Еңбек құқығының жүйесі

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

КІРІСПЕ.

Еңбек құқығы деп - меншік және шаруашылық нысандарына қарамастан, жұмысшылардың барлық санаттарын жалға алу бойынша коғамдық-еңбек катынастарын реттейтін дербес құқық саласын айтамыз.

Енбек құқығын реттейтін құқық пәні-қоғамдық өндірісте жал бойынша еңбек ететін жұмысшылар мен қызметшілердің еңбегін қолдану барысында пайда болатын қоғамдық еңбек қатынастары болып табылады.

Қоғамдық меншік пен ұжымдық еңбекке, яғни енбек кооперациясына негізделген қоғамдық еңбек қатынастары болады. Сонымен бірге, меншіктің нысандары жәке қоғамдық еңбек ұйымдастыруға байланысты жұмысшылар мен қызмет-шілердің еңбек құқығы пәнін құрайтын еңбек катынастарын, кооперативтік (аграрлық) құқық пәнін кұрайтын кооператив мүшелерінің еңбек қатынастарын ажырата білу кажет.

Бір кездері еңбек құқығының әрекет ететін шеңберіне байланысты пікірталас болған. Бір көзқарас "кең шеңбер" концепциясын мақұлдады, оған сәйкес еңбек құқығының пәні, меншік және шаруашьшық нысандарына қарамастан, барлық адамдардың еңбегін пайдалану бойынша қатынастар болады (А. Е. Пашерсгаик, Л. Я. Гинзбург, т. б. ) . Басқа көзқарас еңбек правосының "тар шеңбер" концепиясын ұстанады (Н. Г. Александров, Н. Д. Казанцев) . Оған сәйкес еңбек шарты негізінде жұмыс істейтін жұмысшылар мен кызметшілердің еңбек қатынастары еңбек правосының пәні болып табылады.

Нарықтық катынастарға өту жағдайына еліміздін экономикасы меншік және шаруашылък. нысаңдарын үйлестіру негізіңде дамыды.

Еңбек правосының түсінігін үш бағытта қарастыру керек: 1. еңбек праюсы право саіасы ретіңде; 2. ғылым саласы ретінде; 3. оқу пәні ретінде.

еңбек правосы право саласы ретінде - жұмысшылардың қоғамдық еңбекке қатысуын реттейтін праволық нормалары, институттар және қағидалар жиынтығы;
еңбек правосы ғылым ретінде - право саласының өзі және оның институттарына қатысты көзқарастар мен тұжырымдамалар жиынтығы. Мұнан шығатыны, еңбек правосының пәні, еңбек қатынастарын қоса қарағаңда, еңбек право саласы және оның инстатуттары болып табылады;

3. еңбек правосы оқу пәні ретінде - еңбек правосы курсын жоғары оқу орындарывда оқу жоспарывда көрсетілген пәнді оқытып жүргізу. Бұл курстың жүйесі 3 белімнен: жалпы, ерекше және арнайы бөлімдерден тұрады.

Еңбек правосы ғылымының негізгі міндеті еңбек правосын право саласы ретінде толығымен және институттары бойынша, еңбек право қатынастарын тұтас толық және түрлері бойынша зерттеу. Еңбек правосы ғылым ретінде право нормаларын, олардың пәрменділік қолдану тәсілдерін окыту және зерттеу, осы негізде олардың болашағын анықтау, еңбек заңдарының нормаларын дамытту жөнінде ұсыныстар жасап, ғылыми болжау жұмыстарын жүргізу болып табылады.

Еңбек правосы ғылымы еңбек правосының нормаларын, кағидалары мен институттарын нақты қоғамддық қатынастарды реттеуші, әсер етуші ретінде зерттейді. Ол казіргі кезде бар экономикалых қатанастар негізінде пайда болатын еңбек жөніндегі праволық қатынастардың түрлерін зерттеп оқытады. Еңбек правосы оқу пәні ретіңде соған сәйкес заң оқу орындарында дербес пән ретінде оқытылады. Еңбек правосының оқу пәні ретіндегі мазмұны оқулықтарда толық көлемде езінің көрінісін табады. Бұл мәнісінде өр оқулық ғылымның, осы саладағы ғылыми ойлардың жетістіктерін, топтастырылған көрінісін білдіреді, осы сападагы ғымыми зерттеулердің жеткен дәрежесін қөрсетеді. Сондықтан бір оқулық екіншісінен толығымен ғытыми-теориялық зерттеулер дәрежесімен ажыратылып зерттеледі. Мысалы, еңбек правосыньщ бірінші оқулығывда (1939ж) жатпы және ерекше бөлімдері болмады, оған әлі қол жеткен жоқ еді.

Еңбек правосының оқу пәні ретінде бекітілген оқу бағдарламасына сәйкес, жоғары заң оқу орындарында зерттейтін және окытылатын оку курсын лекция, семинар сабақтары арқылы камтиды.

Еңбек правосы оқу пәні ретінде барлық жоғары гуманитарлық, техникашқ және арнайы орта оқу орындарында да енгізілген, өйткені еңбек правосының, әсіресе, келешек басшылар үшін өте маңызы күшті. Еңбек заңдарын бұзушылықтық келеңсіз сатдарларға әкеліп соғады. Сондықтан тек заңгерлер емес, барлық басшьшардың еңбек завдары саласыңда белгілі бір мағлұматгары, білімі болуы өте қажет.

Право жүйесі деп бірегей немесе талдамды дифференциалды белгіленіп бөлінген право салаларын, шльмның ішкі құрылысын айтамыз. Осыған орай, право жүйесі негізінде правоның бірегей және оның жеке құрылымдары мен элементтері жатады.

Еңбек правосының право саласы ретіндегі жүйесіне жиынтығы бір жүйені құрайтын, сол еңбек правосының әртүрлі институттары мен қағидалары кіреді. Ол еңбек туралы зандардың құрылымына сәйкес келеді.

Еңбек правосыньщ жүйесіне әртүрлі праволық институттары мен еңбек право қатынастарының түрлері сәйкес келеді.

Айта кететін жәйт, теориялық әдебиеттерде праволық инстатуты түсінігінің өзі даулы болып келді. Біреулер оны белгілі бір тар шеңбердегі бір бірімен өзара жақын, біртектес қоғамдық қатынастардың жиынтығы ретінде анықтайды (мысалы, еңбекті қорғау, еңбекке ақы төлеу және тағы басқа еңбек праволарының дербес институттары) . Басқалары, праволық институтын сәйкес право нормаларының белгілі бір жүйесі түрінде анықтайды, яғни, керісінше, қоғамдық қатынастарга баса мән беріліп, право нормаларына бағынышты екінші орын беріледі.

Біздінше, бірінші аныктама дұрыс сияқты, себебі институт баска кез келген қоғамдық құбылыстар сияқты, ол право нормаларымен реттелгендіктен ғана праволық қасиетке ие болады. Сондықтан бұл жерде өзінің реттеуімен осы праволық құбылысқа (қатынасқа) праволық сипат беретін заң нормаларының анықтаушы маңызы болады, өйткені институт - бұл праволық нормалардың жиынтығы (жүйесі) ретінде право саласынын бір бөлігі деп айтуға болады.

Право саласы және оның право институттарымен арақатынасы бөліктің түтасқа, бөлімнің жалпыға арақатынасы сияқты анықталады. Тұтас бүл жерде - еңбек право саласы, ал ол өз кезегінде жалпы правоның бөлігі (саласы) болып табылады.

Еңбек право саласы деп коғандық енбек қатынастарын реттейтін право нормаларынын, қағидаларының және институттарының жиынтығын айтамыз. Мұнан шығатын право институты - түгелдей еңбек қатынасының құрамына кіретін, белгілі бір ұқсас, тар шеңбердегі қоғамдық катынастарды реттейтін заң нормаларының жиынтығы болып табылады. Осыған байланысты праволық институт - төмендеу, тар шеңбердегі, бірақ бір-бірімен тұрақты, тығыз байланыстағы осы право саласының ішіндегі қазіргі кезде күші бар зандар негізінде қалыптасқан қоғамдык қатынастарды реттейді. Мысалы, еңбек шарты, енбекті ұйымдастыру, еңбек қоргау, еңбек тәртібі, еңбекке акы төлеу институттары.

Топтай келгенде еңбек правосының мынадай институттарын бөліп қараймыз:

Ұжымдық шарттар және келісімдер;
Еңбек шарты;
Еңбек келісім - шарты;
Еңбек ұжымы және кәсіподақ комитеттері (олардың қүзіреті) ;
Еңбекке орналастару және халықты еңбекпен қамту;
Жұмыс уақыты;
Демалыс уақты;
Еңбекке ақы төлеу (жалақы) ;
Еңбек тәртібі;

10. Еңбекті қорғау;

Еңбек право қатынастарының тараптарының материалдық жауапкершілігі;

Еңбек даулары;

13. Еңбек зандарының сакталуын бақылау және қадағалау.
Көрсетілген институттардың қосындысынан (жиынтығынан)

еңбек правосы қүралады. Осылай бола тұра, праволық институттардың өзінің бөлігі бар екендігін атап өту керек. Мысалы, еңбекке ақы төлеу институтының негізгі және қосымша ақы, сыйақы және мадақтау бөліктері бар. Еңбек даулары институтарында - жеке және ұжымдық даулар бөліктері бар.

Еңбек правосының оку пәні ретіндегі жүйесі үш бөліктен тұрады: жалпы, ерекше және арнайы. Жалпы бөлімде еңбек правосының түсінігі (пәні, әдісі, жүйесі, институттары, қағидалары, қайнар көздері, тарихы және еңбектік право қатынастар) қамшлады. Ерекше бөлімде еңбек правосының жеке институттары қарастарылады. Арнайы бөлімде шетелдердің енбек правосы туралы жалпы мәліметтер (зерттеулер) беріледі.

Еңбек правосының негізгі фуңкциялары - бұл праваның ретгеушілік әсер етуінің ңәтижесівде әрі қарай дамып, жақсарта алатын қоғамдық қатынастарга праволық ықпал етудің негізгі бағыттары. Сондықтан правоның функциясын топтастырудың объективтік кретериі право реттеу пәнін кұрастыратын қоғамдық қатынастардың негізгі түрлері болып табылады. Осы көзқарастан право функцияларының мынадай түрлерін айтуға болады: экономикатық (өндірістік), әлеуметтік, саяси және пе-дагогикалық (тәрбиелік) .

Право сонымен қатар, әлеуметтік керемет (феномен) ретіндегі оның ролі мен маңызына сәйкес әдістері мен амалдарымен де өз қызметін атқарады.

1. Еңбек правосы халық шаруашылығының әртүрлі саласындағы жалдау бойынша жұмыс істейтін еңбекшілердің еңбек қатынастарьш реттей отырып, өңдіріске белсенді әсер етіп, сол арқылы экономикалық (өндірістік) функцияны аткдрады. Еңбек правосы өзінің реттеуші ықпалымен өңдірістік (экономикалық) қатынастардың барлық жақтарына-өндіру, бөлу, айырбастау және тұтыну жөніндегі қатынастарға белсеңді әсер етеді.

2. Еңбек правосы экономжа және еңбекшілердің қоғамдық-саяси белсенділігін арттыру саласындағы өндірістік демократияньщ дамуына әсер етіп, сол арқылы саяси (баскару) функциясында атқарады.

Жұмысшылар мен қызметшілердің өндірістік басқаруға қатысу құқығы: 1) еңбек ұжымы, 2) кәсіподақтар ұйымы арқылы жүзеге асырылады. Олардың өзінде болатын тұрақты кеңес, жиналыс, комитет т. б. отырыстары арқылы жүргізіледі.

Идеологиялық функция - жаңа түрдегі адамдарды тәрбиелеу. Ол еңбекке жаңа қатынас, ынта жасауға тәрбиелеу мақсатында қоғамдық-еңбек қатынастарына қатысушылардьщ санасына әсер ету арқылы жасалады.
Еңбек правосының әлеуметтік функциясы өзі пайда болған сәтінен бастап еңбекті қанауды жоюға және бірігіп еңбек ету және жалдау еңбегіндегі адамдардың өзара байланыс, көмегіне негізделген жаңа әлеуметтік-экономикатық қатынастар құруға бағытталған. Правоның нақты орындалуы оның әлеуметтік керемет дүние ретіңдегі правоның ролін күшейтеді.

Кейбір авторлар (Иванов, Лившиц, Орловский) правоның тек 2-өндірістік және қорғаушы функциясы бар дейді. Проф. Каринский еңбектің мөлшері мен тұтыну мөлшерін реттеу және еңбекті қорғау функциясын да қосады. ⁶ Бірақ бұл функциялар жоғарыда көрсетілген негізгі функциялардың (өңдірістік және әлеуметтік, т. б. ) мазмұнымен құрамына кіреді.

Праваның әдісі - қоғадық қатынастар, яғни праваның пәні реттелетін амалдар мен тәсілдердің көрінісі, солардың жиынтығы. Олай болса, әдіс пән үшін өмір сүреді, оған қызмет жасайды.

Правоның пәні мен тәсілі өзара байланысты. Егер пән - правомен не нәрсе реттеледі деген сұраққа жауап берсе, овда әдіс - право өз пәнін қарай реттейді деген сұрақка жауап береді. Пән - право саласының дербестігін анықтайтьш негізгі белгі, ал әдіс-қосымша белгі.

Еңбек правосының әдісі туралы мәселе даулы. Ол әлі жете зерттелмеген. Бұл мәселенің киыншылығы еңбек правосывда еңбек қатьшастарын реттеудің әртүрлі әдістері қолданылуында, мысалы, шартты (тараптардың тенділігі) әдісі азаматтық правоға, ал билік ету - әкімшілік правоға тән. Мұнан басқа еңбек правосының арнайы өз әдісі бар, жұмысшылар мен қызметшілердің өзінің қоғамдық ұйымдары (кәсіподақ және еңбек үжымары) арқылы еңбек қатынастарьш реттеуге қатысуы. Мұны реттеудің жергілікті, локальдік әдісі дейміз.

Бірақ еңбек правосывда бұл әдіс өзінше ерекшелікпен және үйлесіммен қолданылады. Еңбек қатьшасының бостаңдығы, еркіңдігі, негізінен, еңбек шартын жасағанға дейін болады, ал одан кейін тараптар субординациялық (санаттық) қатынастың әрекетіне бағынады, яғни тараптар осы кәсіпорын немесе ұйым үшін бекітілген ішкі еңбек тәртібінің ережесіне бағынуы керек.

Әкімшілік правоға тән билік ету және бағыну әдісі еңбек правосында кәсіпорын, ұйым және шаруашылық шегінде сыбайлас күйінде қодданылады (кәсіпорын-жүмысшы), ал онан тысқары - бұл әкімшілік правоның тігінен (министрлік-кәсіпорын) бұйрық-бағыныш ретінде қолданылатын аясы.

Әдіс реттейтін қатынастардың сипаттамасының және қоғамдық өмірдің материалдық жағдайын тұтынудың тікелей әсерімен құралады. Әдіс-қоғамдық қатынастарға әсер етуші құрал ретінде праволық нормалардың әсерінен қүқықтан тыс ашылады. Правомен бекітілмейтін дүние занңың әдісіне жатпайды. Мұнан шығатыны, право әдісі еңбек правосының нор-масыңда жұмысшылар, кәсіпорынньщ қызметшілері және басқада еңбек право қатынастарының қатысушыдарының жүріп-тұрысының белгілі бір ережесін бекітуден көрінеді.

Праволық әдіс жүйелі сипатта болады. Сондықтан оның мазмұнын анықтау дегеніміз, оның құрылымын анықтау деген сөз. Праволық реттеудің әдісін белгілі бір жүйелі кұбылыстан түрады деп санайды В. Д. Сорокин. Бұл түсінікті де, себебі, праюның әдісі әсер ететін қоғамдық қатынастардың өзі жүйелі сипатта болады. Праюлық әдісі деп құқықтық нормалар арқылы реттелетін қоғамдық қатынастарға әсер етуші және өзара байланысты заң амалдары мен тәсілдерін айтамыз.

Субъективтік құқықтар мен міндеттердің сипатьша байланысты праволық нормалар 3 түрге бөлінеді. міндеттеуші -тұлғаны белгілі бір жағымды әрекеттер жасауға міндеттейтін нормалар; 2. құқық беруші - жағымды мазмұнды субъективтік құқықтар белгілейтін нормалар; 3. тыйым салушы - әрекетті жасамауға міңдеттер белгілейтін нормалар. Барлық право салаларына праволық әдістердің осы 3 түрі тән: бұйрық беру-нұсқау (міңцеттеуші нормалар), тыйым салу (тыйым салатын нормалар) және рұқсат беру (құқық беруші нормалар) . Әкімшілік пен еңбек правосында өктем (міндеттеуші) нормалар жиі кездеседі. Әкімшілік пен қылмыстық право салаларында орталықтандырьшған нормалар, еңбек пен кооперативтік право салаларывда орталықтандырьшмаған, локальді (жергі-лікті) нормалар көп кездеседі. Әр право саласында өзіне тән ерекше әдіс болады. Осылай, әкімшілік правода билік және бағыныштьшьпс әдісі, азаматтық правода шарттық қатынастар тараптарының тендігі әдісі тән.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.