АҚШ жергілікті басқаруының экономикасының ерекшеліктері
1 АҚШ жергілікті басқаруының экономикасының ерекшеліктері
2 Жергілікті басқару ұйымдарын реттеудің құқықтық жүйесі
3 Жергілікті өзін.өзі басқаруды ұйымдастыру
4 АҚШ.ғы муниципалдық басқарудың өзіне тән белгісі
2 Жергілікті басқару ұйымдарын реттеудің құқықтық жүйесі
3 Жергілікті өзін.өзі басқаруды ұйымдастыру
4 АҚШ.ғы муниципалдық басқарудың өзіне тән белгісі
АҚШ-тағы жергілікті басқару кең децентрализациямен, муниципалитеттердің орталық үкімет пен штаттардан тәуелсіздігінің жеткілікті жоғары дәрежесімен, мемлекеттік өкіметтің жергілікті басқару ұйымдарының тікелей бағынуының жоқтығымен сипатталады.
АҚШ конституциясында жергілікті басқаруды ұйымдастыруды реттеудің штаттардың міндетіне жататындығын анықтайтын тікелей ережелер жоқ. АҚШ конституциясы орталық ұйымдардың ерекше уәкілдіктерін ғана белгілейді және барлық қалған сұрақтар штаттардың міндетіне жататынын мойындайды. Штаттар жергілікті басқаруды ұйымдастырумен байланысты сұрақтарды өз территориясында шешуге конституциялық уәкілденген. Осыған байланысты АҚШ-ғы жергілікті басқарудың көптеген зерттеушілері «муниципалитеттер – штаттар креатурасы» деген ұғымды жиі қолданады, жергілікті өкіметтердің штаттар өкіметінен толық бағыныштығын түсіндіре отырып. Жергілікті басқару ұйымдары – штаттар креатурасы міндеттерді, жеңілдіктерді, уәкілдіктерді, жергілікті бірліктер үшін шектеулерді белгілейтін оның шешімдеріне бағынышты болады. Сонымен бірге федералдық өкіметтер муниципалитеттермен тікелей және тура байланыстар орнатады. Бұл қатынастардың негізі экономикалық тәртіп факторлары болып табылады; ең алдымен олардың қатарына федералдық қарыздар, муниципалитеттермен басқа көздерден алынатын қарыздарға федералдық кепіл болу жатады және де муниципалитеттердің іс-әрекетін субсидиялау жатады. Муниципалитеттер мен федералдық өкіметтердің байланыстарын орнатуда 1932 жыл маңызды кезең болып саналады. Нақ сол кезде, ұлы депрессия кезеңінде, Ф. Рузвельттің бастамасы бойынша бірінші федералдық заң қабылданды, оған сәйкес барлық мүдделі муниципалитеттерге қарыз ұсынылды және бір мезгілде осы заң жобасына сәйкес қаржыланатындардың барлығын жүзеге асыруда орындалуы тиіс бірқатар талаптар белгіленді.
АҚШ конституциясында жергілікті басқаруды ұйымдастыруды реттеудің штаттардың міндетіне жататындығын анықтайтын тікелей ережелер жоқ. АҚШ конституциясы орталық ұйымдардың ерекше уәкілдіктерін ғана белгілейді және барлық қалған сұрақтар штаттардың міндетіне жататынын мойындайды. Штаттар жергілікті басқаруды ұйымдастырумен байланысты сұрақтарды өз территориясында шешуге конституциялық уәкілденген. Осыған байланысты АҚШ-ғы жергілікті басқарудың көптеген зерттеушілері «муниципалитеттер – штаттар креатурасы» деген ұғымды жиі қолданады, жергілікті өкіметтердің штаттар өкіметінен толық бағыныштығын түсіндіре отырып. Жергілікті басқару ұйымдары – штаттар креатурасы міндеттерді, жеңілдіктерді, уәкілдіктерді, жергілікті бірліктер үшін шектеулерді белгілейтін оның шешімдеріне бағынышты болады. Сонымен бірге федералдық өкіметтер муниципалитеттермен тікелей және тура байланыстар орнатады. Бұл қатынастардың негізі экономикалық тәртіп факторлары болып табылады; ең алдымен олардың қатарына федералдық қарыздар, муниципалитеттермен басқа көздерден алынатын қарыздарға федералдық кепіл болу жатады және де муниципалитеттердің іс-әрекетін субсидиялау жатады. Муниципалитеттер мен федералдық өкіметтердің байланыстарын орнатуда 1932 жыл маңызды кезең болып саналады. Нақ сол кезде, ұлы депрессия кезеңінде, Ф. Рузвельттің бастамасы бойынша бірінші федералдық заң қабылданды, оған сәйкес барлық мүдделі муниципалитеттерге қарыз ұсынылды және бір мезгілде осы заң жобасына сәйкес қаржыланатындардың барлығын жүзеге асыруда орындалуы тиіс бірқатар талаптар белгіленді.
1. Көшім Д., "Жергілікті өзін-өзі басқару - азаматтық қоғамның алғашқы баспалдағы", - Алматы, 2000ж.
2. Қазақстан Республикасының Конституциясы., Алматы, 1995 ж. 89, 95 баптар.
3. Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы. №23 желтоқсан, 2003 ж.
4. "Қазақстан Республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару туралы" Қазақстан Республикасының заңы., "Заң", №3, 2001ж. 9-26 бет.
2. Қазақстан Республикасының Конституциясы., Алматы, 1995 ж. 89, 95 баптар.
3. Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы. №23 желтоқсан, 2003 ж.
4. "Қазақстан Республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару туралы" Қазақстан Республикасының заңы., "Заң", №3, 2001ж. 9-26 бет.
АҚШ жергілікті басқаруының экономикасының ерекшеліктері
АҚШ-тағы жергілікті басқару кең децентрализациямен,
муниципалитеттердің орталық үкімет пен штаттардан тәуелсіздігінің
жеткілікті жоғары дәрежесімен, мемлекеттік өкіметтің жергілікті басқару
ұйымдарының тікелей бағынуының жоқтығымен сипатталады.
АҚШ конституциясында жергілікті басқаруды ұйымдастыруды реттеудің
штаттардың міндетіне жататындығын анықтайтын тікелей ережелер жоқ. АҚШ
конституциясы орталық ұйымдардың ерекше уәкілдіктерін ғана белгілейді және
барлық қалған сұрақтар штаттардың міндетіне жататынын мойындайды. Штаттар
жергілікті басқаруды ұйымдастырумен байланысты сұрақтарды өз
территориясында шешуге конституциялық уәкілденген. Осыған байланысты АҚШ-ғы
жергілікті басқарудың көптеген зерттеушілері муниципалитеттер – штаттар
креатурасы деген ұғымды жиі қолданады, жергілікті өкіметтердің штаттар
өкіметінен толық бағыныштығын түсіндіре отырып. Жергілікті басқару ұйымдары
– штаттар креатурасы міндеттерді, жеңілдіктерді, уәкілдіктерді, жергілікті
бірліктер үшін шектеулерді белгілейтін оның шешімдеріне бағынышты болады.
Сонымен бірге федералдық өкіметтер муниципалитеттермен тікелей және тура
байланыстар орнатады. Бұл қатынастардың негізі экономикалық тәртіп
факторлары болып табылады; ең алдымен олардың қатарына федералдық қарыздар,
муниципалитеттермен басқа көздерден алынатын қарыздарға федералдық кепіл
болу жатады және де муниципалитеттердің іс-әрекетін субсидиялау жатады.
Муниципалитеттер мен федералдық өкіметтердің байланыстарын орнатуда 1932
жыл маңызды кезең болып саналады. Нақ сол кезде, ұлы депрессия кезеңінде,
Ф. Рузвельттің бастамасы бойынша бірінші федералдық заң қабылданды, оған
сәйкес барлық мүдделі муниципалитеттерге қарыз ұсынылды және бір мезгілде
осы заң жобасына сәйкес қаржыланатындардың барлығын жүзеге асыруда
орындалуы тиіс бірқатар талаптар белгіленді.
Муниципалитеттерді федералдық өкіметтерге байлау амалдарының ішінен
ерекше орын арнайы белгіленген субвенция-субсидияларға тиесілі болады.
Субвенцияның пайда болуының конституциялық негізі АҚШ конституциясының 1
бабының 8 бөлімі болды, ол жалпы халықтың жақсы тұрмысын қолдау мақсатында
ақша жұмсауға федералдық өкіметтер құқығын белгілейді. Муниципалдық басқару
ұйымдарына субвенциялар ұсыну әдетте белгіленген мақсатты бағдарламаны
орындаумен байланысты. Муниципалитеттердің іс-әрекетіндегі субвенцияның
маңызды мәнін көрсете отырып, америкалық зерттеушілер қазіргі кезде бір де
муниципалитеттің федералдық Орталықпен тікелей байланыссыз жұмыс істей
алмайтынын және сәйкес федералдық бағдарлама қабылданбаған жергілікті
басқарудың бірде-бір функциясының болмайтынын мәлімдеді. Алайда сонымен
бірге субвенция жүйесін дамыту федералдық бағдарламалардың көбісінің өзара
үйлеспей шығуына әкелді және соның салдарынан нашар басқарылатын болды. Іс
орталық федералдық ведомостволардың көбінесе тіпті қанша мақсатты
бағдарламалар бар екені туралы дәл мәліметтері жоқ болатынға дейін барды.
Муниципалитеттердің іс-әрекеттерін федералдық қаржыландырумен
байланысты саяси, құқықтық, әкімшілік мәселелерінің өте көп екендігіне
қарамастан, субвенциялар муниципалдық басқару ұйымдарын федералдық реттеу
саласына тартудың негізгі амалы болып қалады.
Штаттар өкіметі муниципалдық басқару ұйымдарының құқықтық және
ұйымдастырушылық құрылымын анықтауға оларға мүмкіндік беретін юристік
уәкілдіктердің барлық қажетті жиынтығына иелік етеді. Әрбір штат бұл салада
тәуелсіз, соның нәтижесінде, елде 50 әр түрлі муниципалдық жүйе бар. Іс
жүзінде барлық 50 штаттың конституциясында муниципалитеттерді ұйымдастыруға
және іс-әрекетіне арналған ережелер бар, бірақ бұл кезде жергілікті
ұйымдардың іс-әрекеттерінің әр түрлі аспектілерін реттеуді талдап тексеру
нақтылы штатқа бағынышты болады. Осының негізінде барлық штаттардың
конституциясын екі топқа бөлуге болады.
Бірінші топқа муниципалитеттер статусын реттеуші құқықтық нормалардың
елеусіз санынан тұратын конституциялар кіреді, оның үстіне бұл нормалар,
бәрінен бұрын, жергілікті ұйымдардың іс-әрекетіне белгіленген шектеулер
қоюмен байланысты (Алабама, Делавер, Массачусетс, Миссисипи, Теннеси және
басқа штаттар).
Екінші топты муниципалдық бірліктерге ұсынылған уәкілдіктердің кең
тізімімен және жоғары өңделгендік дәрежесімен ерекшеленетін ережелерден
тұратын конституциялар құрайды. Бұл конституциялар жергілікті басқару
ұйымдарының ұғымын белгілей отырып, муниципалитеттердің іс-әрекеттері мен
ұйымдастыру негіздерін бекітеді, тұтас муниципалдық бөлімшелер жүйесін
белгілеуді, муниципалитеттердің орнын, олардың міндетін және жоғары тұрған
ұйымдармен өзара қатынастарын белгілейді. Конституциялық реттеу пәніне
жергілікті ұйымдарды ішкі ұйымдастыру мен олардың құрылымын
регламентациялаушы нормалар енгізілген. Кейбір штаттардың конституциясы
муниципалдық департаменттер мен бөлімдердің тізімін, олардың уәкілдіктерін,
муниципалдық бірлік қызметкерлерінің қызметтерінің жүру тәртібін
белгілейді.
Штаттар конституциясы жергілікті салықтардың мүмкін түрлерін, салық
салу лимиттерін бекіте отырып, жергілікті ұйымдардың қаржылық іс-әрекетін
регламентациялай отырып, муниципалдық қаржылардың сұрақтарын реттеуге
маңызды мән береді.
АҚШ-та жергілікті басқару ұйымдарының жүйесін құқықтық реттеуде
штаттардың қазіргі заңының елеулі маңызы бар. муниципалитеттердің құқықтық
жағдайын регламентациялайтын заңды актілерді екі категорияға бөлуге болады.
Біріншісіне тек жергілікті басқару сұрақтарына арналған актілер кіреді.
Олар барлық муниципалдық бөлімшелерге (жалпы заңдар деп аталатындар) немесе
олардың жеке түрлеріне (мысалы, тауна туралы Заң), жеке топтарға (мысалы,
екінші класты қалалар туралы Заң) жіберілуі мүмкін және бірыңғай
муниципалитеттерге (жеке заң деп аталатындар). Муниципалитет статустарын
біркелкі реттейтін жалпы заңдар АҚШ-та кең таралмады. Штаттар легислатурасы
нормативтік-құқықтық реттеудің басқа түрлеріне артықшылық береді, олардың
ішінде негізгі орынды жекеше және жіктеу заңы иемденеді. Жеке заңды
дамытудың негізгі себептерінің бірі муниципалитеттердің көптеген петициямен
жеке сипаттағы қандай-да бір актті қабылдау туралы жариялау практикасы
болып табылды. Бұл кезде петициялардың басым көпшілігі жергілікті
ұйымдардың өзінің міндетіне кіретін сұрақтарға қатысты болады (мысалы, жаңа
муниципалдық қызметтерді құру). Петициялармен барулары бұл жағдайларда
муниципалитеттердің істелетін өзгерістерді штаттар легислатурасы деңгейінде
бекітуге тырысуымен және модернизацияланған муниципалдық құрылымдардың
жоғары тұрақтылығын қамтамасыз етуге тырысуымен түсіндіріледі. Қандай-да
бір жіктеу белгісі бойынша біріктірілген, муниципалдық бөлімшелерге
жіберілген заңдар да кеңінен қолданылады.
Жергілікті ұйымдардың жұмыс істеуінің құқықтық негізін құрушы
заңдардың екінші категориясы мемлекеттік іс-әрекеттің әр түрлі салаларын
басқару туралы нормативтік-құқықтық актілерден тұрады. Муниципалитеттер
статусын реттеуші жергілікті заңдардың саны өте айтарлықтай көп; бұл кезде
жергілікті ұйымдарға жататын заңдар тек алты штатта кодификацияланған. Саны
және көлемі бойынша үлкен муниципалдық өкімет ұйымдары туралы заңдар
бірқатар штаттарда муниципалитеттерге бағытталған құқықтық ережелерді
талдауды елеулі қиындатады және сонымен қатар өздерінде қандай-да бір
уәкілдіктің барына күмәнданатын жергілікті басқару ұйымдарының
белсенділігіне әсер етеді.
Жергілікті өкімет ұйымдарының құқықтық статусын сипаттайтын маңызды
элементті муниципалдық партиялар құрайды. Америкалық зерттеушілер хартия
терминінің екі түсіндіруін бөліп шығарады – тар және кең. Хартияның тар
мағынасында тиісті муниципалдық білім беру іс-әрекетін реттеуші барлық
нормалардан тұратын бірыңғай құжат түсініледі. Хартияның кең түсіндіруде
жергілікті өкімет ұйымдарының іс-әрекетін реттеуші, штаттың заңдарының
барлық жиынтығы, тіпті бұл заңдар бірыңғай құжатқа жинастырылмаса да,
түсініледі. Кең мағынадағы хартия өзіне штат конституциясының барлық
үйлесімді ережелерін, хартия сияқты анықталатын құжатқа қосымша болып жалпы
құқық ережелерді және заңдарды кіргізеді. Құқықтық доктрина хартияны тар
мағынада корпорацияның негізгі заңы сияқты анықтайды, ол заң муниципалдық
уәкілдіктерді, құқықтарды, міндеттерді және жеңілдіктерді белгілейді және
бақылайды. Жалпы ереже бойынша конституциялық шектеулердің жоқ кезінде штат
легислатурасы муниципалдық білім беру хартиясын қабылдауға, жоюға және
өзгертуге құқықты.
АҚШ-та жергілікті басқару ұйымдарының жұмыс істеуі
муниципалитеттердің іс-әрекетін әкімшілік реттеуші болып табылатын
мемлекеттік әсер етудің осындай маңызды құрамының көмегімен де қамтамасыз
етіледі. Америкалық авторлар муниципалитеттердің атқарушы өкіметтен
бағыныштылығының өсуіне қазіргі кездегі штаттардың олардың жергілікті
территориялық құрылымдарымен қатынастарын дамыту құбылысы ретінде баса
назар аударады. Олар бақылаудың бұл түрінің иілімділігі мен ысылғандығын
көрсете отырып, оның көп таралғандығын атап көрсетеді. Әкімшілік нормаларды
өзгерту оңайлау. Бұл кезде әкімшілік бақылауы хабардарлықты бөліп шығарады.
Мысалы, штаттың денсаулық сақтау департаменті штаттың легистратурасына
қарағанда денсаулық сақтау сұрақтарын жетік біледі.
Атқарушы өкіметті күшейтуге тенденция штаттар губернаторларының
жергілікті басқару ұйымдарының жайын реттеуге әсерінің белгіленген ұлғаюын
алдын-ала анықтады. Штаттар губернаторлары муниципалдық басқару ұйымдарының
құқықтық статусын муниципалдық білім беру іс-әрекеттерінің бірқатар
сұрақтарын қозғайтын атқарушы бұйрықтарды шығару арқылы реттей алады.
Ең бастан әкімшілік бақылау штаттар жақтан муниципалитеттердің
департаменттермен, басқармалармен және штаттар агенттіктерімен салалық және
функционалдық байланысы арқылы жүзеге асырылды. Қазіргі кезде бақылаудың
бұл формасы бұдан былайғы дамуына елеулі дәрежеде делегацияланған заңның
өсуі нәтижесінде алды. Штаттар легистратуралары олардың атқарушы ұйымдарына
сәйкес келетін нормативтік актілерді басып шығаруға уәкілдіктер берді.
Осылайша, Нью-Иорк штатында қабылданған қоршаған ортаны қорғау туралы және
түзету мәселелері туралы заңдарды штаттың тиісті департаменттеріне
стандарттарды белгілеуге, өзгертуге, жоюға, олардың міндетіне кіретін және
енді кіретін барлық сұрақтар бойынша ережелер мен нұсқауларды белгілеуге,
өзгертуге, жоюға құқық береді. Жергілікті басқару ұйымдарының іс-әрекетін
әкімшілік реттеуді жүзеге асырушы механизм штат департаменттерінің кез-
келгенінің өз міндеттері шеңберінде муниципалитеттерді бақылайтындығынан
тұрады, бұл үшін тұтас әдістер жүйесін пайдалана отырып (бекіту, нұсқау
беру, инспекция, кадрлар даярлау, муниципалитеттер шешімдерін қайта қарау,
жергілікті шенеуніктерді ауыстыру). Штаттардың атқарушы өкіметінің
муниципалитеттерін бағындыру процесінде елеулі рөлді штаттармен жергілікті
ұйымдарға берілген субсидиялар атқарды.
Жергілікті басқару ұйымдарын реттеудің құқықтық жүйесінде әр түрлі
нормативтік актілер, соның ішінде олардың федералдық өкіметтермен қатынасын
регламентациялайтын сот шешімдері де елеулі орын алады. Америкалық құқықтық
доктрина бұл қатынастарды санкциялардың қолдауы мүмкін және штаттар
өкіметінің татуластырушылығымен деп дәстүрлі санайды. Бұл кезде штаттардың
соттары мен ұйымдары АҚШ конституциясының Х түзетпесінің ережесіне сүйенді,
ол Құрама Штаттарына нағыз конституциямен берілмеген уәкілдіктер және
оларды қолдануға жеке штаттармен тиым салынбаса, штаттардың немесе халықтың
сыртында қалады деп түсіндірді.
Жергілікті басқару ұйымдарының құқықтық статусы да штаттардың бас
атторнейлерінің (прокурорларының) формальды және формальды емес
пікірлерінде болатын ережелермен анықталады. Бұдан басқа кеңесші пікір
айту құқығына штаттардың аудиторлары (тексерушілер) және бірқатар
департаменттерінің юристік қызметтері ие. Барлық бұл құжаттар, әдетте,
муниципалитеттердің уәкілдіктері туралы тар түсінік береді, себебі олардың
негізі ұқсас сұрақтар бойынша сот шешімдері болып табылады. Муниципалдық
басқару ұйымдары атторнейлердің, аудиторлардың және департаменттердің
юристік бөлімдерінің уәкілдерінің түсіндірулерімен есептеседі (әйтсе де,
жалпы алғанда, олар муниципалитеттер үшін міндетті болып табылмайды),
себебі олай болмаған жағдайда олардың әрекеттеріне қарсылық білдірілуі
мүмкін.
1985 жылы Құрама Штаттардың Жоғарғы соты Lawrence County v. Lead
School District ісі бойынша принципінде маңызды шешім шығарды, онда жаңа
федералдық заң конституцияға қарама-қайшы келмейді деп белгіледі. Бұл Х
түзетпесінің дәстүрлі түсіндіруінен федерация мен жергілікті ұйымдардың
қатынастарын шектеу жоспарында конституцияға шығын кетуді білдіреді. Бұл
сот шешімімен бекітілген көрсетілген заңдар жаңа федерализмнің саясатының
белгілі өзгерісіне куә болды, оған сәйкес штаттарға жергілікті
бағдарламаларды қаржыландыру үшін негізгі жауапкершілік жүктелді.
АҚШ-тағы жергілікті басқару ұйымдарын құқықтық реттеу жүйесі бір
мағыналы емес сипатта болады, себебі жергілікті, штаттық және федералдық
деңгейдегі, бір-біріне жеткілікті қарама-қайшы келетін көптеген
жүйешелерден (шағын жүйелерден) тұрады. Бұл аталған мәселені комплекстік
талдаудың белгіленген қиындығын алдын-ала анықтайды. Осылайша, АҚШ-та
ағылшын-саксон елдері үшін тән жергілікті ұйымдардың міндеттерін позитивтік
реттеу принципі қабылданды. Алайда әрбір штат бұл сұрақты өздігінше шешеді;
мысалы, Калифорния конституциясы графтықтың немесе қаланың өз
территориясында жергілікті, полициялық, санитарлық және басқа сұрақтар
бойынша кез-келген шешімдер мен жарлықтарды, жалпы заңдар нормасын бұзбай
қабылдай алатынын және қолдана алатынын алдын-ала қарастырады. Іс жүзінде
сөз жалпы міндетті мойындау туралы және негативтік реттеу туралы болып
отыр. Коннектикуттың бас статустары керісінше жергілікті өкімет ұйымдары
тікелей бұйырылған немесе оларға заң рұқсат еткен әрекеттерді ғана істей
алады деп белгілейді – позитивтік реттеудің классикалық мысалы.
АҚШ үшін өкіметті елеулі децентрализациялау тек горизанталь бойынша
ғана емес, вертикаль бойынша да тән болады. Өкімет ұйымдары және жергілікті
өзін-өзі басқару ұйымдары жергілікті істерді автономдық басқаруға
жеткілікті уәкілдіктермен – конституциямен және басқа заңдармен барынша
қамтамасыз етілген. Олар өздері табыс таба отырып және тәуелсіз бюджеттер
қабылдай отырып, берік қаржылық базада жұмыс істейді. Штаттардағы
әкімшілік құқықпен және әкімшілік мекемелермен істердің жайы көбінесе
федерациядағы жаймен ұқсас, себебі штаттар әдетте мүмкіндігінше федералдық
практиканың істегенін істейді.
АҚШ-та жергілікті өзін-өзі басқару өкіметті вертикальды бөлудің,
демократиялық басқару механизмінің ең маңызды элементі саналады. АҚШ-та
федералдық заң шығарудың жергілікті өзін-өзі басқару ұйымдарының іс-
әрекеттерін құқықтық реттеу сұрақтары тіпті араласпайтынын айта кету керек,
өзін-өзі жергілікті басқаруды құқықтық регламентациялауды тек қана
штаттардың қарауына қалдырады.
АҚШ-та жергілікті ұйымдардың штаттардан туындылығы және бағыныштылығы
1868 жылы-ақ штат Айовтың жоғары соты Дж. Диллонмен тұжырымдалды, ол
муниципалдық корпорациялар өзінің құрылуымен міндетті және өзінің барлық
құқықтары мен уәкілдіктерін штат легислатурасынан алады деп белгіледі
(Диллон ережесі деп аталады). Қандай-да бір түрде жергілікті өзін-өзі
басқаруды реттеуші ережелер америкалық федерацияның барлық субъектілерінің
конституциясында болады. Жеке штаттардағы жергілікті өзін-өзі басқарудың әр
түрлі аспектілерін реттеу дәрежесі, алайда, бірдей емес, соның салдарынан
оларды екі негізгі топқа бөлуге болады. Бірінші топқа жергілікті ұйымдарға
қатысы бар нормалардың аз мөлшерінен тұратын және көпшілігі тиым салынған
сипатта болатын нормалардан тұратын конституциялары бар штаттар жатады
(Алабама, Делавэр, Миссисипи). Екінші топты негізгі заңдары жергілікті өзін-
өзі басқаруды толығырақ реттейтін штаттар құрайды (Аляска, Иллинойс, Нью-
Мексико). Жергілікті ұйымдардың іс-әрекеттерінің негізгі принциптерін
бекітумен қатар штаттардың бұл тобының конституциялық реттеу пәніне
муниципалитеттердің ішкі ұйымдастыруын регламентациялайтын нормалар да
кіргізілуі мүмкін.
Штаттағы атқару өкіметінің басшысы губернатор болып табылады.
Федерациядағы сияқты, бұл жерде департаменттер мен тәуелсіз ведомостволар
бар. Бұл ведомостволар штаттарда тіпті федерациядан да бұрын пайда болған.
Осылайша, өткен ғасырдың 70-ші жылдарында-ақ бірқатар штаттар комиссиялар
құрды, оларға темір жол тасымалын реттеуді тапсырды.
Жергілікті өзін-өзі басқаруды ұйымдастыру АҚШ конституциясының ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
АҚШ-тағы жергілікті басқару кең децентрализациямен,
муниципалитеттердің орталық үкімет пен штаттардан тәуелсіздігінің
жеткілікті жоғары дәрежесімен, мемлекеттік өкіметтің жергілікті басқару
ұйымдарының тікелей бағынуының жоқтығымен сипатталады.
АҚШ конституциясында жергілікті басқаруды ұйымдастыруды реттеудің
штаттардың міндетіне жататындығын анықтайтын тікелей ережелер жоқ. АҚШ
конституциясы орталық ұйымдардың ерекше уәкілдіктерін ғана белгілейді және
барлық қалған сұрақтар штаттардың міндетіне жататынын мойындайды. Штаттар
жергілікті басқаруды ұйымдастырумен байланысты сұрақтарды өз
территориясында шешуге конституциялық уәкілденген. Осыған байланысты АҚШ-ғы
жергілікті басқарудың көптеген зерттеушілері муниципалитеттер – штаттар
креатурасы деген ұғымды жиі қолданады, жергілікті өкіметтердің штаттар
өкіметінен толық бағыныштығын түсіндіре отырып. Жергілікті басқару ұйымдары
– штаттар креатурасы міндеттерді, жеңілдіктерді, уәкілдіктерді, жергілікті
бірліктер үшін шектеулерді белгілейтін оның шешімдеріне бағынышты болады.
Сонымен бірге федералдық өкіметтер муниципалитеттермен тікелей және тура
байланыстар орнатады. Бұл қатынастардың негізі экономикалық тәртіп
факторлары болып табылады; ең алдымен олардың қатарына федералдық қарыздар,
муниципалитеттермен басқа көздерден алынатын қарыздарға федералдық кепіл
болу жатады және де муниципалитеттердің іс-әрекетін субсидиялау жатады.
Муниципалитеттер мен федералдық өкіметтердің байланыстарын орнатуда 1932
жыл маңызды кезең болып саналады. Нақ сол кезде, ұлы депрессия кезеңінде,
Ф. Рузвельттің бастамасы бойынша бірінші федералдық заң қабылданды, оған
сәйкес барлық мүдделі муниципалитеттерге қарыз ұсынылды және бір мезгілде
осы заң жобасына сәйкес қаржыланатындардың барлығын жүзеге асыруда
орындалуы тиіс бірқатар талаптар белгіленді.
Муниципалитеттерді федералдық өкіметтерге байлау амалдарының ішінен
ерекше орын арнайы белгіленген субвенция-субсидияларға тиесілі болады.
Субвенцияның пайда болуының конституциялық негізі АҚШ конституциясының 1
бабының 8 бөлімі болды, ол жалпы халықтың жақсы тұрмысын қолдау мақсатында
ақша жұмсауға федералдық өкіметтер құқығын белгілейді. Муниципалдық басқару
ұйымдарына субвенциялар ұсыну әдетте белгіленген мақсатты бағдарламаны
орындаумен байланысты. Муниципалитеттердің іс-әрекетіндегі субвенцияның
маңызды мәнін көрсете отырып, америкалық зерттеушілер қазіргі кезде бір де
муниципалитеттің федералдық Орталықпен тікелей байланыссыз жұмыс істей
алмайтынын және сәйкес федералдық бағдарлама қабылданбаған жергілікті
басқарудың бірде-бір функциясының болмайтынын мәлімдеді. Алайда сонымен
бірге субвенция жүйесін дамыту федералдық бағдарламалардың көбісінің өзара
үйлеспей шығуына әкелді және соның салдарынан нашар басқарылатын болды. Іс
орталық федералдық ведомостволардың көбінесе тіпті қанша мақсатты
бағдарламалар бар екені туралы дәл мәліметтері жоқ болатынға дейін барды.
Муниципалитеттердің іс-әрекеттерін федералдық қаржыландырумен
байланысты саяси, құқықтық, әкімшілік мәселелерінің өте көп екендігіне
қарамастан, субвенциялар муниципалдық басқару ұйымдарын федералдық реттеу
саласына тартудың негізгі амалы болып қалады.
Штаттар өкіметі муниципалдық басқару ұйымдарының құқықтық және
ұйымдастырушылық құрылымын анықтауға оларға мүмкіндік беретін юристік
уәкілдіктердің барлық қажетті жиынтығына иелік етеді. Әрбір штат бұл салада
тәуелсіз, соның нәтижесінде, елде 50 әр түрлі муниципалдық жүйе бар. Іс
жүзінде барлық 50 штаттың конституциясында муниципалитеттерді ұйымдастыруға
және іс-әрекетіне арналған ережелер бар, бірақ бұл кезде жергілікті
ұйымдардың іс-әрекеттерінің әр түрлі аспектілерін реттеуді талдап тексеру
нақтылы штатқа бағынышты болады. Осының негізінде барлық штаттардың
конституциясын екі топқа бөлуге болады.
Бірінші топқа муниципалитеттер статусын реттеуші құқықтық нормалардың
елеусіз санынан тұратын конституциялар кіреді, оның үстіне бұл нормалар,
бәрінен бұрын, жергілікті ұйымдардың іс-әрекетіне белгіленген шектеулер
қоюмен байланысты (Алабама, Делавер, Массачусетс, Миссисипи, Теннеси және
басқа штаттар).
Екінші топты муниципалдық бірліктерге ұсынылған уәкілдіктердің кең
тізімімен және жоғары өңделгендік дәрежесімен ерекшеленетін ережелерден
тұратын конституциялар құрайды. Бұл конституциялар жергілікті басқару
ұйымдарының ұғымын белгілей отырып, муниципалитеттердің іс-әрекеттері мен
ұйымдастыру негіздерін бекітеді, тұтас муниципалдық бөлімшелер жүйесін
белгілеуді, муниципалитеттердің орнын, олардың міндетін және жоғары тұрған
ұйымдармен өзара қатынастарын белгілейді. Конституциялық реттеу пәніне
жергілікті ұйымдарды ішкі ұйымдастыру мен олардың құрылымын
регламентациялаушы нормалар енгізілген. Кейбір штаттардың конституциясы
муниципалдық департаменттер мен бөлімдердің тізімін, олардың уәкілдіктерін,
муниципалдық бірлік қызметкерлерінің қызметтерінің жүру тәртібін
белгілейді.
Штаттар конституциясы жергілікті салықтардың мүмкін түрлерін, салық
салу лимиттерін бекіте отырып, жергілікті ұйымдардың қаржылық іс-әрекетін
регламентациялай отырып, муниципалдық қаржылардың сұрақтарын реттеуге
маңызды мән береді.
АҚШ-та жергілікті басқару ұйымдарының жүйесін құқықтық реттеуде
штаттардың қазіргі заңының елеулі маңызы бар. муниципалитеттердің құқықтық
жағдайын регламентациялайтын заңды актілерді екі категорияға бөлуге болады.
Біріншісіне тек жергілікті басқару сұрақтарына арналған актілер кіреді.
Олар барлық муниципалдық бөлімшелерге (жалпы заңдар деп аталатындар) немесе
олардың жеке түрлеріне (мысалы, тауна туралы Заң), жеке топтарға (мысалы,
екінші класты қалалар туралы Заң) жіберілуі мүмкін және бірыңғай
муниципалитеттерге (жеке заң деп аталатындар). Муниципалитет статустарын
біркелкі реттейтін жалпы заңдар АҚШ-та кең таралмады. Штаттар легислатурасы
нормативтік-құқықтық реттеудің басқа түрлеріне артықшылық береді, олардың
ішінде негізгі орынды жекеше және жіктеу заңы иемденеді. Жеке заңды
дамытудың негізгі себептерінің бірі муниципалитеттердің көптеген петициямен
жеке сипаттағы қандай-да бір актті қабылдау туралы жариялау практикасы
болып табылды. Бұл кезде петициялардың басым көпшілігі жергілікті
ұйымдардың өзінің міндетіне кіретін сұрақтарға қатысты болады (мысалы, жаңа
муниципалдық қызметтерді құру). Петициялармен барулары бұл жағдайларда
муниципалитеттердің істелетін өзгерістерді штаттар легислатурасы деңгейінде
бекітуге тырысуымен және модернизацияланған муниципалдық құрылымдардың
жоғары тұрақтылығын қамтамасыз етуге тырысуымен түсіндіріледі. Қандай-да
бір жіктеу белгісі бойынша біріктірілген, муниципалдық бөлімшелерге
жіберілген заңдар да кеңінен қолданылады.
Жергілікті ұйымдардың жұмыс істеуінің құқықтық негізін құрушы
заңдардың екінші категориясы мемлекеттік іс-әрекеттің әр түрлі салаларын
басқару туралы нормативтік-құқықтық актілерден тұрады. Муниципалитеттер
статусын реттеуші жергілікті заңдардың саны өте айтарлықтай көп; бұл кезде
жергілікті ұйымдарға жататын заңдар тек алты штатта кодификацияланған. Саны
және көлемі бойынша үлкен муниципалдық өкімет ұйымдары туралы заңдар
бірқатар штаттарда муниципалитеттерге бағытталған құқықтық ережелерді
талдауды елеулі қиындатады және сонымен қатар өздерінде қандай-да бір
уәкілдіктің барына күмәнданатын жергілікті басқару ұйымдарының
белсенділігіне әсер етеді.
Жергілікті өкімет ұйымдарының құқықтық статусын сипаттайтын маңызды
элементті муниципалдық партиялар құрайды. Америкалық зерттеушілер хартия
терминінің екі түсіндіруін бөліп шығарады – тар және кең. Хартияның тар
мағынасында тиісті муниципалдық білім беру іс-әрекетін реттеуші барлық
нормалардан тұратын бірыңғай құжат түсініледі. Хартияның кең түсіндіруде
жергілікті өкімет ұйымдарының іс-әрекетін реттеуші, штаттың заңдарының
барлық жиынтығы, тіпті бұл заңдар бірыңғай құжатқа жинастырылмаса да,
түсініледі. Кең мағынадағы хартия өзіне штат конституциясының барлық
үйлесімді ережелерін, хартия сияқты анықталатын құжатқа қосымша болып жалпы
құқық ережелерді және заңдарды кіргізеді. Құқықтық доктрина хартияны тар
мағынада корпорацияның негізгі заңы сияқты анықтайды, ол заң муниципалдық
уәкілдіктерді, құқықтарды, міндеттерді және жеңілдіктерді белгілейді және
бақылайды. Жалпы ереже бойынша конституциялық шектеулердің жоқ кезінде штат
легислатурасы муниципалдық білім беру хартиясын қабылдауға, жоюға және
өзгертуге құқықты.
АҚШ-та жергілікті басқару ұйымдарының жұмыс істеуі
муниципалитеттердің іс-әрекетін әкімшілік реттеуші болып табылатын
мемлекеттік әсер етудің осындай маңызды құрамының көмегімен де қамтамасыз
етіледі. Америкалық авторлар муниципалитеттердің атқарушы өкіметтен
бағыныштылығының өсуіне қазіргі кездегі штаттардың олардың жергілікті
территориялық құрылымдарымен қатынастарын дамыту құбылысы ретінде баса
назар аударады. Олар бақылаудың бұл түрінің иілімділігі мен ысылғандығын
көрсете отырып, оның көп таралғандығын атап көрсетеді. Әкімшілік нормаларды
өзгерту оңайлау. Бұл кезде әкімшілік бақылауы хабардарлықты бөліп шығарады.
Мысалы, штаттың денсаулық сақтау департаменті штаттың легистратурасына
қарағанда денсаулық сақтау сұрақтарын жетік біледі.
Атқарушы өкіметті күшейтуге тенденция штаттар губернаторларының
жергілікті басқару ұйымдарының жайын реттеуге әсерінің белгіленген ұлғаюын
алдын-ала анықтады. Штаттар губернаторлары муниципалдық басқару ұйымдарының
құқықтық статусын муниципалдық білім беру іс-әрекеттерінің бірқатар
сұрақтарын қозғайтын атқарушы бұйрықтарды шығару арқылы реттей алады.
Ең бастан әкімшілік бақылау штаттар жақтан муниципалитеттердің
департаменттермен, басқармалармен және штаттар агенттіктерімен салалық және
функционалдық байланысы арқылы жүзеге асырылды. Қазіргі кезде бақылаудың
бұл формасы бұдан былайғы дамуына елеулі дәрежеде делегацияланған заңның
өсуі нәтижесінде алды. Штаттар легистратуралары олардың атқарушы ұйымдарына
сәйкес келетін нормативтік актілерді басып шығаруға уәкілдіктер берді.
Осылайша, Нью-Иорк штатында қабылданған қоршаған ортаны қорғау туралы және
түзету мәселелері туралы заңдарды штаттың тиісті департаменттеріне
стандарттарды белгілеуге, өзгертуге, жоюға, олардың міндетіне кіретін және
енді кіретін барлық сұрақтар бойынша ережелер мен нұсқауларды белгілеуге,
өзгертуге, жоюға құқық береді. Жергілікті басқару ұйымдарының іс-әрекетін
әкімшілік реттеуді жүзеге асырушы механизм штат департаменттерінің кез-
келгенінің өз міндеттері шеңберінде муниципалитеттерді бақылайтындығынан
тұрады, бұл үшін тұтас әдістер жүйесін пайдалана отырып (бекіту, нұсқау
беру, инспекция, кадрлар даярлау, муниципалитеттер шешімдерін қайта қарау,
жергілікті шенеуніктерді ауыстыру). Штаттардың атқарушы өкіметінің
муниципалитеттерін бағындыру процесінде елеулі рөлді штаттармен жергілікті
ұйымдарға берілген субсидиялар атқарды.
Жергілікті басқару ұйымдарын реттеудің құқықтық жүйесінде әр түрлі
нормативтік актілер, соның ішінде олардың федералдық өкіметтермен қатынасын
регламентациялайтын сот шешімдері де елеулі орын алады. Америкалық құқықтық
доктрина бұл қатынастарды санкциялардың қолдауы мүмкін және штаттар
өкіметінің татуластырушылығымен деп дәстүрлі санайды. Бұл кезде штаттардың
соттары мен ұйымдары АҚШ конституциясының Х түзетпесінің ережесіне сүйенді,
ол Құрама Штаттарына нағыз конституциямен берілмеген уәкілдіктер және
оларды қолдануға жеке штаттармен тиым салынбаса, штаттардың немесе халықтың
сыртында қалады деп түсіндірді.
Жергілікті басқару ұйымдарының құқықтық статусы да штаттардың бас
атторнейлерінің (прокурорларының) формальды және формальды емес
пікірлерінде болатын ережелермен анықталады. Бұдан басқа кеңесші пікір
айту құқығына штаттардың аудиторлары (тексерушілер) және бірқатар
департаменттерінің юристік қызметтері ие. Барлық бұл құжаттар, әдетте,
муниципалитеттердің уәкілдіктері туралы тар түсінік береді, себебі олардың
негізі ұқсас сұрақтар бойынша сот шешімдері болып табылады. Муниципалдық
басқару ұйымдары атторнейлердің, аудиторлардың және департаменттердің
юристік бөлімдерінің уәкілдерінің түсіндірулерімен есептеседі (әйтсе де,
жалпы алғанда, олар муниципалитеттер үшін міндетті болып табылмайды),
себебі олай болмаған жағдайда олардың әрекеттеріне қарсылық білдірілуі
мүмкін.
1985 жылы Құрама Штаттардың Жоғарғы соты Lawrence County v. Lead
School District ісі бойынша принципінде маңызды шешім шығарды, онда жаңа
федералдық заң конституцияға қарама-қайшы келмейді деп белгіледі. Бұл Х
түзетпесінің дәстүрлі түсіндіруінен федерация мен жергілікті ұйымдардың
қатынастарын шектеу жоспарында конституцияға шығын кетуді білдіреді. Бұл
сот шешімімен бекітілген көрсетілген заңдар жаңа федерализмнің саясатының
белгілі өзгерісіне куә болды, оған сәйкес штаттарға жергілікті
бағдарламаларды қаржыландыру үшін негізгі жауапкершілік жүктелді.
АҚШ-тағы жергілікті басқару ұйымдарын құқықтық реттеу жүйесі бір
мағыналы емес сипатта болады, себебі жергілікті, штаттық және федералдық
деңгейдегі, бір-біріне жеткілікті қарама-қайшы келетін көптеген
жүйешелерден (шағын жүйелерден) тұрады. Бұл аталған мәселені комплекстік
талдаудың белгіленген қиындығын алдын-ала анықтайды. Осылайша, АҚШ-та
ағылшын-саксон елдері үшін тән жергілікті ұйымдардың міндеттерін позитивтік
реттеу принципі қабылданды. Алайда әрбір штат бұл сұрақты өздігінше шешеді;
мысалы, Калифорния конституциясы графтықтың немесе қаланың өз
территориясында жергілікті, полициялық, санитарлық және басқа сұрақтар
бойынша кез-келген шешімдер мен жарлықтарды, жалпы заңдар нормасын бұзбай
қабылдай алатынын және қолдана алатынын алдын-ала қарастырады. Іс жүзінде
сөз жалпы міндетті мойындау туралы және негативтік реттеу туралы болып
отыр. Коннектикуттың бас статустары керісінше жергілікті өкімет ұйымдары
тікелей бұйырылған немесе оларға заң рұқсат еткен әрекеттерді ғана істей
алады деп белгілейді – позитивтік реттеудің классикалық мысалы.
АҚШ үшін өкіметті елеулі децентрализациялау тек горизанталь бойынша
ғана емес, вертикаль бойынша да тән болады. Өкімет ұйымдары және жергілікті
өзін-өзі басқару ұйымдары жергілікті істерді автономдық басқаруға
жеткілікті уәкілдіктермен – конституциямен және басқа заңдармен барынша
қамтамасыз етілген. Олар өздері табыс таба отырып және тәуелсіз бюджеттер
қабылдай отырып, берік қаржылық базада жұмыс істейді. Штаттардағы
әкімшілік құқықпен және әкімшілік мекемелермен істердің жайы көбінесе
федерациядағы жаймен ұқсас, себебі штаттар әдетте мүмкіндігінше федералдық
практиканың істегенін істейді.
АҚШ-та жергілікті өзін-өзі басқару өкіметті вертикальды бөлудің,
демократиялық басқару механизмінің ең маңызды элементі саналады. АҚШ-та
федералдық заң шығарудың жергілікті өзін-өзі басқару ұйымдарының іс-
әрекеттерін құқықтық реттеу сұрақтары тіпті араласпайтынын айта кету керек,
өзін-өзі жергілікті басқаруды құқықтық регламентациялауды тек қана
штаттардың қарауына қалдырады.
АҚШ-та жергілікті ұйымдардың штаттардан туындылығы және бағыныштылығы
1868 жылы-ақ штат Айовтың жоғары соты Дж. Диллонмен тұжырымдалды, ол
муниципалдық корпорациялар өзінің құрылуымен міндетті және өзінің барлық
құқықтары мен уәкілдіктерін штат легислатурасынан алады деп белгіледі
(Диллон ережесі деп аталады). Қандай-да бір түрде жергілікті өзін-өзі
басқаруды реттеуші ережелер америкалық федерацияның барлық субъектілерінің
конституциясында болады. Жеке штаттардағы жергілікті өзін-өзі басқарудың әр
түрлі аспектілерін реттеу дәрежесі, алайда, бірдей емес, соның салдарынан
оларды екі негізгі топқа бөлуге болады. Бірінші топқа жергілікті ұйымдарға
қатысы бар нормалардың аз мөлшерінен тұратын және көпшілігі тиым салынған
сипатта болатын нормалардан тұратын конституциялары бар штаттар жатады
(Алабама, Делавэр, Миссисипи). Екінші топты негізгі заңдары жергілікті өзін-
өзі басқаруды толығырақ реттейтін штаттар құрайды (Аляска, Иллинойс, Нью-
Мексико). Жергілікті ұйымдардың іс-әрекеттерінің негізгі принциптерін
бекітумен қатар штаттардың бұл тобының конституциялық реттеу пәніне
муниципалитеттердің ішкі ұйымдастыруын регламентациялайтын нормалар да
кіргізілуі мүмкін.
Штаттағы атқару өкіметінің басшысы губернатор болып табылады.
Федерациядағы сияқты, бұл жерде департаменттер мен тәуелсіз ведомостволар
бар. Бұл ведомостволар штаттарда тіпті федерациядан да бұрын пайда болған.
Осылайша, өткен ғасырдың 70-ші жылдарында-ақ бірқатар штаттар комиссиялар
құрды, оларға темір жол тасымалын реттеуді тапсырды.
Жергілікті өзін-өзі басқаруды ұйымдастыру АҚШ конституциясының ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz