Протопласт. Цитоплазма
Цитоплазма мембраналардан тұратын клетканың құрамды бөлігі. Оньщ құрылысын жұка (4-10нм), біршама тығыз белоктардан және фосфолипидтерден тұратын биологиялык мембраналар түзеді. Биологиялық мембраналардың негізін липидтер құрайды, Липидтердің молекулалары белгілі бір жүйеде орналаскан, яғни клетканың кабықшасына екі кабат болып перпендикуляр орнаяасқан.
Әдетте оның сумен тығыз қарым-қатнасты болатын бөліктері клетканың сыртына қарай бағытталған, ал сумен нашар карым-қатынаста болатын бөліктері керісінше оның ішіне қарай бағытталған (3-сурет).
З-сурет. Универсал биологиялық мембрана (көлденең кесіндісінін сызба- нұсқасы):
1-фосфолипидтердің молекуласының екі қатар қабаты;
2-белоктік қабат; 3-тоннельдік белок.
Липидтен тұратын тректің (каркастың) екі жағынан бірдей белоктың молекулалары тұтас қабат түзбей орналасады. Олардың бір бөлігі липидтік қабатқа еніп тұрады, ал екінші біреулері осы кабатты тікелей жарып өтіп судың өтуіне мүмкіндік беретін участок түзеді. Мембраналар цитоплазманың шекарасын бөлетін қабат түзеді, сонымен бірге оның органелдерінің сыртқы шекарасын да бөліп тұрады және олардың ішкі құрылыстарының структурасын түзуге де қатысады. Мембраналар цитоплазманы бір мезгілде бір-біріне байланыссыз қарама-қарсы бағытта биохимиялық процестер жүретін жеке бөліктерге (отсектерге) бөледі (мысалы, синтезделуі және ыдырауы жүретін).
Биологиялық мембраналардъщ негізгі қасиеттерінің бірі сұрыптап өткізгіштігі (жартылай өткізгіштігі). Бір заттар олар арқылы нашар өтеді, ал екінші біреулері жақсы өтеді. Тіптен олардың концентрациясы көтеріледі. Сондықтан да мембраналар цитоплазманың химиялық құрамын айқындайды.
Плазмалемма және тонопласт. Плазмалемма цитоплазманы клетканың қабықшасынан бөліп тұратын мембрана. Ол әдетте клетка қабықшасына тығыз жабысып тұрады (2-сурет). Кейде плазмалемма түкті болып келеді, немесе терең катпарлар түзеді. Плазмалемма клетканың сыртқы ортамен зат алмасуын реттейді, сонымен бірге заттардьщ синтезделуіне қатысады.
Тонопласт цитоплазманы вакуольден бөліп тұрады. Оньщ атқаратын
Әдетте оның сумен тығыз қарым-қатнасты болатын бөліктері клетканың сыртына қарай бағытталған, ал сумен нашар карым-қатынаста болатын бөліктері керісінше оның ішіне қарай бағытталған (3-сурет).
З-сурет. Универсал биологиялық мембрана (көлденең кесіндісінін сызба- нұсқасы):
1-фосфолипидтердің молекуласының екі қатар қабаты;
2-белоктік қабат; 3-тоннельдік белок.
Липидтен тұратын тректің (каркастың) екі жағынан бірдей белоктың молекулалары тұтас қабат түзбей орналасады. Олардың бір бөлігі липидтік қабатқа еніп тұрады, ал екінші біреулері осы кабатты тікелей жарып өтіп судың өтуіне мүмкіндік беретін участок түзеді. Мембраналар цитоплазманың шекарасын бөлетін қабат түзеді, сонымен бірге оның органелдерінің сыртқы шекарасын да бөліп тұрады және олардың ішкі құрылыстарының структурасын түзуге де қатысады. Мембраналар цитоплазманы бір мезгілде бір-біріне байланыссыз қарама-қарсы бағытта биохимиялық процестер жүретін жеке бөліктерге (отсектерге) бөледі (мысалы, синтезделуі және ыдырауы жүретін).
Биологиялық мембраналардъщ негізгі қасиеттерінің бірі сұрыптап өткізгіштігі (жартылай өткізгіштігі). Бір заттар олар арқылы нашар өтеді, ал екінші біреулері жақсы өтеді. Тіптен олардың концентрациясы көтеріледі. Сондықтан да мембраналар цитоплазманың химиялық құрамын айқындайды.
Плазмалемма және тонопласт. Плазмалемма цитоплазманы клетканың қабықшасынан бөліп тұратын мембрана. Ол әдетте клетка қабықшасына тығыз жабысып тұрады (2-сурет). Кейде плазмалемма түкті болып келеді, немесе терең катпарлар түзеді. Плазмалемма клетканың сыртқы ортамен зат алмасуын реттейді, сонымен бірге заттардьщ синтезделуіне қатысады.
Тонопласт цитоплазманы вакуольден бөліп тұрады. Оньщ атқаратын
Протопласт
Цитоплазма
Цитоплазма мембраналардан тұратын клетканың құрамды бөлігі. Оньщ
құрылысын жұка (4-10нм), біршама тығыз белоктардан және фосфолипидтерден
тұратын биологиялык мембраналар түзеді. Биологиялық мембраналардың негізін
липидтер құрайды, Липидтердің молекулалары белгілі бір жүйеде орналаскан,
яғни клетканың кабықшасына екі кабат болып перпендикуляр орнаяасқан.
Әдетте оның сумен тығыз қарым-қатнасты болатын бөліктері клетканың
сыртына қарай бағытталған, ал сумен нашар карым-қатынаста болатын
бөліктері керісінше оның ішіне қарай бағытталған (3-сурет).
З-сурет. Универсал биологиялық мембрана (көлденең кесіндісінін
сызба- нұсқасы):
1-фосфолипидтердің молекуласының екі қатар
қабаты;
2-белоктік қабат; 3-тоннельдік белок.
Липидтен тұратын тректің (каркастың) екі жағынан бірдей белоктың
молекулалары тұтас қабат түзбей орналасады. Олардың бір бөлігі липидтік
қабатқа еніп тұрады, ал екінші біреулері осы кабатты тікелей жарып өтіп
судың өтуіне мүмкіндік беретін участок түзеді. Мембраналар цитоплазманың
шекарасын бөлетін қабат түзеді, сонымен бірге оның органелдерінің сыртқы
шекарасын да бөліп тұрады және олардың ішкі құрылыстарының структурасын
түзуге де қатысады. Мембраналар цитоплазманы бір мезгілде бір-біріне
байланыссыз қарама-қарсы бағытта биохимиялық процестер жүретін жеке
бөліктерге (отсектерге) бөледі (мысалы, синтезделуі және ыдырауы
жүретін).
Биологиялық мембраналардъщ негізгі қасиеттерінің бірі
сұрыптап өткізгіштігі (жартылай өткізгіштігі). Бір заттар олар
арқылы нашар өтеді, ал екінші біреулері жақсы өтеді. Тіптен олардың
концентрациясы көтеріледі. Сондықтан да мембраналар цитоплазманың химиялық
құрамын айқындайды.
Плазмалемма және тонопласт. Плазмалемма цитоплазманы клетканың
қабықшасынан бөліп тұратын мембрана. Ол әдетте клетка қабықшасына тығыз
жабысып тұрады (2-сурет). Кейде плазмалемма түкті болып келеді, немесе
терең катпарлар түзеді. Плазмалемма клетканың сыртқы ортамен зат алмасуын
реттейді, сонымен бірге заттардьщ синтезделуіне қатысады.
Тонопласт цитоплазманы вакуольден бөліп тұрады. Оньщ атқаратын қызметі
плазмалеммамен бірдей.
Гиалоплазма. Гиалоплазма каллоидтық ерітінді түріндегі тұтас сұйықтық,
оның ішінде органелдер болады (2-сурет). Гиалоплазмада ферменттер және
нуклеин қышқылдары болады. Гиалоплазма белсенді (активті) түрде қозғалуға
кабілетті. Егер клетканьң ортасында бір ғана вакуоль болса, онда
гиалоплазма клетка кдбықшасынъщ ұзына бойымен бір бағытта айналыгі
қозғалады (4- сурет). Ал вакуолъдер бірнешеу болса онда гиалоплазма орталық
вакуольді кесіп өтетін цитоплазманың сілемдерінің бойымен әртүрлі бағытта
шашырап (струичатый) қозғалады. Гиалоплазманың қозғалу жылдамдығы
температураға, жарықтьң қарқындылығына, оттегімен камтамасыз етілуіне және
басқа да факторларға байланысты болады. Қозғалған кезде гиалоплазма өзімен
бірге органелдерді қозғалысқа келтіреді.
Гиалоплазманың атқаратын қызметі үлкен: ол органелдердің өзара
қатынасын қамтамасыз етеді, зат алмасуға, клеткадағы заттарды тасымалдауға
қатысады, тітіркенуді сездіреді және тағы баскалар.
Эндоплазматикалық ретикулум (эндоплазматикалық тор). Ол мембраналармен
қоршалған, бір-бірімен байланысқан субмикроскопиялық каналдар мен
цистерналардың системасы (5-сурет). Ретикулумның (тордың) екі формасы
болады-фанулярлы (кедір- бұдырлы) және агранулярлы (жылтыр).
Гранулярлы эндоплазматикалық тордың үстінде ұсақ түйіршіктері-
рибосомалары болады. Гранулярлы эндоплазматикалық тор клеткада өте манызды
қызметтер атқарады: ферменттерді синтездейді, клетка ішіндегі заттарды
тасымалдайды, жакын жатқан клеткалармен байланысты қамтамасыз етеді
(плазмодесмалар арқылы), жаңа мембраналардың, вакуольдердің және кейбір
органелдердің пайда болуын қамтамасыз етеді.
Афанулярлы эндоплазматикалық тор гранулярлы тордың цистернасынан
кететін тарамдалған түтікшелерден түрады. Әдетте ол гранулярлы торға
карағанда нашарлау дамыған. Эфир майларын, смоланы, каучукті синтездеуге
жәнс тасымаддауға қатысады,
Рибосомдар. Рибосомдар диаметрі 20 нм.-дай гиаплазмада болатын, немесе
эндоплазматикалык, тордың мембранасының үстіне бекініп тұратын түйіршіктер.
Олар митохондриялардан да, пластидтерден де табылған. Рибосомдар белоктан
және рибонуклеин қышқылынан (РНК) тұрады, мембраналық структурасы болмайды.
Рибосомның атқаратын қызметі белокті синтездеу, яғни тірі материяны өзі
жасап шығару болып табылады. Бұл процесс топтасып орналасқан және бір-
бірімен и РНК-ның жіп тәрізді молекулаларымен байланыскдн рибосомаларда
жүреді. Ондай топтарды (группаларды) полисомалар деп атайды. Рибосомдарды
ядрода пайда болады деп айтады.
Тіршілік процестерінің барысында цитоплазмадағы және ядродағы белоктар
үнемі алмастырылып, жаңартьшып отырады, сондықганда рибосомсыз клетка ұзақ
өмір сүре алмайды.
Ядро мен клетканың бөлінуі.
Эволюциялық процестің барысында ядро шамасы хромосомалардың
нуклеотидтерден жетілуіне байланысты пайда болса керек. Сөйтіп ол
келешегінде цитоплазмадан мембранасы арқылы бөлінген. Бірақга онтогенез
процесінің барысында ядро тек ядродан пайда болады.
Ядроның бөлінуі барлық уақытта клетканың бөлінуімен аяқталады. Бөліну
процесінің тууына себепкер болатын нәрселер алуан түрлі болады: 1) ядро мен
цитоплазманың көлемінің дұрыс қалыптасқан тепе-теңдігінің бүзылуы, кейде
цитоплазманың көлемінің ұлғаятындығы сонша, ядро клеткада жүретін тіршілік
процестерін реттеп отыру мүмкіндігінен айырылады;2) клетканың көлемімен
клетка қабықшасының жалпы көлемінің тепе-теңцігінің бұзылуы; 3) әртүрлі
стимуляторлардьщ әсері (гормондардың, клетканың ыдыраған өнімдерінің және
т.б.).
18-сурет. Митотикалық циклдың сызба-нұсқасы:
GІ-синтезге дейінгі кезең; S-синтездік
кезең;
G2- синтезден кейінгі кезең; М-митоз.
Клетканың бөлінуінің үш түрлі жолы бар: митоз, амитоз, мейоз.
Митоз. Саматикалық клеткалардың бөлінуінің ең универсалды (жанжақгы)
жолы. Ол эволюциялық дамудың кай деңгейіндегі болмасын, калыптасқан ядросы
бар организмдердің барлығына тән. Клеткада болатын бір бөліністен
екіншісіне дейінгі аралықта, өзін-өзі реттейтін процестердің жиынтығын
митотикалық цикл деп атайды. Митотикалык цикл бір-бірімен тығыз байланыста
болатын интерфазадан және митоздан тұрады; оның ұзақгығы шамамен 10-20
сағатқа созылады.
Интерфаза – митотикалық циклдың ең ұзақ бөлігі. Ядросы біршама үлкен,
оның айқын байқалатын 1-2 ядрошығы болады, ал структурасы нашар байқалатын
дән тәрізді болып келеді. Хромосомдары спиральдік қалыптан кдтгы өзгеріп,
спиральсіз формаға келеді және бояғанның өзінде де оларды аңғару қиынға
түседі.
Бұл фазада клетканы бөлінуте дайындайтын өте маңызды биохимиялық
процестер жүреді. Интерфаза үш кезеңнен тұрады: синтезге дейінгі кезең
(GІ), жаңа пайда болған клеткалар өседі, цитоплазманың структурасы кайта
түзіледі, РНК мен белок синтезделеді, энергия жиналады; синтездік кезең (S)
- ДНК-ның молекуласы қайтадан қалпына келеді, екі хромотид түзіледі;
синтезден кейінгі кезең (G2) – белок синтезделеді, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Цитоплазма
Цитоплазма мембраналардан тұратын клетканың құрамды бөлігі. Оньщ
құрылысын жұка (4-10нм), біршама тығыз белоктардан және фосфолипидтерден
тұратын биологиялык мембраналар түзеді. Биологиялық мембраналардың негізін
липидтер құрайды, Липидтердің молекулалары белгілі бір жүйеде орналаскан,
яғни клетканың кабықшасына екі кабат болып перпендикуляр орнаяасқан.
Әдетте оның сумен тығыз қарым-қатнасты болатын бөліктері клетканың
сыртына қарай бағытталған, ал сумен нашар карым-қатынаста болатын
бөліктері керісінше оның ішіне қарай бағытталған (3-сурет).
З-сурет. Универсал биологиялық мембрана (көлденең кесіндісінін
сызба- нұсқасы):
1-фосфолипидтердің молекуласының екі қатар
қабаты;
2-белоктік қабат; 3-тоннельдік белок.
Липидтен тұратын тректің (каркастың) екі жағынан бірдей белоктың
молекулалары тұтас қабат түзбей орналасады. Олардың бір бөлігі липидтік
қабатқа еніп тұрады, ал екінші біреулері осы кабатты тікелей жарып өтіп
судың өтуіне мүмкіндік беретін участок түзеді. Мембраналар цитоплазманың
шекарасын бөлетін қабат түзеді, сонымен бірге оның органелдерінің сыртқы
шекарасын да бөліп тұрады және олардың ішкі құрылыстарының структурасын
түзуге де қатысады. Мембраналар цитоплазманы бір мезгілде бір-біріне
байланыссыз қарама-қарсы бағытта биохимиялық процестер жүретін жеке
бөліктерге (отсектерге) бөледі (мысалы, синтезделуі және ыдырауы
жүретін).
Биологиялық мембраналардъщ негізгі қасиеттерінің бірі
сұрыптап өткізгіштігі (жартылай өткізгіштігі). Бір заттар олар
арқылы нашар өтеді, ал екінші біреулері жақсы өтеді. Тіптен олардың
концентрациясы көтеріледі. Сондықтан да мембраналар цитоплазманың химиялық
құрамын айқындайды.
Плазмалемма және тонопласт. Плазмалемма цитоплазманы клетканың
қабықшасынан бөліп тұратын мембрана. Ол әдетте клетка қабықшасына тығыз
жабысып тұрады (2-сурет). Кейде плазмалемма түкті болып келеді, немесе
терең катпарлар түзеді. Плазмалемма клетканың сыртқы ортамен зат алмасуын
реттейді, сонымен бірге заттардьщ синтезделуіне қатысады.
Тонопласт цитоплазманы вакуольден бөліп тұрады. Оньщ атқаратын қызметі
плазмалеммамен бірдей.
Гиалоплазма. Гиалоплазма каллоидтық ерітінді түріндегі тұтас сұйықтық,
оның ішінде органелдер болады (2-сурет). Гиалоплазмада ферменттер және
нуклеин қышқылдары болады. Гиалоплазма белсенді (активті) түрде қозғалуға
кабілетті. Егер клетканьң ортасында бір ғана вакуоль болса, онда
гиалоплазма клетка кдбықшасынъщ ұзына бойымен бір бағытта айналыгі
қозғалады (4- сурет). Ал вакуолъдер бірнешеу болса онда гиалоплазма орталық
вакуольді кесіп өтетін цитоплазманың сілемдерінің бойымен әртүрлі бағытта
шашырап (струичатый) қозғалады. Гиалоплазманың қозғалу жылдамдығы
температураға, жарықтьң қарқындылығына, оттегімен камтамасыз етілуіне және
басқа да факторларға байланысты болады. Қозғалған кезде гиалоплазма өзімен
бірге органелдерді қозғалысқа келтіреді.
Гиалоплазманың атқаратын қызметі үлкен: ол органелдердің өзара
қатынасын қамтамасыз етеді, зат алмасуға, клеткадағы заттарды тасымалдауға
қатысады, тітіркенуді сездіреді және тағы баскалар.
Эндоплазматикалық ретикулум (эндоплазматикалық тор). Ол мембраналармен
қоршалған, бір-бірімен байланысқан субмикроскопиялық каналдар мен
цистерналардың системасы (5-сурет). Ретикулумның (тордың) екі формасы
болады-фанулярлы (кедір- бұдырлы) және агранулярлы (жылтыр).
Гранулярлы эндоплазматикалық тордың үстінде ұсақ түйіршіктері-
рибосомалары болады. Гранулярлы эндоплазматикалық тор клеткада өте манызды
қызметтер атқарады: ферменттерді синтездейді, клетка ішіндегі заттарды
тасымалдайды, жакын жатқан клеткалармен байланысты қамтамасыз етеді
(плазмодесмалар арқылы), жаңа мембраналардың, вакуольдердің және кейбір
органелдердің пайда болуын қамтамасыз етеді.
Афанулярлы эндоплазматикалық тор гранулярлы тордың цистернасынан
кететін тарамдалған түтікшелерден түрады. Әдетте ол гранулярлы торға
карағанда нашарлау дамыған. Эфир майларын, смоланы, каучукті синтездеуге
жәнс тасымаддауға қатысады,
Рибосомдар. Рибосомдар диаметрі 20 нм.-дай гиаплазмада болатын, немесе
эндоплазматикалык, тордың мембранасының үстіне бекініп тұратын түйіршіктер.
Олар митохондриялардан да, пластидтерден де табылған. Рибосомдар белоктан
және рибонуклеин қышқылынан (РНК) тұрады, мембраналық структурасы болмайды.
Рибосомның атқаратын қызметі белокті синтездеу, яғни тірі материяны өзі
жасап шығару болып табылады. Бұл процесс топтасып орналасқан және бір-
бірімен и РНК-ның жіп тәрізді молекулаларымен байланыскдн рибосомаларда
жүреді. Ондай топтарды (группаларды) полисомалар деп атайды. Рибосомдарды
ядрода пайда болады деп айтады.
Тіршілік процестерінің барысында цитоплазмадағы және ядродағы белоктар
үнемі алмастырылып, жаңартьшып отырады, сондықганда рибосомсыз клетка ұзақ
өмір сүре алмайды.
Ядро мен клетканың бөлінуі.
Эволюциялық процестің барысында ядро шамасы хромосомалардың
нуклеотидтерден жетілуіне байланысты пайда болса керек. Сөйтіп ол
келешегінде цитоплазмадан мембранасы арқылы бөлінген. Бірақга онтогенез
процесінің барысында ядро тек ядродан пайда болады.
Ядроның бөлінуі барлық уақытта клетканың бөлінуімен аяқталады. Бөліну
процесінің тууына себепкер болатын нәрселер алуан түрлі болады: 1) ядро мен
цитоплазманың көлемінің дұрыс қалыптасқан тепе-теңдігінің бүзылуы, кейде
цитоплазманың көлемінің ұлғаятындығы сонша, ядро клеткада жүретін тіршілік
процестерін реттеп отыру мүмкіндігінен айырылады;2) клетканың көлемімен
клетка қабықшасының жалпы көлемінің тепе-теңцігінің бұзылуы; 3) әртүрлі
стимуляторлардьщ әсері (гормондардың, клетканың ыдыраған өнімдерінің және
т.б.).
18-сурет. Митотикалық циклдың сызба-нұсқасы:
GІ-синтезге дейінгі кезең; S-синтездік
кезең;
G2- синтезден кейінгі кезең; М-митоз.
Клетканың бөлінуінің үш түрлі жолы бар: митоз, амитоз, мейоз.
Митоз. Саматикалық клеткалардың бөлінуінің ең универсалды (жанжақгы)
жолы. Ол эволюциялық дамудың кай деңгейіндегі болмасын, калыптасқан ядросы
бар организмдердің барлығына тән. Клеткада болатын бір бөліністен
екіншісіне дейінгі аралықта, өзін-өзі реттейтін процестердің жиынтығын
митотикалық цикл деп атайды. Митотикалык цикл бір-бірімен тығыз байланыста
болатын интерфазадан және митоздан тұрады; оның ұзақгығы шамамен 10-20
сағатқа созылады.
Интерфаза – митотикалық циклдың ең ұзақ бөлігі. Ядросы біршама үлкен,
оның айқын байқалатын 1-2 ядрошығы болады, ал структурасы нашар байқалатын
дән тәрізді болып келеді. Хромосомдары спиральдік қалыптан кдтгы өзгеріп,
спиральсіз формаға келеді және бояғанның өзінде де оларды аңғару қиынға
түседі.
Бұл фазада клетканы бөлінуте дайындайтын өте маңызды биохимиялық
процестер жүреді. Интерфаза үш кезеңнен тұрады: синтезге дейінгі кезең
(GІ), жаңа пайда болған клеткалар өседі, цитоплазманың структурасы кайта
түзіледі, РНК мен белок синтезделеді, энергия жиналады; синтездік кезең (S)
- ДНК-ның молекуласы қайтадан қалпына келеді, екі хромотид түзіледі;
синтезден кейінгі кезең (G2) – белок синтезделеді, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz