Болашақ мұғалімдердің педагогикалық мәдениетін дамытудың өзекті мәселелері
І.Бөлім.Кіріспе ... ... ... ... 2.3
ІІ.Негізгі бөлім
І.Мұғалімдердің мәдениетілігін қалыптастырудың теориялық негіздері
1.1 Мұғалім мәдениетінің мәні жоғары ... ... ... ..4.9
1.2.Болашақ мұғалімді даярлауда . басты назар ... ...10.14
1.3 Мұғалімдердің ғылыми.зеріттеушілік мәдениетін қалыптастыру ... .15.17
ІІ.Болашақ мұғалімдердің мәдениетін қалыптастырудың әдістері
2.1 Педагог маман дайындаудағы өзара қарым.қатынас ... ... ... ... ... ... ...18.21
2.2 Болашақ мұғалімдердің шығармашылығын дамыту.педагогикалық іс.тәжірибенің басты мақсаты ... ... ... ... ... ... 22.24
2.3 Мұғалім.тәрбиеші даярлаудың басты бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... .25.27
ІІІ.Қорытынды ... ... ... ... .28.29
IV.Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ...30
ІІ.Негізгі бөлім
І.Мұғалімдердің мәдениетілігін қалыптастырудың теориялық негіздері
1.1 Мұғалім мәдениетінің мәні жоғары ... ... ... ..4.9
1.2.Болашақ мұғалімді даярлауда . басты назар ... ...10.14
1.3 Мұғалімдердің ғылыми.зеріттеушілік мәдениетін қалыптастыру ... .15.17
ІІ.Болашақ мұғалімдердің мәдениетін қалыптастырудың әдістері
2.1 Педагог маман дайындаудағы өзара қарым.қатынас ... ... ... ... ... ... ...18.21
2.2 Болашақ мұғалімдердің шығармашылығын дамыту.педагогикалық іс.тәжірибенің басты мақсаты ... ... ... ... ... ... 22.24
2.3 Мұғалім.тәрбиеші даярлаудың басты бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... .25.27
ІІІ.Қорытынды ... ... ... ... .28.29
IV.Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ...30
Мұғалім- мектептің айнасы, бәйтерегі. Мұғалім еңбегінің әлеуметтік мәніне, елдің мәдени өміріндегі белсенді рөліне кезінде қазақ зиялылары көп көңіл бөлген. Ахымет Байтұрсынұлы «Жақсы мұғалім мектепке жан кіргізеді, басқа кемшілігі болса, мұғалімнің жақсылығы жабады, біліндірмейді» деген болатын. Мұғалім білім нәрін себуші, мұғалім жақсы білімді болса, білген білімін алдында отырған шәкіртіне үйрете білсе, ол мектептен бала көбірек білім алып шығады.[1]
Қазіргі таңда болашақ мұғалім тұлғасын қалыптастыруға жаңаша көзқараспен қарауға тиіспіз. Бұны қалай түсінуге болады? Бұрынғы жоғарыдан берілетін бұйрық арқылы іс істеп , оның нәтижесі жайында есеп беру мәселесі мүлдем жойылды. Олай болса білім беруді ізгіліктенліре отырып, болашақ маманның өз іс-әрекетіне өзі жауап беріп, білім мен білігін жалтақтамай жүзеге асыруына мүмкіндік туып отыр. Сондықтан да, педагогикалық практика кезіңде неғұрлым шығармашылықпен жұмыс істеуге мүмкіндік бкрілсе,соғұрлым болашақ маманның тұлға ретінде жетілуіне жағ,дай жасалады. Ьілім беруді игіліктендіру мұғалім мен оқушылардың қарым-қатысына өзгеріс енгізіп, болашақ маманның адамгершілігі мол , икемді де инабатты, кішіпейіл, әдепті тұлға ретінде қалыптасуына мүмкіндік тудырып отыр. Болашақ маман өзінің педагогикалық іс-әрекетінде бостандық шеңберінің кеңдігін сезінуге жағдай мол.
Қазіргі таңда болашақ мұғалім тұлғасын қалыптастыруға жаңаша көзқараспен қарауға тиіспіз. Бұны қалай түсінуге болады? Бұрынғы жоғарыдан берілетін бұйрық арқылы іс істеп , оның нәтижесі жайында есеп беру мәселесі мүлдем жойылды. Олай болса білім беруді ізгіліктенліре отырып, болашақ маманның өз іс-әрекетіне өзі жауап беріп, білім мен білігін жалтақтамай жүзеге асыруына мүмкіндік туып отыр. Сондықтан да, педагогикалық практика кезіңде неғұрлым шығармашылықпен жұмыс істеуге мүмкіндік бкрілсе,соғұрлым болашақ маманның тұлға ретінде жетілуіне жағ,дай жасалады. Ьілім беруді игіліктендіру мұғалім мен оқушылардың қарым-қатысына өзгеріс енгізіп, болашақ маманның адамгершілігі мол , икемді де инабатты, кішіпейіл, әдепті тұлға ретінде қалыптасуына мүмкіндік тудырып отыр. Болашақ маман өзінің педагогикалық іс-әрекетінде бостандық шеңберінің кеңдігін сезінуге жағдай мол.
1.Г.Жусанбаева. «Мәдени өмірдегі мұғалімдер рөлі» Қазақстан мектеп №4\1999ж, 51-53 бет.
2.Ұ.Қалилаханова. «Мұғалім мәдениетінің мәні жоғары» Қазақстан мектеп №7\2000ж, 32-36 бет.
3. М.Жанбөбекова. «Мұғалім даярлауға- басты назар»Қазақстан мектеп №7\2008ж, 15-17 бет.
4. К.Төребаева. «Оқытушылардың ғылыми-зерттеушілік мәдениетін қалыптастыру» Бастауыш мектеп №7\2005ж, 14-15 бет.
5. Ә.Көшербаев «Педагог маман дайындаудағы өзара қарым-қатынас» Бастауыш мектеп №5\2009ж, 9-10 бет.
6. А.К.Үмбетова. «Болашақ мұғалімдердің шығармашылығын дамыту педагогикалық іс – тәжірибенің басты мақсаты» Бастауыш мектеп №5\2009ж, 37-39 бет.
7. Ә.Қалыбекова. «Мұғалім-тәрбиеші даярлаудың басты бағыттары» Қазақстан мектеп №8\2003ж, 9-11 бет.
8. Ш.Беркімбаева. «Мұғалім беделі төмендемесін» Қазақстан мектеп №5\1999ж, 10-12 бет.
9. К.Аманқұлов. «Болашақ бастауыш мектеп мұғалімін дайындау мәселелері» Бастауыш мектеп №1\2009ж, 6-8 бет.
2.Ұ.Қалилаханова. «Мұғалім мәдениетінің мәні жоғары» Қазақстан мектеп №7\2000ж, 32-36 бет.
3. М.Жанбөбекова. «Мұғалім даярлауға- басты назар»Қазақстан мектеп №7\2008ж, 15-17 бет.
4. К.Төребаева. «Оқытушылардың ғылыми-зерттеушілік мәдениетін қалыптастыру» Бастауыш мектеп №7\2005ж, 14-15 бет.
5. Ә.Көшербаев «Педагог маман дайындаудағы өзара қарым-қатынас» Бастауыш мектеп №5\2009ж, 9-10 бет.
6. А.К.Үмбетова. «Болашақ мұғалімдердің шығармашылығын дамыту педагогикалық іс – тәжірибенің басты мақсаты» Бастауыш мектеп №5\2009ж, 37-39 бет.
7. Ә.Қалыбекова. «Мұғалім-тәрбиеші даярлаудың басты бағыттары» Қазақстан мектеп №8\2003ж, 9-11 бет.
8. Ш.Беркімбаева. «Мұғалім беделі төмендемесін» Қазақстан мектеп №5\1999ж, 10-12 бет.
9. К.Аманқұлов. «Болашақ бастауыш мектеп мұғалімін дайындау мәселелері» Бастауыш мектеп №1\2009ж, 6-8 бет.
Жоспар
І.Бөлім.Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..2 -3
ІІ.Негізгі бөлім
І.Мұғалімдердің мәдениетілігін қалыптастырудың теориялық негіздері
1.1 Мұғалім мәдениетінің мәні
жоғары ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ..4-9
1.2.Болашақ мұғалімді даярлауда – басты
назар ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... .10-14
1.3 Мұғалімдердің ғылыми-зеріттеушілік мәдениетін қалыптастыру ... .15-17
ІІ.Болашақ мұғалімдердің мәдениетін қалыптастырудың әдістері
2.1 Педагог маман дайындаудағы өзара қарым-
қатынас ... ... ... ... ... ... ...1 8-21
2.2 Болашақ мұғалімдердің шығармашылығын дамыту-педагогикалық іс-
тәжірибенің басты
мақсаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..22-24
2.3 Мұғалім-тәрбиеші даярлаудың басты
бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ...25-27
ІІІ.Қорытынды ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .28 -29
IV.Пайдаланған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .30
Кіріспе
Мұғалім- мектептің айнасы, бәйтерегі. Мұғалім еңбегінің әлеуметтік
мәніне, елдің мәдени өміріндегі белсенді рөліне кезінде қазақ зиялылары көп
көңіл бөлген. Ахымет Байтұрсынұлы Жақсы мұғалім мектепке жан кіргізеді,
басқа кемшілігі болса, мұғалімнің жақсылығы жабады, біліндірмейді деген
болатын. Мұғалім білім нәрін себуші, мұғалім жақсы білімді болса, білген
білімін алдында отырған шәкіртіне үйрете білсе, ол мектептен бала көбірек
білім алып шығады.[1]
Қазіргі таңда болашақ мұғалім тұлғасын қалыптастыруға жаңаша
көзқараспен қарауға тиіспіз. Бұны қалай түсінуге болады? Бұрынғы жоғарыдан
берілетін бұйрық арқылы іс істеп , оның нәтижесі жайында есеп беру мәселесі
мүлдем жойылды. Олай болса білім беруді ізгіліктенліре отырып, болашақ
маманның өз іс-әрекетіне өзі жауап беріп, білім мен білігін жалтақтамай
жүзеге асыруына мүмкіндік туып отыр. Сондықтан да, педагогикалық практика
кезіңде неғұрлым шығармашылықпен жұмыс істеуге мүмкіндік бкрілсе,соғұрлым
болашақ маманның тұлға ретінде жетілуіне жағ,дай жасалады. Ьілім беруді
игіліктендіру мұғалім мен оқушылардың қарым-қатысына өзгеріс енгізіп,
болашақ маманның адамгершілігі мол , икемді де инабатты, кішіпейіл, әдепті
тұлға ретінде қалыптасуына мүмкіндік тудырып отыр. Болашақ маман өзінің
педагогикалық іс-әрекетінде бостандық шеңберінің кеңдігін сезінуге жағдай
мол.
Ең бастысы, этнопедагогикалық мәдениеттілік мұғалімнің кәсібилігіне,
оның ойлау және педагогикалық іс-қимылына жол көрсеткіш іспеттес. Өйткені
ол мұғалімге республика азаматтарына білім беру мен тәрбиелеуде тікелей
азаматтық борышын ойдағыдай орындауына игі ықпалын тигізеді. Дегенімен,
этнопедагогикалық мәдениет міндеттерінің перспективасы осымен тұйықталады
деуге болмайды. Бірақ мынау анық: мұғалімге оны игеру этникалық мәдени-
тарихи аспектілерінің проблемаларын қоғамдық негізде реттеуіне белсене
қатысуына жағдай туғызады, сөйтіп бүгінгі күн талабында педагогикалық
зерттеу мен халық, ру, этнос түсінігі ( оған білім, мәдениет, өнер,
қолөнер, кәсіпшілік, салт-дәстүрлер мен әдет-ғұрыптар және т.б. кіреді )
бөлшектертін өскелең ұрпаққа ұғындыру қанағаттандырылады.
Болашақ мұғалімге этнопедагогикалық мәдениетті қалыптастырудың басты
мақсаты маңызды сол, ол жеке тұлғаның кәсіби-педагогикалық құрылымының
барлық бөлшектері мазмұны құрайды, көпұлтты Қазақстан қоғамы талабындағы
прогрессивті дәстүрлі, нормалар және практикалық ұсыныстарды іске асыратын
этнопедагогиканың жанды бастауын байытып толықтыра түседі. Сондықтанда
жоғары педагаогикалық оқу орындарының дидактикасы мен әдістемесіне
мұғалімнің этнопедагогикалық мәдениеті түсінігін енгізу маңызды. Өйткені,
ол педагогикалық ғылым мен білімді дамытудың озық бетбұрыстарына толық сай
келе алады.[9]
Болашақ мұғалімдердің педагогикалық мәдениетін дамытудың өзекті мәселелері.
І.Мұғалімдердің мәдениетілігін қалыптастырудың теориялық негізі.
I.1 Мұғалім мәдениетінің мәні жоғары.
Қазақстан Республикасының гуманитарлық білім тұжырымдамасында (1994
ж.) Республикадағы бұрынғы білім беру жүиесі адамның табиғаты, оның
өмірлік талапталғлы мен мәдениетінің шынайы бағасы есепке талынбастан
ғылыми білімнің ескі сүрлеуінің үлгісі негізінде жасалған, сондықтан барлық
құндылықтарды сақтай отырып ,этникалық тұтынуға сәйкес реформалау, сөйтіп
бүгінгі педагогика тұрғысынан қайта қарап бағдарлау қажеттігі ерекше апта
көрсетілгені мәлім.
Осы гуманитарлық тұжырымдаманың идеясын жүзеге асыру классикалық
педагогика мен этнопедагогиканың өзара байланысын,-біріне тәуелділгін
айқындайды. Тіпті айқындап қана қоймай ,қайта оларды жақындасу
объективтілігін көрсетеді .Ендеше көпұлты Қазақстанның өскелең ұрпақтарын
оқыту мен тәрбиелеудің этномәдени міндеттерін мемілекеттік деңгейде іске
асырып ,ол арнайы білімдермен қаруландыруы тиіс.Қазіргі мұғалім (қандай
тарихи кезеңде де) саясаттан тыс болуы мүмкін емес. Олай деуге негіз,
ұлттық – саяси тұрғыдан оның қателік жіберуге ешқандай қақысы жоқ. Сол
себепті де ол педагогикалық жоғары оқу орында қалыптасатын дүниетанымдық
көзқарасын тұрақтандырып, одан әрі жетілдіріп отыруы тиіс. Өйткені білім
берудің әлі түпкілікті ұлттық бағдары нақтыланбай тұрғанда Қазақстан үшін
шығармашылықпен жұмыс істей алатын білікті де қабілетті мұғалімдер ауадай
қажет. Ал азаматтық және кәсіби бағдарды таңдау көпұлтты Қазақстан қоғамына
сай жүйеленіп, жоғары ұлттық – мемлекеттік тұрғыдан бағдарланса, көмегі коп
болатыны даусыз.
Этнопедагогиканың мәні ұлттың дамуы мен қалыптасуының нақты
проблемаларын шешуге бейім озық педагогиканың этикалық үлгілерін құрайтын
арнайы білімдерден және практикалық ұсыныстардан тұрады. Мұнда халықтық
педагогикалық мәдениеттіліктің маңызы үлкен мәнге ие. Олай дейтініміз,
халықтық педагогика дәстүрі мен оның мазмұнын одан әрі байытып тереңдете
түсуге, сонымен қатар жазылған не жазылмаған заң – ережелерін бұлжытпай
сақтауға үйренуіміз керек. Оның өзектілігі сол, біз бастан кешіріп отырған
әлеуметтік және саяси жағдайлардың объективті себеп – салдары. Оқушыларды
тәрбиелеу үрдісіндегі көп жоспарлы міндеттерді ойдағыдай орындау, оның
ішінде олардың этномәдени білімін қанағаттандыру негізінен жалпы білім
беретін мектеп мұғалімдерінің даярлығына тікелей қатысты. Осыған байланысты
педагогика білім беру болып табылатын күрделі жүйенің теориясы мен
практикасын дамыту және одан әрі байыту талап етіледі. Оның бірден – бір
сара жолы – мұғалімнің кәсіби этнопедагогикалық қызметі. Мұғалімнің
этнопедагогикалық мәдениеттілігі оның жоғары кәсіби педагогикалық деңгейін
көрсетеді.
Мұғалімнің кәсіби жеке этнопедагогикалық мәдениеттілігі өз - өзінен
пайда бола қоймайды. Ол этнопедагогикалық бағыт – бағдардың, жоғары оқу
орнына алған педагогикалық білігі мен кәсіби дәрежесінің негізінде
орнығады. А.Н.Леоньтевтің бұл мәселе төңірегінде жүргізген зерттеулеріне
сүйенсек, қателеспесіміз анық.
Қазіргі заман жағдайында мұғалімнің этнопедагогикалық мәдениетінің
мәні күн санап өсіп келеді. Өйткені этномәдениет пен этнопедагогиканың күрт
өсуі қоғамның барлық әлеуметтік – саяси және рухани өмірінде өзінің рөлін
арттыра түсуде. Мұғалім осы этнопедагогикалық мәдениеттілік арқасында
этнопедагогика және этномәдениетке бейімделудің қабілеттері мен кең ауқымды
мүмкіндіктеріне ие бола алады, оның қызықты мәліметтері мен ақпараттарының
сақтаушысына айналады, ең бастысы – этнопедагогиканың өзі үйреніп қана
қоймай, Қазақстан халқының этномәдениетін өскелең ұрпаққа жеткізуші тұлға
дәрежесіне көтеріледі. Этнопедагогикалық білімдердің толық пісіп –
жетілмеген, этномәдениет пен этнопедагогиканың әлі жүйелене қоймаған
қазіргі кезеңде оның негізінде орта және жоғары оқу орнында, отбасы
тәрбиесінде, көпшілік ортасында, т.б. жерлерде білім берудің маңызы
айрықша.
Сондықтан студенттердің этнопедагогикалық даярлығының теориялық
негіздерін жасауда, сондай – ақ болашақ мұғалімнің жеке тұлғалық
этнопедагогикалық мәдениетін қалыптастыруда мынадай жағдайлар ескерілу
қажет, әсіресе:
- сапа түсінігінің өзі – философиялық категория, ол объекті не
пәннің өнбойындағы тұтас жиындықтарынан көрінуі ықтимал;
- мәдениет дефинициясы, толығымен алғанда, жиынтық қабілеті не адам
іс - әрекетінің өнімі,яғни этнопедагогикалық мәдениет - бұл қабілеттер
жиынтығы мен мұғалімнің жеке этнопедагогикалық ісінің өнімі;
- этнопедагогикалық мәдениет категориясы өмірлік іс - әрекетін бір
сала – педагогикаға бағыштаған адамның жеке тұлғасын айқындауға қолдануға
лайық;
- этнопедагогикалық мәдениет категориясы жеке тұлғаның байытылған
көптеген қасиеттері (элементтері) болып табылады, олар: а) этнопедагогика
теориясы мен практикасы ауқымындағы білімі; ә) этнопедагогика мәдениетінің
дүниетанымдық дәрежесі; б) әсерлену (тезаурус) және иландыру (мотив)
деңгейі қатынасы; в) арнайы дағдысы мен қабілеті;
- этнопедагогикалық мәдениеттілік кіріктірілген білім және әлеуметтік
феномен ретінде оқушыларды этномәдени даярлау үрдісінде – жоғары
педагогикалық оқу орнында алған білімі мен білігін көпұлтты қоғамның
әлеуметтік өмірінде практикада пайдалана білуін қамтамассыз етеді;
- этнопедагогикалық мәдениет мұғалімнің жеке кәсіби сапасы ретінде
өзекті де басты және қазіргі заманғы ерекше үздік белгілерінің бірі болып
табылады;
- этнопедагогикалық мәдениет - мұғалімнің тұлғалық құрылымының
элементі ғана емес, оның кәсіби педагогикалық қырылымын байытудың және
қалыптастырудың ең қажет факторы;
- этнопедагогикалық мәдениет - бұл этнопедагогикалық іс- әрекеттерді
ойдағыдай орындаудың негізі қаланған алғы шарты;
- этнопедагогикалық мәдениет мұғалімнің жеке тұлғалық қасиетін
танытып қана қоймай, оның кәсіптік - әдістемелік жағынан одан әрі жетіле
түсуіне жағдай туғызады;
- Сонымен, этнопедагогикалық мәдениет болашақ мұғалімнің жеке іс -
әрекеті құрылымында қалыптаса бастайды. Оны жүзеге асыру үшін қажет басты
мәселелер мыналар:
- біріншіден жеке тұлғаның психологиялық даярлығы, оған педагогикалық
жоғары оқу орындарын бітірушілердің қалай игергендігі және олардың
педагогикалық қызметке жалпы даярлығы кіреді. Сондықтан, қандай жұмыста
болсын, оның ішінде этнопедагогикада оны ойдағыдай орындаудың алғы шарты
даярлық дәрежесіне байланысты екендігі белгілі.
Бұл күнде ерекше орын алып отырған этнопедагогикаға оң көзқарасты
ескере келе, мұғалім жұмысының маңызды бөліктерін аспектісіне оның
психологиялық даярлығын айтуға тура келеді. Ендіше этнопедагогикалық іс -
әрекеттің психологиялық даярлығын мақсатты білім беру (міндетті және
даярлық дәрежеде) тұрғысынан талап қарап, оның мән – мазмұнын мына түрде
көрсетуге болады: а) этнопедагогика және этномәдениет мазмұны тапсырмаларын
білу; ә) бастауыш және орта мектептер жағдайында этнопедегогикалық
үрдістерді ұйымдастыру негіздері бойынша қажетті білімдердің болуы;
- екіншіден, қабілеттердің аса қатаң құрылымы (Ф.Н.Гоноболин,
Н.В.Кузьмина, В.Н.Крутецкий). Бұл этнопедагогикалық іс - әрекеттің табысты
іске асуына әсерін тигізіп, психикалық үдістердің ену ерекшеліктеріне ықпал
етеді. Мұның нәтижесінде болашақ педагок жұмысты ұйымдастыру мен оны жүзеге
асырудың тәсілдерін терең де тиянақты игеріп кете алады, атап айталықғ:
а) оқуды ойша жоспарлау денгейі – этнапедагогикалық бағдарланған
тапсырмаларды беру қабілеті; оқушылардың сыртқы қимыл келбетінен олардың
ішкі жан дүниесін сезімді түрде тез танып, ажырата білуі (түсінді-түсінбеді
дегендей);әдейі не заңдылық негізде кездесетін проблемалық жағдайларды
алдын ала сезінуі және оны бақылау; қандай да бір мәселені кәсібилікпен
айқын, терең және кең ауқымды байқап көре білуі (жалпы және ерекше, басты
және екінші қатардағы, курделі жәен жай, т.с.с);сонымен бірге педагогикалық
үдістің онда арғы барысын алдын ала болжап, барлық нәрсені қамту (ойша
эксперимент,бейне, т.б.);
ә) этнопедагогикалық жүйелі ойды іске асыру деңгейі – проблемалық,
эвристикалық тапсырмалар және идеяларды шешудегі қабілеті; шешу жолдарын
алдын ала табу және талдау; өз іс - әрекетінде позитивті таңдау жасай білу
үшін тиісті ақпараттарды жедел қабылдап, жүзеге асыру; нәтежиесінің
оптималды бағалығын енгізе отырып, өз жұмысын жүйелі және толыққанды құру;
оқыту мен тәрбиелеудің этнопедагогикалық міндеттерін шешу үрдісінде
біріңғай қажетті қозғалысты іске асыратын эквилибристикалық міндеттерін
шешу үрдісінде біріңғай қажетті қозғалысты іске асыратын эквилибристикалық
көп бейнелі тәсілдерді қолдану;
б) шешімді реттеу мен түпкілікті орындау деңгейі - өзі үшін де,
оқушылар үшін де тұрақты көңіл – күй ерекшеліктерін тудырып, адекватты
жолмен тапсырмаларды орындауға бағыттау және оны соңғы нәтижесіне дейін
жеткізу, өнімді еңбекті тиімді әрі пайдалы етіп ұйымдастыру;
- үшіншіден, жеке тұлғалық, кәсіби бағдарлы сапалы қасиеттерінің
болуы, олар: педагогикалық білімі; ғылыми білімділігі; этномәдени білімді
оқушылырға қалыптастырудың теориясы мен практикасы; этнопедагогика теориясы
мен практикасынан ғылыми эрудициясы; әр түрлі халықтар мен ұлттардың мәдени
субъектісіне объективті қатынасы; озық педагогикалық тәжірибелер мен
қажетті әдебиеттерді оқып – үйренудегі зерделілігі; бастамашылдығы; жұмысқа
кәсіби қабілеттілігі; мақсатқа жету табандылығы; тәрбиелеушілердің ішкі жан
дүниесіне ену қасиеті мен олардың ата – аналарын өзіне тарта білу; абырой –
беделі; педагогикалық үрдістегі шынайы шығармашылығы; көңіл – күй және өзін
ұстауы және тағы тағылар;
- төртіншіден, этнопедагогикалық көңіл – күйдің қамтамассыз етілуі.
Бұл аспектіде этнопедагогикалық түп қазық – мұғалім іс - әрекеті. Оның мәні
мен мазмұнынан объективтілігі, тиімділігі, құндылығы, бейтараптылығы, т.б.
ерекше көрінеді. Осыған байланысты болашақ мұғалім бойында: әлеуметтік және
көңіл – күй жағдайының әр түрлі танымдық сезімдері; барлық хаттар мен
ұлттардың туысқандық тұтастығын адамзат әлемінде тану үрдістеріне қызығуы;
әрбір халықтың қауіпсіздігін қамтамассыз ететін ұлтаралық қатынастардың
өркениетті мәдениетін сыйлап түсіну; Қазақстанда тұратын барлық халықтардың
(тарихын, мәдениетін, дәстүрін, ұлттық педагогикасын зерттеу және оны
насихаттау) тең құқықтылығын қадірлеуі; қол жеткен жетістіктерге
қанағаттанғандық сезімнің болуы; халықтар дәстүрі мен ғұрыптарының, тарихы
мен мәдениетінің, фольклоры мен қолөнерінің, т.б. даму элементтері
құндылықтарын жандандыруды кәсіби шеберлікпен жетілдіру секілді айрықша
қасиеттер орнығып, ереулі орын алады;
- бесіншіден, мотивациялық ауаның болуы. Ол мына жәйіттерде ғана
мүмкін:
а) әлеуметтік – саяси; ә) кәсіптік – педагогикалық. Бұл мотивтік
жиынтықтардың танымдық бағыты этнопедагогикалық іс - әрекеттің даралығын
бағыттайды және оның қайнар көздерін анықтайды (В.А.Сластенин,
Ю.Н.Кулюткин, Ю.Д.Шелухин).
Жоғарыда аталған сапалық қасиеттер жаңа сипаттағы мектеп маманы –
этнопедагог -мұғалімнің жеке бейнесін кзөрсетеді әрі оның бүкіл
педагогикалық жұмыс ауқымын белгілейді. [2]
1.2.Болашақ мұғалімді даярлауда – басты назар
XXI ғасырдың табалдырығын білім мен ғылым дамуын салыстырумен
аттауымыз үлкен үміт туғызады. Ұрпағы білімді халықтың болашағы бұлыңғыр
болмайды дегендей, жас ұрпаққа салалы білім беру – бүгінгі күннің басты
талабы.
Ел Президентінің "Қазақстан - 2030" стратегиясының бағдарламасында
барлық қазақстандықтардың өсіп - өркендеуі, қауіпсіздігі және әл –
ауқатының артуы, елдің денсаулығын жақсартумен бірге жас ұрпаққа білім мен
тәрбие беру мәселесі атап көрсетілгендей, тәуелсіз мемлекетімізге еңбекқор,
кәсібін терең түсінетін, өзінің білімі мен іскерлігін жан – жақты қолдана
білетін мамандар қажет. Осы айтылған міндеттер мамандар дайындайтын жоғары
оқу орындарының алдында тұрған негізгі мәселелер. Өйткені, халыққа білім
беру реформасы "ғылыми негізге сүйенген пәнді оқытудың жоғары деңгейімен
қамтамасыз етуді" міндеттеп отыр.
Оқытудың қазіргі заманғы тенденциялары жоғары білікті маман даярлаудың
жаңартылған сапалы өзгғрістерін талап етеді. Осы орайда студенттерге жоғары
білімнің сапасын арттыру мақсатында әр түрлі бағытта және жаңа әдістерді
пайдалана отырып білім беру үлкен маңызға ие. Жоғарғы білімнің сапасы
дегеніміз – жоғарғы оқу орынның қызмет бөліктерінің барлық қырларын қамти
отырып оның негізгі сипаттамаларын анықтап беретін көп жақты ұғым. Осы
ретте оқу үрдісінің сапасын қамтамассыз етуде оқыту әдістерінің атқарар
қызметі зор, себебі ол оқу үрдісін ұйымдастырудың тиімділігін көрсететін
фактор болып табылады.
Қазіргі білім беру жүйесін қоғамның даму мақсатына сай дүниеге
этикалық жауапкершілікпен қарайтын, шығармашылық ойлауға дүниетанымдық
мәдениеті жетілдірілген, адамгершілігі мол және білікті мамандардың жаңа
ұрпағын қалыптастыруға бағыттау керек. Сонымен қатар, өндірістің әр
саласында ішкі және сыртқы нарықтық қатынастарды тез игеріп икемделетін
мамандарды әр түрлі кәсіби, қоғамдық, саяси - әлеуметтік, мәдени қызметкер
етіп даярлау – бүгінгі күннің басты міндеттерінің бірі.
Білім беру жүйесінде әлемдік деңгейге жету үшін жасалынып жатқан
талпыныстар, түрліше кәсіптік бағдарламаларға негізделген жаңа типтегі оқу
орындарының пайда болуы болашақ мамандарды даярлау ісіне нақты талаптар
қояды.
Мұғалім мамандық даярлау барысында білім беру жүйесінің жаңа
бағыттарының бірі – болашақ мұғалімдердің ақпараттық мәдениетін
қалыптастыру. Болашақ мамандар даярлау және оларды кәсіби – педагогикалық
бағдарда оқытуға байланысты мәселелерге әрқашан педагогтер мен
психологтердің зерттеулерінде басты назар аударып келеді.
Қазақстан Республикасын "Жоғар білім беру туралы" заңының 9-бабында
"Жоғары оқу орны мамандар даярлауда білімді, ғылым мен білімді ұштастыру,
оқытудың белсенді әдістері, жаңа ақпараттық технологиялар кешенін қолдана
отырып дараландыру негізінде студенттердің шығармашылық және практикалық
қабілеттерін де таныту, қалыптастыру және дамыту үшін мүмкіндіктер туғызу
арқылы жүзеге асырылады" делінген.
Халыққа білім беру тұжырымдамасының негізгі бағытының бірі – жас
ұрпақты тәрбиелеу және білім беру барысында бүкіл оқу - тәрбие үрдісін
жаңаша құру. Осыған байланысты студенттердің білімінің дәрежесін,
мұғалімдердің кәсіптік деңгейін мүмкіндігінше жоғары көтеру негізі
қалануда. Жоғары оқу орындарында оқыту мен тәрбие беру үрдістерін бір –
бірімен байланыстыра отырып студенттердің бойында ғылыми дүниетанымын,
адамгершілік, саяси салаларын, еңбексүйгіштік қасиеттерін қалыптастыру
қажет.
Бұл әрбір оқытушының міндеті болып табылады. Осыған байланысты
студенттердің оқу мерзімінің барлық кезеңіне арналған тәрбие беру жұмысының
біріңғай жоспарлар мен ұстанымдары құрылады. Мамандар дайындау
міндеттерінің жылдам шешілуі үшін бізге оқу – тәрбие үрдісінің барлық
жақтарын бірінші кезекте оқу және әдістемелік жұмысты қайта қарап және оны
қайта іріктеуге тура келеді. Бұл үшін әр түрлі жолдарды қарастыру керек.
Осындай әдістер, жолдар жасалынып, біз оны өзіміздің тәжірибелік
қызметімізде басшылыққа алуымыз қажет.
Педагогика саласында білім беру үрдісінде жалпы танылған "оқу – тәрбие
үрдісіне" ерекше көңіл бөлінуде. Бұл үрдісті Л.Занков жеке тұлғаға білім
беруді "дамыта-оқыта-тәрбиелеу" үрдісі деп атау керектігін айтады.
Білім беру – тиісті оқу орны арқылы ғылыми мағұлмат берудің жолдары.
Білім алудың негізі – оқуда. Білім берудің жалпы және арнайы жүйесі
шеберлікке, дағдыға, белгілі бір кәсіпке, мамандыққа үйрету. Даму дегеніміз
– дүниеде болып жатқан згерістердің сипаты мен бағытын білдіретін ұғым. Оқу
– қоғам өміріндегі әлеуметтік құбылыстарды, дамудың заңдылықтарын түсіндіру
әдістері. Оқу баланың күнделікті өсу ретімен бірге жүргізіліп отырған
үздіксіз жеткізуіне сәйкес құрылады. Ал тәрбие – қоғамдық, өндірістік және
мәдени өмірдің белсенді қатысушысын даярлауды мақсат етіп қойған жеке
адамды қалыптастырудың негізі. Тәрбие отбасы, мектепке дейінгі, мектеп,
мектептен тыс мекемелерде балалар және жастар ұйымының, жұртшылықтың
бірлескен іс - әрекеті арқылы іске асады. Тәрбие оқытумен тығыз байланысты,
сонымен қатар адам тәжірибесіне сол қоғам құрылысы, ғылым мен техниканың
дамуы, мәдениет және өнер, хабар және насихат құралдары ықпал етеді.
Адамның рухани дамуында өзін - өзі тәрбиелеу үлкен рөл атқарады.
Болашақ мамандарды кәсіби даярлаудың маңыздылығы маманның жеке тұлғасы
мен қызметіне деген осы заманғы талаптармен сипатталады, мұның өзі жоғары
оқу орнының педагогикалық үрдісіне жалпы және кәсіби мәдениетті ұдайы
көтеріп отыратындай бағыт – бағдар беру қажеттілуігін туғызады.
Жоғары оқу орындарында болашақ мамандарды түрлі сипатта кәсіби
қоғамдық – саяси, әлеуметтік- мәдени қызметтерге даярлайды, белгілі бір
көлемде нақты білім беріп қана қоймай, сонымен қатар оның адамдармен және
адам үшін жұмыс істей алуын қалайды. Сонымен бірге болашақ маманның бойында
мәдени әлеуетті қалыптастыру қажет, сол мәдени әлеуетті жасай отырып жоғары
оқу орны оның өмір сүруі мен болмысының тәсілдерін анықтап, еңбегінің
мазмұнды да өнімді болуына ықпал етеді.
Жоғары оқу орындары біртұтас даярлық болашақ маман мәдениетін
құрайтын, жан – жақты қамтып, белсенді түрде дамытып отыратын оқу – тәрбие
үрдістерін ұйымдастырудың жоғарғы деңгейін көрсетеді. Яғни жоғары оқу
орындағы білім мен тәрбие беру жүйесі студент жастардың кәсіби мәдениетін
қалыптастыруға бағытталған дәрежеге ие болады.
Болашақ тек қана өркениетті техникалық прогрестің деңгейіне және
экономиканың өсуіне ғана байланысты емес. Ол көбінесе адам игілігі үшін
негізгі әлеуметтік – экономикалық мәселелерді шешуге дайындығы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
І.Бөлім.Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..2 -3
ІІ.Негізгі бөлім
І.Мұғалімдердің мәдениетілігін қалыптастырудың теориялық негіздері
1.1 Мұғалім мәдениетінің мәні
жоғары ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ..4-9
1.2.Болашақ мұғалімді даярлауда – басты
назар ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... .10-14
1.3 Мұғалімдердің ғылыми-зеріттеушілік мәдениетін қалыптастыру ... .15-17
ІІ.Болашақ мұғалімдердің мәдениетін қалыптастырудың әдістері
2.1 Педагог маман дайындаудағы өзара қарым-
қатынас ... ... ... ... ... ... ...1 8-21
2.2 Болашақ мұғалімдердің шығармашылығын дамыту-педагогикалық іс-
тәжірибенің басты
мақсаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..22-24
2.3 Мұғалім-тәрбиеші даярлаудың басты
бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ...25-27
ІІІ.Қорытынды ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .28 -29
IV.Пайдаланған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .30
Кіріспе
Мұғалім- мектептің айнасы, бәйтерегі. Мұғалім еңбегінің әлеуметтік
мәніне, елдің мәдени өміріндегі белсенді рөліне кезінде қазақ зиялылары көп
көңіл бөлген. Ахымет Байтұрсынұлы Жақсы мұғалім мектепке жан кіргізеді,
басқа кемшілігі болса, мұғалімнің жақсылығы жабады, біліндірмейді деген
болатын. Мұғалім білім нәрін себуші, мұғалім жақсы білімді болса, білген
білімін алдында отырған шәкіртіне үйрете білсе, ол мектептен бала көбірек
білім алып шығады.[1]
Қазіргі таңда болашақ мұғалім тұлғасын қалыптастыруға жаңаша
көзқараспен қарауға тиіспіз. Бұны қалай түсінуге болады? Бұрынғы жоғарыдан
берілетін бұйрық арқылы іс істеп , оның нәтижесі жайында есеп беру мәселесі
мүлдем жойылды. Олай болса білім беруді ізгіліктенліре отырып, болашақ
маманның өз іс-әрекетіне өзі жауап беріп, білім мен білігін жалтақтамай
жүзеге асыруына мүмкіндік туып отыр. Сондықтан да, педагогикалық практика
кезіңде неғұрлым шығармашылықпен жұмыс істеуге мүмкіндік бкрілсе,соғұрлым
болашақ маманның тұлға ретінде жетілуіне жағ,дай жасалады. Ьілім беруді
игіліктендіру мұғалім мен оқушылардың қарым-қатысына өзгеріс енгізіп,
болашақ маманның адамгершілігі мол , икемді де инабатты, кішіпейіл, әдепті
тұлға ретінде қалыптасуына мүмкіндік тудырып отыр. Болашақ маман өзінің
педагогикалық іс-әрекетінде бостандық шеңберінің кеңдігін сезінуге жағдай
мол.
Ең бастысы, этнопедагогикалық мәдениеттілік мұғалімнің кәсібилігіне,
оның ойлау және педагогикалық іс-қимылына жол көрсеткіш іспеттес. Өйткені
ол мұғалімге республика азаматтарына білім беру мен тәрбиелеуде тікелей
азаматтық борышын ойдағыдай орындауына игі ықпалын тигізеді. Дегенімен,
этнопедагогикалық мәдениет міндеттерінің перспективасы осымен тұйықталады
деуге болмайды. Бірақ мынау анық: мұғалімге оны игеру этникалық мәдени-
тарихи аспектілерінің проблемаларын қоғамдық негізде реттеуіне белсене
қатысуына жағдай туғызады, сөйтіп бүгінгі күн талабында педагогикалық
зерттеу мен халық, ру, этнос түсінігі ( оған білім, мәдениет, өнер,
қолөнер, кәсіпшілік, салт-дәстүрлер мен әдет-ғұрыптар және т.б. кіреді )
бөлшектертін өскелең ұрпаққа ұғындыру қанағаттандырылады.
Болашақ мұғалімге этнопедагогикалық мәдениетті қалыптастырудың басты
мақсаты маңызды сол, ол жеке тұлғаның кәсіби-педагогикалық құрылымының
барлық бөлшектері мазмұны құрайды, көпұлтты Қазақстан қоғамы талабындағы
прогрессивті дәстүрлі, нормалар және практикалық ұсыныстарды іске асыратын
этнопедагогиканың жанды бастауын байытып толықтыра түседі. Сондықтанда
жоғары педагаогикалық оқу орындарының дидактикасы мен әдістемесіне
мұғалімнің этнопедагогикалық мәдениеті түсінігін енгізу маңызды. Өйткені,
ол педагогикалық ғылым мен білімді дамытудың озық бетбұрыстарына толық сай
келе алады.[9]
Болашақ мұғалімдердің педагогикалық мәдениетін дамытудың өзекті мәселелері.
І.Мұғалімдердің мәдениетілігін қалыптастырудың теориялық негізі.
I.1 Мұғалім мәдениетінің мәні жоғары.
Қазақстан Республикасының гуманитарлық білім тұжырымдамасында (1994
ж.) Республикадағы бұрынғы білім беру жүиесі адамның табиғаты, оның
өмірлік талапталғлы мен мәдениетінің шынайы бағасы есепке талынбастан
ғылыми білімнің ескі сүрлеуінің үлгісі негізінде жасалған, сондықтан барлық
құндылықтарды сақтай отырып ,этникалық тұтынуға сәйкес реформалау, сөйтіп
бүгінгі педагогика тұрғысынан қайта қарап бағдарлау қажеттігі ерекше апта
көрсетілгені мәлім.
Осы гуманитарлық тұжырымдаманың идеясын жүзеге асыру классикалық
педагогика мен этнопедагогиканың өзара байланысын,-біріне тәуелділгін
айқындайды. Тіпті айқындап қана қоймай ,қайта оларды жақындасу
объективтілігін көрсетеді .Ендеше көпұлты Қазақстанның өскелең ұрпақтарын
оқыту мен тәрбиелеудің этномәдени міндеттерін мемілекеттік деңгейде іске
асырып ,ол арнайы білімдермен қаруландыруы тиіс.Қазіргі мұғалім (қандай
тарихи кезеңде де) саясаттан тыс болуы мүмкін емес. Олай деуге негіз,
ұлттық – саяси тұрғыдан оның қателік жіберуге ешқандай қақысы жоқ. Сол
себепті де ол педагогикалық жоғары оқу орында қалыптасатын дүниетанымдық
көзқарасын тұрақтандырып, одан әрі жетілдіріп отыруы тиіс. Өйткені білім
берудің әлі түпкілікті ұлттық бағдары нақтыланбай тұрғанда Қазақстан үшін
шығармашылықпен жұмыс істей алатын білікті де қабілетті мұғалімдер ауадай
қажет. Ал азаматтық және кәсіби бағдарды таңдау көпұлтты Қазақстан қоғамына
сай жүйеленіп, жоғары ұлттық – мемлекеттік тұрғыдан бағдарланса, көмегі коп
болатыны даусыз.
Этнопедагогиканың мәні ұлттың дамуы мен қалыптасуының нақты
проблемаларын шешуге бейім озық педагогиканың этикалық үлгілерін құрайтын
арнайы білімдерден және практикалық ұсыныстардан тұрады. Мұнда халықтық
педагогикалық мәдениеттіліктің маңызы үлкен мәнге ие. Олай дейтініміз,
халықтық педагогика дәстүрі мен оның мазмұнын одан әрі байытып тереңдете
түсуге, сонымен қатар жазылған не жазылмаған заң – ережелерін бұлжытпай
сақтауға үйренуіміз керек. Оның өзектілігі сол, біз бастан кешіріп отырған
әлеуметтік және саяси жағдайлардың объективті себеп – салдары. Оқушыларды
тәрбиелеу үрдісіндегі көп жоспарлы міндеттерді ойдағыдай орындау, оның
ішінде олардың этномәдени білімін қанағаттандыру негізінен жалпы білім
беретін мектеп мұғалімдерінің даярлығына тікелей қатысты. Осыған байланысты
педагогика білім беру болып табылатын күрделі жүйенің теориясы мен
практикасын дамыту және одан әрі байыту талап етіледі. Оның бірден – бір
сара жолы – мұғалімнің кәсіби этнопедагогикалық қызметі. Мұғалімнің
этнопедагогикалық мәдениеттілігі оның жоғары кәсіби педагогикалық деңгейін
көрсетеді.
Мұғалімнің кәсіби жеке этнопедагогикалық мәдениеттілігі өз - өзінен
пайда бола қоймайды. Ол этнопедагогикалық бағыт – бағдардың, жоғары оқу
орнына алған педагогикалық білігі мен кәсіби дәрежесінің негізінде
орнығады. А.Н.Леоньтевтің бұл мәселе төңірегінде жүргізген зерттеулеріне
сүйенсек, қателеспесіміз анық.
Қазіргі заман жағдайында мұғалімнің этнопедагогикалық мәдениетінің
мәні күн санап өсіп келеді. Өйткені этномәдениет пен этнопедагогиканың күрт
өсуі қоғамның барлық әлеуметтік – саяси және рухани өмірінде өзінің рөлін
арттыра түсуде. Мұғалім осы этнопедагогикалық мәдениеттілік арқасында
этнопедагогика және этномәдениетке бейімделудің қабілеттері мен кең ауқымды
мүмкіндіктеріне ие бола алады, оның қызықты мәліметтері мен ақпараттарының
сақтаушысына айналады, ең бастысы – этнопедагогиканың өзі үйреніп қана
қоймай, Қазақстан халқының этномәдениетін өскелең ұрпаққа жеткізуші тұлға
дәрежесіне көтеріледі. Этнопедагогикалық білімдердің толық пісіп –
жетілмеген, этномәдениет пен этнопедагогиканың әлі жүйелене қоймаған
қазіргі кезеңде оның негізінде орта және жоғары оқу орнында, отбасы
тәрбиесінде, көпшілік ортасында, т.б. жерлерде білім берудің маңызы
айрықша.
Сондықтан студенттердің этнопедагогикалық даярлығының теориялық
негіздерін жасауда, сондай – ақ болашақ мұғалімнің жеке тұлғалық
этнопедагогикалық мәдениетін қалыптастыруда мынадай жағдайлар ескерілу
қажет, әсіресе:
- сапа түсінігінің өзі – философиялық категория, ол объекті не
пәннің өнбойындағы тұтас жиындықтарынан көрінуі ықтимал;
- мәдениет дефинициясы, толығымен алғанда, жиынтық қабілеті не адам
іс - әрекетінің өнімі,яғни этнопедагогикалық мәдениет - бұл қабілеттер
жиынтығы мен мұғалімнің жеке этнопедагогикалық ісінің өнімі;
- этнопедагогикалық мәдениет категориясы өмірлік іс - әрекетін бір
сала – педагогикаға бағыштаған адамның жеке тұлғасын айқындауға қолдануға
лайық;
- этнопедагогикалық мәдениет категориясы жеке тұлғаның байытылған
көптеген қасиеттері (элементтері) болып табылады, олар: а) этнопедагогика
теориясы мен практикасы ауқымындағы білімі; ә) этнопедагогика мәдениетінің
дүниетанымдық дәрежесі; б) әсерлену (тезаурус) және иландыру (мотив)
деңгейі қатынасы; в) арнайы дағдысы мен қабілеті;
- этнопедагогикалық мәдениеттілік кіріктірілген білім және әлеуметтік
феномен ретінде оқушыларды этномәдени даярлау үрдісінде – жоғары
педагогикалық оқу орнында алған білімі мен білігін көпұлтты қоғамның
әлеуметтік өмірінде практикада пайдалана білуін қамтамассыз етеді;
- этнопедагогикалық мәдениет мұғалімнің жеке кәсіби сапасы ретінде
өзекті де басты және қазіргі заманғы ерекше үздік белгілерінің бірі болып
табылады;
- этнопедагогикалық мәдениет - мұғалімнің тұлғалық құрылымының
элементі ғана емес, оның кәсіби педагогикалық қырылымын байытудың және
қалыптастырудың ең қажет факторы;
- этнопедагогикалық мәдениет - бұл этнопедагогикалық іс- әрекеттерді
ойдағыдай орындаудың негізі қаланған алғы шарты;
- этнопедагогикалық мәдениет мұғалімнің жеке тұлғалық қасиетін
танытып қана қоймай, оның кәсіптік - әдістемелік жағынан одан әрі жетіле
түсуіне жағдай туғызады;
- Сонымен, этнопедагогикалық мәдениет болашақ мұғалімнің жеке іс -
әрекеті құрылымында қалыптаса бастайды. Оны жүзеге асыру үшін қажет басты
мәселелер мыналар:
- біріншіден жеке тұлғаның психологиялық даярлығы, оған педагогикалық
жоғары оқу орындарын бітірушілердің қалай игергендігі және олардың
педагогикалық қызметке жалпы даярлығы кіреді. Сондықтан, қандай жұмыста
болсын, оның ішінде этнопедагогикада оны ойдағыдай орындаудың алғы шарты
даярлық дәрежесіне байланысты екендігі белгілі.
Бұл күнде ерекше орын алып отырған этнопедагогикаға оң көзқарасты
ескере келе, мұғалім жұмысының маңызды бөліктерін аспектісіне оның
психологиялық даярлығын айтуға тура келеді. Ендіше этнопедагогикалық іс -
әрекеттің психологиялық даярлығын мақсатты білім беру (міндетті және
даярлық дәрежеде) тұрғысынан талап қарап, оның мән – мазмұнын мына түрде
көрсетуге болады: а) этнопедагогика және этномәдениет мазмұны тапсырмаларын
білу; ә) бастауыш және орта мектептер жағдайында этнопедегогикалық
үрдістерді ұйымдастыру негіздері бойынша қажетті білімдердің болуы;
- екіншіден, қабілеттердің аса қатаң құрылымы (Ф.Н.Гоноболин,
Н.В.Кузьмина, В.Н.Крутецкий). Бұл этнопедагогикалық іс - әрекеттің табысты
іске асуына әсерін тигізіп, психикалық үдістердің ену ерекшеліктеріне ықпал
етеді. Мұның нәтижесінде болашақ педагок жұмысты ұйымдастыру мен оны жүзеге
асырудың тәсілдерін терең де тиянақты игеріп кете алады, атап айталықғ:
а) оқуды ойша жоспарлау денгейі – этнапедагогикалық бағдарланған
тапсырмаларды беру қабілеті; оқушылардың сыртқы қимыл келбетінен олардың
ішкі жан дүниесін сезімді түрде тез танып, ажырата білуі (түсінді-түсінбеді
дегендей);әдейі не заңдылық негізде кездесетін проблемалық жағдайларды
алдын ала сезінуі және оны бақылау; қандай да бір мәселені кәсібилікпен
айқын, терең және кең ауқымды байқап көре білуі (жалпы және ерекше, басты
және екінші қатардағы, курделі жәен жай, т.с.с);сонымен бірге педагогикалық
үдістің онда арғы барысын алдын ала болжап, барлық нәрсені қамту (ойша
эксперимент,бейне, т.б.);
ә) этнопедагогикалық жүйелі ойды іске асыру деңгейі – проблемалық,
эвристикалық тапсырмалар және идеяларды шешудегі қабілеті; шешу жолдарын
алдын ала табу және талдау; өз іс - әрекетінде позитивті таңдау жасай білу
үшін тиісті ақпараттарды жедел қабылдап, жүзеге асыру; нәтежиесінің
оптималды бағалығын енгізе отырып, өз жұмысын жүйелі және толыққанды құру;
оқыту мен тәрбиелеудің этнопедагогикалық міндеттерін шешу үрдісінде
біріңғай қажетті қозғалысты іске асыратын эквилибристикалық міндеттерін
шешу үрдісінде біріңғай қажетті қозғалысты іске асыратын эквилибристикалық
көп бейнелі тәсілдерді қолдану;
б) шешімді реттеу мен түпкілікті орындау деңгейі - өзі үшін де,
оқушылар үшін де тұрақты көңіл – күй ерекшеліктерін тудырып, адекватты
жолмен тапсырмаларды орындауға бағыттау және оны соңғы нәтижесіне дейін
жеткізу, өнімді еңбекті тиімді әрі пайдалы етіп ұйымдастыру;
- үшіншіден, жеке тұлғалық, кәсіби бағдарлы сапалы қасиеттерінің
болуы, олар: педагогикалық білімі; ғылыми білімділігі; этномәдени білімді
оқушылырға қалыптастырудың теориясы мен практикасы; этнопедагогика теориясы
мен практикасынан ғылыми эрудициясы; әр түрлі халықтар мен ұлттардың мәдени
субъектісіне объективті қатынасы; озық педагогикалық тәжірибелер мен
қажетті әдебиеттерді оқып – үйренудегі зерделілігі; бастамашылдығы; жұмысқа
кәсіби қабілеттілігі; мақсатқа жету табандылығы; тәрбиелеушілердің ішкі жан
дүниесіне ену қасиеті мен олардың ата – аналарын өзіне тарта білу; абырой –
беделі; педагогикалық үрдістегі шынайы шығармашылығы; көңіл – күй және өзін
ұстауы және тағы тағылар;
- төртіншіден, этнопедагогикалық көңіл – күйдің қамтамассыз етілуі.
Бұл аспектіде этнопедагогикалық түп қазық – мұғалім іс - әрекеті. Оның мәні
мен мазмұнынан объективтілігі, тиімділігі, құндылығы, бейтараптылығы, т.б.
ерекше көрінеді. Осыған байланысты болашақ мұғалім бойында: әлеуметтік және
көңіл – күй жағдайының әр түрлі танымдық сезімдері; барлық хаттар мен
ұлттардың туысқандық тұтастығын адамзат әлемінде тану үрдістеріне қызығуы;
әрбір халықтың қауіпсіздігін қамтамассыз ететін ұлтаралық қатынастардың
өркениетті мәдениетін сыйлап түсіну; Қазақстанда тұратын барлық халықтардың
(тарихын, мәдениетін, дәстүрін, ұлттық педагогикасын зерттеу және оны
насихаттау) тең құқықтылығын қадірлеуі; қол жеткен жетістіктерге
қанағаттанғандық сезімнің болуы; халықтар дәстүрі мен ғұрыптарының, тарихы
мен мәдениетінің, фольклоры мен қолөнерінің, т.б. даму элементтері
құндылықтарын жандандыруды кәсіби шеберлікпен жетілдіру секілді айрықша
қасиеттер орнығып, ереулі орын алады;
- бесіншіден, мотивациялық ауаның болуы. Ол мына жәйіттерде ғана
мүмкін:
а) әлеуметтік – саяси; ә) кәсіптік – педагогикалық. Бұл мотивтік
жиынтықтардың танымдық бағыты этнопедагогикалық іс - әрекеттің даралығын
бағыттайды және оның қайнар көздерін анықтайды (В.А.Сластенин,
Ю.Н.Кулюткин, Ю.Д.Шелухин).
Жоғарыда аталған сапалық қасиеттер жаңа сипаттағы мектеп маманы –
этнопедагог -мұғалімнің жеке бейнесін кзөрсетеді әрі оның бүкіл
педагогикалық жұмыс ауқымын белгілейді. [2]
1.2.Болашақ мұғалімді даярлауда – басты назар
XXI ғасырдың табалдырығын білім мен ғылым дамуын салыстырумен
аттауымыз үлкен үміт туғызады. Ұрпағы білімді халықтың болашағы бұлыңғыр
болмайды дегендей, жас ұрпаққа салалы білім беру – бүгінгі күннің басты
талабы.
Ел Президентінің "Қазақстан - 2030" стратегиясының бағдарламасында
барлық қазақстандықтардың өсіп - өркендеуі, қауіпсіздігі және әл –
ауқатының артуы, елдің денсаулығын жақсартумен бірге жас ұрпаққа білім мен
тәрбие беру мәселесі атап көрсетілгендей, тәуелсіз мемлекетімізге еңбекқор,
кәсібін терең түсінетін, өзінің білімі мен іскерлігін жан – жақты қолдана
білетін мамандар қажет. Осы айтылған міндеттер мамандар дайындайтын жоғары
оқу орындарының алдында тұрған негізгі мәселелер. Өйткені, халыққа білім
беру реформасы "ғылыми негізге сүйенген пәнді оқытудың жоғары деңгейімен
қамтамасыз етуді" міндеттеп отыр.
Оқытудың қазіргі заманғы тенденциялары жоғары білікті маман даярлаудың
жаңартылған сапалы өзгғрістерін талап етеді. Осы орайда студенттерге жоғары
білімнің сапасын арттыру мақсатында әр түрлі бағытта және жаңа әдістерді
пайдалана отырып білім беру үлкен маңызға ие. Жоғарғы білімнің сапасы
дегеніміз – жоғарғы оқу орынның қызмет бөліктерінің барлық қырларын қамти
отырып оның негізгі сипаттамаларын анықтап беретін көп жақты ұғым. Осы
ретте оқу үрдісінің сапасын қамтамассыз етуде оқыту әдістерінің атқарар
қызметі зор, себебі ол оқу үрдісін ұйымдастырудың тиімділігін көрсететін
фактор болып табылады.
Қазіргі білім беру жүйесін қоғамның даму мақсатына сай дүниеге
этикалық жауапкершілікпен қарайтын, шығармашылық ойлауға дүниетанымдық
мәдениеті жетілдірілген, адамгершілігі мол және білікті мамандардың жаңа
ұрпағын қалыптастыруға бағыттау керек. Сонымен қатар, өндірістің әр
саласында ішкі және сыртқы нарықтық қатынастарды тез игеріп икемделетін
мамандарды әр түрлі кәсіби, қоғамдық, саяси - әлеуметтік, мәдени қызметкер
етіп даярлау – бүгінгі күннің басты міндеттерінің бірі.
Білім беру жүйесінде әлемдік деңгейге жету үшін жасалынып жатқан
талпыныстар, түрліше кәсіптік бағдарламаларға негізделген жаңа типтегі оқу
орындарының пайда болуы болашақ мамандарды даярлау ісіне нақты талаптар
қояды.
Мұғалім мамандық даярлау барысында білім беру жүйесінің жаңа
бағыттарының бірі – болашақ мұғалімдердің ақпараттық мәдениетін
қалыптастыру. Болашақ мамандар даярлау және оларды кәсіби – педагогикалық
бағдарда оқытуға байланысты мәселелерге әрқашан педагогтер мен
психологтердің зерттеулерінде басты назар аударып келеді.
Қазақстан Республикасын "Жоғар білім беру туралы" заңының 9-бабында
"Жоғары оқу орны мамандар даярлауда білімді, ғылым мен білімді ұштастыру,
оқытудың белсенді әдістері, жаңа ақпараттық технологиялар кешенін қолдана
отырып дараландыру негізінде студенттердің шығармашылық және практикалық
қабілеттерін де таныту, қалыптастыру және дамыту үшін мүмкіндіктер туғызу
арқылы жүзеге асырылады" делінген.
Халыққа білім беру тұжырымдамасының негізгі бағытының бірі – жас
ұрпақты тәрбиелеу және білім беру барысында бүкіл оқу - тәрбие үрдісін
жаңаша құру. Осыған байланысты студенттердің білімінің дәрежесін,
мұғалімдердің кәсіптік деңгейін мүмкіндігінше жоғары көтеру негізі
қалануда. Жоғары оқу орындарында оқыту мен тәрбие беру үрдістерін бір –
бірімен байланыстыра отырып студенттердің бойында ғылыми дүниетанымын,
адамгершілік, саяси салаларын, еңбексүйгіштік қасиеттерін қалыптастыру
қажет.
Бұл әрбір оқытушының міндеті болып табылады. Осыған байланысты
студенттердің оқу мерзімінің барлық кезеңіне арналған тәрбие беру жұмысының
біріңғай жоспарлар мен ұстанымдары құрылады. Мамандар дайындау
міндеттерінің жылдам шешілуі үшін бізге оқу – тәрбие үрдісінің барлық
жақтарын бірінші кезекте оқу және әдістемелік жұмысты қайта қарап және оны
қайта іріктеуге тура келеді. Бұл үшін әр түрлі жолдарды қарастыру керек.
Осындай әдістер, жолдар жасалынып, біз оны өзіміздің тәжірибелік
қызметімізде басшылыққа алуымыз қажет.
Педагогика саласында білім беру үрдісінде жалпы танылған "оқу – тәрбие
үрдісіне" ерекше көңіл бөлінуде. Бұл үрдісті Л.Занков жеке тұлғаға білім
беруді "дамыта-оқыта-тәрбиелеу" үрдісі деп атау керектігін айтады.
Білім беру – тиісті оқу орны арқылы ғылыми мағұлмат берудің жолдары.
Білім алудың негізі – оқуда. Білім берудің жалпы және арнайы жүйесі
шеберлікке, дағдыға, белгілі бір кәсіпке, мамандыққа үйрету. Даму дегеніміз
– дүниеде болып жатқан згерістердің сипаты мен бағытын білдіретін ұғым. Оқу
– қоғам өміріндегі әлеуметтік құбылыстарды, дамудың заңдылықтарын түсіндіру
әдістері. Оқу баланың күнделікті өсу ретімен бірге жүргізіліп отырған
үздіксіз жеткізуіне сәйкес құрылады. Ал тәрбие – қоғамдық, өндірістік және
мәдени өмірдің белсенді қатысушысын даярлауды мақсат етіп қойған жеке
адамды қалыптастырудың негізі. Тәрбие отбасы, мектепке дейінгі, мектеп,
мектептен тыс мекемелерде балалар және жастар ұйымының, жұртшылықтың
бірлескен іс - әрекеті арқылы іске асады. Тәрбие оқытумен тығыз байланысты,
сонымен қатар адам тәжірибесіне сол қоғам құрылысы, ғылым мен техниканың
дамуы, мәдениет және өнер, хабар және насихат құралдары ықпал етеді.
Адамның рухани дамуында өзін - өзі тәрбиелеу үлкен рөл атқарады.
Болашақ мамандарды кәсіби даярлаудың маңыздылығы маманның жеке тұлғасы
мен қызметіне деген осы заманғы талаптармен сипатталады, мұның өзі жоғары
оқу орнының педагогикалық үрдісіне жалпы және кәсіби мәдениетті ұдайы
көтеріп отыратындай бағыт – бағдар беру қажеттілуігін туғызады.
Жоғары оқу орындарында болашақ мамандарды түрлі сипатта кәсіби
қоғамдық – саяси, әлеуметтік- мәдени қызметтерге даярлайды, белгілі бір
көлемде нақты білім беріп қана қоймай, сонымен қатар оның адамдармен және
адам үшін жұмыс істей алуын қалайды. Сонымен бірге болашақ маманның бойында
мәдени әлеуетті қалыптастыру қажет, сол мәдени әлеуетті жасай отырып жоғары
оқу орны оның өмір сүруі мен болмысының тәсілдерін анықтап, еңбегінің
мазмұнды да өнімді болуына ықпал етеді.
Жоғары оқу орындары біртұтас даярлық болашақ маман мәдениетін
құрайтын, жан – жақты қамтып, белсенді түрде дамытып отыратын оқу – тәрбие
үрдістерін ұйымдастырудың жоғарғы деңгейін көрсетеді. Яғни жоғары оқу
орындағы білім мен тәрбие беру жүйесі студент жастардың кәсіби мәдениетін
қалыптастыруға бағытталған дәрежеге ие болады.
Болашақ тек қана өркениетті техникалық прогрестің деңгейіне және
экономиканың өсуіне ғана байланысты емес. Ол көбінесе адам игілігі үшін
негізгі әлеуметтік – экономикалық мәселелерді шешуге дайындығы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz