Еңбекке баулу пән сабақтарын пәнаралық байланыс негізінде оқыту
МАЗМҰНЫ
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР 3
АНЫҚТАМАЛАР 4
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1 БАСТАУЫШ МЕКТЕПТЕ ЕҢБЕККЕБАУЛУ ПӘНІ САБАҚТАРЫН ПӘНАРАЛЫҚБАЙЛАНЫС НЕГІЗІНДЕ ОҚЫТУЖҮЗЕГЕ АСЫРУДЫҢ ҒЫЛЫМИ.ӘДІСНАМАЛЫҚНЕГІЗДЕРІ
1.1 Пәнаралықбайланыс негізінде оқыту проблемасының психологиялық.педагогикалықтұрғыдан негізделуі 9
1.2 Бастауыш мектепте пәнаралықбайланыс негізінде оқытуды жүзеге асырудың инновациялықмүмкіндіктері 25
2 БАСТАУЫШ МЕКТЕПТЕЕҢБЕККЕ БАУЛУ ПӘНІН ПӘНАРАЛЫҚБАЙЛАНЫС НЕГІЗІНДЕ ОҚЫТУДЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДЫҢӘДІСТЕМЕСІ
2.1 Еңбекке баулупәнінін пәнаралық негізінде оқытудаозат мұғалімдердің іс тәжірибесінталдау 35
2.2 Еңбекке баулу пәнін пәнаралықбайланыс негізінде оқытудыңәдіс.тәсілдері 49
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 62
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... . 64
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 66
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР 3
АНЫҚТАМАЛАР 4
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1 БАСТАУЫШ МЕКТЕПТЕ ЕҢБЕККЕБАУЛУ ПӘНІ САБАҚТАРЫН ПӘНАРАЛЫҚБАЙЛАНЫС НЕГІЗІНДЕ ОҚЫТУЖҮЗЕГЕ АСЫРУДЫҢ ҒЫЛЫМИ.ӘДІСНАМАЛЫҚНЕГІЗДЕРІ
1.1 Пәнаралықбайланыс негізінде оқыту проблемасының психологиялық.педагогикалықтұрғыдан негізделуі 9
1.2 Бастауыш мектепте пәнаралықбайланыс негізінде оқытуды жүзеге асырудың инновациялықмүмкіндіктері 25
2 БАСТАУЫШ МЕКТЕПТЕЕҢБЕККЕ БАУЛУ ПӘНІН ПӘНАРАЛЫҚБАЙЛАНЫС НЕГІЗІНДЕ ОҚЫТУДЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДЫҢӘДІСТЕМЕСІ
2.1 Еңбекке баулупәнінін пәнаралық негізінде оқытудаозат мұғалімдердің іс тәжірибесінталдау 35
2.2 Еңбекке баулу пәнін пәнаралықбайланыс негізінде оқытудыңәдіс.тәсілдері 49
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 62
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... . 64
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 66
КІРІСПЕ
Зерттеудің көкейтестілігі:
Қазақстан мектептері өз жылнамасында қайта құру, жаңарту тәрізді сан алуан кезеңдерді басынан өткізді.Ұзақ уақыт бойы басқаша болған педагогтармен мектеп тәрбиешілері және жоғарғы оқу орындары үшін жұмыс күрделі болды.Еңбекке баулу пәні сабақтарында ескі жүйе жұмыс істемей бүгінгі білім берумен тәрбие жұмысы жаңа бағдарлануды талап етті [1].
Қазақстан Республикасының 2015жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасы білім жүйесіне үлкен жаңалық және салмақтық жауапкершілік әкелді.Бұның өзі білім беру заңына, бағдарламаларға, жаңа буын оқулықтарына әлі де терең үңіліп, өзгертулерді енгізуді талап етеді.Білім берудің жаңа сапасына қол жеткізуге бүкіл халық ат салысуда. 1 – наурыз 2006 жылы Қазақстан президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың Қазақстан халқына жасаған жолдауында: «Бүгінгі білім беруді дамыту, кадрлардың біліктілігін арттыру, Қазақстан халқының мәдениетін өркендету және экономикалық, қоғамдық жаңару қажеттіліктеріне сайкелетін білім беру жүйесі қажет» деп көрсетті [2].
Білім беру реформасы Қазақстанның – бәсекеге қабілеттігін қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін аса маңызды құралдарының бірі екенін анықтады.Қазіргі мұғалім қоғамдағы болып жатқан тез өзгеріп тұратын әлеуметтік – экономикалық, педагогикалық ғылыми өзгерістерге тез төселгіш , жаңаша ойлау жүйесін меңгерген, жеке шығармашылық кәсіби түрде оқушылармен тез ортақ тіл таба алатын педагогикалық үрдісте жүйелі бағыттармен жұмыс істей алатын болуы керектігіне зер салып ойлау мен бойлауды қажетсінеді [2].Міне осы турғыдан алып карағанда коғамға жан – жақты білімді, жоғарғы мәдениетті және әрбір тапсырылған жұмысты шығармашылықпен істей білетін жеке адам қажет.Ондай адамдарды әрқашанда орта және жоғарғы оқу орындары дайындайтындығында дау жоқ. Және әрқашан дайындайды да.
Адам баласының жарқын болашағы толығымен жас урпақты тәрбиелеу ісіне тәуелді.Мектептегі тәрбиениң басты міндеттері – алған теориялық білімді еңбекпен, өмірмен байланыстыра жүргізу, экономикалық, экологиялық біліммен қаруландыру, кәсіптік бағдар берүге тәрбиелеу.
Олай болса, әрбір адамзат тәрбиеге тікелей қатысы бар адамдар және ұйымдар мен мекемелер тәрбиениң мәніне, міндеттері мен мақсаттарын жете түсінулері қажет.Сол сияқты әрбір адамның дүние көзқарастарын қалыптастыру – негізгі шарттардың бірі болып саналады.
Сонымен еліміздің болашағына сай адам – ол теориялық біліммен толық қаруланған, оны шығармашылықпен іс жүзіне асыра алатын белсенді қоғам қайраткері, жаңа қоғамдық өмір үшін күресүге қабілеті мол, жоғары мәдениетті, білімді, өз ісіне асқан шебер адам.
Тұлғаны барлық жағынан дамытып тәрбиелеу, жас ұрпақты қоғам құрылысына белсене қатысуға әзірлеү міндеттері мектеп арқылы жүзеге асырылатын іс.Мектеп қабырғасында білім және тәрбие алу барысында жас түлектердің ақылы мен ойы дамиды, адамгершілік қасиеттері қалыптасады, ой еңбегіне төселеді, рухани өмір байлығын меңгереді, эстетикалық талғамы, сезімі артады.
Зерттеудің көкейтестілігі:
Қазақстан мектептері өз жылнамасында қайта құру, жаңарту тәрізді сан алуан кезеңдерді басынан өткізді.Ұзақ уақыт бойы басқаша болған педагогтармен мектеп тәрбиешілері және жоғарғы оқу орындары үшін жұмыс күрделі болды.Еңбекке баулу пәні сабақтарында ескі жүйе жұмыс істемей бүгінгі білім берумен тәрбие жұмысы жаңа бағдарлануды талап етті [1].
Қазақстан Республикасының 2015жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасы білім жүйесіне үлкен жаңалық және салмақтық жауапкершілік әкелді.Бұның өзі білім беру заңына, бағдарламаларға, жаңа буын оқулықтарына әлі де терең үңіліп, өзгертулерді енгізуді талап етеді.Білім берудің жаңа сапасына қол жеткізуге бүкіл халық ат салысуда. 1 – наурыз 2006 жылы Қазақстан президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың Қазақстан халқына жасаған жолдауында: «Бүгінгі білім беруді дамыту, кадрлардың біліктілігін арттыру, Қазақстан халқының мәдениетін өркендету және экономикалық, қоғамдық жаңару қажеттіліктеріне сайкелетін білім беру жүйесі қажет» деп көрсетті [2].
Білім беру реформасы Қазақстанның – бәсекеге қабілеттігін қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін аса маңызды құралдарының бірі екенін анықтады.Қазіргі мұғалім қоғамдағы болып жатқан тез өзгеріп тұратын әлеуметтік – экономикалық, педагогикалық ғылыми өзгерістерге тез төселгіш , жаңаша ойлау жүйесін меңгерген, жеке шығармашылық кәсіби түрде оқушылармен тез ортақ тіл таба алатын педагогикалық үрдісте жүйелі бағыттармен жұмыс істей алатын болуы керектігіне зер салып ойлау мен бойлауды қажетсінеді [2].Міне осы турғыдан алып карағанда коғамға жан – жақты білімді, жоғарғы мәдениетті және әрбір тапсырылған жұмысты шығармашылықпен істей білетін жеке адам қажет.Ондай адамдарды әрқашанда орта және жоғарғы оқу орындары дайындайтындығында дау жоқ. Және әрқашан дайындайды да.
Адам баласының жарқын болашағы толығымен жас урпақты тәрбиелеу ісіне тәуелді.Мектептегі тәрбиениң басты міндеттері – алған теориялық білімді еңбекпен, өмірмен байланыстыра жүргізу, экономикалық, экологиялық біліммен қаруландыру, кәсіптік бағдар берүге тәрбиелеу.
Олай болса, әрбір адамзат тәрбиеге тікелей қатысы бар адамдар және ұйымдар мен мекемелер тәрбиениң мәніне, міндеттері мен мақсаттарын жете түсінулері қажет.Сол сияқты әрбір адамның дүние көзқарастарын қалыптастыру – негізгі шарттардың бірі болып саналады.
Сонымен еліміздің болашағына сай адам – ол теориялық біліммен толық қаруланған, оны шығармашылықпен іс жүзіне асыра алатын белсенді қоғам қайраткері, жаңа қоғамдық өмір үшін күресүге қабілеті мол, жоғары мәдениетті, білімді, өз ісіне асқан шебер адам.
Тұлғаны барлық жағынан дамытып тәрбиелеу, жас ұрпақты қоғам құрылысына белсене қатысуға әзірлеү міндеттері мектеп арқылы жүзеге асырылатын іс.Мектеп қабырғасында білім және тәрбие алу барысында жас түлектердің ақылы мен ойы дамиды, адамгершілік қасиеттері қалыптасады, ой еңбегіне төселеді, рухани өмір байлығын меңгереді, эстетикалық талғамы, сезімі артады.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1. Қазақстан Республикасының білім туралы заңы. Алматы, 2007.
2. Қазақстан Республикасынын 2015 жылғы тұжырымдамасы.
3. Қазақстан Республикасы бастауыш білімнің мемлекеттік стандартты: - Алматы, 1998.
4. Ахметов С. «Бастауыш сыныптарда білім берудің тиімділігін арттыру жолдары» Алматы, 1994.
5. Аймауытов Ж. «Шығармалары» Алматы, 1989.
6. Алтынсарин Ы. «Таңдамалы шығармалар» Алматы, 1991.
7. Әбілова З. «Әсемдік сенің серігің» Алматы, 1977.
8. Байтыұрсынов А. «Ақ жол» Алматы, «Жалын»1991.
9. Бисенғалиев Б. «Технология сабағы» Алматы, 1998.
10. Бастауыш мектеп жұрналдары №5, 2004ж. №3, 2005.
11. Жабаев С. «Сабақ түрлері және оның құрылымы» Алматы, 2004.
12. Жұмашева С. «Табиғи материалдармен жұмыс» Алматы,2003.
13. Анохин П.Л.Бумажные летающие модели. М., Изд-во «ДОСААФ», 1990.
14. Бармашин К.Самоделки из папье-маше. М. «Молодая гвардия», 1957.
15. Баруздин С. Кто построил этот дом. М-Л., Детгиз, 1950.
16. Бубекина Т. и Гославская Г. Самоделки из природного материала. М., «Молодая гвардия» 1960.
17. Гукасова А.М. Практические работы по труду (обработка бумаги, картона, волокнистых материалов и ткани ). М., «Просвещение», 1964.
18. Житков Б. Рассказы о технике. М.-Л. Детгиз, 1997.
19. Иерусаменский В. Наши автомобили. М.-Л, Детгиз, 1983.
20. Мар Е. Глина и руки.М, Детгиз,1993.
21. Орлов В.Т.О чем рассказывает нитка. М.,Детгиз, 1991.
22. Потехин И.Н. Лепка в начальной школе М, Учпедгиз, 1992
23. Трумпа Э.А. Самоделки из бумаги (складывание и сгибание).М, Учпедгиз,1990
24. Эйдельс Л.М. Техническая трутка в трудовом воспитании детей. М,Гостместпромиздат,1992.
25. Жұмабаев М. «Педагогика» Алматы, 1993.
26. Қазақстан Республикасының Конституциясы, Алматы 1995. Қазақстан мұғалімі газеті.
27. Қазақстан Республикасында гуманитарлық білім беру тұжырымдамасы. 1994.
28. Қазақстан Республикасы жалпы орта білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті, стандарттары. Алматы 2002.
29. Құнанбаев А. «Қара сөздер» Алматы, 1996.
30. Қоянбаев Р.М. «Білім беру және оқыту теориясы», Алматы, 1990.
31. Қоянбаев Ж.Б, Қоянбаев Р.М. «Педагогика», Алматы, 2000.
32. Қоянбаев Р.М. «Қысқаша педагогикалық сөздік» Алматы 1993.
33. Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев Қазақстан халықына жолдауы. 1наурыз 2006.
34. Оралбекова Т. Дүйсебаева Қ. «Еңбекке баулу», Алматы «Атамұра», 1999.
35. Сатқанов О. «Бастауыш білімнің мемлекеттік стандарттың, оны жүзеге асырудағы еңбекке үйрету пәнінің өзекті мәселелері. Алматы кітап, 2005.
36. Сатқанов О. Афанасьева әдістемелік құрал «Технология», Алматы кітап, 2004.
37. Сатқанов О. «Оқушыларды сәндік қолданбалы өнерге үйрету әдістемесі», Алматы, «Рауан», 1993.
38. Сабыров Т. «Оқыту теориясының негіздер», Алматы, 1993.
39. Сатқанов О. Афанасьева Т. «Технология»12 жылдық жалпы білім беретін мектептің 2 сыныбына арналған (байқау нұсқа), Алматы, 2004.
40. Ұзақбаева С. «Өміршең өнер өрісі» Алматы, 1988. Бастауыш мектеп Алматы . №4 2003.
41. Давыдов В.В.проблемы развивающего обучения.М.,1986.
42. Ушинский К.Д. Балаларды тәрбиелеу және оқыту жөніндегі таңдамалы пікірлері. А.,Мектеп.1978.
43. Айғабылов Н., Н.Көшекбаев. Бастауыш класс оқушыларының ақыл-ой белсенділігін арттыру. Оқыту теориясы. А.,Мектеп.1976.
44. Қоянбаев Р.М. Тәрбие теориясы А.,1991.
45. Сухомлинский А.В. Коллективтің құдірет күші. А., «Мектеп», 1973.
46. Люблинская А.А. Бастауыш мектеп оқушыларының психологиясы жөнінде. А., «Мектеп», 1981.
47. Дүйсебаева Қ. Дидактикалық ойындар. А., 1990.
48. Бастауыш білім берудің құрылымы мен мазмұныны жаңартудың кейбір мәселелері. А.РБК, 1993.
49. Бастауыш кластарда ғылым негіздерін оқытудың кейбір ерекшеліктері. А.РБК.1992.
50. Сабыров Т. Оқыту теориясының негіздер. Алматы, 1993.
51. Жабаев С. Сабақ түрлері және оның құрылымы. Алматы, 2004.
1. Қазақстан Республикасының білім туралы заңы. Алматы, 2007.
2. Қазақстан Республикасынын 2015 жылғы тұжырымдамасы.
3. Қазақстан Республикасы бастауыш білімнің мемлекеттік стандартты: - Алматы, 1998.
4. Ахметов С. «Бастауыш сыныптарда білім берудің тиімділігін арттыру жолдары» Алматы, 1994.
5. Аймауытов Ж. «Шығармалары» Алматы, 1989.
6. Алтынсарин Ы. «Таңдамалы шығармалар» Алматы, 1991.
7. Әбілова З. «Әсемдік сенің серігің» Алматы, 1977.
8. Байтыұрсынов А. «Ақ жол» Алматы, «Жалын»1991.
9. Бисенғалиев Б. «Технология сабағы» Алматы, 1998.
10. Бастауыш мектеп жұрналдары №5, 2004ж. №3, 2005.
11. Жабаев С. «Сабақ түрлері және оның құрылымы» Алматы, 2004.
12. Жұмашева С. «Табиғи материалдармен жұмыс» Алматы,2003.
13. Анохин П.Л.Бумажные летающие модели. М., Изд-во «ДОСААФ», 1990.
14. Бармашин К.Самоделки из папье-маше. М. «Молодая гвардия», 1957.
15. Баруздин С. Кто построил этот дом. М-Л., Детгиз, 1950.
16. Бубекина Т. и Гославская Г. Самоделки из природного материала. М., «Молодая гвардия» 1960.
17. Гукасова А.М. Практические работы по труду (обработка бумаги, картона, волокнистых материалов и ткани ). М., «Просвещение», 1964.
18. Житков Б. Рассказы о технике. М.-Л. Детгиз, 1997.
19. Иерусаменский В. Наши автомобили. М.-Л, Детгиз, 1983.
20. Мар Е. Глина и руки.М, Детгиз,1993.
21. Орлов В.Т.О чем рассказывает нитка. М.,Детгиз, 1991.
22. Потехин И.Н. Лепка в начальной школе М, Учпедгиз, 1992
23. Трумпа Э.А. Самоделки из бумаги (складывание и сгибание).М, Учпедгиз,1990
24. Эйдельс Л.М. Техническая трутка в трудовом воспитании детей. М,Гостместпромиздат,1992.
25. Жұмабаев М. «Педагогика» Алматы, 1993.
26. Қазақстан Республикасының Конституциясы, Алматы 1995. Қазақстан мұғалімі газеті.
27. Қазақстан Республикасында гуманитарлық білім беру тұжырымдамасы. 1994.
28. Қазақстан Республикасы жалпы орта білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті, стандарттары. Алматы 2002.
29. Құнанбаев А. «Қара сөздер» Алматы, 1996.
30. Қоянбаев Р.М. «Білім беру және оқыту теориясы», Алматы, 1990.
31. Қоянбаев Ж.Б, Қоянбаев Р.М. «Педагогика», Алматы, 2000.
32. Қоянбаев Р.М. «Қысқаша педагогикалық сөздік» Алматы 1993.
33. Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев Қазақстан халықына жолдауы. 1наурыз 2006.
34. Оралбекова Т. Дүйсебаева Қ. «Еңбекке баулу», Алматы «Атамұра», 1999.
35. Сатқанов О. «Бастауыш білімнің мемлекеттік стандарттың, оны жүзеге асырудағы еңбекке үйрету пәнінің өзекті мәселелері. Алматы кітап, 2005.
36. Сатқанов О. Афанасьева әдістемелік құрал «Технология», Алматы кітап, 2004.
37. Сатқанов О. «Оқушыларды сәндік қолданбалы өнерге үйрету әдістемесі», Алматы, «Рауан», 1993.
38. Сабыров Т. «Оқыту теориясының негіздер», Алматы, 1993.
39. Сатқанов О. Афанасьева Т. «Технология»12 жылдық жалпы білім беретін мектептің 2 сыныбына арналған (байқау нұсқа), Алматы, 2004.
40. Ұзақбаева С. «Өміршең өнер өрісі» Алматы, 1988. Бастауыш мектеп Алматы . №4 2003.
41. Давыдов В.В.проблемы развивающего обучения.М.,1986.
42. Ушинский К.Д. Балаларды тәрбиелеу және оқыту жөніндегі таңдамалы пікірлері. А.,Мектеп.1978.
43. Айғабылов Н., Н.Көшекбаев. Бастауыш класс оқушыларының ақыл-ой белсенділігін арттыру. Оқыту теориясы. А.,Мектеп.1976.
44. Қоянбаев Р.М. Тәрбие теориясы А.,1991.
45. Сухомлинский А.В. Коллективтің құдірет күші. А., «Мектеп», 1973.
46. Люблинская А.А. Бастауыш мектеп оқушыларының психологиясы жөнінде. А., «Мектеп», 1981.
47. Дүйсебаева Қ. Дидактикалық ойындар. А., 1990.
48. Бастауыш білім берудің құрылымы мен мазмұныны жаңартудың кейбір мәселелері. А.РБК, 1993.
49. Бастауыш кластарда ғылым негіздерін оқытудың кейбір ерекшеліктері. А.РБК.1992.
50. Сабыров Т. Оқыту теориясының негіздер. Алматы, 1993.
51. Жабаев С. Сабақ түрлері және оның құрылымы. Алматы, 2004.
Еңбекке баулу пән сабақтарын пәнаралық байланыс негізінде оқыту
МАЗМҰНЫ
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР 3
АНЫҚТАМАЛАР 4
КІРІСПЕ 5
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... .
1 БАСТАУЫШ МЕКТЕПТЕ ЕҢБЕККЕБАУЛУ ПӘНІ САБАҚТАРЫН
ПӘНАРАЛЫҚБАЙЛАНЫС НЕГІЗІНДЕ ОҚЫТУЖҮЗЕГЕ АСЫРУДЫҢ
ҒЫЛЫМИ-ӘДІСНАМАЛЫҚНЕГІЗДЕРІ
1.1 Пәнаралықбайланыс негізінде оқыту проблемасының 9
психологиялық-педагогикалықтұрғыда н негізделуі
1.2 Бастауыш мектепте пәнаралықбайланыс негізінде оқытуды 25
жүзеге асырудың инновациялықмүмкіндіктері
2 БАСТАУЫШ МЕКТЕПТЕЕҢБЕККЕ БАУЛУ ПӘНІН ПӘНАРАЛЫҚБАЙЛАНЫС
НЕГІЗІНДЕ ОҚЫТУДЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДЫҢӘДІСТЕМЕСІ
2.1 Еңбекке баулупәнінін пәнаралық негізінде оқытудаозат 35
мұғалімдердің іс тәжірибесінталдау
2.2 Еңбекке баулу пәнін пәнаралықбайланыс негізінде 49
оқытудыңәдіс-тәсілдері
ҚОРЫТЫНДЫ 62
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 64
... ... ... ... ... ... ... ... .
ҚОСЫМШАЛАР 66
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...
... ... ... ...
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
2011–2020 жылға арналған Қазақстан Республикасындағы білім беруді
дамытуға арналған мемлекеттік бағдарламасы Егемен Қазақстан, 2010, 18 –
маусым.
2007 жылдың 27 шілдесіндегі Қазақстан Республикасының Білім туралы
Заңы.
Қазақстан Республикасында Білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға
арналған мемлекеттік бағдарламасы. Солтүстік Қазақстан газеті, 2004.- 29
қазан
Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті білім
беру стандарты. –Астана,2006.
ҚР-да білім беру дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттік
бағдарламасы.
Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту
тұжырымдамасы Егемен Қазақстан. 26.12.2003. -№ 332. -333 б.
АНЫҚТАМАЛАР
Еңбекке баулу – мұғалімнің оқушыларға техникалық, технологиялық білім
мен білік беретін, оқу менеңбек үрдісін ұйымдастыратын, балаларды
перспективалық технологиямен таныстырып, олардың перспективалық көзқарасын
қалыптастыратын оқу үлгісі.
Белсенділік дегеніміз - оқушылардың танымдық және шығармашылық
әрекетін дамыту. Егер оқушылар алғашқы сабақтан бастап-ақ мұғалімнің
сабағына белсенді қатынасса, онда оқытушының білімге деген құштарлығы,
ынта-ықыласы, төзімділігі, іскерлігі, ізденімпаздығы, дүниетанымдық
көзқарасы арта түсетіні анық.
КІРІСПЕ
Зерттеудің көкейтестілігі:
Қазақстан мектептері өз жылнамасында қайта құру, жаңарту тәрізді сан
алуан кезеңдерді басынан өткізді.Ұзақ уақыт бойы басқаша болған
педагогтармен мектеп тәрбиешілері және жоғарғы оқу орындары үшін жұмыс
күрделі болды.Еңбекке баулу пәні сабақтарында ескі жүйе жұмыс істемей
бүгінгі білім берумен тәрбие жұмысы жаңа бағдарлануды талап етті [1].
Қазақстан Республикасының 2015жылға дейінгі білім беруді дамыту
тұжырымдамасы білім жүйесіне үлкен жаңалық және салмақтық жауапкершілік
әкелді.Бұның өзі білім беру заңына, бағдарламаларға, жаңа буын оқулықтарына
әлі де терең үңіліп, өзгертулерді енгізуді талап етеді.Білім берудің жаңа
сапасына қол жеткізуге бүкіл халық ат салысуда. 1 – наурыз 2006 жылы
Қазақстан президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың Қазақстан халқына
жасаған жолдауында: Бүгінгі білім беруді дамыту, кадрлардың біліктілігін
арттыру, Қазақстан халқының мәдениетін өркендету және экономикалық,
қоғамдық жаңару қажеттіліктеріне сайкелетін білім беру жүйесі қажет деп
көрсетті [2].
Білім беру реформасы Қазақстанның – бәсекеге қабілеттігін қамтамасыз
етуге мүмкіндік беретін аса маңызды құралдарының бірі екенін
анықтады.Қазіргі мұғалім қоғамдағы болып жатқан тез өзгеріп тұратын
әлеуметтік – экономикалық, педагогикалық ғылыми өзгерістерге тез төселгіш ,
жаңаша ойлау жүйесін меңгерген, жеке шығармашылық кәсіби түрде оқушылармен
тез ортақ тіл таба алатын педагогикалық үрдісте жүйелі бағыттармен жұмыс
істей алатын болуы керектігіне зер салып ойлау мен бойлауды қажетсінеді
[2].Міне осы турғыдан алып карағанда коғамға жан – жақты білімді, жоғарғы
мәдениетті және әрбір тапсырылған жұмысты шығармашылықпен істей білетін
жеке адам қажет.Ондай адамдарды әрқашанда орта және жоғарғы оқу орындары
дайындайтындығында дау жоқ. Және әрқашан дайындайды да.
Адам баласының жарқын болашағы толығымен жас урпақты тәрбиелеу ісіне
тәуелді.Мектептегі тәрбиениң басты міндеттері – алған теориялық білімді
еңбекпен, өмірмен байланыстыра жүргізу, экономикалық, экологиялық біліммен
қаруландыру, кәсіптік бағдар берүге тәрбиелеу.
Олай болса, әрбір адамзат тәрбиеге тікелей қатысы бар адамдар және
ұйымдар мен мекемелер тәрбиениң мәніне, міндеттері мен мақсаттарын жете
түсінулері қажет.Сол сияқты әрбір адамның дүние көзқарастарын қалыптастыру
– негізгі шарттардың бірі болып саналады.
Сонымен еліміздің болашағына сай адам – ол теориялық біліммен толық
қаруланған, оны шығармашылықпен іс жүзіне асыра алатын белсенді қоғам
қайраткері, жаңа қоғамдық өмір үшін күресүге қабілеті мол, жоғары
мәдениетті, білімді, өз ісіне асқан шебер адам.
Тұлғаны барлық жағынан дамытып тәрбиелеу, жас ұрпақты қоғам
құрылысына белсене қатысуға әзірлеү міндеттері мектеп арқылы жүзеге
асырылатын іс.Мектеп қабырғасында білім және тәрбие алу барысында жас
түлектердің ақылы мен ойы дамиды, адамгершілік қасиеттері қалыптасады, ой
еңбегіне төселеді, рухани өмір байлығын меңгереді, эстетикалық талғамы,
сезімі артады.
Адам баласының даму сатысында ақыл – ой тәрбиесі әр заманда жастарға
білім берүдің негізгі құралы болып келеді.Сол сияқты тек ақылды адамдар
ғана терең білімдерді меңгереді және оны дұрыс түсінді. Білімнің мәнін
Ақылдан қымбат байлық жоқ,Ақылды сатып ала алмайсың,Ақыл тозбас киім,
Білім сарқылмас булақ деген халықтың даналық сөздерінен – ақ байқауға
болады. Осы сияқты алған білімдерін өмір заңдылықтарымен терең
байланыстырғанда ғана адам баласы өз дегеніне қолы жетіп дегенін істей
алады. Адам тұлғасының жан–жақты дамуында еңбектің рөлі әрі жауапкершілікті
әрі зор болып есептеледі [3] .
Адамның жан–жақты және үйлесімді дамуында еңбек шешүші факторлардың
бірі.Ал халық педагогикасында еңбекті бүкіл тәрбиені соғып турған күре
тамыры деп қарастырады. Адам баласы еңбексіз дамымайды, оның есесіне кері
кетеді, тіпті азып тозады.
Еңбек арқылы адамның денесі, көзқарасы, эстетиаклық және ақыл–ой
деңгейі дамып жетіледі, еңбектің мәні және құндылығы артады.
Халық еңбекті асыл мурат деңгейінде қарады.Адам өзінің жан және пән
сұлылығын тек еңбекте ғана көрсете алатындығына назар аударды. Сондықтан да
баланы еңбекке тәрбиелеү үйелменнін қасиетті борышы.
Жас ұрпақты халқымыз жалпы еңбек сүйгіштікке тәрбиелей отырып, он
саусағынан өнері тамған нақты кәсіп иесі болуын көздеді.Және бұл жерде
еңбек дағдыларын меңгерүде зор жігерліктің қажет екенін жақсы түсінді.
Сондықтан еңбек сапасы негізгі көрсеткіш ретінде алынды.
Осы тұрғыдан оқу–ағарту ісінің барысында нені қалдыру нені қайта
қарап өзгерту керектігі туындап отыр.Олай болса осы айтылғандардың аясында
кезегін күтіп тұрған және бұрыннан мүлде еленбей келген, ендігі жерде ел
болуымызға мейлінше қажеттілігі айқын бір нәрсе мектепте жүргізілетін
еңбекке баулу сабағы.
Бұл сабақтың жас ұрпаққа берері мол. Ұлттық мәдениетімізбен
өнерімізді көркейтуге өмірдегі сұлулық пен көркемдікті тануға мамандықты
таңдап алуға, заттардың ерекшелігімен қасиетін түсініп үйретуде, жалпы
алғанда еңбекке баулу пәнінің маңызы зор.Еңбекке баулу пәні баланың
туындысынан табиғатында бар таланты болса, оның көзін ашып жетілдіруге
көмектеседі. Баланың өсіп - өнуінде, оның жеке тұлға болып қалыптасуында
осындай үлкен мәні бар еңбекке баулу пәніне бүгінге дейін зер салып көңіл
аударылуы жеткіліксіз.Еңбекке баулу сабағында бала қоршаған ортаны
қабылдап, өздігінен әр заттың қасиетіне және ерекшелігіне көңіл қою үшін
зерттеу жұмысына тақырып етуіміздің бірінші себебі осы.
Мектеп өмірінде басталған мұғалім ретіндегі жұмысымда сабақтың
нәтижелі болуы, еңбекке баулуда дұрыс жолын пәнаралық байланыс арқылы
меңгерту баланың көркемдікті қабылдауына байланысты екендігіне әбден көз
жеткендік екінші себеп болды.Еңбекке баулу пәнін оқытуда көзделетін
мақсат оқушыларды еңбекке ынталы етіп тәрбиелеу, қарапайым тұрмыстық және
өндірістік заттарға биік талғам тұрғысына қарау табиғат пен адам
өміріндегі сұлулықты қорғай білуге баулу.Осы тұрғыдан пәнаралық байланысты
оқытудың тиімділігін зерттеген авторларда баршылық.Еңбекке баулу пәні
арқылы оқушылардың жеке басын дамыту мәселесін ұлы ойшылдар Сократ, Әл-
Фараби, Абай, Аристотель сияқты философтарымыз зерттеген. Уақыт өткен
сайын жас жеткіншектерді оқытып тәрбиелеуде психолог педагогтардың да
еңбектері айрықша болды. Я.А.Коменский, А.С.Макаренко, М.Жұмабаев,
Л.Н.Толстой, Ы.Алтынсарин. Қазіргі кезде пәнаралық байланыс проблемасын
зерттеу мен қатар көптеген ғалымдар орасын зор көңіл бөлуде. Мысалы,
В.В.Давыдов, И.Д.Зверев, Р.Г.Лемберг, В.Н.Максимова, В.Н.Малахов т.б.
болды.Республикамызда соңғы жылдарда жарық көрген мемлекеттік құжаттарда
Білім туралы заңдарда (1999ж.) Мемлекеттік білім бағдарламасында (2000ж.)
болашақ қоғам мүшесі келешекте оның белсенді қайраткері болатын жастармен,
оларды білім алып дамытумен айналысатын мамандарды білімді де парасатты,
шеберде іскер етіп даярлауға көңіл бөлу керектігі атап айтылған [20, 2-б].
Ғасырлар өткен сайын өмір талаптарына сай ұрпақ оқытып тәрбиелеу
туралы ойлар өз жалғасын тауып, психолог – педагогтардың еңбектерінде
орын алып отырған. Я.А.Коменский, К.Д.Ушинский, Л.Н.Толстой, Ы.Алтынсарин,
А.Г.Ананев, А.Н:Леонтьев, Л.В.Занков, В.А.Крутецкий, А.Н.Лук, Т.С.Сабыров,
Р.М.Қоянбаев т.б. ғалымдар еңбектерінде бастауыш сынп оқушыларының еңбекке
баулу пәні арқылы пәнаралық байланысқа қызығушылықтарын қалыптастырудың
теориялық негіздерін анықтаған.Бүгінгі білім беру саласына түбегейлі
енгізіліп, жұмыстар жүргізілуде десек те қазіргі заман талабына сай,
бастауыш мектептің оқыту процесінде пәнаралық байланысты жүзеге асырудың
педагогикалық негіздерін қалыптастыруды жетілдіріп қана қоймай оны
түрлендіре дамыту келелі мәселе ретінде қаралып көңіл бөлуді керек
етеді.Білім берудің мазмұнын жетілдіру мәселесі осы тұрғыдан әлі де
болса толық шешлімеген, енді ғана ғалым педагогтардың еңбектері, қазақ
авторларының қазақ мектебіне арналған оқулық бағдарламаларының жарық көріп
отырғанын айтуға болады.Осы көкейтестілікке сәйкес диплом жұмысымның
тақырыбын Еңбекке баулу пән сабақтарын пәнаралық байланыс негізінде
оқыту - деп алдым.
Диплом жұмысы Қазақстан Республикасы Үкіметімен Білім және Ғылым
министрлігінің оқушылар білімі мен тәрбиесі сапасын көтеруге, олардың
еліміздің өткендегі тарихына, мәдени мұрасына, әдет–ғұрпына, салт–дастүріне
танымдық қызығушылығын қалыптастыруға байланысты, еңбекке баулу пәні
арқылы пәнаралық байланыстың міндеттерін жүзеге асыруды көздейді.
Зерттеудің пәні:
Бастауыш мектепте еңбекке баулу пәні арқылы пәнаралықбайланысты
жүзеге асырудың педагогикалық негіздері.
Зерттеудің нысаны: Бастауыш сыныпты оқыту үдерісі.
Диплом жұмысының мақсаты: Бастауыш мектепте Еңбекке баулу пәнін
оқыту барысында пәнаралық байланысты жүзеге асыру жолдарын жетілдіріп,
нәтижелерін анықтау.
Мақсаттан туындайтын міндеттер:
1. Бастауыш сынып оқушыларының танымдық ізденімпаздығын
қалыптастыру жағдайлары мен деңгейлері.
2. Еңбекке баулу пәні сабағында оқушыларға пәнаралық байланыстың
жұмысын жетілдіру жолдары.
3. Еңбек пәнін оқыту барысында пәнаралықбайланыс негізінде оытудың
нәтижесі.
Зерттеудің әдістері:
Зерттеу проблемасы бойынша ғылымиәдебиеттерге, оқулыққа,
бағдарламаға, әдістемелік құралға теориялық талдау жасау.Мұғалімдердің озық
тәжірибелерін оқып үйрену, оқупроцесінде пәнаралық байланыстың нәтижелерін
бақылау.
Димлом жұмысының құрылымы: диплом жұмысы кіріспеден, екі бөлімнен,
қорытындыдан және пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 БАСТАУЫШ МЕКТЕПТЕ ЕҢБЕККЕ БАУЛУ ПӘН САБАҚТАРЫН ПӘНАРАЛЫҚ БАЙЛАНЫС
НЕГІЗІНДЕ ОҚЫТУ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДЫҢ ҒЫЛЫМИ-ӘДІСНАМАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Пәнаралық байланыс негізінде оқыту проблемасының психологиялық-
педагогикалық тұрғыдан негізделуі
Қазіргі кезде пәнаралық байланыс проблемасын педагогикалық,
психологиялық жағынан зерттеумен қатар, философиялық тұрғыданда көптеген
ғалымдар зор көңіл бөлуде.Философиялық деңгейде қарастырған В.В.Давыдов,
И.Д.Зверев, Р.Г.Лемберг, В.Н.Максимова, В.Н.Малахов, т.б. болды. Мектеп
оқушылары жекеленген пәндерден алынған білімдерін тұтас біріктіріп қабылдай
алмайды.Оның негізгі себебі, олар бір-бірімен байланыста, сабақтастықта
қарастырылмайды. Осының нәтижесіндеоқушыларда тұтаскөзқаратың туындауына
қиындық туғызады. Сондықтанда оқушы санасына дұрыс көзқарас қалыптастыру
үшін мектептегі оқу пәндері арасындағы пәнаралық байланысты анықтап, дұрыс
пайдалана білу қажеттігі туады [2].
Пәнаралық байланысты жан-жақты педагогикалық-психологиялық,
әдістемелік жағынан зерттеуге бұрынғыдан да зор маңыз беріліп отыр.Бұл
мәселені көптеген ғалымдар: М. А. Данилов, В.В. Давыдов, И.Д. Зверев, Р.Г.
Лемберг, В.Н. Максимова, В.Н. Малахов, С.А. Рубинштейн, Д. Б. Эльконин,
Д. Локк, И. Г. Песталоций, Ж. Руссо, Я.А. Коменский т.б. шұғылданып
келді.Олар пәнаралық мәнін, құрылымын әдіснамалық деңгейде қалыптастырған.
Мектеп оқушылары жекеленген пәндерден алынған білімдерін тұтас
біріктіріп қабылдай алмайды.Оның негізгі себебі, олар бір-бірімен
байланыста, сабақтастықта қарастырылмайды.Осының нәтижесінде оқушыларда
тұтас көзқаратың туындауына қиындық туғызады.Сондықтанда оқушы санасына
дұрыс көзқарас қалыптастыру үшін мектептегі оқу пәндері арасындағы
пәнаралық байланысты анықтап, дұрыс пайдалана білу қажеттігі туады.
Қазіргі кезде мектептегі қайта құру білім берудің мазмұнын
жетілдіруді, ғылыми пәндердің өзара байланыста жүргізілуін талап
етеді.Мектеп оқушылары жекеленген пәндерден алған білімдерін тұтас
біріктіріп қабылдай алмайды. Оның негізгі себебі олар бір-бірімен
байланысты сабақтастықта қарастырылмайды.Осының нәтижесінде оқушыларда
тұтас көзқарастың туындауына қиындық туғызады.Сондықтан да оқушы санасында
дұрыс көзқарас қалыптастыру үшін мектептегі оқу пәндері арасындағы пәнарлық
байланысты анықтап, дұрыс пайдалана білу қажеттігі туады [4].
Еңбекке баулу – мұғалімнің оқушыларға техникалық, технологиялық білім
мен білік беретін, оқу мен еңбек үрдісін ұйымдастыратын, балаларды
перспективалық технологиямен таныстырып, олардың перспективалық көзқарасын
қалыптастыратын оқу үлгісі.Технологиялық еңбек сабақтарын жоспарлау оқу
үрдісін ұйымдастырудағы нақтылықты, бағдарламада қойылған мақсаттарды
жүзеге асыруға, шеберханаларды ұтымды пайдалануға, сапсы жоғары өнім
дайындауды қамтамасыз етеді.Оқушылар сабақта еңбекке қатысты нақты білім
мен білікті игереді.Игеру ісі мұғалім тарапынан техникалық – технологиялық
мағлұмат беру белгілі бір техникалаық операциялардың орындалу әдістерін
көрсету кезінде жүзеге асады.Мұғалім сабаққа дайындық барысында оның
мақсатын, мазмұнын, құрылымын жоспарлайды, оқытудың әдістері мен түрлерін
қарастырады.Осының бәрін қамтитын сабақ жоспары мынадай элементтерден
тұрады:
Сабақтың тақырыбы (оқушыларға берілетін техникалық-технологиялық
білім мен біліктіліктің көлемін қамтиды)
- Сабақтың мақсаты (білім, тәрбие мен даму аспектілерін қамтитын
міндеттердің кешенімен таныстырады);
- Материалдық-техникалық базасы (жабдықтар, саймандар, материалдар,
көрнекі құралдар, технологиялық карталар);
- Сабақтың құрылымы мен мазмұны оның мақсатына сәйкес белгіленеді,
әрбір элементті орындауға жұмсалатын уақытты шамамен анықтауға
мүмкіндік береді.
Қазақстан Республикасы ғылымына еңбегі сіңген қайраткер, профессор
Р.Г.Лемберг пәнаралық байланыстың әдіснамалық және педагогикалық негізіне
арналған баяндама жасады.Сонымен бірге осы пәнаралық байланыс мәселесімен
шұғылданып жүрген педагогика кафедрасының ғалымы А.А.Бейсенбаева "Мектептің
оқу-тәрбие үдерісі жұмысында пәнаралық байланысты жүзеге асыру тәжірибесі
туралы" көлемді баяндамасында пәнаралық байланыстың дидактикалық
ерекшелігіне тоқтады.
Қазіргі кезде шығармашылық еңбекке, еңбек тәрбиесіне ерекше көңіл
бөлуде.Шығармашылық ойлау қабілеті кез келген адамда бар.Бұл әсіресе жас
өспірімдерге тән қасиет.Психолог мамандар адамның бойындағы шығармашылық
ойлау қабілетін бала кезінен қалыптастыру керек деп есептейді.Технология
пәні оқушыларңа кең көлемде білім бере отырып, олардың қабілеттерін
жетілдіре түсуге, белгілі бір кәсіпке бейімделуіне көмектеседі.Қазір
көптеген мектептерде ірілі – ұсақты темір, ағаш өңдейтін станоктар бар.
Оқушыларға тек оларды тиімді пайдалануды үйрету кекрек. Оқушылар орындайтын
еңбек екіге бөлінеді: бірінші, еңбек сұраныс бойынша жасалып, еңбекақы
төленеді; екінші, өзіне қызмет көрсету, мектеп қажеттіліктері, т.б. (өзі
үйрену үшін, еңбекақы төленбейді).
Еңбекті оқушылардың білімдеріне және технология мен техника
негіздеріне сүйене отырып ұйымдастырады.Сол үшін мұғалім оқушылардың
физикадан, математикадан, сызудан, суреттен алған білімдерін пайдаланатынын
ескереді.
Еңбекті ұйымдастырудағы мұғалімнің міндеттері:
- еңбек обьектілерін таңдау;
- материалдық-техникалық базаны нығайту:
- санитарлық нормалар мен қауіпсіздік техникасын сақтау:
- ұйымдастырудың тиімді түрлері мен әдістерін анықтау;
- нәтижелерді бақылау, есепке алу:
- оқушылардың өзін-өзі басқару топтарын құру;
- көрмелер ұйымдастыру.
Осы орайда мектептің оқу-тәрбие үдерісінің пәнаралық байланыс
негізінде ұйымдастырылуы, ғылымдар жүйесінің бір арнаға тоғысуы, адамның
интеллектуалдық өрісін байытумен бірге, бүкіл адамзаттық құндылықтар
көзінің де бірлігін, жалпы ақиқат дүниенің біртұтас жүйе екендігі туралы
ғылыми көзқарастың қалыптасуына мүмкіндік береді.
Оқыту мен тәрбиелеудегі пәнаралық байланыс мәселесін және білім
берудегі интеграцияны әртүрлі негізде жасауға Н.В.Малахов, И.А.Лошкарева,
И.Д.Зверев, В.Н.Максимова, Т.Г.Рамзаева, Н.Н.Светловская, М.Р.Львов,
Н.Я.Велинкин, т.б. зор үлес қосты.Бұл педагог-ғалымдардың еңбектерінде
пәнаралық байланыс мәселесі жан-жақты қарастырылды [4].
Қазақстандық педагогикада жалпы білім беретін мектептегі оқу-тәрбие
үрдісіндегі интеграция мәселесінің педагогикалық негізін Б.Т.Нәбиева,
А.Р.Бектениярова, А.Ерімбетова, Р.К.Аббасова, А.А.Әбдиева т.б. сипаттаса,
жаңа үлгідегі мектептердің ғылым мен тәжірибе интеграциясының педагогикалык
негізін Г.К.Мендіғалиева, аспиранттардың оқу жөне зерттеушілік қызметі
интеграциясы мәселесін Т.Н.Бақайбекова, бастауыш білім мазмұнын
интеграциялау мәселесін К.Жүнісова, Ә.Мұханбетжанова және т.б.
қарастырған.Олардың ғылыми еңбектерінің аса құнды екендігі мәлім [9, 10].
Ал, мектеп тәжірибесінде пәнаралық байланысты жүзеге асыруда
мұғалімдер біршама қиындықтарға ксздесіп отырғаны белгілі.Атап айтқанда,
оқыту үдерісін тиімді ұйымдастыру, жеке пәндер арасындағы ортақ ұғымдарды,
зандылықтарды бір-бірімен өзара байланыстылықта қарастыру, оқушылардың
танымдық, ізденушілік қабілеттерін, іс-әрекеттерін дамыту, алған білімдерін
жинақтау, тәжірибеде қолдана білуге үйрету тағы басқа мәселелер
дидактикалық тұрғыдан шешуді қажет етеді.
Технология сабағында оқушыларды еңбекке баулу, олардың жеке және жас
ерекшеліктерін ескере отырып жүргізіледі.Оқу материалының мазмұны қазіргі
заман талабына сай ғылыми – техникалық жетістіктердің даму деңгейіне
жақындатылған болуы тиіс.Оқу материалы оқушыға түсінікті болуы тиіс.Ол үшін
әртүрлі әдістемелік құралдарды жиі қолдану кекрек.Оқушылардың жүктемесін
олардың жас ерекшеліктерін ескере отырып берген дұрыс әрі ол қарапайым
болғаны дұрыс.Еркін тақырыптағы сарамандық жұмысты орындау кезінде
оқушыларды қабілеттеріне байланысты үш топқа бөлуге болады.
Бірінші топқа, өз қабілеттері мен мүмкіндіктерін жақсы білетін, жаңа
тапсырмаларды орындауға қызығушылықпен кірісетінжәне алғашқы қиындықтардың
өзінде-ақ ешбір қысылмастан мұғалімнен көмек сұрайтын оқушылар жатады.Бұл
топқа сурет салуға жалпы өнерге бейімді бар оқушылар жатады.
Екінші топқа,өз қабілеттері мен мүмкіндіктерін сенімсіз бағалайтын
оқушылар жатады.Аздаған қиындықтардың өзінде-ақ олар көмек сұраудан
қысылады және не істерін білместен жұмыстарын тоқтатады.Мұндай оқушыларға
көбірек көңіл бөліп, оларға өз күштеріне деген сенімділік ояту
керек.Олардың еңбегін бағалау кезінде тіпті ең шағын жетістіктерін атап
өтіп, жұмысқа деген құлшынысын ояту керек.Оларға ауық-ауық көмекке келіп,
олардың жұмыстарының сәтті орындалып келе жатқандығын айтып, көңілдерін
көтеріп отыру керек.
Үшінші топқа, өз мүмкіндіктерін бағалай алмайтын оқушылар жатады.Олар
өз мүмкіндіктерін асыра бағалайды.Олар кез келген жұмысқа белсенді және
сеніммен кіріседі.
Алайда алғашқы қиындықтардың өзінде бұл қиындықтардан қалай өтуге
болатыны туралы ойламастан тоқтайды.Мұғалімнен көмек сұрамастан, өздеріне
басқа жұмыс беруін өтінеді.Егер мұғалім басқа жұмыс бермесе, жұмыс істеуін
тоқтатады.Бұл жағдай жұмыс істеп жатқан басқа оқушыға кесірін тигізуі
мүмкін.Сондықтан мұғалім оларға өздері сұраған жұмысты беріп алғашқа
қиындықтар кездескенде мұғалімді шақырулары тиіс екндігін түсіндіреді.
Оқушы жұмысқа толық кірісіп кеткенше оның қасында болып, оған көмектесу
қажет.
Бірақ соңғы кезде пәнаралық байланыс өзекті мәселе ретінде
көтерілгендігін байқатады.Дегенмен, жалпы білім беретін мектептерде бұл
мәселе әлі толық өз шешімін таппағанын байқаймыз.
Пәнаралық байланысты мектеп мұғалімдері өз тәжірибелеріне сүйеніп
жүргізеді, сондықтан да оқулық пен оқу құралдарындағы тапсырмаларда
пәнаралық байланыстың жете қамтылуын жүйелі ойластыру қажет. Пәнаралық
байланыс мәселесі кеше немесе бүгін ғана көтеріліп, сөз болып отырмағандығы
белгілі [2].
Қазірде пәнаралық байланыс педагогика ғылымының басты мәселесі болып
отырған жағдайда оны жан–жақты қарастыру барысында біздер көрнекті
философ, психолог, педагог еңбектеріне талқылау жасадық.Мұнда философ В.М.
Кедров адамның дүниетанымын қалыптастыруға әртүрлі пәндердің өзара әсерінің
мәнін көз жеткізе баяндаған.
В.М.Кедров өзінің еңбектерінде ғылымда пәнаралық байланыс мәселесіне
жаңа әдістемелік тұрғыдан қарауды талап етеді.Пәнаралық байланыс мәселесі
бүгінгі күнге дейін бір ғылымға бір пән, керісінше бір пәнге бір ғылым ғана
бір-бірімен өзара байланысты болып шектеліп тәжірибеде қолданып келгенін
көрсетіп, ал қазіргі кезде бір пәнді бірнеше ғылым өзара әрекеттесіп жан-
жақты қарастыра бастағанын дәлелдейді.Сонымен ғылымның зерттеуінде бір
ғылым тек өзіне тиісті пәнмен ғана емес, қайта көптеген басқа пәндермен
бірлікте болуы қажеттігі айқындалды [3].
Көптеген педагогтар мен психологтардың пікірлеріне қарағанда,
оқушылардың түрлі пәндердегі білімдер мен бірліктерді, бейімділіктердің
жеке элементтері арасындағы байланыстарды байқап және қабылдауы олардың
білімдерін бір жүйеге келтіреді, ақыл-ойына серпіліс тудырады, таным
қызметіне шығармашылық сипат береді.
Пәнаралық байланысты жан-жақты педагогикалық-психологиялық,
әдістемелік жағынан зерттеуге бұрынғыдан да зор маңыз беріліп отыр. Бұл
мәселені көптеген ғалымдар: М.А.Данилов, В.В.Давыдов, И.Д. верев,
Р.Г.Лемберг, В.Н. Максимова, В.Н. Малахов, С.А.Рубинштейн, Д.Б.Эльконин,
Д. Локк, И. Г. Песталоций, Ж. Руссо, Я.А. Коменский т.б. шұғылданып келді.
Олар пәнаралық мәнін, құрылымын әдіснамалық деңгейде қалыптастырған.
М.Берулова өз еңбектерінде оқу пәндері арасындағы байланыстың бірнеше
деңгейі бар екендігін атап көрсеткен.Пәнаралық байланыстың алғашқы жоғары
деңгейінде пәндерді кіріктіру негізінде кешенді ғылым пайда болады. Екінші
деңгейі- дидактикалық біріктіру деңгейі.Бұл деңгейдегі оқу пәндерінің
байланысы үнемі жүзеге асырылып, өзара бірлесіп әрекет етуші пәндер өз
мәртебесін өз тұжырымдамасы негізінде сақтайды.Байланыстың үшінші деңгейі-
пәндердің өзара байланысының ең төменгі деңгейі.Пәндердің өзара байланысы
оқушылардың білімін зерттеу, талдау, жүйелеу сияқты негізгі дидактикалық
міндеттер арқылы шешіледі.Соңғы айтылып отырған деңгей бастауыш мектепте
анағұрлым тиімді [10].
Қазіргі кезде мектептегі қайта құру білім берудің мазмұнын
жетілдіруді, ғылыми пәндердің өзара байланыста жүргізілуін талап
етеді.Мектеп оқушылары жекеленген пәндерден алған білімдерін тұтас
біріктіріп қабылдай алмайды.Оның негізгі себебі олар бір-бірімен байланысты
сабақтастықта қарастырылмайды.Осының нәтижесінде оқушыларда тұтас
көзқарастың туындауына қиындық туғызады.
Сондықтан да оқушы санасында дұрыс көзқарас қалыптастыру үшін
мектептегі оқу пәндері арасындағы пәнарлық байланысты анықтап, дұрыс
пайдалана білу қажеттігі туады [1].
Пәнаралық байланыс кезінде материалдардың өзара байланысын, бір-
біріне тигізетін ықпалын, ортақ, негізгі тенденцияларын, әлеуметтік,
экономикалық рухани ортақ белгілерін бір-бірімен сабақтастыру, ортақ
белгілерін бір-бірімен салыстыру ортақ заңдылықтарын ащуды көздеуі
тиіс.Оқушылардың меңгерген білімдері сайып келгенде, әрбір жеке тұлғаның
көзқарасына, сеніміне, өмірлік құндылық бағдарына, мінез-құлқының
қағидасына айналуы керек.
Қазіргі талап бойынша қоғам, табиғат, адам арасын пәнаралық байланыс
негізінде оқытуды мақсат етіп оқытсақ, ізденсек, ұлы педагог
ақындарымыздың еңбектерін пайдалануға болады.Философ М.Орынбеков Абай
философиясының негізгі адам мәселесі екенін ашып көрсеткен. Абайдың
уағыздағаны- адам бойындағы адамгершілік, ізгілік, еңбекқорлық, білімділік,
өзін- өзі бақылау, ұяттылық, парасаттылық, Абай аңсаған адам тәрбиесі
үнемі оқу- ағарту ісінің алдына қойған мақсаттарының бірі болып
келеді.Әсіресе, қазіргі таңда жеке тұлға тәрбиесін жоғары деңгейге
көтеру.Абай шығармалары мен ой-пікірлеріне соқпай өту мүмкін емес.Бастауыш
мектеп оқушыларына білім мен тәрбие беруде бұл өлеңдердің алатын орнына
жетпейді.Осындай тәлім-тәрбиені мұғалімдер сабақ өту үрдісінде пәнарлық
байланыс арқылы қалыптастырумен оқушыға жеткізе алады.Сондықтан да бастауыш
сынып оқушыларының шығармашылық тұлғасын пәнаралық байланыс негізінде
қалыптастыруда философия, педагогика, психология және жеке пән
әдістемелерінің де бір-бірімен байланысы бар [11].
Осы орайда мектептің оқу-тәрбие үдерісінің пәнаралық байланыс
негізінде ұйымдастырылуы, ғылымдар жүйесінің бір арнаға тоғысуы, адамның
интеллектуалдық өрісін байытумен бірге, бүкіл адамзаттық құндылықтар
көзінің де бірлігін, жалпы ақиқат дүниенің біртұтас жүйе екендігі туралы
ғылыми көзқарастың қалыптасуына мүмкіндік береді.
Ал, мектеп тәжірибесінде пәнаралық байланысты жүзеге асыруда
мұғалімдер біршама қиындықтарға ксздесіп отырғаны белгілі.Атап айтқанда,
оқыту үдерісін тиімді ұйымдастыру, жеке пәндер арасындағы ортақ ұғымдарды,
зандылықтарды бір-бірімен өзара байланыстылықта қарастыру, оқушылардың
танымдық, ізденушілік қабілеттерін, іс-әрекеттерін дамыту, алған білімдерін
жинақтау, тәжірибеде қолдана білуге үйрету тағы басқа мәселелер
дидактикалық тұрғыдан шешуді қажет етеді.
Бірақ соңғы кезде пәнаралық байланыс өзекті мәселе ретінде
көтерілгендігін байқатады.Дегенмен, жалпы білім беретін мектептерде бұл
мәселе әлі толық өз шешімін таппағанын байқаймыз.
Пәнаралық байланысты мектеп мұғалімдері өз тәжірибелеріне сүйеніп
жүргізеді, сондықтан да оқулық пен оқу құралдарындағы тапсырмаларда
пәнаралық байланыстың жете қамтылуын жүйелі ойластыру қажет. Пәнаралық
байланыс мәселесі кеше немесе бүгін ғана көтеріліп, сөз болып отырмағандығы
белгілі [2].
Білім беру қазіргі ғылымның, мәдениеттің, ғылыми-техникалық
прогрестің даму деңгейіне сай болуы керек.Жалпы білімнің мазмұны
ғылымдардың өзара байланысы, өндіріспен қоғамдық дамуы жаңару процесіне
тікелей ықпал жасайды.
Пәнаралық байланыстың классикалық педагогикадағы қалыптасқан
идеясының өзіндік даму тарихы бар.
Қазірде пәнаралық байланыс педагогика ғылымының басты мәселесі болып
отырған жағдайда оны жан-жақты қарастыру барысында біздер көрнекті
философ, психолог, педагог еңбектеріне талқылау жасадық.Мұнда философ В.М.
Кедров адамның дүниетанымын қалыптастыруға әртүрлі пәндердің өзара әсерінің
мәнін көз жеткізе баяндаған.
В.М.Кедров өзінің еңбектерінде ғылымда пәнаралық байланыс мәселесіне
жаңа әдістемелік тұрғыдан қарауды талап етеді.Пәнаралық байланыс мәселесі
бүгінгі күнге дейін бір ғылымға бір пән, керісінше бір пәнге бір ғылым ғана
бір-бірімен өзара байланысты болып шектеліп тәжірибеде қолданып келгенін
көрсетіп, ал қазіргі кезде бір пәнді бірнеше ғылым өзара әрекеттесіп жан-
жақты қарастыра бастағанын дәлелдейді.Сонымен ғылымның зерттеуінде бір
ғылым тек өзіне тиісті пәнмен ғана емес, қайта көптеген басқа пәндермен
бірлікте болуы қажеттігі айқындалды [3].
Пәнаралық байланыстың философиялық негізіне дүниеде барлық заттың,
құбылыстардың бірімен-бірінің өзара байланыстылығы туралы тұжырымдалған
дүние туралы білімдер де бірімен-бірі байланыста болады.Оқушының өз
болмысын тануға көмектесіп, қабілетін ояту, жаңа рухани күш беру білімінің
ең маңызды мақсаты болып табылады.Адамды биологиялық және әлеуметтік
құбылыстардың бірлігі ретінде құрастыру оны тұлға деп түсінуі философия
ұғымына жатады. Тұлға - нақты тарихи ұғым.Тарихтың барысында адам мен
қоғамның арақатынасы елеулі өзгерістерге ұшырап отырады.Осыған байланысты
адам тұлғасының нақты мазмұны да өзгереді.Тұлға – белгілі бір қоғамдық
қатынастар тұсында өмір сүретін адамның негізгі үш жағы бірігуінің
нәтижесі:
1. биогенетикалық нышандар;
2. әлеуметтік қатынастар;
3. психоәлеуметтік қасиеттердің тұтаса бірігуінің нәтижесі.
Қазіргі кезде тұлғаның мәні жайында екі негізгі концепциялық
көзқарас бар:
1. тұлғалық адамның функциялық сипаттамасы;
2. тұлғаның әлеуметтік мәніне қарай сипаттамасы.
Философия ғылымы тұлғаны атқаратын роліне қарай сипаттамай, мәніне
қарай сипаттау, бұл ұғымның мазмұнын тереңірек ашып көрсетіп адамның
өзіндік санасын, мінез-құлқымен ерік күшінің қайнар көзін белсенді іс -
әрекеттің субъектісі екенін анықтап береді.Тұлға – адамның қоғамдық
қатынастарымен қызметінің жеке адам шоғырлануының көрнісі, дүниені танып
білудің және өзгертудің құқығы мен міндеттерінің эстетикалық, этикалық
және басқа әлеуметтік нормалардың шоғырланған бөлігі.Тұлға - әр дайым
әлеуметтік тұрғыда жетілген адам болып табылады. Ғылыми техника дамыған
сайын әлеуметтік өмір деңгейі де өзгереді. Осының барлығы табиғат байлығын
игерудегі адам миымен күшінің жұмысы.Адам, табиғат, қоғам – бір тұтас
дүние.Тұтас дүниені өз мәнінде бір-бірімен байланысты қабылдау таным
үрдісі арқылы жүзеге асады.Адамзаттың қоғамның пайда болып қалыптасуы
қоршаған табиғи ортаның қасиетті шарттарының, жағдайлардың болуына
байланысты.
Философия мен ғылымның танымдық мүмкіндіктеріне тарихи талдау жасап,
адамның білім системасында философияны алатын орнын анықтау ғылымен
философияның шыққан тегі, түп–тамыры бар екенін көрсетеді. Философиямен
арнайы ғылыми білімнің ара қатынасында үш негізгі тарихи кезеңді аңғаруға
болады.
1. Ертегілердің алғашқы бір тұтас білімдерінің жиыны барлық
пәндерді қамтитын философия деп аталды, бұл алғашқы білім,
ғылым бастамаларында философия бастамаларында қамтыды.
2. Білімдердің мамандануы, яғни жекеше нақты ғылымдардың
қалыптасып біртұтас жиынынан бөлініп шыға бастауы; бұл процесс
көптеген ғасырлар бойы әсіресе XVII – XVIII ғасырларда
жылдамдата жүрді.
3. Бірқатар ғылымдардың теориялық тарауларының қалыптасып олардың
біртіндеп интеграциялануы, бірігуі.
Адамның танымы білмеуден білуге, қарапайымнан күрделіге нақтылы
шындықты түсіну кезінде көшті.Бұл тұста сұлулық, әдемілік, достық туралы
дүние таным қалыптасты.Адамгершілік, батырлық байлық сияқты философиялық
категориялар орныға бастады.Күнделікті өмір тіршілігіне негізделген дүниені
тану-сезіну мен түйсінуге сүйсініп, қоршаған орта заттарын көру, ауызша
айту, эмоциялық бейнені қабылдау тұрғысында жүзеге асты. Пәнаралық
байланыстың философиялық негізіне дүниедегі барлық заттың, құүбылыстардың
бірі мен бірінің өзара байланыстылығы болып отыр.Негізінен оқу пәндері әр
ғылымның логикасына сүйенетіндіктен олар бір-бірінен өз алдына оңашаланып
бөлектенбейді.Сондықтан ғылымның міндеті – дара байланыстылықты танып-
білу.
Пәнаралық байланыс кезінде материалдардың өзара байланысын, бір-
біріне тигізетін ықпалын, ортақ, негізгі тенденцияларын, әлеуметтік,
экономикалық рухани ортақ белгілерін бір-бірімен сабақтастыру, ортақ
белгілерін бір-бірімен салыстыру ортақ заңдылықтарын ащуды көздеуі тиіс.
Оқушылардың меңгерген білімдері сайып келгенде, әрбір жеке тұлғаның
көзқарасына, сеніміне, өмірлік құндылық бағдарына, мінез-құлқының
қағидасына айналуы керек.Қазіргі талап бойынша қоғам, табиғат, адам арасын
пәнаралық байланыс негізінде оқытуды мақсат етіп оқытсақ, ізденсек, ұлы
педагог ақындарымыздың еңбектерін пайдалануға болады.Философ М.Орынбеков
Абай философиясының негізгі адам мәселесі екенін ашып көрсеткен.Абайдың
уағыздағаны - адам бойындағы адамгершілік, ізгілік, еңбекқорлық,
білімділік, өзін-өзі бақылау, ұяттылық, парасаттылық, Абай аңсаған адам
тәрбиесі үнемі оқу- ағарту ісінің алдына қойған мақсаттарының бірі болып
келеді.Әсіресе, қазіргі таңда жеке тұлға тәрбиесін жоғары деңгейге көтеру.
Абай шығармалары мен ой-пікірлеріне соқпай өту мүмкін емес.
Бастауыш мектеп оқушыларына білім мен тәрбие беруде бұл өлеңдердің
алатын орнына жетпейді.Осындай тәлім-тәрбиені мұғалімдер сабақ өту
үрдісінде пәнарлық байланыс арқылы қалыптастырумен оқушыға жеткізе алады.
Сондықтан да бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық тұлғасын пәнаралық
байланыс негізінде қалыптастыруда философия, педагогика, психология және
жеке пән әдістемелерінің де бір-бірімен байланысы бар.Ең басты қазіргі
кезде өздігінен білім алудың, оқудың өзекті мақсаты диалектикалық
ойлауды кеңінен дамытуды жүзеге асыру. Бұл міндет бір пәннің шеңберінде
шешілмейді.Сондықтан әрбір мұғалім жеке деректерді нақтылы жағдайларды ,
оқиғаларды түсіндірумен шектелмей, пәнаралық байланыс негізінде білім
беруді көздеуді жолға қою қажет.
Оқушылардың меңгерген білімдері сайып келгенде әрбір жеке тұлғаның
көзқарасына, сеніміне өмірлік – құндылық бағдарына, мінез – құлқының
қағидасына айналуы керек.Қазіргі талап бойынша қоғам табиғат, адам арасын
пәнаралық байланыста оқытуды мақсат етіп оқытсақ, ізденсек, ұлы педагог
ақындарымыздың еңбектерін пайдалануға болады.Филосов М.Орынбеков Абай
философиясының негізі адам проблемасы екенін ашық көрсеткен. Абайдың
уағыздағаны адам бойындағы адамгершілік, ізгілік, еңбекқорлық, білімділік,
өзін өзі бақылау, ұяттылық, парасаттылық.Абай аңсаған адам тәрбиесі үнемі
оқу-ағарту ісінің алдына қойған мақсаттарының бірі болып келеді. әсіресе
қазіргі таңда жеке тұлға тәрбиесін жоғары деңгейге көтеру Абай
шығармалары мен ой – пікірлеріне соқпай өту мүмкін емес [16, 29].
Бастауыш сынып оқушыларына білім мен тәрбие беруде бұл өлеңдердің
алатын орнына жетпейді.Осындай тәлім-тәрбиені мұғалымдер сабақ өту
үрдісінде пәнаралық байланыс негізінде қалыптастыру арқылы оқушыға жеткізе
алады.Абай философиясы қазақ халқының мүліктік, дүниелік байлығына гөрі
рухани байлығын дәріптеген.
Ғұлама ақын тұлға арасындағы қарым-қатынасты, тіл байлығын,
ақылдылықпен – тапқырлықты, әділеттілікті уағыздаған.Философиялық тұрғыдан
алғанда адам қоршаған дүниенің ішінде тіршілік етеді. Оның көз қарасы
бүкіл дүниемен, табиғатпен, қоғаммен қатынас жасау арқылы дамиды.
Қазіргі өркендеген қоғам өзгерісі адаммен қоғам арасындағы жаңа
байланысты тудырып олардың дүние туралы көзқарасын өзгертуге себепші болып
отыр.Көзқарастың қалыптасуы мектеп қабырғасында білім алу барысында жүзеге
асады.
Сондықтанда бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық тұлғасын
пәнаралық байланыс негізінде қалыптастыруда философия, педагогика,
психология және жеке пән әдістемелерінің бір-бірімен байланыс бар.
Оқушыларға тиянақты білім берудегі сол бұрынғы білімнің бір-бірімен
байланыстылығын философта да ерекше атап көрсеткен.Мұғалімнің көздейтін
мақсаты оқушыларға берілетін ғылыми білім негіздерінің бірлігін,
пәнаралық байланысын сақтап отыр. Пәнаралық байланыс кезінде оқушылардың
ойының тиянақталуына, қиялдануына, ұғымды меңгеруге, ойда сақтау
мүмкіндіктерін арттыруға жағдай жасалады.Бастауыш сыныптардағы оқушылардың
шығармашылық тұлғасын қалыптасыруда білім мазмұнының тиімділігі, оқытудың
тиімді әдістерін іздестіру жолдары пәнаралық байланысты күшейтуге себебін
тигізеді.
Қазіргі кездегі білім беру ғылымның, мәдениеттің, ғылыми техникалық
прогрестің даму деңгейіне сай болуы қажет.Білімнің мазмұны ғылымдардың
өзара байланыс, өндіріспен қоғамдық дамудың жаңару барысына тікелей ықпал
жасайды.Осыған байланысты қазіргі күрделі қайта жаңғыру кезінде бастауыш
мектептегі оқыту процесінде пәнаралық байланыс ерекше педагогикалық
маңызды мәнге ие болуда.
Бастауыш мектепте пәнаралық байланыстың педагогика ғылымында
қалыптасқан идеяларының өзіндік даму тарихында Батыс Еуропадағы
педагогикалық идеялар мен тұжырымдардың бастауында атақты педагогтар
Я.А.Коменский, Д.Ж.Локк, Ж.Ж.Руссо, И.Г.Песталоций, И.Ф.Гербарт пәнаралық
байланысты педагогикалық ғылымының күрделі мәселелеріне жатқызды.Олар жас
буынға, келешек ұрпаққа білім беруге табиғат құбылыстарының өзара
байланысы жөніндегі көзқарастарын, дүниетанымын дұрыс қалыптастыру керек
екендігіне баса назар аударған.Пәнаралық байланыс – түрлі оқу пәндерінің
арасындағы өзара байланысын айқындау шарты және білім берумен оқыту
талаптарының бірі.Әлемнің бірлігін бейнелейтін ғылыми білімдермен сенімдер
жүйесін қалыптастыру міндеттерінің шартынан пәнаралық байланыс қажеттігі
туындайды.Оқу пәндерінде қарастырылатын табиғат, қоғам, адамдардың өзара
әрекеті жөніндегі негіздер олардың білім беру мазмұнының біртұтас
жүйесінді біріктіреді.Осы арада пәнаралық байланыстың дүниеге көзқарас
қызметі өте маңызды және шешуші рөл атқарады.Дүниеге көзқарас дегеніміз –
адамдардың, жеке адамдардың іс - әрекетіне терең әсер ететін әлем және
оның даму заңдылықтары жөнінде табиғат және қоғам құбылыстары мен
барыстары жөнінде біртұтас тиянақты көзқарастар жүйесі. Дүниенің өзі
микро, макро, мега жүйелерді құрайтын бір – бірімен көп салалы байланыста
болатын объектілермен құрылыстардың жиынтығы болса, дүние танымның негізі
дүние туралы белгілі бір білімдердің жиынтығы кіреді.Дүние таным әр түрлі
білімдерді игеру барысында, сонымен бірге күнделікті көзқарастарды санада
түю нәтижесінде қалыптасады.
В.Скакун пәнаралық байланыстағы оқушыларды тәрбиелеу және дамыту
әдістерімен құралдарын пайдалануда әрбір пәннің дүниетанымдық идеясын
ашуға, қоғамдық құрылыстың өмірімен байланысына, оқушылардың танымдық
белсенділігін өз бетінше жұмыс жасауын дамытуға көп мән берді.Пәнаралық
байланыстардың тәрибиелеу функциясы оқушыларда диалектикалық –
материалистік дүниетанымды, дұрыс дүниге көзқарасты қалыптастыруды
көздейді.Дүниетанымның маңызды элементтерінің бірін әлемнің тұтас
бейнесі, ондағы адамның ролі мен орнын құрайды.
Осыған орай бастауыш мектеп оқушыларына білім және тәрбие берудің,
дүние танымын қалыптастырудың аса маңызды құрылымының бірі пәнаралық
байланыс болғандықтан пәнаралық байланыстың негізгі міндеттерін көрсетеміз:
- оқушылардың оқыту процесіндегі пәнаралық байланысты
түсінуін, саналы қабылдауын, танымдық белсенділігін
қалыптастыру жұмыстарын ұйымдастыру;
- оқу пәндерінің оқушыларға білім мен тәрбие беру,
пәнаралық байланыс орнату мүмкіндіктерін айқындау
мақсатында білім беретін орта мектептің оқу жоспары мен
бағдарламаларына талдау жасау.Барлық мұғалімдердің
пәнаралық байланысты практикалық қызметінде әрдайым
пайдалану;
- мектептен тыс және сыныптан тыс жұмыстардың пәнаралық
байланыста жүргізіуі.Бұл міндетті шешу озық тәжірибелерді
жинақтауды, жұмыстың неғұрлым тиімді түрлерін практикада
пайдалануды қажет етуі;
- мұғалімдерді оқушыларға пәнаралық байланыс негізінде білім
мен тәрбие беру дайындығын және қандай жағдайда екендігін
білуі.
Бастауыш мектеп оқушыларының жеке тұлғалық қасиеттерін қалыптастыру
да дамушы жеке бастың психологиялық құрылымының ішіндегі, оның тұқым
қуалаушылық арқылы берілетін қасиеттер нақты айтқанда көңіл күй, ерік,
зеиін, сол сияқты қоғам тәжірибесі білім мен білік дағдылар, әлеуметтік
бағыт, қызығушылық қабылет түрткі, сенімдермен бірге дүние танымда ерекше
құрылым бөлігі болып саналады.Бастауыш мектеп оқушыларының дүние танымын
қалыптастыруының басты құралы іс-әрекет болып табылады. А.А.Люблинская:
Адамның іс-әрекет бүтіндей тізбек немесе практикалық ақыл ой
әрекеттерінің белгілі бір мақсатқа жетуге бағытталған әрекеттер жүйесі
болып табылады,-деп тұжырымдайды. Яғни әр түрлі іс-әрекеті арқылы жеке
тұлғалар қарым қатынасқа түсіп, қабілеті, мінез құлқы жетіліп, дүние
танымы қалыптасады.Адамның өмір жасын анықтауда іс-әрекет негізгі роль
атқарады. Қазақтың көрнекті қоғам қайраткері бастауыш мектепті дамытуға
зор үлес қосқан ғалым А.Ахмет Байтұрсынов адам кішкентай кезінен бастап-ақ
өзін қоршаған ортаның неден тұратынын таным–біліп, оқып үйренуі керек
екеніне көп назар аударды [16,6].
Балалардағы дүниетанымның қалыптасуы қоршаған ортасын танудан
басталатындығын айта келе соны танып білуде ақыл оймен білім қажетін
анықтап көрсетеді.
А.Байтұрсынов ұлттық рух, халықтық дәстүр ата-баба тағлымы, ұрпақтар
сабақтастығы мәселелерін қамтыған, бастауыш мектеп жасындағы балалардың
дүниетанымын қалыптастырудың нақты жолдарын көрсетіп кеткен ойшыл ғалым
әсіресе ана тілі арқылы ұлттық өркендеу, танудың маңыздылығын дүние
танымдық, мәдени әлеуметтік тұрғыда түсіндіру кезінде туған ананың ақ
сүтіне, туған халқының кәусарына, өз ұлтының өмір салтына қанбаған
адамның қадірсіз болатындығын анық көрсетіп жазған.Атақты қазақ педагогы
әрі біртуар ақыны М.Жұмабаев бала дүниетанымын қалыптастырудағы білім мен
тәрбиенің орнын және маңызын сипаттап берді.Оның Бала тұрмыспен көзбе –
көз таныссын, жан-жануардың тұрмысын бақыласын жанында көп білім болсын,
жаратылыстың тұрмысымен таныс болсын. Міне, сонда баланың қиялы өткір һәм
бала болмақ, - деп жазған тұжырымыда осыған дәлел [10,7].
Дүниетану пәнінің қазіргі мазмұнымен тұспа – тұс келетін Ж.
Аймауытовтың оқудың күнделікті өмірімен, қоршаған ортамен байланысына
қатысты тұжырымдамалары көрсетілген еңбектерінде де балалар дүниетанымын
қалыптастыру сипаты анықталған.Ол бастауыш мектеп оқушыларына арнап оқулық,
әдістемелік нұсқау жазды.Оқушыларды оқытып тәрбиелегенде затты, құбылысты
көрсете бақылата отырып табиғат аясында берген білімнің тиянақты әрі мәнді
болатындығын дәләлдеді.Ғалымның Тәрбиеге жетекші, психология және өнер
таңдау, қазақша ой таныту әдістері т.б. еңбектерінде де сауатсыздықты жою,
келешек ұрпақ тәрбиесі, ана тілі мәселелерін шешудің жолдарымен қатар,
қазақ балаларының дүниетанымын қалыптастыру бағытындағы тұжырымдар
жасалынады.Мәселен дүниедегі шындықты қоршаған заттармен құбылыстарды тану
үшін ұғым пайда болатындығын, сол ұғымның қалыптасуына көрген білгендерді
таңдау, іріктеу, игеру, ұғу, үйлестіру қажет екендігін нық көрсетіп берді.
Бастауыш мектеп жасындағы оқушылардың дүниетанымын қалыптастыруда
және оларды оқыту барысындағы білімдік, тәрбиелік, дамытушылық міндеттерді
шешуде пәнаралық байланыстың маңыздылығы мынадан көрінеді.
- Пәнаралық байланыс оқу пәндерінің арасындағы өзара байланыстың
дамуына және танымдық іс - әрекеттің белсенді, ауқымды болуына жол ашады;
- Бастауыш мектеп оқушыларының дүниетанымының қалыптасуына білім
мазмұнындағы барлық құрамдас бөліктерінің байланыста болуы пәрменді ықпал
етеді.
- Толыққанды тәрбие беру жүйесінің барлық салаларын кешенді жүзеге
асыруды қамтамасыз етеді:
- Пәнаралық байланыс бастауыш мектеп мұғалімінің жүргізетін
педагогикалық әрекетін ғылыми негізде ұтымды ұйымдастыруына себепкер
болады.
- Пәнаралық байланыс көптеген оқу пәндеріне ортақ жетекші ұғымдармен
қағидалар, деректер, ғылыми таным әдістері арасында өзара байланыс
орнықтырып оқушыларда дұрыс, кең әрі қажетті дүниетанымдық білімдермен
көзқарастардың пайда болуына жәрдемдеседі.
Қазіргі кездегі Республикамызда қолға алынған білім беру жүйесі
реформалау ісі осы саналы жан – жақты өзгертуге бағытталған кешенді
шығармалар мен тығыз байланысты.Білім беру ісіндегі жаңа үрдістің мақсаты,
бағыты, сипаты, Қазақстан Республикасының тәуелсіз егеменді мемлекет
болуына ұлттық білім беру ісінің әлемдік білім жүйесіне кірігуіне тығыз
байланысты [20,3].
Білім туралы заңда қабылданған білім беру жүйесінің жаңа моделі
ЮНЕСКО ұсынған халық аралық білім жүйесіне сәйкестендірілген.Осы Заңның
8 – бабында Білім беру жүйесінің басым міндеті ретінде оқытудың жаңа
технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халық аралық,
ғаламдық, коммуникациялық желілеріне шығу деп аталып отыр.
Әлемдік білім беру кеңістігіне ену педагогика теориясымен оқу –
тәрбие үрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты: білім берудің
парадигмасы өзгерді, білім берудің мазмұны жаңарып, жаңа көзқарас басқаша
қарым – қатынас, өзгеше менталитет пайда болуда.Педагогикалық
технологияның кеңінен қолданылуына және ғылымның роліне мән беруде оқыту
технологиясын жетілдірудің психологиялық – педагогикалы бағыттағы негізгі
ой тұжырымдары былайша сипатталады:
- есте сақтауға негізделген оқып білім алудан, бұрынғы
меңгергендерді пайдалана отырып ақыл ойды дамытатын оқуға көшу;
- білімнің статистикалық үлгісінен ақыл – ойы әрекетінің
динамикалық құрылым жүйесіне көшу;
- оқушыларға білім беретін бағдарламадан жекелеп, саралап оқыту
бағдарламасына өту;
Бұл бағытта білім берудің әртүрлі нұсқаудағы мазмұнын, құрылымы
ғылымға және тәжірибеге негізделген жаңа идеялар, жаңа технологиялар бар.
Сондықтан әртүрлі оқыту технологияларын оқу мазмұны мен студенттердің жас
және психологиялық ерекшеліктеріне орай таңдап, тәжірибеде сынып қараудың
маңызы зор.Қазіргі білім беру саласында оқытудың озық технологияларын
меңгермейінше сауатты, жан–жақты маман болуы мүмкін емес.Жаңа технологияның
меңгеру мұғалімнің интеллектуалды, кәсіптік адамгершілік, рухани
азаматтық және де басқа көптеген адами келбетін қалыптасуына әсерін
тигізеді, өзін-өзі дамытып, оқу тәрбие үлгісін тиімді ұйымдастыруына
көмектеседі.
Педагогикалық технологияларды мәнділігіне, қолданылуына,
ұйымдастырылуына қарай бірнеше топтарға бөледі.
Қолдану деңгейіне қарай (жалпы педагогикалық, пәндік, жеке
әдістемелік, модульдық) психикалық дамудың жетекші факторына қарай
(биогендік, социогендік, идеалистік қабылдау консепциясы бойынша
(ассоциятивтік – рефлекторлық, дамытушы т.б.) Қазіргі кездегі әдебиеттерде
50 - ден астам педагогикалық технология қолданып жүр.Сол технологияның
ішінде мен өз тәжірибемде бастауыш мектепті оқыту процесінде пәнаралық
байланысты жүзеге асырудың қандай педагогикалық негіздері бар деген сауалға
тоқталсақ. Оқушыны қоршаған орта, ақпарат әлеміне, өзіне, өзінің іс
-әрекетіне өзінің дербес интеллектуалдық оқытуда айырмашылығы – теориялық
білімнің өте аздығы, оның есесіне өзіне тән сабақ құрылымы жасалған әр
кезеңге сай әдіс тәсілдер, стратегиялар, яғни оқыту үшін мұғалімге
инстурменттер берілген.Мұнда да мұғалімнің шеберлігі инстурментті өз
орнына ұтымды қолдана білуі де аса қажет. Пәнаралық байланыс ұғымы мынадай
бөліктерден тұрады байланыс құрамы, байланыс амалы, байланыстың
бағыттылығы.
1. Байланыс құрамы.Оған байланыстардың маңызды объектілерін
жатқызамыз (оқу пәндері арасындағы құрамы мен тақырыбы).
2. Байланыс амалы.Бұны яғни, бір пәннен екінші пәнге хабар беру амалы
деп түсінеміз.
3. Байланыстың бағыттылығы. Бұнда мағлұматты бір пәннен екінші пәнге
беріп отыру бағыты [3].
Мұғалімге қойылатын талаптардың орындалуы, сабақтың дұрыс жолға
қойылып, нәтижелі болуына мүмкіндік береді.Осыған орай мұғалімге қойылатын
талаптарда пәнаралық байланысты дұрыс ұйымдастыру мәселесі көрсетілген.
Кез-келген пән бойынша әрбір сабақтың өткен және алдағымен
байланысы.Кез-келген сабақ басқалардан оқшауланып қарастырылмауы керек, ол
сабақтың жалпы жүйесіндегі белгілі бір буын болып табылады.Мұғалім белгілі
бір пән бойынша сабаққа дайындалғанда өткен сабақты жақсы елестете білуі
керек.Әрбір мұғалім өз мүмкіндігіне қарай сабақтың материалын өткен
материалмен байланыстыруға тырысады.
Шығыс даналығы былай дейді: Маған айтсаң ұмытып қаламын, көрсетсең
есімде қалар.Істеуін көрсетіп берші, үйреніп аламын яғни бұл баланың
ынтасын жетелеу арқылы оқыту, үйрету қажет деген сөз.Балалардың өз бетімен
әрекет істеуге құштарлығы, өзім - өзім істеймін-деген кездерінде
байқалады.Ол кездегі олардың өз беттерімен тырмысып, өзіне-өзі істеуі
жайдан күрделіге өтуге құлшыныс сатылар бәрімізге таныс.Бірақ танымдық
әрекеттерге ұмтылыстары өзіндік істерге ықыластары кейін кеми беретіне
практикада байқалады.Физиологтар мен психологтардың өз түсініктері бар
әрине: бірақ мәселенің біржағы біздің ойымызша мұғалімде.Сабақта көп
жағдайда бала білімді қабылдап алушы, көп объектінің бірі деп есептеліп,
олардың ерекшеліктері жеке ашыла бермейді.Сондықтан баланың субъективтік
белгілері азайып, өзін объект сезінетін орта қалыптасады. Ал біз негізге
алған пәнаралық байланыс оқушыны дамыта оқытып, баланы өз бетінше
ізденуге жан – жақты шешім қабылдауға дағдыландыру, даралық
ерекшеліктерін ескеру әрі қарай жетілдіру болып табылады.Оқыту ылғи орташа
балаға бағытталмай әр деңгейдегі барлық балаға жеке зерттеу бақылау
негізінде жүргізілсе ғана мақсатына жетеді.Бағдарламадан мұғалімдерге әр
түрлі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
МАЗМҰНЫ
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР 3
АНЫҚТАМАЛАР 4
КІРІСПЕ 5
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... .
1 БАСТАУЫШ МЕКТЕПТЕ ЕҢБЕККЕБАУЛУ ПӘНІ САБАҚТАРЫН
ПӘНАРАЛЫҚБАЙЛАНЫС НЕГІЗІНДЕ ОҚЫТУЖҮЗЕГЕ АСЫРУДЫҢ
ҒЫЛЫМИ-ӘДІСНАМАЛЫҚНЕГІЗДЕРІ
1.1 Пәнаралықбайланыс негізінде оқыту проблемасының 9
психологиялық-педагогикалықтұрғыда н негізделуі
1.2 Бастауыш мектепте пәнаралықбайланыс негізінде оқытуды 25
жүзеге асырудың инновациялықмүмкіндіктері
2 БАСТАУЫШ МЕКТЕПТЕЕҢБЕККЕ БАУЛУ ПӘНІН ПӘНАРАЛЫҚБАЙЛАНЫС
НЕГІЗІНДЕ ОҚЫТУДЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДЫҢӘДІСТЕМЕСІ
2.1 Еңбекке баулупәнінін пәнаралық негізінде оқытудаозат 35
мұғалімдердің іс тәжірибесінталдау
2.2 Еңбекке баулу пәнін пәнаралықбайланыс негізінде 49
оқытудыңәдіс-тәсілдері
ҚОРЫТЫНДЫ 62
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 64
... ... ... ... ... ... ... ... .
ҚОСЫМШАЛАР 66
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...
... ... ... ...
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
2011–2020 жылға арналған Қазақстан Республикасындағы білім беруді
дамытуға арналған мемлекеттік бағдарламасы Егемен Қазақстан, 2010, 18 –
маусым.
2007 жылдың 27 шілдесіндегі Қазақстан Республикасының Білім туралы
Заңы.
Қазақстан Республикасында Білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға
арналған мемлекеттік бағдарламасы. Солтүстік Қазақстан газеті, 2004.- 29
қазан
Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті білім
беру стандарты. –Астана,2006.
ҚР-да білім беру дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттік
бағдарламасы.
Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту
тұжырымдамасы Егемен Қазақстан. 26.12.2003. -№ 332. -333 б.
АНЫҚТАМАЛАР
Еңбекке баулу – мұғалімнің оқушыларға техникалық, технологиялық білім
мен білік беретін, оқу менеңбек үрдісін ұйымдастыратын, балаларды
перспективалық технологиямен таныстырып, олардың перспективалық көзқарасын
қалыптастыратын оқу үлгісі.
Белсенділік дегеніміз - оқушылардың танымдық және шығармашылық
әрекетін дамыту. Егер оқушылар алғашқы сабақтан бастап-ақ мұғалімнің
сабағына белсенді қатынасса, онда оқытушының білімге деген құштарлығы,
ынта-ықыласы, төзімділігі, іскерлігі, ізденімпаздығы, дүниетанымдық
көзқарасы арта түсетіні анық.
КІРІСПЕ
Зерттеудің көкейтестілігі:
Қазақстан мектептері өз жылнамасында қайта құру, жаңарту тәрізді сан
алуан кезеңдерді басынан өткізді.Ұзақ уақыт бойы басқаша болған
педагогтармен мектеп тәрбиешілері және жоғарғы оқу орындары үшін жұмыс
күрделі болды.Еңбекке баулу пәні сабақтарында ескі жүйе жұмыс істемей
бүгінгі білім берумен тәрбие жұмысы жаңа бағдарлануды талап етті [1].
Қазақстан Республикасының 2015жылға дейінгі білім беруді дамыту
тұжырымдамасы білім жүйесіне үлкен жаңалық және салмақтық жауапкершілік
әкелді.Бұның өзі білім беру заңына, бағдарламаларға, жаңа буын оқулықтарына
әлі де терең үңіліп, өзгертулерді енгізуді талап етеді.Білім берудің жаңа
сапасына қол жеткізуге бүкіл халық ат салысуда. 1 – наурыз 2006 жылы
Қазақстан президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың Қазақстан халқына
жасаған жолдауында: Бүгінгі білім беруді дамыту, кадрлардың біліктілігін
арттыру, Қазақстан халқының мәдениетін өркендету және экономикалық,
қоғамдық жаңару қажеттіліктеріне сайкелетін білім беру жүйесі қажет деп
көрсетті [2].
Білім беру реформасы Қазақстанның – бәсекеге қабілеттігін қамтамасыз
етуге мүмкіндік беретін аса маңызды құралдарының бірі екенін
анықтады.Қазіргі мұғалім қоғамдағы болып жатқан тез өзгеріп тұратын
әлеуметтік – экономикалық, педагогикалық ғылыми өзгерістерге тез төселгіш ,
жаңаша ойлау жүйесін меңгерген, жеке шығармашылық кәсіби түрде оқушылармен
тез ортақ тіл таба алатын педагогикалық үрдісте жүйелі бағыттармен жұмыс
істей алатын болуы керектігіне зер салып ойлау мен бойлауды қажетсінеді
[2].Міне осы турғыдан алып карағанда коғамға жан – жақты білімді, жоғарғы
мәдениетті және әрбір тапсырылған жұмысты шығармашылықпен істей білетін
жеке адам қажет.Ондай адамдарды әрқашанда орта және жоғарғы оқу орындары
дайындайтындығында дау жоқ. Және әрқашан дайындайды да.
Адам баласының жарқын болашағы толығымен жас урпақты тәрбиелеу ісіне
тәуелді.Мектептегі тәрбиениң басты міндеттері – алған теориялық білімді
еңбекпен, өмірмен байланыстыра жүргізу, экономикалық, экологиялық біліммен
қаруландыру, кәсіптік бағдар берүге тәрбиелеу.
Олай болса, әрбір адамзат тәрбиеге тікелей қатысы бар адамдар және
ұйымдар мен мекемелер тәрбиениң мәніне, міндеттері мен мақсаттарын жете
түсінулері қажет.Сол сияқты әрбір адамның дүние көзқарастарын қалыптастыру
– негізгі шарттардың бірі болып саналады.
Сонымен еліміздің болашағына сай адам – ол теориялық біліммен толық
қаруланған, оны шығармашылықпен іс жүзіне асыра алатын белсенді қоғам
қайраткері, жаңа қоғамдық өмір үшін күресүге қабілеті мол, жоғары
мәдениетті, білімді, өз ісіне асқан шебер адам.
Тұлғаны барлық жағынан дамытып тәрбиелеу, жас ұрпақты қоғам
құрылысына белсене қатысуға әзірлеү міндеттері мектеп арқылы жүзеге
асырылатын іс.Мектеп қабырғасында білім және тәрбие алу барысында жас
түлектердің ақылы мен ойы дамиды, адамгершілік қасиеттері қалыптасады, ой
еңбегіне төселеді, рухани өмір байлығын меңгереді, эстетикалық талғамы,
сезімі артады.
Адам баласының даму сатысында ақыл – ой тәрбиесі әр заманда жастарға
білім берүдің негізгі құралы болып келеді.Сол сияқты тек ақылды адамдар
ғана терең білімдерді меңгереді және оны дұрыс түсінді. Білімнің мәнін
Ақылдан қымбат байлық жоқ,Ақылды сатып ала алмайсың,Ақыл тозбас киім,
Білім сарқылмас булақ деген халықтың даналық сөздерінен – ақ байқауға
болады. Осы сияқты алған білімдерін өмір заңдылықтарымен терең
байланыстырғанда ғана адам баласы өз дегеніне қолы жетіп дегенін істей
алады. Адам тұлғасының жан–жақты дамуында еңбектің рөлі әрі жауапкершілікті
әрі зор болып есептеледі [3] .
Адамның жан–жақты және үйлесімді дамуында еңбек шешүші факторлардың
бірі.Ал халық педагогикасында еңбекті бүкіл тәрбиені соғып турған күре
тамыры деп қарастырады. Адам баласы еңбексіз дамымайды, оның есесіне кері
кетеді, тіпті азып тозады.
Еңбек арқылы адамның денесі, көзқарасы, эстетиаклық және ақыл–ой
деңгейі дамып жетіледі, еңбектің мәні және құндылығы артады.
Халық еңбекті асыл мурат деңгейінде қарады.Адам өзінің жан және пән
сұлылығын тек еңбекте ғана көрсете алатындығына назар аударды. Сондықтан да
баланы еңбекке тәрбиелеү үйелменнін қасиетті борышы.
Жас ұрпақты халқымыз жалпы еңбек сүйгіштікке тәрбиелей отырып, он
саусағынан өнері тамған нақты кәсіп иесі болуын көздеді.Және бұл жерде
еңбек дағдыларын меңгерүде зор жігерліктің қажет екенін жақсы түсінді.
Сондықтан еңбек сапасы негізгі көрсеткіш ретінде алынды.
Осы тұрғыдан оқу–ағарту ісінің барысында нені қалдыру нені қайта
қарап өзгерту керектігі туындап отыр.Олай болса осы айтылғандардың аясында
кезегін күтіп тұрған және бұрыннан мүлде еленбей келген, ендігі жерде ел
болуымызға мейлінше қажеттілігі айқын бір нәрсе мектепте жүргізілетін
еңбекке баулу сабағы.
Бұл сабақтың жас ұрпаққа берері мол. Ұлттық мәдениетімізбен
өнерімізді көркейтуге өмірдегі сұлулық пен көркемдікті тануға мамандықты
таңдап алуға, заттардың ерекшелігімен қасиетін түсініп үйретуде, жалпы
алғанда еңбекке баулу пәнінің маңызы зор.Еңбекке баулу пәні баланың
туындысынан табиғатында бар таланты болса, оның көзін ашып жетілдіруге
көмектеседі. Баланың өсіп - өнуінде, оның жеке тұлға болып қалыптасуында
осындай үлкен мәні бар еңбекке баулу пәніне бүгінге дейін зер салып көңіл
аударылуы жеткіліксіз.Еңбекке баулу сабағында бала қоршаған ортаны
қабылдап, өздігінен әр заттың қасиетіне және ерекшелігіне көңіл қою үшін
зерттеу жұмысына тақырып етуіміздің бірінші себебі осы.
Мектеп өмірінде басталған мұғалім ретіндегі жұмысымда сабақтың
нәтижелі болуы, еңбекке баулуда дұрыс жолын пәнаралық байланыс арқылы
меңгерту баланың көркемдікті қабылдауына байланысты екендігіне әбден көз
жеткендік екінші себеп болды.Еңбекке баулу пәнін оқытуда көзделетін
мақсат оқушыларды еңбекке ынталы етіп тәрбиелеу, қарапайым тұрмыстық және
өндірістік заттарға биік талғам тұрғысына қарау табиғат пен адам
өміріндегі сұлулықты қорғай білуге баулу.Осы тұрғыдан пәнаралық байланысты
оқытудың тиімділігін зерттеген авторларда баршылық.Еңбекке баулу пәні
арқылы оқушылардың жеке басын дамыту мәселесін ұлы ойшылдар Сократ, Әл-
Фараби, Абай, Аристотель сияқты философтарымыз зерттеген. Уақыт өткен
сайын жас жеткіншектерді оқытып тәрбиелеуде психолог педагогтардың да
еңбектері айрықша болды. Я.А.Коменский, А.С.Макаренко, М.Жұмабаев,
Л.Н.Толстой, Ы.Алтынсарин. Қазіргі кезде пәнаралық байланыс проблемасын
зерттеу мен қатар көптеген ғалымдар орасын зор көңіл бөлуде. Мысалы,
В.В.Давыдов, И.Д.Зверев, Р.Г.Лемберг, В.Н.Максимова, В.Н.Малахов т.б.
болды.Республикамызда соңғы жылдарда жарық көрген мемлекеттік құжаттарда
Білім туралы заңдарда (1999ж.) Мемлекеттік білім бағдарламасында (2000ж.)
болашақ қоғам мүшесі келешекте оның белсенді қайраткері болатын жастармен,
оларды білім алып дамытумен айналысатын мамандарды білімді де парасатты,
шеберде іскер етіп даярлауға көңіл бөлу керектігі атап айтылған [20, 2-б].
Ғасырлар өткен сайын өмір талаптарына сай ұрпақ оқытып тәрбиелеу
туралы ойлар өз жалғасын тауып, психолог – педагогтардың еңбектерінде
орын алып отырған. Я.А.Коменский, К.Д.Ушинский, Л.Н.Толстой, Ы.Алтынсарин,
А.Г.Ананев, А.Н:Леонтьев, Л.В.Занков, В.А.Крутецкий, А.Н.Лук, Т.С.Сабыров,
Р.М.Қоянбаев т.б. ғалымдар еңбектерінде бастауыш сынп оқушыларының еңбекке
баулу пәні арқылы пәнаралық байланысқа қызығушылықтарын қалыптастырудың
теориялық негіздерін анықтаған.Бүгінгі білім беру саласына түбегейлі
енгізіліп, жұмыстар жүргізілуде десек те қазіргі заман талабына сай,
бастауыш мектептің оқыту процесінде пәнаралық байланысты жүзеге асырудың
педагогикалық негіздерін қалыптастыруды жетілдіріп қана қоймай оны
түрлендіре дамыту келелі мәселе ретінде қаралып көңіл бөлуді керек
етеді.Білім берудің мазмұнын жетілдіру мәселесі осы тұрғыдан әлі де
болса толық шешлімеген, енді ғана ғалым педагогтардың еңбектері, қазақ
авторларының қазақ мектебіне арналған оқулық бағдарламаларының жарық көріп
отырғанын айтуға болады.Осы көкейтестілікке сәйкес диплом жұмысымның
тақырыбын Еңбекке баулу пән сабақтарын пәнаралық байланыс негізінде
оқыту - деп алдым.
Диплом жұмысы Қазақстан Республикасы Үкіметімен Білім және Ғылым
министрлігінің оқушылар білімі мен тәрбиесі сапасын көтеруге, олардың
еліміздің өткендегі тарихына, мәдени мұрасына, әдет–ғұрпына, салт–дастүріне
танымдық қызығушылығын қалыптастыруға байланысты, еңбекке баулу пәні
арқылы пәнаралық байланыстың міндеттерін жүзеге асыруды көздейді.
Зерттеудің пәні:
Бастауыш мектепте еңбекке баулу пәні арқылы пәнаралықбайланысты
жүзеге асырудың педагогикалық негіздері.
Зерттеудің нысаны: Бастауыш сыныпты оқыту үдерісі.
Диплом жұмысының мақсаты: Бастауыш мектепте Еңбекке баулу пәнін
оқыту барысында пәнаралық байланысты жүзеге асыру жолдарын жетілдіріп,
нәтижелерін анықтау.
Мақсаттан туындайтын міндеттер:
1. Бастауыш сынып оқушыларының танымдық ізденімпаздығын
қалыптастыру жағдайлары мен деңгейлері.
2. Еңбекке баулу пәні сабағында оқушыларға пәнаралық байланыстың
жұмысын жетілдіру жолдары.
3. Еңбек пәнін оқыту барысында пәнаралықбайланыс негізінде оытудың
нәтижесі.
Зерттеудің әдістері:
Зерттеу проблемасы бойынша ғылымиәдебиеттерге, оқулыққа,
бағдарламаға, әдістемелік құралға теориялық талдау жасау.Мұғалімдердің озық
тәжірибелерін оқып үйрену, оқупроцесінде пәнаралық байланыстың нәтижелерін
бақылау.
Димлом жұмысының құрылымы: диплом жұмысы кіріспеден, екі бөлімнен,
қорытындыдан және пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 БАСТАУЫШ МЕКТЕПТЕ ЕҢБЕККЕ БАУЛУ ПӘН САБАҚТАРЫН ПӘНАРАЛЫҚ БАЙЛАНЫС
НЕГІЗІНДЕ ОҚЫТУ ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДЫҢ ҒЫЛЫМИ-ӘДІСНАМАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Пәнаралық байланыс негізінде оқыту проблемасының психологиялық-
педагогикалық тұрғыдан негізделуі
Қазіргі кезде пәнаралық байланыс проблемасын педагогикалық,
психологиялық жағынан зерттеумен қатар, философиялық тұрғыданда көптеген
ғалымдар зор көңіл бөлуде.Философиялық деңгейде қарастырған В.В.Давыдов,
И.Д.Зверев, Р.Г.Лемберг, В.Н.Максимова, В.Н.Малахов, т.б. болды. Мектеп
оқушылары жекеленген пәндерден алынған білімдерін тұтас біріктіріп қабылдай
алмайды.Оның негізгі себебі, олар бір-бірімен байланыста, сабақтастықта
қарастырылмайды. Осының нәтижесіндеоқушыларда тұтаскөзқаратың туындауына
қиындық туғызады. Сондықтанда оқушы санасына дұрыс көзқарас қалыптастыру
үшін мектептегі оқу пәндері арасындағы пәнаралық байланысты анықтап, дұрыс
пайдалана білу қажеттігі туады [2].
Пәнаралық байланысты жан-жақты педагогикалық-психологиялық,
әдістемелік жағынан зерттеуге бұрынғыдан да зор маңыз беріліп отыр.Бұл
мәселені көптеген ғалымдар: М. А. Данилов, В.В. Давыдов, И.Д. Зверев, Р.Г.
Лемберг, В.Н. Максимова, В.Н. Малахов, С.А. Рубинштейн, Д. Б. Эльконин,
Д. Локк, И. Г. Песталоций, Ж. Руссо, Я.А. Коменский т.б. шұғылданып
келді.Олар пәнаралық мәнін, құрылымын әдіснамалық деңгейде қалыптастырған.
Мектеп оқушылары жекеленген пәндерден алынған білімдерін тұтас
біріктіріп қабылдай алмайды.Оның негізгі себебі, олар бір-бірімен
байланыста, сабақтастықта қарастырылмайды.Осының нәтижесінде оқушыларда
тұтас көзқаратың туындауына қиындық туғызады.Сондықтанда оқушы санасына
дұрыс көзқарас қалыптастыру үшін мектептегі оқу пәндері арасындағы
пәнаралық байланысты анықтап, дұрыс пайдалана білу қажеттігі туады.
Қазіргі кезде мектептегі қайта құру білім берудің мазмұнын
жетілдіруді, ғылыми пәндердің өзара байланыста жүргізілуін талап
етеді.Мектеп оқушылары жекеленген пәндерден алған білімдерін тұтас
біріктіріп қабылдай алмайды. Оның негізгі себебі олар бір-бірімен
байланысты сабақтастықта қарастырылмайды.Осының нәтижесінде оқушыларда
тұтас көзқарастың туындауына қиындық туғызады.Сондықтан да оқушы санасында
дұрыс көзқарас қалыптастыру үшін мектептегі оқу пәндері арасындағы пәнарлық
байланысты анықтап, дұрыс пайдалана білу қажеттігі туады [4].
Еңбекке баулу – мұғалімнің оқушыларға техникалық, технологиялық білім
мен білік беретін, оқу мен еңбек үрдісін ұйымдастыратын, балаларды
перспективалық технологиямен таныстырып, олардың перспективалық көзқарасын
қалыптастыратын оқу үлгісі.Технологиялық еңбек сабақтарын жоспарлау оқу
үрдісін ұйымдастырудағы нақтылықты, бағдарламада қойылған мақсаттарды
жүзеге асыруға, шеберханаларды ұтымды пайдалануға, сапсы жоғары өнім
дайындауды қамтамасыз етеді.Оқушылар сабақта еңбекке қатысты нақты білім
мен білікті игереді.Игеру ісі мұғалім тарапынан техникалық – технологиялық
мағлұмат беру белгілі бір техникалаық операциялардың орындалу әдістерін
көрсету кезінде жүзеге асады.Мұғалім сабаққа дайындық барысында оның
мақсатын, мазмұнын, құрылымын жоспарлайды, оқытудың әдістері мен түрлерін
қарастырады.Осының бәрін қамтитын сабақ жоспары мынадай элементтерден
тұрады:
Сабақтың тақырыбы (оқушыларға берілетін техникалық-технологиялық
білім мен біліктіліктің көлемін қамтиды)
- Сабақтың мақсаты (білім, тәрбие мен даму аспектілерін қамтитын
міндеттердің кешенімен таныстырады);
- Материалдық-техникалық базасы (жабдықтар, саймандар, материалдар,
көрнекі құралдар, технологиялық карталар);
- Сабақтың құрылымы мен мазмұны оның мақсатына сәйкес белгіленеді,
әрбір элементті орындауға жұмсалатын уақытты шамамен анықтауға
мүмкіндік береді.
Қазақстан Республикасы ғылымына еңбегі сіңген қайраткер, профессор
Р.Г.Лемберг пәнаралық байланыстың әдіснамалық және педагогикалық негізіне
арналған баяндама жасады.Сонымен бірге осы пәнаралық байланыс мәселесімен
шұғылданып жүрген педагогика кафедрасының ғалымы А.А.Бейсенбаева "Мектептің
оқу-тәрбие үдерісі жұмысында пәнаралық байланысты жүзеге асыру тәжірибесі
туралы" көлемді баяндамасында пәнаралық байланыстың дидактикалық
ерекшелігіне тоқтады.
Қазіргі кезде шығармашылық еңбекке, еңбек тәрбиесіне ерекше көңіл
бөлуде.Шығармашылық ойлау қабілеті кез келген адамда бар.Бұл әсіресе жас
өспірімдерге тән қасиет.Психолог мамандар адамның бойындағы шығармашылық
ойлау қабілетін бала кезінен қалыптастыру керек деп есептейді.Технология
пәні оқушыларңа кең көлемде білім бере отырып, олардың қабілеттерін
жетілдіре түсуге, белгілі бір кәсіпке бейімделуіне көмектеседі.Қазір
көптеген мектептерде ірілі – ұсақты темір, ағаш өңдейтін станоктар бар.
Оқушыларға тек оларды тиімді пайдалануды үйрету кекрек. Оқушылар орындайтын
еңбек екіге бөлінеді: бірінші, еңбек сұраныс бойынша жасалып, еңбекақы
төленеді; екінші, өзіне қызмет көрсету, мектеп қажеттіліктері, т.б. (өзі
үйрену үшін, еңбекақы төленбейді).
Еңбекті оқушылардың білімдеріне және технология мен техника
негіздеріне сүйене отырып ұйымдастырады.Сол үшін мұғалім оқушылардың
физикадан, математикадан, сызудан, суреттен алған білімдерін пайдаланатынын
ескереді.
Еңбекті ұйымдастырудағы мұғалімнің міндеттері:
- еңбек обьектілерін таңдау;
- материалдық-техникалық базаны нығайту:
- санитарлық нормалар мен қауіпсіздік техникасын сақтау:
- ұйымдастырудың тиімді түрлері мен әдістерін анықтау;
- нәтижелерді бақылау, есепке алу:
- оқушылардың өзін-өзі басқару топтарын құру;
- көрмелер ұйымдастыру.
Осы орайда мектептің оқу-тәрбие үдерісінің пәнаралық байланыс
негізінде ұйымдастырылуы, ғылымдар жүйесінің бір арнаға тоғысуы, адамның
интеллектуалдық өрісін байытумен бірге, бүкіл адамзаттық құндылықтар
көзінің де бірлігін, жалпы ақиқат дүниенің біртұтас жүйе екендігі туралы
ғылыми көзқарастың қалыптасуына мүмкіндік береді.
Оқыту мен тәрбиелеудегі пәнаралық байланыс мәселесін және білім
берудегі интеграцияны әртүрлі негізде жасауға Н.В.Малахов, И.А.Лошкарева,
И.Д.Зверев, В.Н.Максимова, Т.Г.Рамзаева, Н.Н.Светловская, М.Р.Львов,
Н.Я.Велинкин, т.б. зор үлес қосты.Бұл педагог-ғалымдардың еңбектерінде
пәнаралық байланыс мәселесі жан-жақты қарастырылды [4].
Қазақстандық педагогикада жалпы білім беретін мектептегі оқу-тәрбие
үрдісіндегі интеграция мәселесінің педагогикалық негізін Б.Т.Нәбиева,
А.Р.Бектениярова, А.Ерімбетова, Р.К.Аббасова, А.А.Әбдиева т.б. сипаттаса,
жаңа үлгідегі мектептердің ғылым мен тәжірибе интеграциясының педагогикалык
негізін Г.К.Мендіғалиева, аспиранттардың оқу жөне зерттеушілік қызметі
интеграциясы мәселесін Т.Н.Бақайбекова, бастауыш білім мазмұнын
интеграциялау мәселесін К.Жүнісова, Ә.Мұханбетжанова және т.б.
қарастырған.Олардың ғылыми еңбектерінің аса құнды екендігі мәлім [9, 10].
Ал, мектеп тәжірибесінде пәнаралық байланысты жүзеге асыруда
мұғалімдер біршама қиындықтарға ксздесіп отырғаны белгілі.Атап айтқанда,
оқыту үдерісін тиімді ұйымдастыру, жеке пәндер арасындағы ортақ ұғымдарды,
зандылықтарды бір-бірімен өзара байланыстылықта қарастыру, оқушылардың
танымдық, ізденушілік қабілеттерін, іс-әрекеттерін дамыту, алған білімдерін
жинақтау, тәжірибеде қолдана білуге үйрету тағы басқа мәселелер
дидактикалық тұрғыдан шешуді қажет етеді.
Технология сабағында оқушыларды еңбекке баулу, олардың жеке және жас
ерекшеліктерін ескере отырып жүргізіледі.Оқу материалының мазмұны қазіргі
заман талабына сай ғылыми – техникалық жетістіктердің даму деңгейіне
жақындатылған болуы тиіс.Оқу материалы оқушыға түсінікті болуы тиіс.Ол үшін
әртүрлі әдістемелік құралдарды жиі қолдану кекрек.Оқушылардың жүктемесін
олардың жас ерекшеліктерін ескере отырып берген дұрыс әрі ол қарапайым
болғаны дұрыс.Еркін тақырыптағы сарамандық жұмысты орындау кезінде
оқушыларды қабілеттеріне байланысты үш топқа бөлуге болады.
Бірінші топқа, өз қабілеттері мен мүмкіндіктерін жақсы білетін, жаңа
тапсырмаларды орындауға қызығушылықпен кірісетінжәне алғашқы қиындықтардың
өзінде-ақ ешбір қысылмастан мұғалімнен көмек сұрайтын оқушылар жатады.Бұл
топқа сурет салуға жалпы өнерге бейімді бар оқушылар жатады.
Екінші топқа,өз қабілеттері мен мүмкіндіктерін сенімсіз бағалайтын
оқушылар жатады.Аздаған қиындықтардың өзінде-ақ олар көмек сұраудан
қысылады және не істерін білместен жұмыстарын тоқтатады.Мұндай оқушыларға
көбірек көңіл бөліп, оларға өз күштеріне деген сенімділік ояту
керек.Олардың еңбегін бағалау кезінде тіпті ең шағын жетістіктерін атап
өтіп, жұмысқа деген құлшынысын ояту керек.Оларға ауық-ауық көмекке келіп,
олардың жұмыстарының сәтті орындалып келе жатқандығын айтып, көңілдерін
көтеріп отыру керек.
Үшінші топқа, өз мүмкіндіктерін бағалай алмайтын оқушылар жатады.Олар
өз мүмкіндіктерін асыра бағалайды.Олар кез келген жұмысқа белсенді және
сеніммен кіріседі.
Алайда алғашқы қиындықтардың өзінде бұл қиындықтардан қалай өтуге
болатыны туралы ойламастан тоқтайды.Мұғалімнен көмек сұрамастан, өздеріне
басқа жұмыс беруін өтінеді.Егер мұғалім басқа жұмыс бермесе, жұмыс істеуін
тоқтатады.Бұл жағдай жұмыс істеп жатқан басқа оқушыға кесірін тигізуі
мүмкін.Сондықтан мұғалім оларға өздері сұраған жұмысты беріп алғашқа
қиындықтар кездескенде мұғалімді шақырулары тиіс екндігін түсіндіреді.
Оқушы жұмысқа толық кірісіп кеткенше оның қасында болып, оған көмектесу
қажет.
Бірақ соңғы кезде пәнаралық байланыс өзекті мәселе ретінде
көтерілгендігін байқатады.Дегенмен, жалпы білім беретін мектептерде бұл
мәселе әлі толық өз шешімін таппағанын байқаймыз.
Пәнаралық байланысты мектеп мұғалімдері өз тәжірибелеріне сүйеніп
жүргізеді, сондықтан да оқулық пен оқу құралдарындағы тапсырмаларда
пәнаралық байланыстың жете қамтылуын жүйелі ойластыру қажет. Пәнаралық
байланыс мәселесі кеше немесе бүгін ғана көтеріліп, сөз болып отырмағандығы
белгілі [2].
Қазірде пәнаралық байланыс педагогика ғылымының басты мәселесі болып
отырған жағдайда оны жан–жақты қарастыру барысында біздер көрнекті
философ, психолог, педагог еңбектеріне талқылау жасадық.Мұнда философ В.М.
Кедров адамның дүниетанымын қалыптастыруға әртүрлі пәндердің өзара әсерінің
мәнін көз жеткізе баяндаған.
В.М.Кедров өзінің еңбектерінде ғылымда пәнаралық байланыс мәселесіне
жаңа әдістемелік тұрғыдан қарауды талап етеді.Пәнаралық байланыс мәселесі
бүгінгі күнге дейін бір ғылымға бір пән, керісінше бір пәнге бір ғылым ғана
бір-бірімен өзара байланысты болып шектеліп тәжірибеде қолданып келгенін
көрсетіп, ал қазіргі кезде бір пәнді бірнеше ғылым өзара әрекеттесіп жан-
жақты қарастыра бастағанын дәлелдейді.Сонымен ғылымның зерттеуінде бір
ғылым тек өзіне тиісті пәнмен ғана емес, қайта көптеген басқа пәндермен
бірлікте болуы қажеттігі айқындалды [3].
Көптеген педагогтар мен психологтардың пікірлеріне қарағанда,
оқушылардың түрлі пәндердегі білімдер мен бірліктерді, бейімділіктердің
жеке элементтері арасындағы байланыстарды байқап және қабылдауы олардың
білімдерін бір жүйеге келтіреді, ақыл-ойына серпіліс тудырады, таным
қызметіне шығармашылық сипат береді.
Пәнаралық байланысты жан-жақты педагогикалық-психологиялық,
әдістемелік жағынан зерттеуге бұрынғыдан да зор маңыз беріліп отыр. Бұл
мәселені көптеген ғалымдар: М.А.Данилов, В.В.Давыдов, И.Д. верев,
Р.Г.Лемберг, В.Н. Максимова, В.Н. Малахов, С.А.Рубинштейн, Д.Б.Эльконин,
Д. Локк, И. Г. Песталоций, Ж. Руссо, Я.А. Коменский т.б. шұғылданып келді.
Олар пәнаралық мәнін, құрылымын әдіснамалық деңгейде қалыптастырған.
М.Берулова өз еңбектерінде оқу пәндері арасындағы байланыстың бірнеше
деңгейі бар екендігін атап көрсеткен.Пәнаралық байланыстың алғашқы жоғары
деңгейінде пәндерді кіріктіру негізінде кешенді ғылым пайда болады. Екінші
деңгейі- дидактикалық біріктіру деңгейі.Бұл деңгейдегі оқу пәндерінің
байланысы үнемі жүзеге асырылып, өзара бірлесіп әрекет етуші пәндер өз
мәртебесін өз тұжырымдамасы негізінде сақтайды.Байланыстың үшінші деңгейі-
пәндердің өзара байланысының ең төменгі деңгейі.Пәндердің өзара байланысы
оқушылардың білімін зерттеу, талдау, жүйелеу сияқты негізгі дидактикалық
міндеттер арқылы шешіледі.Соңғы айтылып отырған деңгей бастауыш мектепте
анағұрлым тиімді [10].
Қазіргі кезде мектептегі қайта құру білім берудің мазмұнын
жетілдіруді, ғылыми пәндердің өзара байланыста жүргізілуін талап
етеді.Мектеп оқушылары жекеленген пәндерден алған білімдерін тұтас
біріктіріп қабылдай алмайды.Оның негізгі себебі олар бір-бірімен байланысты
сабақтастықта қарастырылмайды.Осының нәтижесінде оқушыларда тұтас
көзқарастың туындауына қиындық туғызады.
Сондықтан да оқушы санасында дұрыс көзқарас қалыптастыру үшін
мектептегі оқу пәндері арасындағы пәнарлық байланысты анықтап, дұрыс
пайдалана білу қажеттігі туады [1].
Пәнаралық байланыс кезінде материалдардың өзара байланысын, бір-
біріне тигізетін ықпалын, ортақ, негізгі тенденцияларын, әлеуметтік,
экономикалық рухани ортақ белгілерін бір-бірімен сабақтастыру, ортақ
белгілерін бір-бірімен салыстыру ортақ заңдылықтарын ащуды көздеуі
тиіс.Оқушылардың меңгерген білімдері сайып келгенде, әрбір жеке тұлғаның
көзқарасына, сеніміне, өмірлік құндылық бағдарына, мінез-құлқының
қағидасына айналуы керек.
Қазіргі талап бойынша қоғам, табиғат, адам арасын пәнаралық байланыс
негізінде оқытуды мақсат етіп оқытсақ, ізденсек, ұлы педагог
ақындарымыздың еңбектерін пайдалануға болады.Философ М.Орынбеков Абай
философиясының негізгі адам мәселесі екенін ашып көрсеткен. Абайдың
уағыздағаны- адам бойындағы адамгершілік, ізгілік, еңбекқорлық, білімділік,
өзін- өзі бақылау, ұяттылық, парасаттылық, Абай аңсаған адам тәрбиесі
үнемі оқу- ағарту ісінің алдына қойған мақсаттарының бірі болып
келеді.Әсіресе, қазіргі таңда жеке тұлға тәрбиесін жоғары деңгейге
көтеру.Абай шығармалары мен ой-пікірлеріне соқпай өту мүмкін емес.Бастауыш
мектеп оқушыларына білім мен тәрбие беруде бұл өлеңдердің алатын орнына
жетпейді.Осындай тәлім-тәрбиені мұғалімдер сабақ өту үрдісінде пәнарлық
байланыс арқылы қалыптастырумен оқушыға жеткізе алады.Сондықтан да бастауыш
сынып оқушыларының шығармашылық тұлғасын пәнаралық байланыс негізінде
қалыптастыруда философия, педагогика, психология және жеке пән
әдістемелерінің де бір-бірімен байланысы бар [11].
Осы орайда мектептің оқу-тәрбие үдерісінің пәнаралық байланыс
негізінде ұйымдастырылуы, ғылымдар жүйесінің бір арнаға тоғысуы, адамның
интеллектуалдық өрісін байытумен бірге, бүкіл адамзаттық құндылықтар
көзінің де бірлігін, жалпы ақиқат дүниенің біртұтас жүйе екендігі туралы
ғылыми көзқарастың қалыптасуына мүмкіндік береді.
Ал, мектеп тәжірибесінде пәнаралық байланысты жүзеге асыруда
мұғалімдер біршама қиындықтарға ксздесіп отырғаны белгілі.Атап айтқанда,
оқыту үдерісін тиімді ұйымдастыру, жеке пәндер арасындағы ортақ ұғымдарды,
зандылықтарды бір-бірімен өзара байланыстылықта қарастыру, оқушылардың
танымдық, ізденушілік қабілеттерін, іс-әрекеттерін дамыту, алған білімдерін
жинақтау, тәжірибеде қолдана білуге үйрету тағы басқа мәселелер
дидактикалық тұрғыдан шешуді қажет етеді.
Бірақ соңғы кезде пәнаралық байланыс өзекті мәселе ретінде
көтерілгендігін байқатады.Дегенмен, жалпы білім беретін мектептерде бұл
мәселе әлі толық өз шешімін таппағанын байқаймыз.
Пәнаралық байланысты мектеп мұғалімдері өз тәжірибелеріне сүйеніп
жүргізеді, сондықтан да оқулық пен оқу құралдарындағы тапсырмаларда
пәнаралық байланыстың жете қамтылуын жүйелі ойластыру қажет. Пәнаралық
байланыс мәселесі кеше немесе бүгін ғана көтеріліп, сөз болып отырмағандығы
белгілі [2].
Білім беру қазіргі ғылымның, мәдениеттің, ғылыми-техникалық
прогрестің даму деңгейіне сай болуы керек.Жалпы білімнің мазмұны
ғылымдардың өзара байланысы, өндіріспен қоғамдық дамуы жаңару процесіне
тікелей ықпал жасайды.
Пәнаралық байланыстың классикалық педагогикадағы қалыптасқан
идеясының өзіндік даму тарихы бар.
Қазірде пәнаралық байланыс педагогика ғылымының басты мәселесі болып
отырған жағдайда оны жан-жақты қарастыру барысында біздер көрнекті
философ, психолог, педагог еңбектеріне талқылау жасадық.Мұнда философ В.М.
Кедров адамның дүниетанымын қалыптастыруға әртүрлі пәндердің өзара әсерінің
мәнін көз жеткізе баяндаған.
В.М.Кедров өзінің еңбектерінде ғылымда пәнаралық байланыс мәселесіне
жаңа әдістемелік тұрғыдан қарауды талап етеді.Пәнаралық байланыс мәселесі
бүгінгі күнге дейін бір ғылымға бір пән, керісінше бір пәнге бір ғылым ғана
бір-бірімен өзара байланысты болып шектеліп тәжірибеде қолданып келгенін
көрсетіп, ал қазіргі кезде бір пәнді бірнеше ғылым өзара әрекеттесіп жан-
жақты қарастыра бастағанын дәлелдейді.Сонымен ғылымның зерттеуінде бір
ғылым тек өзіне тиісті пәнмен ғана емес, қайта көптеген басқа пәндермен
бірлікте болуы қажеттігі айқындалды [3].
Пәнаралық байланыстың философиялық негізіне дүниеде барлық заттың,
құбылыстардың бірімен-бірінің өзара байланыстылығы туралы тұжырымдалған
дүние туралы білімдер де бірімен-бірі байланыста болады.Оқушының өз
болмысын тануға көмектесіп, қабілетін ояту, жаңа рухани күш беру білімінің
ең маңызды мақсаты болып табылады.Адамды биологиялық және әлеуметтік
құбылыстардың бірлігі ретінде құрастыру оны тұлға деп түсінуі философия
ұғымына жатады. Тұлға - нақты тарихи ұғым.Тарихтың барысында адам мен
қоғамның арақатынасы елеулі өзгерістерге ұшырап отырады.Осыған байланысты
адам тұлғасының нақты мазмұны да өзгереді.Тұлға – белгілі бір қоғамдық
қатынастар тұсында өмір сүретін адамның негізгі үш жағы бірігуінің
нәтижесі:
1. биогенетикалық нышандар;
2. әлеуметтік қатынастар;
3. психоәлеуметтік қасиеттердің тұтаса бірігуінің нәтижесі.
Қазіргі кезде тұлғаның мәні жайында екі негізгі концепциялық
көзқарас бар:
1. тұлғалық адамның функциялық сипаттамасы;
2. тұлғаның әлеуметтік мәніне қарай сипаттамасы.
Философия ғылымы тұлғаны атқаратын роліне қарай сипаттамай, мәніне
қарай сипаттау, бұл ұғымның мазмұнын тереңірек ашып көрсетіп адамның
өзіндік санасын, мінез-құлқымен ерік күшінің қайнар көзін белсенді іс -
әрекеттің субъектісі екенін анықтап береді.Тұлға – адамның қоғамдық
қатынастарымен қызметінің жеке адам шоғырлануының көрнісі, дүниені танып
білудің және өзгертудің құқығы мен міндеттерінің эстетикалық, этикалық
және басқа әлеуметтік нормалардың шоғырланған бөлігі.Тұлға - әр дайым
әлеуметтік тұрғыда жетілген адам болып табылады. Ғылыми техника дамыған
сайын әлеуметтік өмір деңгейі де өзгереді. Осының барлығы табиғат байлығын
игерудегі адам миымен күшінің жұмысы.Адам, табиғат, қоғам – бір тұтас
дүние.Тұтас дүниені өз мәнінде бір-бірімен байланысты қабылдау таным
үрдісі арқылы жүзеге асады.Адамзаттың қоғамның пайда болып қалыптасуы
қоршаған табиғи ортаның қасиетті шарттарының, жағдайлардың болуына
байланысты.
Философия мен ғылымның танымдық мүмкіндіктеріне тарихи талдау жасап,
адамның білім системасында философияны алатын орнын анықтау ғылымен
философияның шыққан тегі, түп–тамыры бар екенін көрсетеді. Философиямен
арнайы ғылыми білімнің ара қатынасында үш негізгі тарихи кезеңді аңғаруға
болады.
1. Ертегілердің алғашқы бір тұтас білімдерінің жиыны барлық
пәндерді қамтитын философия деп аталды, бұл алғашқы білім,
ғылым бастамаларында философия бастамаларында қамтыды.
2. Білімдердің мамандануы, яғни жекеше нақты ғылымдардың
қалыптасып біртұтас жиынынан бөлініп шыға бастауы; бұл процесс
көптеген ғасырлар бойы әсіресе XVII – XVIII ғасырларда
жылдамдата жүрді.
3. Бірқатар ғылымдардың теориялық тарауларының қалыптасып олардың
біртіндеп интеграциялануы, бірігуі.
Адамның танымы білмеуден білуге, қарапайымнан күрделіге нақтылы
шындықты түсіну кезінде көшті.Бұл тұста сұлулық, әдемілік, достық туралы
дүние таным қалыптасты.Адамгершілік, батырлық байлық сияқты философиялық
категориялар орныға бастады.Күнделікті өмір тіршілігіне негізделген дүниені
тану-сезіну мен түйсінуге сүйсініп, қоршаған орта заттарын көру, ауызша
айту, эмоциялық бейнені қабылдау тұрғысында жүзеге асты. Пәнаралық
байланыстың философиялық негізіне дүниедегі барлық заттың, құүбылыстардың
бірі мен бірінің өзара байланыстылығы болып отыр.Негізінен оқу пәндері әр
ғылымның логикасына сүйенетіндіктен олар бір-бірінен өз алдына оңашаланып
бөлектенбейді.Сондықтан ғылымның міндеті – дара байланыстылықты танып-
білу.
Пәнаралық байланыс кезінде материалдардың өзара байланысын, бір-
біріне тигізетін ықпалын, ортақ, негізгі тенденцияларын, әлеуметтік,
экономикалық рухани ортақ белгілерін бір-бірімен сабақтастыру, ортақ
белгілерін бір-бірімен салыстыру ортақ заңдылықтарын ащуды көздеуі тиіс.
Оқушылардың меңгерген білімдері сайып келгенде, әрбір жеке тұлғаның
көзқарасына, сеніміне, өмірлік құндылық бағдарына, мінез-құлқының
қағидасына айналуы керек.Қазіргі талап бойынша қоғам, табиғат, адам арасын
пәнаралық байланыс негізінде оқытуды мақсат етіп оқытсақ, ізденсек, ұлы
педагог ақындарымыздың еңбектерін пайдалануға болады.Философ М.Орынбеков
Абай философиясының негізгі адам мәселесі екенін ашып көрсеткен.Абайдың
уағыздағаны - адам бойындағы адамгершілік, ізгілік, еңбекқорлық,
білімділік, өзін-өзі бақылау, ұяттылық, парасаттылық, Абай аңсаған адам
тәрбиесі үнемі оқу- ағарту ісінің алдына қойған мақсаттарының бірі болып
келеді.Әсіресе, қазіргі таңда жеке тұлға тәрбиесін жоғары деңгейге көтеру.
Абай шығармалары мен ой-пікірлеріне соқпай өту мүмкін емес.
Бастауыш мектеп оқушыларына білім мен тәрбие беруде бұл өлеңдердің
алатын орнына жетпейді.Осындай тәлім-тәрбиені мұғалімдер сабақ өту
үрдісінде пәнарлық байланыс арқылы қалыптастырумен оқушыға жеткізе алады.
Сондықтан да бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық тұлғасын пәнаралық
байланыс негізінде қалыптастыруда философия, педагогика, психология және
жеке пән әдістемелерінің де бір-бірімен байланысы бар.Ең басты қазіргі
кезде өздігінен білім алудың, оқудың өзекті мақсаты диалектикалық
ойлауды кеңінен дамытуды жүзеге асыру. Бұл міндет бір пәннің шеңберінде
шешілмейді.Сондықтан әрбір мұғалім жеке деректерді нақтылы жағдайларды ,
оқиғаларды түсіндірумен шектелмей, пәнаралық байланыс негізінде білім
беруді көздеуді жолға қою қажет.
Оқушылардың меңгерген білімдері сайып келгенде әрбір жеке тұлғаның
көзқарасына, сеніміне өмірлік – құндылық бағдарына, мінез – құлқының
қағидасына айналуы керек.Қазіргі талап бойынша қоғам табиғат, адам арасын
пәнаралық байланыста оқытуды мақсат етіп оқытсақ, ізденсек, ұлы педагог
ақындарымыздың еңбектерін пайдалануға болады.Филосов М.Орынбеков Абай
философиясының негізі адам проблемасы екенін ашық көрсеткен. Абайдың
уағыздағаны адам бойындағы адамгершілік, ізгілік, еңбекқорлық, білімділік,
өзін өзі бақылау, ұяттылық, парасаттылық.Абай аңсаған адам тәрбиесі үнемі
оқу-ағарту ісінің алдына қойған мақсаттарының бірі болып келеді. әсіресе
қазіргі таңда жеке тұлға тәрбиесін жоғары деңгейге көтеру Абай
шығармалары мен ой – пікірлеріне соқпай өту мүмкін емес [16, 29].
Бастауыш сынып оқушыларына білім мен тәрбие беруде бұл өлеңдердің
алатын орнына жетпейді.Осындай тәлім-тәрбиені мұғалымдер сабақ өту
үрдісінде пәнаралық байланыс негізінде қалыптастыру арқылы оқушыға жеткізе
алады.Абай философиясы қазақ халқының мүліктік, дүниелік байлығына гөрі
рухани байлығын дәріптеген.
Ғұлама ақын тұлға арасындағы қарым-қатынасты, тіл байлығын,
ақылдылықпен – тапқырлықты, әділеттілікті уағыздаған.Философиялық тұрғыдан
алғанда адам қоршаған дүниенің ішінде тіршілік етеді. Оның көз қарасы
бүкіл дүниемен, табиғатпен, қоғаммен қатынас жасау арқылы дамиды.
Қазіргі өркендеген қоғам өзгерісі адаммен қоғам арасындағы жаңа
байланысты тудырып олардың дүние туралы көзқарасын өзгертуге себепші болып
отыр.Көзқарастың қалыптасуы мектеп қабырғасында білім алу барысында жүзеге
асады.
Сондықтанда бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық тұлғасын
пәнаралық байланыс негізінде қалыптастыруда философия, педагогика,
психология және жеке пән әдістемелерінің бір-бірімен байланыс бар.
Оқушыларға тиянақты білім берудегі сол бұрынғы білімнің бір-бірімен
байланыстылығын философта да ерекше атап көрсеткен.Мұғалімнің көздейтін
мақсаты оқушыларға берілетін ғылыми білім негіздерінің бірлігін,
пәнаралық байланысын сақтап отыр. Пәнаралық байланыс кезінде оқушылардың
ойының тиянақталуына, қиялдануына, ұғымды меңгеруге, ойда сақтау
мүмкіндіктерін арттыруға жағдай жасалады.Бастауыш сыныптардағы оқушылардың
шығармашылық тұлғасын қалыптасыруда білім мазмұнының тиімділігі, оқытудың
тиімді әдістерін іздестіру жолдары пәнаралық байланысты күшейтуге себебін
тигізеді.
Қазіргі кездегі білім беру ғылымның, мәдениеттің, ғылыми техникалық
прогрестің даму деңгейіне сай болуы қажет.Білімнің мазмұны ғылымдардың
өзара байланыс, өндіріспен қоғамдық дамудың жаңару барысына тікелей ықпал
жасайды.Осыған байланысты қазіргі күрделі қайта жаңғыру кезінде бастауыш
мектептегі оқыту процесінде пәнаралық байланыс ерекше педагогикалық
маңызды мәнге ие болуда.
Бастауыш мектепте пәнаралық байланыстың педагогика ғылымында
қалыптасқан идеяларының өзіндік даму тарихында Батыс Еуропадағы
педагогикалық идеялар мен тұжырымдардың бастауында атақты педагогтар
Я.А.Коменский, Д.Ж.Локк, Ж.Ж.Руссо, И.Г.Песталоций, И.Ф.Гербарт пәнаралық
байланысты педагогикалық ғылымының күрделі мәселелеріне жатқызды.Олар жас
буынға, келешек ұрпаққа білім беруге табиғат құбылыстарының өзара
байланысы жөніндегі көзқарастарын, дүниетанымын дұрыс қалыптастыру керек
екендігіне баса назар аударған.Пәнаралық байланыс – түрлі оқу пәндерінің
арасындағы өзара байланысын айқындау шарты және білім берумен оқыту
талаптарының бірі.Әлемнің бірлігін бейнелейтін ғылыми білімдермен сенімдер
жүйесін қалыптастыру міндеттерінің шартынан пәнаралық байланыс қажеттігі
туындайды.Оқу пәндерінде қарастырылатын табиғат, қоғам, адамдардың өзара
әрекеті жөніндегі негіздер олардың білім беру мазмұнының біртұтас
жүйесінді біріктіреді.Осы арада пәнаралық байланыстың дүниеге көзқарас
қызметі өте маңызды және шешуші рөл атқарады.Дүниеге көзқарас дегеніміз –
адамдардың, жеке адамдардың іс - әрекетіне терең әсер ететін әлем және
оның даму заңдылықтары жөнінде табиғат және қоғам құбылыстары мен
барыстары жөнінде біртұтас тиянақты көзқарастар жүйесі. Дүниенің өзі
микро, макро, мега жүйелерді құрайтын бір – бірімен көп салалы байланыста
болатын объектілермен құрылыстардың жиынтығы болса, дүние танымның негізі
дүние туралы белгілі бір білімдердің жиынтығы кіреді.Дүние таным әр түрлі
білімдерді игеру барысында, сонымен бірге күнделікті көзқарастарды санада
түю нәтижесінде қалыптасады.
В.Скакун пәнаралық байланыстағы оқушыларды тәрбиелеу және дамыту
әдістерімен құралдарын пайдалануда әрбір пәннің дүниетанымдық идеясын
ашуға, қоғамдық құрылыстың өмірімен байланысына, оқушылардың танымдық
белсенділігін өз бетінше жұмыс жасауын дамытуға көп мән берді.Пәнаралық
байланыстардың тәрибиелеу функциясы оқушыларда диалектикалық –
материалистік дүниетанымды, дұрыс дүниге көзқарасты қалыптастыруды
көздейді.Дүниетанымның маңызды элементтерінің бірін әлемнің тұтас
бейнесі, ондағы адамның ролі мен орнын құрайды.
Осыған орай бастауыш мектеп оқушыларына білім және тәрбие берудің,
дүние танымын қалыптастырудың аса маңызды құрылымының бірі пәнаралық
байланыс болғандықтан пәнаралық байланыстың негізгі міндеттерін көрсетеміз:
- оқушылардың оқыту процесіндегі пәнаралық байланысты
түсінуін, саналы қабылдауын, танымдық белсенділігін
қалыптастыру жұмыстарын ұйымдастыру;
- оқу пәндерінің оқушыларға білім мен тәрбие беру,
пәнаралық байланыс орнату мүмкіндіктерін айқындау
мақсатында білім беретін орта мектептің оқу жоспары мен
бағдарламаларына талдау жасау.Барлық мұғалімдердің
пәнаралық байланысты практикалық қызметінде әрдайым
пайдалану;
- мектептен тыс және сыныптан тыс жұмыстардың пәнаралық
байланыста жүргізіуі.Бұл міндетті шешу озық тәжірибелерді
жинақтауды, жұмыстың неғұрлым тиімді түрлерін практикада
пайдалануды қажет етуі;
- мұғалімдерді оқушыларға пәнаралық байланыс негізінде білім
мен тәрбие беру дайындығын және қандай жағдайда екендігін
білуі.
Бастауыш мектеп оқушыларының жеке тұлғалық қасиеттерін қалыптастыру
да дамушы жеке бастың психологиялық құрылымының ішіндегі, оның тұқым
қуалаушылық арқылы берілетін қасиеттер нақты айтқанда көңіл күй, ерік,
зеиін, сол сияқты қоғам тәжірибесі білім мен білік дағдылар, әлеуметтік
бағыт, қызығушылық қабылет түрткі, сенімдермен бірге дүние танымда ерекше
құрылым бөлігі болып саналады.Бастауыш мектеп оқушыларының дүние танымын
қалыптастыруының басты құралы іс-әрекет болып табылады. А.А.Люблинская:
Адамның іс-әрекет бүтіндей тізбек немесе практикалық ақыл ой
әрекеттерінің белгілі бір мақсатқа жетуге бағытталған әрекеттер жүйесі
болып табылады,-деп тұжырымдайды. Яғни әр түрлі іс-әрекеті арқылы жеке
тұлғалар қарым қатынасқа түсіп, қабілеті, мінез құлқы жетіліп, дүние
танымы қалыптасады.Адамның өмір жасын анықтауда іс-әрекет негізгі роль
атқарады. Қазақтың көрнекті қоғам қайраткері бастауыш мектепті дамытуға
зор үлес қосқан ғалым А.Ахмет Байтұрсынов адам кішкентай кезінен бастап-ақ
өзін қоршаған ортаның неден тұратынын таным–біліп, оқып үйренуі керек
екеніне көп назар аударды [16,6].
Балалардағы дүниетанымның қалыптасуы қоршаған ортасын танудан
басталатындығын айта келе соны танып білуде ақыл оймен білім қажетін
анықтап көрсетеді.
А.Байтұрсынов ұлттық рух, халықтық дәстүр ата-баба тағлымы, ұрпақтар
сабақтастығы мәселелерін қамтыған, бастауыш мектеп жасындағы балалардың
дүниетанымын қалыптастырудың нақты жолдарын көрсетіп кеткен ойшыл ғалым
әсіресе ана тілі арқылы ұлттық өркендеу, танудың маңыздылығын дүние
танымдық, мәдени әлеуметтік тұрғыда түсіндіру кезінде туған ананың ақ
сүтіне, туған халқының кәусарына, өз ұлтының өмір салтына қанбаған
адамның қадірсіз болатындығын анық көрсетіп жазған.Атақты қазақ педагогы
әрі біртуар ақыны М.Жұмабаев бала дүниетанымын қалыптастырудағы білім мен
тәрбиенің орнын және маңызын сипаттап берді.Оның Бала тұрмыспен көзбе –
көз таныссын, жан-жануардың тұрмысын бақыласын жанында көп білім болсын,
жаратылыстың тұрмысымен таныс болсын. Міне, сонда баланың қиялы өткір һәм
бала болмақ, - деп жазған тұжырымыда осыған дәлел [10,7].
Дүниетану пәнінің қазіргі мазмұнымен тұспа – тұс келетін Ж.
Аймауытовтың оқудың күнделікті өмірімен, қоршаған ортамен байланысына
қатысты тұжырымдамалары көрсетілген еңбектерінде де балалар дүниетанымын
қалыптастыру сипаты анықталған.Ол бастауыш мектеп оқушыларына арнап оқулық,
әдістемелік нұсқау жазды.Оқушыларды оқытып тәрбиелегенде затты, құбылысты
көрсете бақылата отырып табиғат аясында берген білімнің тиянақты әрі мәнді
болатындығын дәләлдеді.Ғалымның Тәрбиеге жетекші, психология және өнер
таңдау, қазақша ой таныту әдістері т.б. еңбектерінде де сауатсыздықты жою,
келешек ұрпақ тәрбиесі, ана тілі мәселелерін шешудің жолдарымен қатар,
қазақ балаларының дүниетанымын қалыптастыру бағытындағы тұжырымдар
жасалынады.Мәселен дүниедегі шындықты қоршаған заттармен құбылыстарды тану
үшін ұғым пайда болатындығын, сол ұғымның қалыптасуына көрген білгендерді
таңдау, іріктеу, игеру, ұғу, үйлестіру қажет екендігін нық көрсетіп берді.
Бастауыш мектеп жасындағы оқушылардың дүниетанымын қалыптастыруда
және оларды оқыту барысындағы білімдік, тәрбиелік, дамытушылық міндеттерді
шешуде пәнаралық байланыстың маңыздылығы мынадан көрінеді.
- Пәнаралық байланыс оқу пәндерінің арасындағы өзара байланыстың
дамуына және танымдық іс - әрекеттің белсенді, ауқымды болуына жол ашады;
- Бастауыш мектеп оқушыларының дүниетанымының қалыптасуына білім
мазмұнындағы барлық құрамдас бөліктерінің байланыста болуы пәрменді ықпал
етеді.
- Толыққанды тәрбие беру жүйесінің барлық салаларын кешенді жүзеге
асыруды қамтамасыз етеді:
- Пәнаралық байланыс бастауыш мектеп мұғалімінің жүргізетін
педагогикалық әрекетін ғылыми негізде ұтымды ұйымдастыруына себепкер
болады.
- Пәнаралық байланыс көптеген оқу пәндеріне ортақ жетекші ұғымдармен
қағидалар, деректер, ғылыми таным әдістері арасында өзара байланыс
орнықтырып оқушыларда дұрыс, кең әрі қажетті дүниетанымдық білімдермен
көзқарастардың пайда болуына жәрдемдеседі.
Қазіргі кездегі Республикамызда қолға алынған білім беру жүйесі
реформалау ісі осы саналы жан – жақты өзгертуге бағытталған кешенді
шығармалар мен тығыз байланысты.Білім беру ісіндегі жаңа үрдістің мақсаты,
бағыты, сипаты, Қазақстан Республикасының тәуелсіз егеменді мемлекет
болуына ұлттық білім беру ісінің әлемдік білім жүйесіне кірігуіне тығыз
байланысты [20,3].
Білім туралы заңда қабылданған білім беру жүйесінің жаңа моделі
ЮНЕСКО ұсынған халық аралық білім жүйесіне сәйкестендірілген.Осы Заңның
8 – бабында Білім беру жүйесінің басым міндеті ретінде оқытудың жаңа
технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халық аралық,
ғаламдық, коммуникациялық желілеріне шығу деп аталып отыр.
Әлемдік білім беру кеңістігіне ену педагогика теориясымен оқу –
тәрбие үрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты: білім берудің
парадигмасы өзгерді, білім берудің мазмұны жаңарып, жаңа көзқарас басқаша
қарым – қатынас, өзгеше менталитет пайда болуда.Педагогикалық
технологияның кеңінен қолданылуына және ғылымның роліне мән беруде оқыту
технологиясын жетілдірудің психологиялық – педагогикалы бағыттағы негізгі
ой тұжырымдары былайша сипатталады:
- есте сақтауға негізделген оқып білім алудан, бұрынғы
меңгергендерді пайдалана отырып ақыл ойды дамытатын оқуға көшу;
- білімнің статистикалық үлгісінен ақыл – ойы әрекетінің
динамикалық құрылым жүйесіне көшу;
- оқушыларға білім беретін бағдарламадан жекелеп, саралап оқыту
бағдарламасына өту;
Бұл бағытта білім берудің әртүрлі нұсқаудағы мазмұнын, құрылымы
ғылымға және тәжірибеге негізделген жаңа идеялар, жаңа технологиялар бар.
Сондықтан әртүрлі оқыту технологияларын оқу мазмұны мен студенттердің жас
және психологиялық ерекшеліктеріне орай таңдап, тәжірибеде сынып қараудың
маңызы зор.Қазіргі білім беру саласында оқытудың озық технологияларын
меңгермейінше сауатты, жан–жақты маман болуы мүмкін емес.Жаңа технологияның
меңгеру мұғалімнің интеллектуалды, кәсіптік адамгершілік, рухани
азаматтық және де басқа көптеген адами келбетін қалыптасуына әсерін
тигізеді, өзін-өзі дамытып, оқу тәрбие үлгісін тиімді ұйымдастыруына
көмектеседі.
Педагогикалық технологияларды мәнділігіне, қолданылуына,
ұйымдастырылуына қарай бірнеше топтарға бөледі.
Қолдану деңгейіне қарай (жалпы педагогикалық, пәндік, жеке
әдістемелік, модульдық) психикалық дамудың жетекші факторына қарай
(биогендік, социогендік, идеалистік қабылдау консепциясы бойынша
(ассоциятивтік – рефлекторлық, дамытушы т.б.) Қазіргі кездегі әдебиеттерде
50 - ден астам педагогикалық технология қолданып жүр.Сол технологияның
ішінде мен өз тәжірибемде бастауыш мектепті оқыту процесінде пәнаралық
байланысты жүзеге асырудың қандай педагогикалық негіздері бар деген сауалға
тоқталсақ. Оқушыны қоршаған орта, ақпарат әлеміне, өзіне, өзінің іс
-әрекетіне өзінің дербес интеллектуалдық оқытуда айырмашылығы – теориялық
білімнің өте аздығы, оның есесіне өзіне тән сабақ құрылымы жасалған әр
кезеңге сай әдіс тәсілдер, стратегиялар, яғни оқыту үшін мұғалімге
инстурменттер берілген.Мұнда да мұғалімнің шеберлігі инстурментті өз
орнына ұтымды қолдана білуі де аса қажет. Пәнаралық байланыс ұғымы мынадай
бөліктерден тұрады байланыс құрамы, байланыс амалы, байланыстың
бағыттылығы.
1. Байланыс құрамы.Оған байланыстардың маңызды объектілерін
жатқызамыз (оқу пәндері арасындағы құрамы мен тақырыбы).
2. Байланыс амалы.Бұны яғни, бір пәннен екінші пәнге хабар беру амалы
деп түсінеміз.
3. Байланыстың бағыттылығы. Бұнда мағлұматты бір пәннен екінші пәнге
беріп отыру бағыты [3].
Мұғалімге қойылатын талаптардың орындалуы, сабақтың дұрыс жолға
қойылып, нәтижелі болуына мүмкіндік береді.Осыған орай мұғалімге қойылатын
талаптарда пәнаралық байланысты дұрыс ұйымдастыру мәселесі көрсетілген.
Кез-келген пән бойынша әрбір сабақтың өткен және алдағымен
байланысы.Кез-келген сабақ басқалардан оқшауланып қарастырылмауы керек, ол
сабақтың жалпы жүйесіндегі белгілі бір буын болып табылады.Мұғалім белгілі
бір пән бойынша сабаққа дайындалғанда өткен сабақты жақсы елестете білуі
керек.Әрбір мұғалім өз мүмкіндігіне қарай сабақтың материалын өткен
материалмен байланыстыруға тырысады.
Шығыс даналығы былай дейді: Маған айтсаң ұмытып қаламын, көрсетсең
есімде қалар.Істеуін көрсетіп берші, үйреніп аламын яғни бұл баланың
ынтасын жетелеу арқылы оқыту, үйрету қажет деген сөз.Балалардың өз бетімен
әрекет істеуге құштарлығы, өзім - өзім істеймін-деген кездерінде
байқалады.Ол кездегі олардың өз беттерімен тырмысып, өзіне-өзі істеуі
жайдан күрделіге өтуге құлшыныс сатылар бәрімізге таныс.Бірақ танымдық
әрекеттерге ұмтылыстары өзіндік істерге ықыластары кейін кеми беретіне
практикада байқалады.Физиологтар мен психологтардың өз түсініктері бар
әрине: бірақ мәселенің біржағы біздің ойымызша мұғалімде.Сабақта көп
жағдайда бала білімді қабылдап алушы, көп объектінің бірі деп есептеліп,
олардың ерекшеліктері жеке ашыла бермейді.Сондықтан баланың субъективтік
белгілері азайып, өзін объект сезінетін орта қалыптасады. Ал біз негізге
алған пәнаралық байланыс оқушыны дамыта оқытып, баланы өз бетінше
ізденуге жан – жақты шешім қабылдауға дағдыландыру, даралық
ерекшеліктерін ескеру әрі қарай жетілдіру болып табылады.Оқыту ылғи орташа
балаға бағытталмай әр деңгейдегі барлық балаға жеке зерттеу бақылау
негізінде жүргізілсе ғана мақсатына жетеді.Бағдарламадан мұғалімдерге әр
түрлі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz