Ислам дінінің әлемге таралуы

Пән: Дінтану
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР

І. Кіріспе

ІІ. Негізгі бөлім

Исламның әлемге таралуы

2. Ислам дінінің қысқаша тарихы

Ислам діні туралы түсінік

4. Исламның тоқырауға ұшырауы

ІІІ. Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе

Ислам дінін алғаш рет мемлекеттік дін деп танып, қабылдаған Қарахан мемлекетінің қағаны Қарахан (Сатұқ-Боғра, исламша аты Кемал) болды. Бұл әлгінде айтылған Әбдірахым баптың немересі Әулие Ата еді.

Дегенмен ислам діні әлі де болса қазақ халқының бойына терендеп сіңе алмай, ескі наным-сеніммен астарласып, қатарласып жүрді. Халықтың рухы, діні ислам деп айтылғанымен, тұрмыс-тіршілігі, әдет-ғұрпы онша өзгеріске ұшыраған жоқ. Бұл жөнінде Ш. Уөлиханов: «Діни жетекшісі - молдасыз, сауатсыз халық арасында мұсылман діні ойдағыдай тамыр жая алмады. Ислам дінінің әуезді дыбысы мен түсініксіз сөздер тізбегінің астарында шамандық салт-сана қалып қойды. Сондықтан да діни атаулардың аттары, терминдер ғана өзгерді, ал негізгі шамандық туралы түсінік баяғы қалпында қалды» (Ш. Уалиханов. Таңд. шығ., Алматы, 1985 жыл, 170 бет) .

Халықтың көбі осы айтқандай көкірегі таза, бірақ діни оқуы жоқ қалпында қалып келді. Дін негізінен мектеп-медреселер арқылы таратылатыны белгілі. Ал, көшіп жүрген қазақ үшін бір жерде отырып қалу әрі тиімсіз, әрі бір есептен қорлық сияқты болатын. Отырықшы елді кедей, жатақ деп төмен санайтын көшпенділік өрлік те жоқ емес. Шарттары ауыр мұсылманшылық талаптарын бұлжытпай орындап отыру қарапайым шаруаға оңай емес еді.

Ислам философиясының түсіндіруінше, дін дегеніміз - әлемді байланыстыратын күш Алланың барлығына сенім. Ислам тұжырымдамасы бойынша, рухани жетілу сатысының бірінші деңгейінде тұрған адамның алғашқы махаббаты, таза құлшылығы, қорқынышы Аллаға арналады. Сөйтіп, шынайы діндар болып, жас кезінен Алланың ғана бұйрығын орындаушы болып өседі. Діни тұрғыдан, дін - бүкіл болмыстың түпкі себебі барын, дүние-болмыстың жаратылу мақсатын, оның сыр-сипатын түсіндіріп, танып-білуге және адамның рухани жетілуіне мүмкіндік жасайтын әдіс-әрекеттер мен бүкіл дүниетанымды болмысты, толық қамтитын өте кең, ауқымды ұғым.

Исламның әлемге таралуы

Басқа да барлық дүниежүзілік діндер сияқты Ислам дінінің де өзіндік ұзақ тарихы бар. Ол тарих дүниежүзілік әлем тарихымен ұштасып, жұптасып, шамдасып жатады. Бірақ, ислам дінінің шығу дәуіріне, уақыт талабына, оны ұстанған халықтардың тұрмыс-тіршілігіне, әдет-ғұрпына байланысты, психологиясына, көңіл-күйіне қарай өзіндік ерекшеліктерінің бар екенін аңғарғанымыз жөн.

Қазір көптеген елдегі ғалымдардың болжам-пайымдары бойынша келер XXI ғасыр партиялардың идеялары тозып, бірыңғай діндер ғасыры, сол діндердің адам жанына ықпал ету үшін күрес ғасыры болуы мүмкін делінуде.

Араб дін жазбаларында сиректеу айтылатын Исқақ есімі ұлтымыздың өте көнеден келе жатқан жыр дастандарында әрдайым құрметпен айтылады. Ұлы әулие пайғамбар ұрпағы деп Ысқақ бапты дала халқы рухани тазалықтың пірі тұтуы да содан.

Ислам қоғамының мүшелерi ағайындар болып табылады. Адамдардың нәсiл, тiл, әлеуметтiк мәртебе, шыққан тегi жағынан үстемдiгi болмайды, барлық адамдар тең дәрежелi, үстемдiк тек имандылықта, рухани қасиеттерде, тақуада (2/198), яғни Аллаһтың бұйрықтарын орындап, тыйғандарынан аулақ болып, кәмiл мұмин болуда. Ислам дiнi қоғамдық өмірді - жамағатты, яғни адамдардың ұйымдасып, бiрлiкте болуын уағыздайды. Бұл бiрлiктелiк құр масса болып бiрiгу емес, саналы һәм үйлесiмдi бiрлiктi бiлдiредi. Ислам дiнiнiң қағидалары тек дұрыс ұйымдасқан жамағат болғанда ғана толыққанды жүзеге асырылады. Жамағат болып ұйымдасқан мұсылмандар бiрiн-бiрi әбден танып, бiрiн-бiрi жақсы көрiп, бiрiне-бiрi көмек берiп ынтымақтастықта болады. Олар бiр-бiрiнiң кем-кетiгiн түгендеп тұрады. Намаз, қажылық, зекет сияқты көптеген ғибадаттар ылғи да көпшiлiктi, жамағатты талап етедi.

Ислам нанымы бойынша жәннет расұлдардың (пайғамбарлардың) дағуатына мойынсұнып, Аллаһтан келген хақ дiндi ұстанып, iзгi iс iстеп, жақсылық жасаған адамдарға сыйлықтары берiлетiн құтты мекен. Адам баласы Аллаһ Тағалаға құлшылық ету және қайырлы амалдар iстеу үшiн жаратылған. Бұл оның бұ дүниеге келу себебi. Жаратылыс заңдары да осыны дәлелдейдi. Әлемдегi нәрселердiң барлығы да Аллаһтiкi және адамдардың пайдалануына берiлген. Бұған шүкiршiлiк етiп, өзiне берiлген сансыз нығметтер мен iзгiлiктер үшiн Жаратушыға мойынсұну, бағыну адамның парызы болып табылады.

Ислам дiнi барлық қатынастар мен iс-әрекеттерде орта жолды уағыздайтын дiн. Әсiре сiлтеушiлiктi, әдден асуды, ысырапшылықты, шектен шыққан азғындықты хоштамайды, дүниелiктi жексұрын санамайды. Құран Кәрiмдегi көптеген аяттарда мұсылмандардың тек ахиретте ғана емес, сонымен қатар дүниеде де iзгi нығметтерге бөленетiнi бiлдiрiлген (2/201, 7/156, 16/122, 10/64) . Сол себептi, ахиреттегi бақытқа ие болу үшiн дүниедегi бақытты тәрк ету талап етiлмейдi. Мұның айқын нәтижесi ретiнде ислам дінінде қоғамнан тыс өмiр сүретiн дiни тап, оқшау сынып қалыптаспаған. Алайда, мұсылман халықтардың тарихында Құранның осы қағидасына қайшы келетін және әсіре аскетизмді уағыздайтын діни-философиялық ағымдардың (мысалы, суфизм - М. Б. ) болғанын айта кеткен жөн . . .

Ислам дінінің қысқаша тарихы

Ислам діні - дүние жүзілік діндердің ішінде ең кеш шыққан жас дін. Ол біздің заманымыздың VII ғасырында арабия түбегін мекендеген тайпалар алғашқы қауымдық қатынастардан таптық қатынастарға көше бастаған кезде құл иеленушілік идеологиясы ретінде дүниеге келді. Тарихи деректерге, әдеби аңыздарға сүйенсек, Ислам діні Арабиядағы Хиджаз өлкесінің ең ірі қаласы - Меккеде шықты. Арабия елі бірқатар бай елдердің орталығы болды. Олар: Рим, Византия, Египет, Иран және басқа елдер бір-бірімен сауда қатынасын жасаған кезде Арабия жерін басып өтетін. Осыған байланысты Араб феодалдары жер келері боуымен бірге, құл жұмсаудан, құл сатудан орасан зор табыс түсіріп отырды. Сонымен бірге, Мекке ерте уақыттан бастап-ақ діни орталық болып саналатын. Меккенің орталығындағы Зәмзәм су сөзі, оның жанындағы Әулиелі қагатас Қаабы Храмы көшпелі бадауиелердің өз құдайына табынатын орны болды. Бұл кезде әрбір рудың өздерінің рулық құдайы болды. Олардың бейнесі Қаабаның маңдайына орналасқан болатын. Кейбір мұсылман аңыздарында Кааба мен Зәмзәм су көзін Ибрагим пайғамбар мен оның ұлы Исмаил салған деген деректі де кездестіреміз. Меккенің орналасқан жері егін шаруашылығымен де, мал шаруашылығымен де айналсуға қолайсыз болды. Сондықтан меккеліктер шамаларына, қолдарындағы қаражаттың мөлшеріне қарай Мекке шонжарларына сауда керуендеріне қосылатын.

Тез дамыған сауда алғашқы қауымдық қоғамның ыдырауын тездетіп6 тайпалардың тайпалық одаққа бірігуін қажет етті. Ны қуаттайтын көп құдайға сенудің орнына бір құдайға сенуді уағыздайтын діни идеология керек болды.

Сол сияқты Арабия жеріндегі алғашқы монотеистік дін - ханффизм бытыраңқы араб тайпаларын біріктіруде көптеген топтардың идеологиясы түрінде шықты. Ханифтер сол уақытқа дейінгі үстем болып келген политеизмге қарсы күресті. Тайпалық көп құдайлардың орнына тек бір құдай рахманға жалбарыну керек деп уағыздады.

Бірақ ханифистік діни ілім Меккеде де, басқа жерлерде де қолдау таппады. Әлеуметтік-экономикалық теңсіздікке қарсы күреске шыққан араб қоғамының жарлы, кедей көпшілігі сагуктар ханифизмнен көксеген мақсатын көрмеді. Өйткені бұл діни идеологияның үйретуінше анық өмір, шын бастандық о дүниеде ғана, бұл үниеде қызығы жоқ, өткінші деп уағыздады.

Ақыр заман боладыдан басқаға шақырмаған ханифизм езілгендер мен қаналғандар арасында тарай алмады.

Бүгiнгi күнi ислам дiнi жершарының барлық құрлықтарында азды-көптi таралған. Мұсылмандардың саны 2 миллиард адам мөлшерiнде есептелуде. Әсiресе, Батыс халықтарынан исламды қабылдаушылардың саны тұрақты түрде өсуде. ХХ-ғасырда мұсылмандардың саны 7 есе көбейген. Халқының басым көпшiлiгi мұсылмандардан құралатын мемлекеттердiң саны 60 шамасында. Қазақстан халқының да 70 пайызы мұсылмандар. Елiмiз «Ислам конференциясы ұйымының» толық мүшесi.

Өмiр мен өлiмдi жаратқан Аллаһ Тағала адамдарды сынау үшiн дүниедегi мал-мүлiк пен қызықты нәрселерге бейiм етiп жаратқан. Жаратылған нәрселердiң барлығы да осы дүниедегi өмiрдiң көркi, әшекейi iспеттi. Оларға халал жолмен ие болуға тырысу және оларды пайдалану кiнә емес. Адамдағы жеп-iшуге, киюнуге және өмiр сүруге деген қажеттiлiк бiтпейiнше дүниелiк нығметтер мен қызықтарға деген бейiмдiлiк те таусылмақ емес. Ислам дiнi адамның дүнияуи өмiрiне де тәртiптi, тепе-теңдiктi әкеледi. Жаратушысына шүкiр етiп, құлшылық қарызын өтеуi.

Ислам діні туралы түсінік

Жаратушы ұлық тәңiр Аллаһ Тағалаға иманды және мойынсұнуды бiлдiретiн нағыз бiртәңiрлi (монотеист) тәухид нанымы негiзiнде пайғамбарымыз Мұхаммед Абдұллаһұлы тарапынан жылдары аралығында адамзатқа түсiндiрiлген әлемдiк дiн. Ислам барлық болмыс пен фәни адам өмiрiндегi ең маңызды ұғымдардың бiрi. Ислами ұғымда бұл дiн абсолюттi құдiрет иесi Жаратушы тарапынан ең алғашқы адамнан ең соңғы адамға дейiнгi барлық адамзатқа және заманаға жiберiлген дiн. Ислам - ақыл иелерi мен күллi махлұқаттың (жаратылыстың) ұлық Жаратушының құдiретiне тәсiлiм болуының, мойынсұнуының және дүниедегi өмiрдi белгiлi бiр тәртiпке келтiретiн құдайы жүйенiң, яғни пенде мен Аллаһтың арасындағы байланыстың аты. Ислам сөзiнiң түбiрi арабшадағы «сәлиме», «силм» етiстiгi. Бұлар және осы түбiрден жасалған «сәлм», «сәлам», «әслеме» сөздерi сөздiкте бейбiтшiлiк, тыныштық, амандық, татулық, келiсiм, мойынсұну, тәсiлiм болу, берiлу, сәлеметтiлiк, сенiмдiлiк дегендi бiлдiредi. Қысқаша айтқанда, «сәлиме» етiстiгi бейбiтшiлiктi қалайтын бiр биiк күшке, билiкке бағынып, оны құрметпен қабылдай отырып, оған бас июдi, тыныштық һәм амандыққа берiлудi және осы мәртебенi жалғастыру үшiн қажеттi iстердi жүзеге асыруды бiлдiредi. Мұсылмандардың қасиеттi кiтабы Құран Кәрiмде жәннет туралы «дар әс-сәлам», яғни «тыныштық өлкесi» делiнген (Құран Кәрім ) . Себебi, мұсылман ұғымындағы жәннет әр түрлi қауiп-қатерден ада, толық бақыт пен қуаныштың мекенi. Құран Кәрiмдегi Аллаһ Тағаланың есiмдерiнiң бiрi «әл-Сәлам», яғни әр түрлi кемшiлiктерден ада, толық бейбiтшiлiктi ұсынушы һәм өзiне мойынсұнылатын дегендi бiлдiредi.

Исламның не екенiн толықтай түсiну үшiн осы сөзбен түбiрлес сөздердiң мағыналарын әбден бiлiп алған жөн. Сонда, исламның тек сенiм мен ахлақи (этикалық) құндылықтардан ғана құралмағаны, Батыс ұғымындағы «религия» сөзiнiң исламды түсiндiруде жеткіліксіз болатыны анық болмақ. Ислам сөзi сенiм мен ұжданды да қамти отырып, бұларға қоса бейбiтшiлiк пен татулықты, жүгiну мен тепе-теңдiктi, әсiлi, тұтастай өмiр сүру салтын бiлдiредi. Ислам Құран Кәрiмде есiмдерi аталған барлық пайғамбарларға жiберiлген иләһи (тәңiрлiк, құдайы) дiндердiң ортақ аты. Себебi, тәңiрлiк уахидың (Жаратушының сөздерінің елшіге жеткізілуі, откровение - М. Б. ) бастаушысы һәм әлемдердiң жаратушысы бiр Аллаһ ғана. Сондықтан, Аллаһ Тағала тарапынан «ислам» деп аталған бұл дiн пайғамбарлар арқылы түрлi ғасырларда түрлi қауымдарға баян етiлген. Ең соңғы формасы Мұхаммед пайғамбарға (с. а. у. ) бiлдiрiлген. Құранның бiлдiруiнше, Аллаһ Тағаланың алдындағы бiрегей хақ дiн ислам ғана және бұл дiнге сенушiлерге «мұслим» (мұсылман, бағынған - М. Б. ) есiмiн Жаратушының өзi берген . Аяттарда өткен пайғамбарлар мен оларға иман еткендердiң барлығы да мұсылмандар едi делiнедi. Ал, «мұмин» (иман еткен, қазақшада - момын, М. Б. ) сөзi әр түрлi қорқыныштан және күмәннан амандықта болу дегендi бiлдiретiн «әмн» сөзiнен жасалған. Демек, мұмин өзiне аманат етiлген иман және құлшылық ету мiндетiн лайығынша атқарушы, Иесiне тәсiлiм болушы және қуанышқа жетушi адам. Ислам күллi ғаламдағы барлық махлұқтар мен заттар бағынатын өмiр сүру, тiршiлiк ету формасы. Сондықтан, барлық субстанциялар мен жәндiктердiң табиғи өмiрi ислам халiнде болады. Олардың iс-әрекеттерi мен тiршiлiгiнде бас көтерушiлiк, хаос, асылық байқалмайды. Барлығы да тәңiрлiк заң шеңберiнде өмiр сүредi. Ал, ақыл иесi адам баласы өз еркiмен исламды ұстанатын болса, онда оның өмiрiнде де табиғаттың өмiрiнде де ислам, яғни бейбiтшiлiк, тепе-теңдiк болады.

Исламдағы «дiн» ұғымының мағынасын анықтап алғанымыз жөн болар. Араб тiлiндегi дiн сөзi «дәйн» түбiрiнен шыққан, үстемдiк, егемендiк, бас ию, қарыздану, тапсырылу, бiреудiң бұйрықтарын орындау, оның билiгiн мойындау, заң, жол, әдет, жауапқа тарту, жаза беру, сыйлыққа бөлеу, үкiм, мүлiк, дағды сияқты көптеген мағыналарды бiлдiредi. Осы түбiрден жасалған және Аллаһ Тағаланың есiмдерiнiң бiрi болып табылатын «әл-Дәййан» абсолюттi құдiрет иесi, әр iстiң бодауын беретiн, хикметпен басқаратын, егемен күш иесi дегендi бiлдiредi. Ал, осы түбiрден жасалған «мәдин» - құл; «мәдине» - қала; «тәмәддүн» - дiндi яки қалалық, «тәдаййұн» - қарыздану; «дийанат» - дiн және милләт; «мұтәдәййин» - дiндар һәм мойынсұнғыш дегендi бiлдiредi. Демек, дiн дегенiмiз аса биiк билiк иесiне мойынсұнып, оған бағыну және оның бұйрықтарын орындау дегендi бiлдiредi. Дiннiң тек Аллаһ Тағалаға тән болуының себебi билiк иесi Жаратушының бiрегей үкiм қоюшы және құлшылық етуге лайықты бiрегей тәңiр болуына байланысты. Ислам ұғымында дiннiң мазмұнында көрсетiлген мағыналарды лайығынша түсiнiп, орындағандарға әжiр-сыйлықтар, ал орындамағандарға тиісті жаза берiлмек.

Ислам дiнiнiң негiзгi қағидасы Жаратушының бiрлiгi сенiмi болып табылатын «тәухид» нанымында. Құран Кәрiмде бұл қағида көптеген аяттарда «лә илаһа илла Аллаһ», яғни «Аллаһтан басқа тәңiр жоқ, құлшылық етуге лайықты тек Аллаһ ғана» деп түсiндiрiлген. Жер мен көктердегi нәрселердiң барлығын Аллаһ жаратқан. Ол - барлық нығметтердi жаратушы, әр нәрсенiң мөлшерiн (әл-қадар) белгiлеушi, өмiр берушi, өмiрдi жоюшы, шексiз күш-құдiрет иесi, толық үкiм қоюшы, билеушi, теңдесi, ұқсасы яки сыңары жоқ, тумаған һәм туылмаған, кем сипаттардан ада, еш нәрсеге мұқтаж емес, шаршамайтын, ұйықтамайтын, бiрегей көмек берушi, жасаушы, шексiз ғылым иесi Жаратушыны бiлдiредi. Мiне, осындай қасиеттерi бар тәңiрдi Құран Кәрiм көптеген есiмдерi және сипаттарымен бiлдiредi. Жаратушының ең көп кезiгетiн есiмi Аллаһ. Құран Кәрiмде екі мыңнан астам жерде аталады. Ал, жоғарыда аталған және тек Аллаһқа тән сипаттардың бәрiн яки бiрнешеуiн басқа бiреуге артқан адам Аллаһ Тағалаға «шiрк» келтiрген, яғни ортақ қосқан болады. Бұл мұсылмандық иманды зақымдайды.

Исламның тоқырауға ұшырауы

Суфизмнің шарықтауымен ислам әлемінде тоқырау және артта қалу кезеңі басталады. Батыстан лек лек болып келген шармықшылар (крестшілер - М. Б. ) мен шығыстан баса көктеп кірген мұңғұлдардың шабуылдарынан соң ислам әлемі VIII-XII ғасырлардағы құдіретінен айырылады, некен-саяқ болмаса, бұрынғы зиялы да прогрессивті ғалымдар енді шықпайтын болады. Бір кезде жарқыраған өркениет орталығы болған мұсылман елдерінде халықты аскетизм мен ішкі тұйықтыққа баулитын, тіпті есіріткі мен жыныси азғындыққа (апиынкештік, бозбала ұстаушылық) салатын суфи тариқаттары кең таралады. Осының салдарынан мұсылман мемлекеттері әлсіреп, бірте-бірте күшейген Батыс патшалықтарының боданына айналады. ХІХ-ғасырдың аяғы мен ХХ-ғасырдың бас шенінде кейбір мұсылман ғалымдары мен ойшылдары мұсылмандардың артта қалу себептері туралы ой жүгірте бастайды, еңбектер жазады. Бұл ағартушылық науқаны отарға айналған мұсылман елдерінде қатты қолдау табады, мұсылмандар қайтадан ғылым-білім жолына түседі, суфизм тариқаттарының көпшілігі жойылады немесе бұрынғы күшінен айырылады. Дінге енгізілген теріс сенімдер, бидғаттар мен хұрафалар анықталады. Көзі ашылған мұсылмандар ұлт-азаттық жиһадтарын жасап, егеменді елдерге айналады. Еуропалықтар құртуға сәл-ақ қалған Түркияны азат ету жолында басшылық жасаған Мұстафа Кемал Ататүрік (1881-1938) 1923 жылы Түркия Республикасын жариялаған соң, алғашқы реформалардың бірі ретінде арнайы заң шығартқызып, 1924 жылы Түркиядағы барлық суфи тариқаттарын жапқызады. Ататүрік бір сөзінде суфи ордендерін жабу себептері туралы олардың халықты надандық пен көр-соқырлыққа апаратын көптеген зиянды жақтарын айта келіп, Түркияның зайырлы унитарлық мемлекет екенін, ал суфи тариқаттарының болса халықты жіктерге, бірі мен бірі қақтығыстағы топтарға бөлетінін айтады. Қазақстандағы бүгінгі діни ахуал да Ататүріктің осы пайымын растағандай.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.