Андрондық мәдениет немесе соғыс арбаларының дәуірі

Андрондық мәдениет сегіз-тоғыз ғасыр шамасында өмір сүрді және оның дамуында үш кезең ерекшеленеді: ерте (б.д.д.XYII-XYI ғ.ғ.), дамыған (б.д.д.XY-XIII ғ.ғ.) және кейінгі (б.д.д. XII-IX ғ.ғ.). Көптеген ғасырлар бойына андрондық тайпалар өмірі елеулі өзгерістерге ұшырамады.

Андрондықтар шағын өзендердің бойында отырықшы қоныстарда өмір сүрді. Терең орлармен және шарбақтар орнатылған жалдармен қоршалған мұндай әрбір қоныста 10-20 үлкен жартылай жертөлелер болды, олардың көлемі 25-100 шаршы метрден (ерте кезең) кейінгі уақыттарда 150 шаршы метрге дейін ауытқып отырды; 200-300 шаршы метрге дейінгі баспаналар да кездеседі. Бір-бір жарым метрге тереңдетілген ағаш діңгек түтін шығатын тесіктері және жарық түсіретін қақпақтары бар қос құламалы немесе пирамидалы шатырмен жабылды. Шатырды көптеген бағандар көтеріп тұрды. Әрбір үйде үлкен отбасы (30-50 адам) өмір сүрді, ал айдалмалы жерлерімен, жайлымдарымен және зираттарымен қоныс бір руға тиісті болды. Кейде рулар шағын өзендер мен бұлақтар бойындағы бірнеше ұсақ қоныстарға шашырай отырды, ал көрші алаптарда сол тайпаға тиісті қоныстар таралып жатты. Археологтардың терминологиясы бойынша, қоныстардың бір тайпалық тобы мәдениеттің оқшаулана шектелген вариантын жасады. Бір тайпалы қоныстардың аумағын бір-бірінен ешкім қоныстанбаған кеңістіктер бөліп жатты. Жері ылғалды әрі жұмсақ өзендер жайылмалары теселермен мұқият өңделді, ал дәнді дақылдардың өсірілген өнімдерін қола орақтармен орды. Андроновтықтар үйлерінен дән үккіштер жиі табылатын. Қола дәуірінің жартастардағы суреттеріне петроглифтерге қарағанда, өгіздер сүйреткен соқалық жегулер де белгілі болған..

Андроновтар үшін күн көрістің басты көзі әрқашан да мал шаруашылығы болды. Андроновтық бейіттерге қойылған қыш құмыралардың беттеріндегі іздерге қарағанда, қоныстар тұрғындарының негізгі тамағы сүт тағамдары екені байқалады. Андронов қоныстарының күресіндерінде көбіне өгіздердің, жылқылардың және қойлардың сүйектері жатады. Палеозоологтардың есептеулері бойынша андроновтардың ет тағамының 60-70 % ірі қара, тек 10 % ғана қой етінен тұрған. Жылқы еті ет тағамдарының 20-30 %-ін құраған. Малды, дәлірек айтсақ, төлді байлап бағу үшін тұрғын үйдің бір шеті бөлініп, қоршалып қойылады; кейде үйге мал қора жанастырыла салынады.

Андроновтық табындардың неғұрлым бағалы бөлігі жылқы үйірлері болғанына сөз жоқ. Сүйек қалдықтары бойынша аттардың үш түрлі тұқымы болғанын анықтаудың сәті түсті. Олар - "моңғол тұрпатты" басы үлкен, шағын денелі, шыдамды жылқылар (шоқтығының биіктігі 128-136 см.); биік жылқылар (136-152 см.); сирағы сидыйған, ұзын иілген мойнындағы басы кішкентай және жинақы сауырылы тұрқы биік таза тұқымды жылқылар. Асыл тұқымды жылқылар соғыс арбасына жегілуге арналды және олардың иесінің мақтанышына айналып, абыройын асырды. Міне, солар осы заманғы ахалтекелік жылқылардың арғы атасы болып табылады .