрақтылық қалыптасады. Қоғамды жетілдіру адамдарды теңестіру емес моральдық жағынан елді көтеру керек деп үйретеді Аристотель. Әкімдер жалпыға ортақ теңдікке ұмтылмай, тек мүмкіндіктер теңдігін қамтамасыз етуі керек. Ол жеке меншікті жақтайды. Өйткені, адамдар өзіне қатысты заттарға көп қамқорлық жасайды да, таза, адал мүдде қалыптастырады. Меншік ортақ болған жерде оған олар ерекше ынта бөлмейді, енжарлық танытады, ықыласын кемітеді. Екінші жағынан, мемлекет үшін адамдар арасындағы теңсіздіктің шектен шығуы - қауіпті. Аристотель орта топ көпшілікті құраған қоғамды алға тартады.
Сонымен, бұдан кейінгі дәуірлерде (орта ғасырларда қайта өрлеу дәуірінде де), қоғамдық өмір жайлы жан-жақты пікірлер болды, бірақ, оларды толық әлеуметтанулық ілім деп айтуға болмайтын еді. Өйткені, олар тек әлеуметтік ойлар философиясы немесе алғашқы әлеуметтанулық болжамдар ғана бола алады.
2. Әлеуметтанудың ғылым ретінде қалыптасуын француз философы Огюст Конттың (1798-1857) есімімен байланыстырады, ол ғылыми айналысқа алғаш рет «әлеуметтану» деген терминді енгізді. Конт нақты ғылым мен білімді үгіттеуші болды және әлеуметтанушыларды қоғамды қатаң ғылыми негізінде зерттеуге шақырады. Алайда, бәрі бірдей оған бір ауыздан үн қата алмады. Сондықтан да кейінірек қоғамтануда екі бәсекелестік бағыт қалыптасты, ол: позитивизм және антипозитивизм.
«Конттың 1830 жылдары «Позитивті философияның негізгі курстары» атты еңбегі жарық көрді. Міне, осы еңбегінде негізгі ойлары айтылады. Конт негізін қалаған позитивзмнің (Латын тілінде positivus-жағымды) негізгі мәні мынада, әлеуметтану субъективті пікір мен абстрактілі дәлелсіз философиялыққа салынбауы керек. Ол қоғамды зерттейді, қоғам тірі табиғат сияқты «организм». Табиғат заңдары сияқты, оның дамуын объективті заңдар басқарады. Сондықтан да ол әлеуметтану, биология, анатомия және т.б. жаратылыстану ғылымдары үлгісіндегі нақты ғылымдар жүйесіне кіреді, ол нәтижесін тексеріп білуге болатын дәлелді ғылым. Мұндай «түсіндіруші әлеуметтану», олардың ойынша, қандай да болсын идеология мен жеке адамдардың пікіріне тәуелді болмауы керек.
Антипозитивизм мен «ұғындырушы әлеуметтану» қоғам туралы ғылымда басқаша көзқарас қалыптастырады. Бұл бағыттың негізгі өкілі әлеуметтанушы, философ, және тарихшы М. Вебер (1864-1920) болды. Ол және оның ізбасарлары әлеуметтік өмірді зерттеудің негізі ретінде оны ұғынуды алды және оған субъективті баға берудің мүмкіндігін айтты.

1. Әбсаттаров Р. М. Дәкенов. Әлеуметтану. Оқулық. Алматы. 2004., 2007ж.
2.Әлемдік әлеуметтану антлогиясы. Алматы. Қазақстан. 10 томдық. 2006ж.
3.Икенов А.И. Әлеуметтану негіздері. Алматы. Экономика. 2004ж.
4.Қарабаев Ш. Әлеуметтану негіздері. Алматы. 2008ж.
5.Ғабдуллина Қ. Құқық әлеуметтануы. Алматы. 2005ж.
6.Рахметов К.Ж., Болатова А.Н. Социология. Алматы. 2005ж.
7.Оданова Р.К. Жалпы әлеуметтану. Лекциялар курсы. Шымкент. 2004ж.
8.Айбеков Б.Ө., Абенов К.К. Әлеуметтану. Оқу құралы. Шымкент. 2003ж.
9.Смелзер Н. Социология. М., 1994. Гл. 9.