Тыныс алу және оның өсімдік организмі басқа функциялармен байланыстылығы

Пән: Медицина
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 19 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

І. Кіріспе . . . 3

ІІ. Негізгі бөлім . . . 5

2. 1Тыныс алу және оның өсімдік организмі басқа функциялармен байланыстылығы . . . 5

2. 2 Оттегінің ырықтануы туралы ұғымдар . . . 6

2. 3. Тыныс алу мен ашу процестерінің байланыстылығы . . . 9

2. 4. Тыныс алудың ферменттік жүйелері . . . 11

2. 5. Тыныс алу процесінің реттелуі . . . 12

2. 6. Тыныс алу процесіне сыртқы және кейбір ішкі жағдайлардың

әсері . . . 17

ІІІ. Қорытынды . . . 20

IV. Қолданылған әдебиеттер . . . 22

Кіріспе

2. 1. тыныс алу және оның маңызы туралы жалпы ұғым.

Тыныс алу жер бетіндегі барлық организмге, кез келген органға, жеке ұлпаларға және клеткаларға тән өте күрделі процесс. Организмнің тыныс алуы тоқтаса тіршілігі де тоқталады.

Өсімдіктердің тыныс алуында фотосинтез нәтижесінде пайда болған өнімдер оттегінің әсерінен тотығып ыдырап, қарапайымдау аралық заттарға және ең соңында анорганикалық өнімдерге айналады. Органикалық күрделі қосындылардың біртіндеп ыдырауына байланысты бөлінген энергия клетканың бөлінуіне, өсу, даму және көбею, судың және қоректік заттардың сіңіп, таралу, осыларға байланысты алуан түрлі синтездік процестерге жұмсалады. Сонымен қатар сатылылықпен пайда болатын аралық қосындылар бола алады. Жалпы айтқанда тыныс алу, біріншіден организм тіршілігі үшін қажет энергияның ішкі көзі, екінші негізгі зат алмасу процестерін өзара байланыстырушы орталық болып есептеледі.

Өсімдіктің тыныс алуына, негізінен көмірсулар пайдаланылады. Бірақ өсімдіктің түрлеріне, өсіп даму кезеңдеріне, сыртқы ортаның жағдайларына байланысты басқа органикалық қосылыстар пайдалануы мүмкін.

Тыныс алудағы химиялық өзгерістердің жалпы теңдеуін төмендегіше бейнелеуге болады:

С ₆ Н ₁₂ О ₆ + 6О ₂ = 6СО ₂ + 6Н ₂ О + 2867 кДж.

Яғни глюкозаның бір молі (180г) тотыққанда оттегінің 6 молі сіңіп көмір қышқыл газының 6 молі, судың 6 молекуласы және 2867 кДж энергия бөлінеді. Бұл теңдеуден тыныс алу фотосинтезге қарама - қарсы процесс екендігін байқауға болады.

Термодинамикалық заңдылықтарға сәйкес кез келген экзотермиялық процесте жылылықтың жалпы мөлшері өзгермейді. Сондықтан көмірсулардың және басқа да органикалық қосындыоардың физиологиялық тотыығуының энергетикалық нәтижелілігі, осы заттарды калориметрлік бомбада жандырғанда бөлінетін энергияға тең болады.

Биологиялық тотығудағы энергия тиімділігі нәтижесінде органикалық қышқылдар және басқа да қосындылар пайда болатын, аралық реакцияларға да тәуелді емес. Егер тыныс алуға майлар пайдаланылса, онда бөлінетін энергия едәіу көбірек болады. Мысалы көмірсулар мен белоктардың 1 грамын жаққанда 39 кДж энергия бөлінетіндігі анықталды. Майлардың каллориялылығының жоғарылау болатындығы, олардың молекуласында, глюкозаға қарағанда, сутек атомдарының салыстырмалы көптігі және оттегінің аздығына байланысты.

Өсімдік клеткасының тыныс алуына алуан түрлі органикалық қосындылар пайдаланылады. Олардың тотығу - тотықсыздану арқылы өзгеруі өте күрделі катализдік жүйелердің - сутегі мен оттегін ырықтандыратын ферменттердің, аралық тасмалдаушылық қызмет атқаратын және тқосымша ферменттердің қтысуыымен жүзеге асады.

Тыныс алу процесіне қатысатын алуан түрлі ферменттік жүйелер өсімдік организмін ұдайы өзгеріп тұратын сыртқы орта жағдайларына ббейімдеушілік мүмкіндігін қамтамассыз етеді. Катализдік жүйелердің көмегімен тыныс алуға пайдаланылатын органикалық заттар жер шарындағы барлық тірі организмдердің тіршілігін қамтамассыз ететін қоректің және энергияның жалғыз ғана негізгі көзі болып есптеледі. Бірақ, ассимилляттардың барлығы дерлік химиялық энергия да организм қажетіне тікелей пайдаланылмайды.

Осы энергияның актифті күйге - «әсер энергиясына» өзгеруі және органикалық заттардың организм оңай пайдалана алатын күйге ауысуы тыныс алу нәтижесінде ғана жүзеге асады. Сонымен қатар, тек осы процесс арқылы ғана өсімдіктің түссіз клеткаларының және қараңғылықта хлорофильді клеткалардың қажеті қамтамассыз етіледі.

Тыныс алу туралы ілімнің даму тарихы.

Тыныс алу туралы ұғымдар өсімдіктер физиологиясы ғылымының жеке саласы ретінде қалыптаса бастаған кезден - ақ пайда болды. Бірақ, ол туралы ілімнің дамуы XVIII ғасырдың соңғы ширегінде басталды. Бұл кезде Дж. Пристли. А. Л. Лавуазье және басқа да ғалымдардың зерттеулері нәтижесінде ауа құрамы анықталып, оттегі ашылған болатын. Хайуанаттардағы тыныс алу процесін және жануарларды қатар зерттеп А. Л. Лаваузье 1773 - 1783 ж. ж. тыныс алуда және жануда оттегі сіңіп, көмірқышқыл газы бөлінеді деген тұжырым жасады. Ол өзінің тәжірбиелеріне сүйеніп жану процессіне оттегі қажет, ал тыныс алу - тірі организмде қоректік заттардың баяу жануы деп ұйғарды. Я. Инегнхауз 1778 - 1780 ж. ж. жасыл өсімдік жарық жағдайына байланысты СО ₂ сіңіріп, О ₂ бөлуімен қатар, О ₂ сіңіріп, СО ₂ бөліп шығаратындығын дәлелдеді. Шамамен, 20-25 жылдан соң Н. Т. Соссюр өз тәжірбиелерінің нәтижесінде жасыл өсімдіктерде газ алмасудың өзара қарама-қайшы екі түр бар екендігін дәлелдеді. Ол өсімдіктің жасыл бөліктерінен СО ₂ бөлінуі және оттегінің сіңуі тек қараңғылықта ғана, ал түссіз бөліктерінде - түнде де, күндіз де байқалатынын көрсетті. өте дәл әдістермен жүргізілген осы зерттеулер нәтижесінде қалыптасқан қорытындылар көп уақытқа дейін ғалымдар арасында қабылданбады. Көптеген беделді зерттеушілер, өсімдік организмінде тыныс алуға бейімді дербес органның жоқтығына сүйеніп, осы процестің болатындығына күмәнданды. Сондай-ақ бір организмде қатарынан қарама-қарсы екі процесс - фотосинтез және тыныс алу болуы мүмкін емес деп ұйғарылды.

Осыған байланысты 1842-ж атақты неміс ғаламы Ю. Либих өсімдіктерде тыныс алуды жоққа шығарып, түнде СО ₂ - нің фотосинтезге пайдаланылмаған қалдығы бөлінеді деген тұжырым жасады.

Бірақ ХІХ ғасырдың соңғы, ХХ ғасырдың алғашқы кезеңдеріндегі зерттеулердің нәтижесінде хайуанаттар мен өсімдіктердегі тыныс алу біртектес екендігі туралы жаңа мәліметтер алынды. Тыныс алу процесіне пайдаланылатын заттардың ең негізгісі көмірсулар болатындығы дәлелденді. Осы ілімнің жан-жақты тереңдеп дамуына үлес қосқан ғалымдар И. П. Бородин, Х. Ф. Шейнбайн, А. Н. Бах, В. И. Палладин, С. П. Костычев, О. Варбург, Х. Виланд зерттеулері биологиялық жағдайда тірі клетканың сырттан энергия пайдаланбай органикалық заттарды тотықтыру қабілеттілігін қамтамассыз ететін фактролардың тегін табуға бағытталды.

ХХ ғасырдың 20-шы жылдарынан бастап жүргізілген Д. Кейлин, Г. Эмден, О. Мейергоф, Х. Кребс, А. Сент-Дьерди, В. Христиан, Д. Грин, С. Очоа, Х. Теорель, Д. М. Михлин және т. б. ғалымдардың зерттеулерінің нәтижесінде тыныс алу процесінің химиялық негіздері мен ферменттік механизмдері анықталды.

Алдымен хайуанаттар тыныс алуындағы ашылған заңдылықтар өсімдіктерге де тән екендігі, сонымен қатар соңғыларда осы процеске байланысты катализдік жүйелер хайуанаттардағыға қарағанда күрделірек болатындығы нықталды.

Қазіргі кездегі көзқарастарға с»йкес оттекті (аэробтық) тыныс алу жерге жақын атмосферада бос оттегі пайда болған соң ғана қалыптасты. Жасыл өсімдіктер жоқ кезде бідздің планетадағы организмдерде энергияның алмасуы анаэробтық жолмен, яғни оттегінің қатысуынсыз жүзеге асқан.

Анаэробтық процестің аэробтық түрге ауысуы тыныс алуға жұмсалатын заттар молекуласындағы энергияның толығырақ және тиімді пайдаланылуына мүмкіндік туғызады. Осы өзгерістің өзі, эволюция процесінде клеткадағы энергиясы мол күрделі қосындыларды біртіндеп энергиясы аз күйге дейін ыдырататын, жаңа ферменттік жүйелердің қалыптасуына байланысты болды.

Аэробтық процестің қалыптасуына байланысты анаэробтық процесс түгелінен жойылып кеткен жоқ. Керісінше, ол тыныс алудың белгілі бір сатысы болып қалды.

2. 2. Оттегінің ырықтануы туралы ұғымдар.

Оттегі молекуласы - О ₂ химимялық жағынан реакциялық қабілеттілігі төмен, өздігінен биологиялық ортада (организмде) тыныс алуға жұмсалатын заттарды тотықтыра алмайды. Бұндай реакцияларға қатысу үшін ол алдымен ырықтануы (активтенуі) қажет.

Өзінің тотығу процестерінің химиялық негіздеріне арналған зерттеулерінде А. Н. Бах молекулалық оттегі тотықтырғыш болуы үшін оның қос байланысы үзіліп босануы қажет деген тұжырымға келді. Ол өзінің осы пікірін 1897ж. «биологиялық тотығудың асқын тотықтық теориясы» түрінде қалыптастырды.

Осы теорияға сәйкес оңай тотыққыш қосынды - А оттегімен әрекеттесіп қос байланысы үзіліп, асқан тотыққа - АО ₂ айналады. Осы қосынды В қосындысымен «рекеттесіп оны тотықтырады. Содан соң осы реакция оттегінің екінші атомымен және В қосындысының екінші молекуласымен қайталанады. Нәтижесінде

алғашқы қосынды - оттегінің акцепторы - А толығынан тотықсызданып, В қосындысы толығымен тотығады:

А. Н. Бахтың ұйғаруынша екінші және үшінші реакцияларға пероксидаза қатысады. Оттегін активтендіретін А қосындысын фермент деп ұйғарып, А. Н. Бах оны «оксигеназа» деп атады. Кейінірек, ол өсімдік ұлпалары жарақаттанғанда ауаның әсерінен қоңырланатынын қосындылар осы заттар деп қорытынды жасады. Дәл осылай оңай тотығатын заттар ғана оттегін байланыстырып асқын тотыққа айналады.

Осыдан көп кейінірек, яғни 1955 ж. жапония ғалымы О. Хаияши, америка ғалымы Г. С. Мэзон өзінің қызметкерлерімен бірге жаңа әдістер қолданып, оттегінің органикалық қосындыларға қосылу мүмкіндіктерін зерттеді. Хаяиши оттегінің ауыр изотопын қолданып, пирокатехиннің пирокатехаза ферментінің әсерінен тотығу процесін зерттеді.

Бұл реакциядан пирокатехин қышқылындағы оттегі таңбалы екендігі байқалып тұр. Сонымен өте дәл тәжірбиенің нәтижесінде оттегінің молекуласы органикалық қосындылардың құрамына қосыла алтындығы дәлелденді.

Қазіргі кезде, биологиялық тотығудың асқын тотықтық теориясына байланысты, оттегінің органикалық қосындыларға ену жолдарының тыныс алуға қатысты емес екендігі белгілі болды. Неміс биохимигі О. Г. Варбург 1921 ж. тыныс алуға басытқылардың әсерін зерттеп, көміртек тотығып және синиль қышқылы оттегінің сіңуін тежейтіндігін байқады. Ағылшын биохимигі Д. Кейлин 1925 ж. клеткаларда оттегінің сіңуін жеделдететін цитохромоксидаза болатындығын нақты дәлелдеп, басқа да цитрохромдарды ашты. Содан соң барлық аэробты органиызмдерде цитохромдар табылып, тыныс алудың ең соңғы сатысы оттегіне электрондар мен протндардың тасмалдауынан судың пайда болуымен аяқталатындығы анықталды.

Органикалық қосындылар басқа жолмен де, яғни сутегінің бөлінуі арқылы да тотығады. Кезінде Бах өзінің асқын тотықтық теориясымен қатар, биологиялық тотығу электрондар мен протондардың бөлінуіне де байланысты деген болжам ұсынған болатын. Бұл жағдайда оттегі сутегінің бірінші акцепторын тотыққан қалпына қайтару қызметін атқарады. Бахтың ойынша бұл процесстегі реакциялардың бір ізділігі төмендегенше белгіленген болар еді.

Бахтың бұл болжамын В. И. Палладин тынс алу механизмінің нақты теориясына дейін дамытты. Өзі 1903-1916 ж. ж. тыныс алу пигменттерін зерттеумен айналысып, химиялық реакциларды талдауға өте ыңғайлы жасанды үлгі ашты. Ол кәдімгі метилен көгі болатын. Егер, ішіне метилен көгінің ерітіндісі құйылывған пробиркаға бидайдың өнген ұрығының бірнешеуін салып, ауаны ығыстырып, тығындап қойса, біраз уақыттан кейін ерітінді түссізденеді. Одан соң пробирканың аузын ашып ішіндегі ерітіндіні шайқаса ол қайтадан көгереді. Сонымен, оттегімен әрекеттескенде бояғыш тотығып көгереді де, тірі тұқым өскіні бояғышты тотықсыздандырады. Бұндағы метилен көгінің тотыгу оттегінің қосылуынан емес, сутегінің бөлінуіне байланысты. Бояғыш электрондар мен протондардың енуіне байланысты тотықсызданады.

Өзінің осы және басқа тәжірибелерінің нәтижесінде Палладин 1912 ж. тыныс алу химизмінің жалпы теориясын қалыптастырып, оның негізгі теңдеуін анаэробты (1) және аэробты (2) деп бөлді:

1) С ₆ Н ₁₂ О ₆ + 6Н ₂ О + 12R 6СО ₂ + 12 RН ₂

2) 12 RН ₂ + 6О ₂ 12 R + 12 Н ₂ О

С ₆ Н ₁₂ О ₆ + 6О ₂ 6СО ₂ + 6Н ₂ О

Мұндағы, R - боялған тыныс алу пигменті, тыныс алатын заттан (субстрат) сутегін бөліп алады. RН ₂ - түссіз тыныс алу хромогені.

Келтірілген теңдеулерден көрінгендей, тыныс алудың бірінші, анэробтық сатысында су және ерекше тыныс алу хромогендері қатысып, глюкоза сутегінің бөлінуінен тотығады. Екінші - анаэробтық реакцияда хромогендер қайтадан тотығып, одан бөлінген сутегі оттегіне қосылып, су пайда болады. Бұл жерде судың екі түрлі маңызын - бір жағынан сутегінің, екіншіден оттегінің көзі екендігін байқауға болады.

Палладиннің ұйғаруынша оттегінің молекуласы хромогенді тотықтырып, пигменттерге айналдыру ролін атқарады, яғни сутегін қабылдағыштарды қалпына келтіреді.

А. Л. Курсанов және Б. Б. Вартапетян 1955 ж. ¹⁸ О қолданып жүргізген тәжірбиелерінде тыныс алуда сіңген оттегі шындығында судың пайда болуына жұмсалатынын түпкілікті дәлелдеді.

2. 3. Тыныс алу мен ашу процестерінің байланыстылығы.

Жоғарыда баяндалған мәліметтерден тыныс алу процесі екі негізгі сатыдан тұратындығы айқын көрінеді. Бірінші, анаэробтық сатыда тыныс алуға жұмсалатын зат (көмірсулар) пирожүзім қышқылына, екінші - аэробтық жағдайда соңғы өнімдерге - СО ₂ және Н ₂ О дейін өзгереді. Сонымен, тыныс алу мен ашу процесстерінің арасында белгілі байланыстылық байқалады. Осы процесстердің арасындағы генетикалық байланыстылық туралы ілімді С. П. Костычев қалыптастырды.

Дегенмен, осы бағытта ең алғаш зерттеулер жүргізген ғалымдардың бірі - Н. Соссюр ХІХ ғасырдың бас кезінде-ақ жасыл өсімдіктер оттексіз ортада да СО, бөліп шығарады деген болатын.

Сол шамаларда Л. Пастер жасыл өсімдік ұлпалары анаэробтық жағдайда көмірқышқыл газын бөлумен қатар спиртті, яғни спирттік ашу процесінде пайда болатын басқа қосындыларды да бойында жинай алады деп ұйғарды. Ол жасыл өсімдіктен бөлінетін СО ₂ , ешқандай микроорганизмдердің қатысуынсыз, тікелей өсімдіктің өз ұлпаларындағы реакциялардың нәтижесі екендігі дәлелдеді.

Осы кездері неміс физиологы Е. Пфлюгер хайуанат оттексіз ортада біраз уақытқа дейін тіршілігін сақтай алтындығын байқады. Осы жағдайда хайуанаттан бөлініп шығатын көмір қышқылын Пфлюгер органикалық молекулалардағы байланысқан оттегінің әсерінен ыдыраудың өнімі деп қарады. Сондықтан осы процесті ол молекулалық тыныс алу деп атады. Кейінірек С. П. Костычев бұл процесті анаэробтық тыныс алу деп атауды ұсынды.

Е. Пфлюгер ең бірінші хайуанаттардағы молекулалық тыныс алуды оттекті, немесе қалыпты тыныс алудың ерекше, алғашқы сатысы деген болжам айтты. Оның ойынша осы алғашқы сатыда тыныс алу заттары оттексіз ыдырап, оңай тотығатын қосындыларға, мысалы спиртке айналады. Екінші сатыда, анаэробты жағдайда пайда болған спирт ауадағы оттегінің әсерінен соңғы өнімдерге - СО ₂ және суға дейін ыдырайды. Осы көз қарасты ХІХ ғасырдың аяқ кезіндегі көрнекті физиолог - ботаниктердің бірі В. Пфеффер де жақтады. өз зерттеулерінің нәтижесіне сүйеніп, Пфеффер мен Пфлюгер тыныс алу механизмін сипаттайтын төмендегідей екі теңдеуін ұсынды:

1) С ₆ Н ₁₂ О ₆ + 6Н ₂ О + 12R 6СО ₂ + 12 RН ₂

2) 12 RН ₂ + 6О ₂ 12 R + 12 Н ₂ О

С ₆ Н ₁₂ О ₆ + 6О ₂ 6СО ₂ + 6Н ₂ О

Сонымен қатар Пфеффер спирт өсімдіктерінің қалыпты тыныс алуының аралық өнімі және тыныс алу ашу процесімен байланысты деген көзқарасты да ұсынды.

Тыныс алу мен ашу процестерінің өзара байланысытылығы туралы дәлелдер В. И. Палладин мен С. П. Костычев тәжірбиелерінде де алынған болатын. Олар өнген тұқымдарда және өркендердің өсу нүктелерінде анэробтық және аэробтық жағдайларда да спирт пайда болатындығын байқады. Осы алнған деректер, өте маңызды болғанымен, қалыпты тыныс алу мен ашу процестері арасындағы байланыстылық негізін толық ашуға мүмкіндік бере алмады. Сондай-ақ оттексіз жағдайда өсімдіктердің тыныс алу және ашытқыларға спирттік ашу процестерінің ұқсастығы туралы сұрақта шешусіз қалды.

Осы сұрақтарды шешуде С. П. Костычев зерттеулері үлкен маңызға ие болды. Ол өсімдіктің қалыпты - аэробтық тыныс алуында спирт төмендегідей екі себептен аралық зат бола алмайтындығын тәжірбие жүзінде дәлелдеді: біріншіден, спирт улы зат, өсімдік ұлпасында көп мөлшерде жиналмайды, екіншіден, ол өсімдік ұлпаларында глюкозаға қарағанда өте нашар тотығады. Бұл дәлел Пфлюгер мен Пфеффердің көзқарастарына қарама - қайшылық туғызды.

2. 4. Тыныс алудың ферменттік жүйелері.

Тірі ұлпалардағы органикалық қосындылардың тотығуы сутегін және молекулалық оттегін ырықтандыратын, аралық сутегін тасымалдаушы қызметін атқаратын алуан түрлі ферменттердің қатысуымен жүзеге асады.

Тыныс алудың ферменттік жүйелері, химиялық механизмдері сыртқы орта жағдайларының үздіксіз өзгергіштігіне бейімделіп қалыптасқан.

Өсімдіктердегі тотығу - тотықсыздану аппаратының құрылымын сипаттайтын үш түрлі еркешелігін атауға болады. Біріншіден, өсімдікте тотықтыру жүйелерінің алуан түрлі болуы. Осыған байланысты клеткадағы белгілі бір реакцияға, немесе функциясы жағынан тектес реакцияларға бір ғана емес, бірнеше фермент қатысуы мүмкін. Бұның өзі өсімдіктегі биологиялық тотығу жолдарының, оған катлиздік жүйелердің қатысу үлесінің құбылмалылығын қамтамассыз етеді. Тотығу процесінің механизмдері мен жолдарының құбылмалылығы өсімдіктердің сырқы орта жағдайларына бейімделушілік мүмкіндіктерін молайтады.

Тотығу аппаратының екінші ерекшелігіне катализдік жүйелердің атқаратын қызметінің көптігін, яғни катализдеушілердің көп қасиеттілігін жатқызуға болады.

Үшіншіден, тотығу аппаратының орналасу орындары да көп болады. Қазіргі кезде протопласттың құрылымды бөліктерінің барлығында дерлік өздеріне тән тотығу жүйелерінің болатындығы анықталды.

Оксидоредуктазалар.

Бір заттың тотығуы екінші заттың тотықсыздануымен қатар жүретіндіктен, осы реакцияларды катализдейтін ферменттер оксиредуктазалар деп аталады. Олардың барлығы да ферменттердің І-класына жатады.

Донор - электрон мен протонды беруші, акцептор оларды қабылдаушы, энзим ауысу реакциясын іске асырады.

Субстрат тотыққанда НАД ⁺ тотықсызданған НАД түрге ауысады да, екінші протон ортаға бөлінеді. Анаэробты дегидрогеназаларға , лактатдегидрогеназа, малатдегидрогеназа, т. б. жатады. Коферменті, НАД - тан бір фосфаты артық, НАДФ болатын анаэробты ферменттер де бар: , глюкоза - 6 - фосфатдегидрогеназа, 6 - және т. б.

Ферменттік заттың ерекшелігі оның белокты бөлігіне байланысты. Көптеген НАД - және НАДФ - тәуелді дегидрогеназалар екі валентті метаодар иондардың болуын қажет етеді.

2. 5. Тыныс алу процесінің реттелуі.

Тыныс алу процесінің реттелуі, ең алдымен, оған пайдаланатын заттардың икембілігіне, мөлшеріне және құрамына байланысты. Оксидоредуктазалардың, митохондриялық ЭЭТ және цитоплазмадағы оксигеназалар ырықтылығы, олардың бәріне ортақ өнімдер үшін бәсекелестігне және реттеушілер ретінде әсер ететін жағдайларға байланысты реттеледі.

Ферменттердің ырықтылығына байланысты клеткадағы физикалық - химиялық жағдайлар күшті әсер етеді. Фитогармондар тыныс алу процесінде клеткалар қызметін, немесе белоктардың түзілуін ырықтандыру, немесе басытқылау арқылы әсер етеді. Белгілі оксидоредуктазалардың синтезделуі геноммен бағытталып, клеткалардың әрекеттік күйіне және даму бағдарламасына байланысты жүзеге асады.

Электрондар мен протондардың тасымалдану жолдарының түрлері.

Тотығу процесінің көпшілігі электрондардың соңғы оксидазалар арқылы оттегіне жетуімен аяқталады. Ондай оксидазалық жүйелер митохондрияларда, эндоплазмалық торда, плазмалеммада, цитоплазмада орналасады. Митохондриялардың ішкі мембранасында орналасқан электрон тасымалдаушы тізбектін соңғы оксидазасы - цитохромоксидаза болып есептеледі. Электрон тізбек арқылы ауысқанда бөлінетін энергия АТФ молекуласында байланысқан күйге ауысады.

Цитоплазмадағы тотықсызданған пиридинуклеотидтерді тотықтыратын жүйелердің соңғыларына мысты оксидазалар - аскорбатоксидаза және полифенолоксидаза жатады. Клеткадағы маңызды тотықсыздандырғыш - глутатион мен НАД(Ф) Н - тың қызметтері, аскорбатоксидазаға байланысты.

Полифенолоксидаза о-фенолдарды, n-фенолдарды, моно-фенолдарды және т. б. тотықтырады. Бұл тотығу НАД(Ф) Н немесе аскорбатоксидазаның тотығуына байланысты. Полифенолоксидаза өсімдіктегі жаралану реакциясына қатысады. Өсімдік ұлпалары жарақаттанғанда бөлінетін фенолдар осы ферменттің әсерінен хинондарға айналады.

Флавопротеинді оксидазалар да цитоплазмада болады.

Осы аталған оксидазалардың әрқайсысының оттегінің мөлшеріне, температураға байланысты ерекшеліктері бар.

Өсімдік клеткаларында оксигеназалардың да біраз түрі кездеседі.

Тыныс алуға пайдаланылатын заттар және тыныс алу коэффиценті.

Тынс алу процесінде, негізінен, бос көмірсулар жұмсалатындығы туралы бұрын айтылған болатын. Олардың кейбір қоры кейбір жағдайларға байланысты таусылған кезде, қор күйдегі полимерлер де - полисахаридтер мен белоктар, майлар пайдалануы мүмкін. Бірақ олар алдын-ала ыдырауы керек.

Өсімдіктегі қорлық көмірсуларға крахмал, инулин, гемицеллюлозалар жатады.

Майлы дақылдардың өнген тұқымдарының тыныс алуына негізінен майлар жұмсалады. Олар алдыман липаза ферментінің әсерінен глицерин мен май қышқылына ыдырайды. Глицерин фосфорланып тотығып, фосфоглицерин альдегидіне айналады.

Май қышқылдары біртіндеп, β-тотығу нәтижесінде, аәетил-КоА түріндегі қалдыққа айналып, глиокислаттық циклге қатысады.

Қор күйіндегі белоктардың тыныс алуға пайдалануы амин қышқылдарға ыдырауынан басталып, олардың тотығып, ацетил КоА, немесе кетоқышқылдарға дейін өзгерген күйлерінің Кребс цикліне енуімен аяқталады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.