Болашақ мұғалімдердің шығармашылығының мәні мен қазіргі кезеңдегі жағдайы
1 Шығармашылық қызмет
2 Педагогикалық еңбекті шығармашылық процесс ретінде қарастыр
3 Студенттердің шығармашылығын дамыту
4 Формалдық.логикалық сезімнің дамуы
2 Педагогикалық еңбекті шығармашылық процесс ретінде қарастыр
3 Студенттердің шығармашылығын дамыту
4 Формалдық.логикалық сезімнің дамуы
Шығармашылық қызмет көп қырлы объективті және субъективті процесс. Шығармашылық қызмет пен шеберліктің биік деңгейінің аралығында өзара байланыстылық бар. Шығармашылық қызмет объективті жағдайда жаңалықты ашу болса, субъективті жағдайда жаңа білімді меңгеру болып табылады. Белгілі психолог Б. М. Пеплов шығармашылық қызмет деп, сөздің өзіне тән мағынасында алғанда, қоғамдық құны жаңа, бірегей өнімдер беретін қызмет аталады.
Бастауыш сыныптарға оқу-тәрбие процесінің ерекшеліктерін ескере отырып, мұғалім қызметінің оқушылармен жұмыс тәсілдері, принциптері, формалары, оларға деген ізгілікті қарым-қатынасына негізделеді. Мұғалім балалар ұжымына оптимизм, ынтымақтастық пен жолдастық рухын орната отырып, әр оқушының өз күшіне деген сенімін ұштай білуі керек.
Мұғалім мамандығы жасандылыққа, уақыт талабынан қалыс қалуға төзбейді. өмірін осыған арнаған адамда өз шәкірттеріне дарытқысы келетін барлық қасиеттер болуы керек. Жаңа адамды тек жаңа адам ғана тәрбиелеуі тиіс. Біздің қоғамдағы мұғалім балаларды болашақ туралы арманмен жігерлендіру үшін, оларды алдағы мұраттарға қазірден үйрететін болашақтың адамы. Егер былай десем қателеспес едім деп ойлаймын: мұғалімнің өзі тұлға болуы тиіс, немесе, өнегелі адамды тек өнегелі адам ғана тәрбиелейді; оның өзі биік парасатты тек ізгі жан дүниесімен ғана балаға дарытуға болады; ол міндетті түрде жан-жақты сауатты және шығармашылық адамы болуы тиіс немесе танымға деген құштарлық отымен өзі өртенген адам ғана құштарлық отын тұтандыра алады; мұғалім патриот және интернационалист болуы керек немесе Отанға деген сүйіспеншілікті өз Отанын сүйетін адам ғана оята алады. Мұғалім балалармен сөйлескен кезінде жалған, анайы лебіздерге, дөрекілікке, төзімсіздікке, ашу-ызаға жол бермеуі тиіс. Балаларға жиі-жиі дауыс көтеріп, өзін-өзі ұстай білмейтін ұстаз оқушыларды кішіпейілдікке, ізеттілікке үйрете алмайды.
Бастауыш сынып балалары үшін ең бедел- ол мұғалім. Бастауыш сынып оқушылары өздерінің ұстазына, олардың біліміне, талас тудыратын сұрақтарды шешу, әркімнің тәртібі мен табыстарын бағалау кезіндегі әділдігіне сенеді. Мұғалімнің біріншіден, балалар арсында өз беделін сақтап, нығайтып, екіншіден, оны әр оқушыны адам етіп қалыптастыруға игі ықпал етуге етуге пайдалану үшін оның маңызы өте зор. Баларадың өз мұғалімін жақсы көруі қажет пе? әрине қажет. Тәрбие ықпалы игі өркен жаюы үшін қажетті шарт. Сондықтан балалар мұғалімді өзінің жан дүниесін жарқырататын досы, тәлімгері, жетекшісі ретінде көруі үшін өзінің қалай ұстануы хақында ұстаздың ойланғаны жөн. Бастауыш сынып оқушысы кез-келген білімді мұғалім арқылы қабылдайды. Ол оқу мен ұстазды ажыратпайды. Егер бала мұғалімді жақсы көрсе, демек ол оқуды да жақсы көреді. Мектепті де, сабақтарды да, кітаптарды да жақсы көреді. Мұғалімді жақсы көрмей одан қаймықса, демек ол оқуды азап көреді, қиналады, мектепке құлқы соқпайды. Жақсы көрген мұғалімнің пікірі, бағасы оқушы үшін адамдарға, олардың қимыл ісіне қарым-қатынас жасаудың нұсқасы болып табылады. Сүйікті ұстаз – оқушының өмірге қарайтын мөлдір де таза әйнегі, ол «әйнектің» өзін аңғармайды, бірақ таным терезесінен көрінетін заттар мен құбылыстарға зор мейірлене мейлінше құштарлана таңырқац, мақтана қуана, шұқшия қарайды, «неліктен?» « ал егер басқаша болса ше?» деген сияқты сансыз сұрақтар қояды, күдігін, тұжырымын, ой қорытындысын, көзқарасын, адамгершілік түсінігі мен позициясын айтады. Жақсы көретін мұғалімнің сабағы- мұның өзі таным құштарлығына көкірек толтыра тыныс алу; ұстаздың тәлімгерлігін, адамгершілік-этикалыө тәлімгерлігін, пікірлерін бала өзін орнықтыратын бірден-бір дұрыс позиция деп қабылдайды. Бірақ егер бала мұғалімді жек көрсе, одан қаймықса, онда ақиқат терезесі баланың бір нәрсені соншалық қинала көретіні және жалпы оған қинала қарайтын қисық айнаға айналады.
Бастауыш сыныптарға оқу-тәрбие процесінің ерекшеліктерін ескере отырып, мұғалім қызметінің оқушылармен жұмыс тәсілдері, принциптері, формалары, оларға деген ізгілікті қарым-қатынасына негізделеді. Мұғалім балалар ұжымына оптимизм, ынтымақтастық пен жолдастық рухын орната отырып, әр оқушының өз күшіне деген сенімін ұштай білуі керек.
Мұғалім мамандығы жасандылыққа, уақыт талабынан қалыс қалуға төзбейді. өмірін осыған арнаған адамда өз шәкірттеріне дарытқысы келетін барлық қасиеттер болуы керек. Жаңа адамды тек жаңа адам ғана тәрбиелеуі тиіс. Біздің қоғамдағы мұғалім балаларды болашақ туралы арманмен жігерлендіру үшін, оларды алдағы мұраттарға қазірден үйрететін болашақтың адамы. Егер былай десем қателеспес едім деп ойлаймын: мұғалімнің өзі тұлға болуы тиіс, немесе, өнегелі адамды тек өнегелі адам ғана тәрбиелейді; оның өзі биік парасатты тек ізгі жан дүниесімен ғана балаға дарытуға болады; ол міндетті түрде жан-жақты сауатты және шығармашылық адамы болуы тиіс немесе танымға деген құштарлық отымен өзі өртенген адам ғана құштарлық отын тұтандыра алады; мұғалім патриот және интернационалист болуы керек немесе Отанға деген сүйіспеншілікті өз Отанын сүйетін адам ғана оята алады. Мұғалім балалармен сөйлескен кезінде жалған, анайы лебіздерге, дөрекілікке, төзімсіздікке, ашу-ызаға жол бермеуі тиіс. Балаларға жиі-жиі дауыс көтеріп, өзін-өзі ұстай білмейтін ұстаз оқушыларды кішіпейілдікке, ізеттілікке үйрете алмайды.
Бастауыш сынып балалары үшін ең бедел- ол мұғалім. Бастауыш сынып оқушылары өздерінің ұстазына, олардың біліміне, талас тудыратын сұрақтарды шешу, әркімнің тәртібі мен табыстарын бағалау кезіндегі әділдігіне сенеді. Мұғалімнің біріншіден, балалар арсында өз беделін сақтап, нығайтып, екіншіден, оны әр оқушыны адам етіп қалыптастыруға игі ықпал етуге етуге пайдалану үшін оның маңызы өте зор. Баларадың өз мұғалімін жақсы көруі қажет пе? әрине қажет. Тәрбие ықпалы игі өркен жаюы үшін қажетті шарт. Сондықтан балалар мұғалімді өзінің жан дүниесін жарқырататын досы, тәлімгері, жетекшісі ретінде көруі үшін өзінің қалай ұстануы хақында ұстаздың ойланғаны жөн. Бастауыш сынып оқушысы кез-келген білімді мұғалім арқылы қабылдайды. Ол оқу мен ұстазды ажыратпайды. Егер бала мұғалімді жақсы көрсе, демек ол оқуды да жақсы көреді. Мектепті де, сабақтарды да, кітаптарды да жақсы көреді. Мұғалімді жақсы көрмей одан қаймықса, демек ол оқуды азап көреді, қиналады, мектепке құлқы соқпайды. Жақсы көрген мұғалімнің пікірі, бағасы оқушы үшін адамдарға, олардың қимыл ісіне қарым-қатынас жасаудың нұсқасы болып табылады. Сүйікті ұстаз – оқушының өмірге қарайтын мөлдір де таза әйнегі, ол «әйнектің» өзін аңғармайды, бірақ таным терезесінен көрінетін заттар мен құбылыстарға зор мейірлене мейлінше құштарлана таңырқац, мақтана қуана, шұқшия қарайды, «неліктен?» « ал егер басқаша болса ше?» деген сияқты сансыз сұрақтар қояды, күдігін, тұжырымын, ой қорытындысын, көзқарасын, адамгершілік түсінігі мен позициясын айтады. Жақсы көретін мұғалімнің сабағы- мұның өзі таным құштарлығына көкірек толтыра тыныс алу; ұстаздың тәлімгерлігін, адамгершілік-этикалыө тәлімгерлігін, пікірлерін бала өзін орнықтыратын бірден-бір дұрыс позиция деп қабылдайды. Бірақ егер бала мұғалімді жек көрсе, одан қаймықса, онда ақиқат терезесі баланың бір нәрсені соншалық қинала көретіні және жалпы оған қинала қарайтын қисық айнаға айналады.
Болашақ мұғалімдердің шығармашылығының мәні мен қазіргі кезеңдегі жағдайы.
Шығармашылық қызмет көп қырлы объективті және субъективті процесс.
Шығармашылық қызмет пен шеберліктің биік деңгейінің аралығында өзара
байланыстылық бар. Шығармашылық қызмет объективті жағдайда жаңалықты ашу
болса, субъективті жағдайда жаңа білімді меңгеру болып табылады. Белгілі
психолог Б. М. Пеплов шығармашылық қызмет деп, сөздің өзіне тән мағынасында
алғанда, қоғамдық құны жаңа, бірегей өнімдер беретін қызмет аталады.
Бастауыш сыныптарға оқу-тәрбие процесінің ерекшеліктерін ескере
отырып, мұғалім қызметінің оқушылармен жұмыс тәсілдері, принциптері,
формалары, оларға деген ізгілікті қарым-қатынасына негізделеді. Мұғалім
балалар ұжымына оптимизм, ынтымақтастық пен жолдастық рухын орната отырып,
әр оқушының өз күшіне деген сенімін ұштай білуі керек.
Мұғалім мамандығы жасандылыққа, уақыт талабынан қалыс қалуға
төзбейді. өмірін осыған арнаған адамда өз шәкірттеріне дарытқысы келетін
барлық қасиеттер болуы керек. Жаңа адамды тек жаңа адам ғана тәрбиелеуі
тиіс. Біздің қоғамдағы мұғалім балаларды болашақ туралы арманмен
жігерлендіру үшін, оларды алдағы мұраттарға қазірден үйрететін болашақтың
адамы. Егер былай десем қателеспес едім деп ойлаймын: мұғалімнің өзі тұлға
болуы тиіс, немесе, өнегелі адамды тек өнегелі адам ғана тәрбиелейді; оның
өзі биік парасатты тек ізгі жан дүниесімен ғана балаға дарытуға болады; ол
міндетті түрде жан-жақты сауатты және шығармашылық адамы болуы тиіс немесе
танымға деген құштарлық отымен өзі өртенген адам ғана құштарлық отын
тұтандыра алады; мұғалім патриот және интернационалист болуы керек немесе
Отанға деген сүйіспеншілікті өз Отанын сүйетін адам ғана оята алады.
Мұғалім балалармен сөйлескен кезінде жалған, анайы лебіздерге, дөрекілікке,
төзімсіздікке, ашу-ызаға жол бермеуі тиіс. Балаларға жиі-жиі дауыс көтеріп,
өзін-өзі ұстай білмейтін ұстаз оқушыларды кішіпейілдікке, ізеттілікке
үйрете алмайды.
Бастауыш сынып балалары үшін ең бедел- ол мұғалім. Бастауыш сынып
оқушылары өздерінің ұстазына, олардың біліміне, талас тудыратын сұрақтарды
шешу, әркімнің тәртібі мен табыстарын бағалау кезіндегі әділдігіне сенеді.
Мұғалімнің біріншіден, балалар арсында өз беделін сақтап, нығайтып,
екіншіден, оны әр оқушыны адам етіп қалыптастыруға игі ықпал етуге етуге
пайдалану үшін оның маңызы өте зор. Баларадың өз мұғалімін жақсы көруі
қажет пе? әрине қажет. Тәрбие ықпалы игі өркен жаюы үшін қажетті шарт.
Сондықтан балалар мұғалімді өзінің жан дүниесін жарқырататын досы,
тәлімгері, жетекшісі ретінде көруі үшін өзінің қалай ұстануы хақында
ұстаздың ойланғаны жөн. Бастауыш сынып оқушысы кез-келген білімді мұғалім
арқылы қабылдайды. Ол оқу мен ұстазды ажыратпайды. Егер бала мұғалімді
жақсы көрсе, демек ол оқуды да жақсы көреді. Мектепті де, сабақтарды да,
кітаптарды да жақсы көреді. Мұғалімді жақсы көрмей одан қаймықса, демек ол
оқуды азап көреді, қиналады, мектепке құлқы соқпайды. Жақсы көрген
мұғалімнің пікірі, бағасы оқушы үшін адамдарға, олардың қимыл ісіне қарым-
қатынас жасаудың нұсқасы болып табылады. Сүйікті ұстаз – оқушының өмірге
қарайтын мөлдір де таза әйнегі, ол әйнектің өзін аңғармайды, бірақ таным
терезесінен көрінетін заттар мен құбылыстарға зор мейірлене мейлінше
құштарлана таңырқац, мақтана қуана, шұқшия қарайды, неліктен? ал егер
басқаша болса ше? деген сияқты сансыз сұрақтар қояды, күдігін, тұжырымын,
ой қорытындысын, көзқарасын, адамгершілік түсінігі мен позициясын айтады.
Жақсы көретін мұғалімнің сабағы- мұның өзі таным құштарлығына көкірек
толтыра тыныс алу; ұстаздың тәлімгерлігін, адамгершілік-этикалыө
тәлімгерлігін, пікірлерін бала өзін орнықтыратын бірден-бір дұрыс позиция
деп қабылдайды. Бірақ егер бала мұғалімді жек көрсе, одан қаймықса, онда
ақиқат терезесі баланың бір нәрсені соншалық қинала көретіні және жалпы
оған қинала қарайтын қисық айнаға айналады.
Өз ұстазын ұнатып, оған сеніп, соңынан еруі үшін балалар одан не
көруі керек?
Біріншіден, олардың бәрін және әрқайссысын түсіне білуі керек.
Оқушылар өздеріне әрдайым көмекке келіп, табыстарына қуанатын, сәтсіздікке
ұшыраған сәтте көңілдерін көтеретін мұғаліммен қарым- қатынас жасау
соншалық қызықты екенін сезінуі тиіс.
Балаларды түсіну- мұның өзі олардың кейпін кию, олармен бірге
қуанып, бірге күйіну, олардың өмірін шешу деген болатын Н. К. Крупская.
Екіншіден, асқан кеңпейілділік, мейірімділік, қайырымдылық,
сезімталдық. Мұның өзі не істегің және қалай істегің келсе де істе, саған
бәрі кешірімді дегенді әсте білдірмейді. Жоқ, қайта керісінше, мұғалім
өзінің алдында бала албырттығын, теріс қылығын, өзімшілдігін тежеуге тырысу
үшін мұғалім талапты болуы тиіс. Әйтсе де сонымен бірге мұғалімнің күйіне,
көндіге кешіре, көмектесе білетіндігін баланың өз тәжірибесінде сезінуі
қажет.ізеттілік пен қайырымдылық білім алудың күрделі еңбегіндегі табиғи
құбылыс ретінде оқушыларды ң сәтсіздіктеріне төзімділікті, ұстанымдылықты,
қатынасты тудырады. Бастауыш сынып оқушыларының, әсіресе алты жастағылардың
жиі қателесуі, есепті түсіне алмай қиналуы, елеңдеу және тағы басқалар
болуы мүмкін. Қадам басқан сайын мұғалімнің ескерту жасауына, реніш
білдіруіне, сабырсыздануына, ата-аналарынан көмек сұрауына сылтау табылады.
Алайда ұстаз төзімділігінің мәні оқушының қиындықты жеңуіне тілектестікпен,
ибалылықпен көмектесе, келіспеушілік ситуациясын байсалды шеше, өзіндік
адамгершілік сезімін білуде. Педагогикалық төзімділік- мұның өзі тәртәп
бұзумен, сылбырлықпен, білімсіздікпен ымыраласу емес, керісінше оқушының
күш-жігеріне, мүмкіндіктерін оптимистік тұрғыдан білуге оның өзіндік
психологиялық ерекшеліктеріне арқа сүйеу.
Үшіншіден, әр баланың өскеніне, ер жеткеніне, жетілгеніне қуана
білуін көруі керек. Тек осындай жағдайда ғана бала өзінің ілгерілеуін
байқап, өзі мен өзінің күшіне сене алады. Оны сыйлайды, оған сенеді, оны
тыңдайды, ол ұжымға да керек. Ол мұғалімне де қызғылықты, олар бір-біріне
сенеді, ізгі көңіл-күйінің осы бір әсерінің бәрі де болғпн оқушыдан
ажырамауы тиіс.
Балалар ұйымында өзара түсінісу, жолдастық, өзара көмек, қайырымдылық
және кішіпейілдік рухының орнатылуы тұтасымен мұғалімге, оның өз
оқушыларымен қарым-қатынасының парасаттылығына байланысты. Тек осы жағдайда
ғана балалар меңгерген білім программалар мен оқулықтарда қарастырылған
тәрбиелік және дамытқыш әрекет ете алады.
П. Ф. Каптеров енгізген педагогикалық процесс ұғымы балаларды
оқыту, тәрбиелеу, жетілдіру, қалыптастыру, үйрету процесінің мәнін қамтиды.
Бұл процестердің нақтылы практикады бір-бірімен тамырлас жататыны соншалық,
бір-бірінен ажыратып алу тым қиын. Педагогикалық процеске жалпы сипаттама
бере келіп, П. Ф. Каптеров былау деп жазды педагогикалық процесс өзіне
тән негізгі екі белгіні түйістіреді, олар: организмнің өзіндік дамуына
жүйелі түрдегі көмек және адамның жан-жақты жетілуі (Каптеров. П. Ф. Избр.
Пед. Соч. М., 1982. С. 170).
Мен ең алдымен өзі жетілу, өзіндік даму жөніндегі пікірге көңіл
аударғым келеді. өзіндік даму деген не, педагогикалық процесте оған қалай
көмектесу керек? П. Ф. Каптеровтің өзіндік даму және оның педагогикалық
процеспен ара қатынасының мәні жөніндегі айтқандарын неғұрлым кеңірек
келтірейік: Педагогикалық процесс шығармашылық сипаты бар, белгілі орта
бар. Осы деректер болып тұрған сәтте организм мен ортаның қасиеттері
анықтайтын өзіндік даму процесі дереу басталады. Ол процесс өзіне тән
заңдщарға сәйкес организм әсерлерді қозғалысқа келтіріп, өңдеу және соның
ықпалымен жұмыс істеу қажеттігі арқылы жүруі. Бүкіл процесс қайталанбайтын
шығармашылық сипатқа ие болып, тосын нұсқау бойынша емес, органикалық
қажеттілік бойынша жүреді. Педагогикалық шығармаларды дербес жұмысты дамыту
жөнінде көп айтылады, сонымен бірге дамытуға қамқорлық жасау қажеттігі осы
қасиеттің құндылығынан туындайды. Бірақ дербес жұмыс ең оның өмірде
қолданылатындығынан емес, оның педагогикалық процестің- шығармашылық
өзіндік дамудың мәніне жауап беретіндігімен маңызды болып отыр. Дербес
жұмыстан басқаша жолмен адам жетіле де алмайды: оның табиғаты осындай.
Тәрбие мен білім беру көп ретте адамның өздігінен шығармашылық дамуына
қарсы қиянкескі күрес сипатында болып, оны ескіше, мезі қылған жолмен
жүргізу мақсатымен күні бұрын дайындалған шектеуге қарай тықсырады, тәрбие
беру ісінің жалпыға бірдей ықтиярсық жүргізілгенінің өзінде де дербестік
жайында болып отыр. Шын мәнісіндегі, бұрмаланбаған педагогикалық процесс
әрі еркін, әрі қажетті, өйткені ол өздігінен даму процесі болып табылады.
Мұнда дербес құбылыс лажсыз құбылыс. Ал егер тәрбие мен білім беру
ықтиярсыз жүргізілетін болса, онда дербес жұмыс жөнінде сөз қозғпудың
керегі де жоқ, бұл мен не деймін, қызым не дейдінің кері, қисыны жоқ
нәрсені қиюластырғанмен бірдей (Каптеров. П. Ф. Избр. Пед. Соч. М., 1982.
С.162).
Бұл топшылауда педагогикалық және психологиялық құнды көп идеялар
бар. Ең бастысы организмге және өздігінен даму процесі мен өздігінен дамуға
қарсы бағытталған педагогикалық процесс екеуінің өзара қайтсе де
қақтығысатындығында және адамның қалыптасуын бұрмалап жіберетінніде болып
отыр. Өздігінен даму өзіндік қызмет, педагогикалық процесс біртұтас болуы
тиіс, ал олардың соңғысы айқындауыш роль атқарады. Есеюге көмектесу баланың
дамуын, іс-қимылын, қалыптасуын қоғамның адамға қоятын талаптарына сәйкес
бағыттауды білдіреді. Көмектесу ықтиярсыз көндіруді, қыспақты және жасанды
тоқыратуды немесе керісінше дамуды жеделдетуді білдірмейді. өздігінен
дамудың тенденциялары есепке алып, түсіну, баланы оған баулу педагогикалық
процестің өктемдігіне жол бермейді.
Егер оқыту баланың өзіндік ерекшеліктері мен талаптары есепке
алынбастан құрылып, ол педагогикалық ықпалға іштей қарсылық білдіре
алмайды. Оқу оған ауыр жүк болады деп топшылаған жағдайда ғана оқыту
өктемдік сипатқа ие болады. Мұндау тәсіл кезінде қызметтің оқыту немесе,
басқадай түрлеріне назар аударылмайды ал, баланың өзі жаңарудың, ұстаз
талаптарына бағынудың объектісі ретінде қарастырылады.
Мұндай жағдайда бүкіл бағалау қызметі- мұғалімнің құдіретінде: ол
өзіне шақырады, сұрақтар қояды, тексереді, бақылайды, баға қояды дәне т,б
жүзеге асырады. Сонымен қатар себептердің мазмұны мен пікірлері, ынталылық,
әуесқойлық, бейімділік емс, білімді өздігінен игеру, оны меңгерудің сапсы,
белгілі іскерлік пен дағдыларды игеру деңгей бағалай затына айналады.
Сөйтіп білімге қатысы бар адамның өз басы мен моральдік-этикалық
байлықтарын емес, оқушылардың сапасына, репродуктивті ойлауына, жүріп-тұру
ережесінің формальді орындалуына сүйенеді. Басқаша айтқанда, бұл жерде ең
бастысы оқушының оқу тапсырмаларын себебі бар қандай негізде (құлқымен
бе, әлде құлықсыз ба, танымдық қажеттілігін қанағаттандыру үшін бе, әлде
ұстаз бен ата-анасы тарапынан жаза алмас үшін бе) орындайтындығында емес,
білімді меңгеру деңгйінде, олардың программаларды белгіленген мөлшерге
сәйкестігінде болып отыр.
Педагогика процесінің құрылымына өктемдік ету мұғалім мен оқушылардың
өзара қатын.асында тәжіне тудырып, балаларды үрейлендіреді, ұстазға да жек
көрінішті етіп, олардың адамгершілігін кемітеді; оқудың ең басты нәтижесі
ретіндк бағаны нысанаға алады. Бастауыш сыныптарда императивті білім
беруді дамытуға көмектеспейтін осы және басқа да факторлардың әсері әлі
айқын көріне қойған жоқ. Оқушы өзін жеке адам ретінде әлі сезінбейді,
сөйтіп, мұғалімге сөзсіз бағынады. Алайда, өз ынтасының тежеліп, пікірімен
және тілегімен есептеспейтіндігінде біртіндеп дағдылана отырып, бала
белсенді таным, бірлескен ( творчествалық) шығармашылық, дербес жұмыс,
дербестік пен есею қызығынан тыс қалған мектеп өміріне бұлыңғыр наразылық
сезімін басынан барған сайын көбірек кешеді. Соның нәтижесінде тәрбие
трагедиясы қайтсе де болады. Мұғалім мен тәрбиешінің ниетіне қарсы тұру
балаға тән деген түсінік қайдан шыққан? Шынында да балалар әрдайым оқу
оқып, тәрбие алғысы келмей ме? Бұл сұрақтың жауабы баланы танытып,
тәрбиелейтін және білім беретін жағдайларға, яғни педагогикалық процестің
сипаты мен бағытына байланысты.
Ұзақ уақыт бойында оқушы оқытудың өктемдік тәсілі, өктем
педагогикалыө процесс жағдайында танылып келді. Бұған дейін мектепке
ынтығып келген баланың кейін білімге селсоқ қарап, біртіндеп оқуға
ынтасының жойылуы мұғалімнің жек көріп кетуі ықтимал. Мұны өзі мәжбүр
еткізудің еріксіз, көндірудің жеке адам ретінде мойындамаудың , есеюіне
ықпал ететін толыққанды өмір сүру талабын кемсітудің салқынына болады.
Мұндай жағдайда балалар өздеріне ұқсамайтын басқа адамға айналады және
оларды сыртынан бақылай отырып, оқығысы келмейді, сондықтан оларды мәжбүр
еткізу керек, ал тәртіптің қабылданған нормаларына оларды ңбағынуы үшін
талапшылдық пен қаталдық керек деген теріс қорытынды жасауға болады.
Шығармашылық сөзінің төркіні, этимологиясы шығару, ойлап табу
дегенге саяды. Демек, жаңа нәрсе ойлап табу деп түсіну керек. Философиялық
сөздікте ... шығармашылық- қайталанбайтын, тарихи-қоғамдық мәні бар,
жоғары сападағы жаңалық ашатын іс-әрекет,- деп түсіндіреді. Көрнекті
психолог Л. С. Выготский Шығармашылық деп жаңалық ашатын әрекетті
атаған. Ал, осы мәселені терең зерттеген психологтардың бірі Я. А.
Пономарев шығармашылықты даму ұғымымен қатар қояды. өйткені әрбір
жаңалық, әсіресе интеллектуалдық тұрғыда болса, ол адамның психикасын
жаңа сапалық деңгейге көтереді деп есептейді. Бұл пікір бүгінгі күнгі
біртұтас педагогикалық талаптарына сәйкес келеді.
Соңғы жылдары шығармашылық сөзімен жаңалықпен қатар
бастамалылық, белсенділік ұғымдары астарласа қолданылып жүр.
Шығармашылық- өте күрделі психологиялық процесс. Ол іс-әрекеттің түрі
болғандықтан, тек адамға ғана тән.
Педагогикалық еңбекті шығармашылық процесс ретінде қарастырған В. А.
Кан-Колик, Н. Д. Никандровтың зерттеулерінде, ұстаз шығармашылығының
психологиялық негіздері, мұғалімнің жеке шығармашылығын қалыптастыру
жолдары қарастырылады.
Шығармашылық туралы зерттеулердегі ойлар мен тұжырымдарды негізге ала
отырып, оны мына төмендегідей ерекшеліктермен сипатталатын адам іс-әрекеті
адам іс-әрекеті деп қорытынды жасауға болады:
- шығармашылықты тудыратын қарама-қайшылықтың болуы;
- әлеуметтік немесе жеке адамға деген мәнінің болуы;
- шығармашылыққа арналған шарттардың, жағдайлардың болуы;
- шығармашыл тұлғаның жекелік қасиеттерінің болуы;
- нәтиженің жаңалығы, сонылығы.
Сонымен, Педагогикалық шығармашылық дегеніміз- педагогикалық қарама-
қайшылықтарды шешуге бағытталған, ол үшін жекелік қасиеттердің болуын талап
ететін, нәтижеде әлеуметтік не адам үшін мәні бар соны жаңалыққа әкелетін
адамның іс-әрекеті.
Педагогикалық шығармашылық бірнеше кезеңдерден тұрады:
1. Айқын және дұрыс қойылған мақсат;
2. Күшті жұмылдыру, қосымша мәліметтер іздеу;
3. Жасырын идеялар, идеалдық, идеядан реалдық идеяны іздеу;
4. интуицияның оянуы;
5. Идеалдық идеяны реалдық идеяға айналдыру және оны педагогикалық үрдіспен
байланыстыру;
6. Нақты педагогикалық үрдіспен сәйкестендірілген реалдық идеяны жүзеге
асыруды ұйымдастыру;
7. Нәтиженің дұрыстығын тексеру.
Жалпы алғанда педагогикалық процестегі шығармашылық әрекет деп И. Я.
Лернер айтқандай, білім, білік, дағдыны жаңа жағдайға тасымалдай білуді,
жаңа шешім табуды айтады. Педагогикалық шығармашылық тәрбие үрдісінде де,
оқыту процесінде де өз бойындағы білім, білік, дағдыны жаңа жағдайға
тасымалдайды, оларды жаңа жағдайға бейімдейді. Мәселен, бастауыш сыныптарда
өткізілетін тәрбие сағаттары мұғалімнің өз идеясын реалдық жағдайға
бейімдейді, ол идея тәрбие сағатының негізгі, өзекті, келелі мәселесіне
айналады. Мұғалім өзекті мәселенің айналасына өзінің білім, біліктілігін
топтайды. Мұғалімнің ұйымдастыру шығармашылығының да мәні ерекше. әсіресе,
оқушылардың белсенділігін ұйымдастыру шығармашылығы.
Болашақ бастауыш сынып мұғалімдеріне педагогикалық пәндерді оқыту
барысында тәрбие сағаттарын ұйымдастыру формаларына, мазмұндық әдістері мен
тәсілдеріне, әсіресе оқушылардың белсенділігін ұйымдастыруға ерекше көңіл
бөлу керек екендігіне назар аудара отырып, тәрбие сағаттарының тақырыбын
анықтау барысында олардың шығармашылығын дамытуға болады. Тәрбие сағатының
тақырыбы келелі мәселеге айналып, сонымен бірге өте нақты, ерекше тартымды
болуы тиіс. Мәселен, Құстар- біздің досымыз, Көркем қала- Астанам,
Қазақстан болашағы білімде т.с.с. Тәрбие сағатының тақырыбы оның өзекті
мәселесін, мақсатын, даму бағытын айқындайды. Бұл болашақ бастауыш сынып
мұғалімдерінің шығармашылығын дамытудың 1-кезеңі болып табылады.
Студенттердің шығармашылығын дамытудың екінші кезеңі тәрбие сағатының
сценариын жазу. Сценарий жазу студенттердің көп ізденуін керек ететін
кезең. Атап айтқанда тақырыпқа байланысты сөйлемдерді құрастыру,
жазушылардың еңбектерінен тақырыпқа байланысты сөйлемдерді іздестіру,
ақындардың өлеңдерін таңдау және оларды орынды пайдалану, ... жалғасы
Шығармашылық қызмет көп қырлы объективті және субъективті процесс.
Шығармашылық қызмет пен шеберліктің биік деңгейінің аралығында өзара
байланыстылық бар. Шығармашылық қызмет объективті жағдайда жаңалықты ашу
болса, субъективті жағдайда жаңа білімді меңгеру болып табылады. Белгілі
психолог Б. М. Пеплов шығармашылық қызмет деп, сөздің өзіне тән мағынасында
алғанда, қоғамдық құны жаңа, бірегей өнімдер беретін қызмет аталады.
Бастауыш сыныптарға оқу-тәрбие процесінің ерекшеліктерін ескере
отырып, мұғалім қызметінің оқушылармен жұмыс тәсілдері, принциптері,
формалары, оларға деген ізгілікті қарым-қатынасына негізделеді. Мұғалім
балалар ұжымына оптимизм, ынтымақтастық пен жолдастық рухын орната отырып,
әр оқушының өз күшіне деген сенімін ұштай білуі керек.
Мұғалім мамандығы жасандылыққа, уақыт талабынан қалыс қалуға
төзбейді. өмірін осыған арнаған адамда өз шәкірттеріне дарытқысы келетін
барлық қасиеттер болуы керек. Жаңа адамды тек жаңа адам ғана тәрбиелеуі
тиіс. Біздің қоғамдағы мұғалім балаларды болашақ туралы арманмен
жігерлендіру үшін, оларды алдағы мұраттарға қазірден үйрететін болашақтың
адамы. Егер былай десем қателеспес едім деп ойлаймын: мұғалімнің өзі тұлға
болуы тиіс, немесе, өнегелі адамды тек өнегелі адам ғана тәрбиелейді; оның
өзі биік парасатты тек ізгі жан дүниесімен ғана балаға дарытуға болады; ол
міндетті түрде жан-жақты сауатты және шығармашылық адамы болуы тиіс немесе
танымға деген құштарлық отымен өзі өртенген адам ғана құштарлық отын
тұтандыра алады; мұғалім патриот және интернационалист болуы керек немесе
Отанға деген сүйіспеншілікті өз Отанын сүйетін адам ғана оята алады.
Мұғалім балалармен сөйлескен кезінде жалған, анайы лебіздерге, дөрекілікке,
төзімсіздікке, ашу-ызаға жол бермеуі тиіс. Балаларға жиі-жиі дауыс көтеріп,
өзін-өзі ұстай білмейтін ұстаз оқушыларды кішіпейілдікке, ізеттілікке
үйрете алмайды.
Бастауыш сынып балалары үшін ең бедел- ол мұғалім. Бастауыш сынып
оқушылары өздерінің ұстазына, олардың біліміне, талас тудыратын сұрақтарды
шешу, әркімнің тәртібі мен табыстарын бағалау кезіндегі әділдігіне сенеді.
Мұғалімнің біріншіден, балалар арсында өз беделін сақтап, нығайтып,
екіншіден, оны әр оқушыны адам етіп қалыптастыруға игі ықпал етуге етуге
пайдалану үшін оның маңызы өте зор. Баларадың өз мұғалімін жақсы көруі
қажет пе? әрине қажет. Тәрбие ықпалы игі өркен жаюы үшін қажетті шарт.
Сондықтан балалар мұғалімді өзінің жан дүниесін жарқырататын досы,
тәлімгері, жетекшісі ретінде көруі үшін өзінің қалай ұстануы хақында
ұстаздың ойланғаны жөн. Бастауыш сынып оқушысы кез-келген білімді мұғалім
арқылы қабылдайды. Ол оқу мен ұстазды ажыратпайды. Егер бала мұғалімді
жақсы көрсе, демек ол оқуды да жақсы көреді. Мектепті де, сабақтарды да,
кітаптарды да жақсы көреді. Мұғалімді жақсы көрмей одан қаймықса, демек ол
оқуды азап көреді, қиналады, мектепке құлқы соқпайды. Жақсы көрген
мұғалімнің пікірі, бағасы оқушы үшін адамдарға, олардың қимыл ісіне қарым-
қатынас жасаудың нұсқасы болып табылады. Сүйікті ұстаз – оқушының өмірге
қарайтын мөлдір де таза әйнегі, ол әйнектің өзін аңғармайды, бірақ таным
терезесінен көрінетін заттар мен құбылыстарға зор мейірлене мейлінше
құштарлана таңырқац, мақтана қуана, шұқшия қарайды, неліктен? ал егер
басқаша болса ше? деген сияқты сансыз сұрақтар қояды, күдігін, тұжырымын,
ой қорытындысын, көзқарасын, адамгершілік түсінігі мен позициясын айтады.
Жақсы көретін мұғалімнің сабағы- мұның өзі таным құштарлығына көкірек
толтыра тыныс алу; ұстаздың тәлімгерлігін, адамгершілік-этикалыө
тәлімгерлігін, пікірлерін бала өзін орнықтыратын бірден-бір дұрыс позиция
деп қабылдайды. Бірақ егер бала мұғалімді жек көрсе, одан қаймықса, онда
ақиқат терезесі баланың бір нәрсені соншалық қинала көретіні және жалпы
оған қинала қарайтын қисық айнаға айналады.
Өз ұстазын ұнатып, оған сеніп, соңынан еруі үшін балалар одан не
көруі керек?
Біріншіден, олардың бәрін және әрқайссысын түсіне білуі керек.
Оқушылар өздеріне әрдайым көмекке келіп, табыстарына қуанатын, сәтсіздікке
ұшыраған сәтте көңілдерін көтеретін мұғаліммен қарым- қатынас жасау
соншалық қызықты екенін сезінуі тиіс.
Балаларды түсіну- мұның өзі олардың кейпін кию, олармен бірге
қуанып, бірге күйіну, олардың өмірін шешу деген болатын Н. К. Крупская.
Екіншіден, асқан кеңпейілділік, мейірімділік, қайырымдылық,
сезімталдық. Мұның өзі не істегің және қалай істегің келсе де істе, саған
бәрі кешірімді дегенді әсте білдірмейді. Жоқ, қайта керісінше, мұғалім
өзінің алдында бала албырттығын, теріс қылығын, өзімшілдігін тежеуге тырысу
үшін мұғалім талапты болуы тиіс. Әйтсе де сонымен бірге мұғалімнің күйіне,
көндіге кешіре, көмектесе білетіндігін баланың өз тәжірибесінде сезінуі
қажет.ізеттілік пен қайырымдылық білім алудың күрделі еңбегіндегі табиғи
құбылыс ретінде оқушыларды ң сәтсіздіктеріне төзімділікті, ұстанымдылықты,
қатынасты тудырады. Бастауыш сынып оқушыларының, әсіресе алты жастағылардың
жиі қателесуі, есепті түсіне алмай қиналуы, елеңдеу және тағы басқалар
болуы мүмкін. Қадам басқан сайын мұғалімнің ескерту жасауына, реніш
білдіруіне, сабырсыздануына, ата-аналарынан көмек сұрауына сылтау табылады.
Алайда ұстаз төзімділігінің мәні оқушының қиындықты жеңуіне тілектестікпен,
ибалылықпен көмектесе, келіспеушілік ситуациясын байсалды шеше, өзіндік
адамгершілік сезімін білуде. Педагогикалық төзімділік- мұның өзі тәртәп
бұзумен, сылбырлықпен, білімсіздікпен ымыраласу емес, керісінше оқушының
күш-жігеріне, мүмкіндіктерін оптимистік тұрғыдан білуге оның өзіндік
психологиялық ерекшеліктеріне арқа сүйеу.
Үшіншіден, әр баланың өскеніне, ер жеткеніне, жетілгеніне қуана
білуін көруі керек. Тек осындай жағдайда ғана бала өзінің ілгерілеуін
байқап, өзі мен өзінің күшіне сене алады. Оны сыйлайды, оған сенеді, оны
тыңдайды, ол ұжымға да керек. Ол мұғалімне де қызғылықты, олар бір-біріне
сенеді, ізгі көңіл-күйінің осы бір әсерінің бәрі де болғпн оқушыдан
ажырамауы тиіс.
Балалар ұйымында өзара түсінісу, жолдастық, өзара көмек, қайырымдылық
және кішіпейілдік рухының орнатылуы тұтасымен мұғалімге, оның өз
оқушыларымен қарым-қатынасының парасаттылығына байланысты. Тек осы жағдайда
ғана балалар меңгерген білім программалар мен оқулықтарда қарастырылған
тәрбиелік және дамытқыш әрекет ете алады.
П. Ф. Каптеров енгізген педагогикалық процесс ұғымы балаларды
оқыту, тәрбиелеу, жетілдіру, қалыптастыру, үйрету процесінің мәнін қамтиды.
Бұл процестердің нақтылы практикады бір-бірімен тамырлас жататыны соншалық,
бір-бірінен ажыратып алу тым қиын. Педагогикалық процеске жалпы сипаттама
бере келіп, П. Ф. Каптеров былау деп жазды педагогикалық процесс өзіне
тән негізгі екі белгіні түйістіреді, олар: организмнің өзіндік дамуына
жүйелі түрдегі көмек және адамның жан-жақты жетілуі (Каптеров. П. Ф. Избр.
Пед. Соч. М., 1982. С. 170).
Мен ең алдымен өзі жетілу, өзіндік даму жөніндегі пікірге көңіл
аударғым келеді. өзіндік даму деген не, педагогикалық процесте оған қалай
көмектесу керек? П. Ф. Каптеровтің өзіндік даму және оның педагогикалық
процеспен ара қатынасының мәні жөніндегі айтқандарын неғұрлым кеңірек
келтірейік: Педагогикалық процесс шығармашылық сипаты бар, белгілі орта
бар. Осы деректер болып тұрған сәтте организм мен ортаның қасиеттері
анықтайтын өзіндік даму процесі дереу басталады. Ол процесс өзіне тән
заңдщарға сәйкес организм әсерлерді қозғалысқа келтіріп, өңдеу және соның
ықпалымен жұмыс істеу қажеттігі арқылы жүруі. Бүкіл процесс қайталанбайтын
шығармашылық сипатқа ие болып, тосын нұсқау бойынша емес, органикалық
қажеттілік бойынша жүреді. Педагогикалық шығармаларды дербес жұмысты дамыту
жөнінде көп айтылады, сонымен бірге дамытуға қамқорлық жасау қажеттігі осы
қасиеттің құндылығынан туындайды. Бірақ дербес жұмыс ең оның өмірде
қолданылатындығынан емес, оның педагогикалық процестің- шығармашылық
өзіндік дамудың мәніне жауап беретіндігімен маңызды болып отыр. Дербес
жұмыстан басқаша жолмен адам жетіле де алмайды: оның табиғаты осындай.
Тәрбие мен білім беру көп ретте адамның өздігінен шығармашылық дамуына
қарсы қиянкескі күрес сипатында болып, оны ескіше, мезі қылған жолмен
жүргізу мақсатымен күні бұрын дайындалған шектеуге қарай тықсырады, тәрбие
беру ісінің жалпыға бірдей ықтиярсық жүргізілгенінің өзінде де дербестік
жайында болып отыр. Шын мәнісіндегі, бұрмаланбаған педагогикалық процесс
әрі еркін, әрі қажетті, өйткені ол өздігінен даму процесі болып табылады.
Мұнда дербес құбылыс лажсыз құбылыс. Ал егер тәрбие мен білім беру
ықтиярсыз жүргізілетін болса, онда дербес жұмыс жөнінде сөз қозғпудың
керегі де жоқ, бұл мен не деймін, қызым не дейдінің кері, қисыны жоқ
нәрсені қиюластырғанмен бірдей (Каптеров. П. Ф. Избр. Пед. Соч. М., 1982.
С.162).
Бұл топшылауда педагогикалық және психологиялық құнды көп идеялар
бар. Ең бастысы организмге және өздігінен даму процесі мен өздігінен дамуға
қарсы бағытталған педагогикалық процесс екеуінің өзара қайтсе де
қақтығысатындығында және адамның қалыптасуын бұрмалап жіберетінніде болып
отыр. Өздігінен даму өзіндік қызмет, педагогикалық процесс біртұтас болуы
тиіс, ал олардың соңғысы айқындауыш роль атқарады. Есеюге көмектесу баланың
дамуын, іс-қимылын, қалыптасуын қоғамның адамға қоятын талаптарына сәйкес
бағыттауды білдіреді. Көмектесу ықтиярсыз көндіруді, қыспақты және жасанды
тоқыратуды немесе керісінше дамуды жеделдетуді білдірмейді. өздігінен
дамудың тенденциялары есепке алып, түсіну, баланы оған баулу педагогикалық
процестің өктемдігіне жол бермейді.
Егер оқыту баланың өзіндік ерекшеліктері мен талаптары есепке
алынбастан құрылып, ол педагогикалық ықпалға іштей қарсылық білдіре
алмайды. Оқу оған ауыр жүк болады деп топшылаған жағдайда ғана оқыту
өктемдік сипатқа ие болады. Мұндау тәсіл кезінде қызметтің оқыту немесе,
басқадай түрлеріне назар аударылмайды ал, баланың өзі жаңарудың, ұстаз
талаптарына бағынудың объектісі ретінде қарастырылады.
Мұндай жағдайда бүкіл бағалау қызметі- мұғалімнің құдіретінде: ол
өзіне шақырады, сұрақтар қояды, тексереді, бақылайды, баға қояды дәне т,б
жүзеге асырады. Сонымен қатар себептердің мазмұны мен пікірлері, ынталылық,
әуесқойлық, бейімділік емс, білімді өздігінен игеру, оны меңгерудің сапсы,
белгілі іскерлік пен дағдыларды игеру деңгей бағалай затына айналады.
Сөйтіп білімге қатысы бар адамның өз басы мен моральдік-этикалық
байлықтарын емес, оқушылардың сапасына, репродуктивті ойлауына, жүріп-тұру
ережесінің формальді орындалуына сүйенеді. Басқаша айтқанда, бұл жерде ең
бастысы оқушының оқу тапсырмаларын себебі бар қандай негізде (құлқымен
бе, әлде құлықсыз ба, танымдық қажеттілігін қанағаттандыру үшін бе, әлде
ұстаз бен ата-анасы тарапынан жаза алмас үшін бе) орындайтындығында емес,
білімді меңгеру деңгйінде, олардың программаларды белгіленген мөлшерге
сәйкестігінде болып отыр.
Педагогика процесінің құрылымына өктемдік ету мұғалім мен оқушылардың
өзара қатын.асында тәжіне тудырып, балаларды үрейлендіреді, ұстазға да жек
көрінішті етіп, олардың адамгершілігін кемітеді; оқудың ең басты нәтижесі
ретіндк бағаны нысанаға алады. Бастауыш сыныптарда императивті білім
беруді дамытуға көмектеспейтін осы және басқа да факторлардың әсері әлі
айқын көріне қойған жоқ. Оқушы өзін жеке адам ретінде әлі сезінбейді,
сөйтіп, мұғалімге сөзсіз бағынады. Алайда, өз ынтасының тежеліп, пікірімен
және тілегімен есептеспейтіндігінде біртіндеп дағдылана отырып, бала
белсенді таным, бірлескен ( творчествалық) шығармашылық, дербес жұмыс,
дербестік пен есею қызығынан тыс қалған мектеп өміріне бұлыңғыр наразылық
сезімін басынан барған сайын көбірек кешеді. Соның нәтижесінде тәрбие
трагедиясы қайтсе де болады. Мұғалім мен тәрбиешінің ниетіне қарсы тұру
балаға тән деген түсінік қайдан шыққан? Шынында да балалар әрдайым оқу
оқып, тәрбие алғысы келмей ме? Бұл сұрақтың жауабы баланы танытып,
тәрбиелейтін және білім беретін жағдайларға, яғни педагогикалық процестің
сипаты мен бағытына байланысты.
Ұзақ уақыт бойында оқушы оқытудың өктемдік тәсілі, өктем
педагогикалыө процесс жағдайында танылып келді. Бұған дейін мектепке
ынтығып келген баланың кейін білімге селсоқ қарап, біртіндеп оқуға
ынтасының жойылуы мұғалімнің жек көріп кетуі ықтимал. Мұны өзі мәжбүр
еткізудің еріксіз, көндірудің жеке адам ретінде мойындамаудың , есеюіне
ықпал ететін толыққанды өмір сүру талабын кемсітудің салқынына болады.
Мұндай жағдайда балалар өздеріне ұқсамайтын басқа адамға айналады және
оларды сыртынан бақылай отырып, оқығысы келмейді, сондықтан оларды мәжбүр
еткізу керек, ал тәртіптің қабылданған нормаларына оларды ңбағынуы үшін
талапшылдық пен қаталдық керек деген теріс қорытынды жасауға болады.
Шығармашылық сөзінің төркіні, этимологиясы шығару, ойлап табу
дегенге саяды. Демек, жаңа нәрсе ойлап табу деп түсіну керек. Философиялық
сөздікте ... шығармашылық- қайталанбайтын, тарихи-қоғамдық мәні бар,
жоғары сападағы жаңалық ашатын іс-әрекет,- деп түсіндіреді. Көрнекті
психолог Л. С. Выготский Шығармашылық деп жаңалық ашатын әрекетті
атаған. Ал, осы мәселені терең зерттеген психологтардың бірі Я. А.
Пономарев шығармашылықты даму ұғымымен қатар қояды. өйткені әрбір
жаңалық, әсіресе интеллектуалдық тұрғыда болса, ол адамның психикасын
жаңа сапалық деңгейге көтереді деп есептейді. Бұл пікір бүгінгі күнгі
біртұтас педагогикалық талаптарына сәйкес келеді.
Соңғы жылдары шығармашылық сөзімен жаңалықпен қатар
бастамалылық, белсенділік ұғымдары астарласа қолданылып жүр.
Шығармашылық- өте күрделі психологиялық процесс. Ол іс-әрекеттің түрі
болғандықтан, тек адамға ғана тән.
Педагогикалық еңбекті шығармашылық процесс ретінде қарастырған В. А.
Кан-Колик, Н. Д. Никандровтың зерттеулерінде, ұстаз шығармашылығының
психологиялық негіздері, мұғалімнің жеке шығармашылығын қалыптастыру
жолдары қарастырылады.
Шығармашылық туралы зерттеулердегі ойлар мен тұжырымдарды негізге ала
отырып, оны мына төмендегідей ерекшеліктермен сипатталатын адам іс-әрекеті
адам іс-әрекеті деп қорытынды жасауға болады:
- шығармашылықты тудыратын қарама-қайшылықтың болуы;
- әлеуметтік немесе жеке адамға деген мәнінің болуы;
- шығармашылыққа арналған шарттардың, жағдайлардың болуы;
- шығармашыл тұлғаның жекелік қасиеттерінің болуы;
- нәтиженің жаңалығы, сонылығы.
Сонымен, Педагогикалық шығармашылық дегеніміз- педагогикалық қарама-
қайшылықтарды шешуге бағытталған, ол үшін жекелік қасиеттердің болуын талап
ететін, нәтижеде әлеуметтік не адам үшін мәні бар соны жаңалыққа әкелетін
адамның іс-әрекеті.
Педагогикалық шығармашылық бірнеше кезеңдерден тұрады:
1. Айқын және дұрыс қойылған мақсат;
2. Күшті жұмылдыру, қосымша мәліметтер іздеу;
3. Жасырын идеялар, идеалдық, идеядан реалдық идеяны іздеу;
4. интуицияның оянуы;
5. Идеалдық идеяны реалдық идеяға айналдыру және оны педагогикалық үрдіспен
байланыстыру;
6. Нақты педагогикалық үрдіспен сәйкестендірілген реалдық идеяны жүзеге
асыруды ұйымдастыру;
7. Нәтиженің дұрыстығын тексеру.
Жалпы алғанда педагогикалық процестегі шығармашылық әрекет деп И. Я.
Лернер айтқандай, білім, білік, дағдыны жаңа жағдайға тасымалдай білуді,
жаңа шешім табуды айтады. Педагогикалық шығармашылық тәрбие үрдісінде де,
оқыту процесінде де өз бойындағы білім, білік, дағдыны жаңа жағдайға
тасымалдайды, оларды жаңа жағдайға бейімдейді. Мәселен, бастауыш сыныптарда
өткізілетін тәрбие сағаттары мұғалімнің өз идеясын реалдық жағдайға
бейімдейді, ол идея тәрбие сағатының негізгі, өзекті, келелі мәселесіне
айналады. Мұғалім өзекті мәселенің айналасына өзінің білім, біліктілігін
топтайды. Мұғалімнің ұйымдастыру шығармашылығының да мәні ерекше. әсіресе,
оқушылардың белсенділігін ұйымдастыру шығармашылығы.
Болашақ бастауыш сынып мұғалімдеріне педагогикалық пәндерді оқыту
барысында тәрбие сағаттарын ұйымдастыру формаларына, мазмұндық әдістері мен
тәсілдеріне, әсіресе оқушылардың белсенділігін ұйымдастыруға ерекше көңіл
бөлу керек екендігіне назар аудара отырып, тәрбие сағаттарының тақырыбын
анықтау барысында олардың шығармашылығын дамытуға болады. Тәрбие сағатының
тақырыбы келелі мәселеге айналып, сонымен бірге өте нақты, ерекше тартымды
болуы тиіс. Мәселен, Құстар- біздің досымыз, Көркем қала- Астанам,
Қазақстан болашағы білімде т.с.с. Тәрбие сағатының тақырыбы оның өзекті
мәселесін, мақсатын, даму бағытын айқындайды. Бұл болашақ бастауыш сынып
мұғалімдерінің шығармашылығын дамытудың 1-кезеңі болып табылады.
Студенттердің шығармашылығын дамытудың екінші кезеңі тәрбие сағатының
сценариын жазу. Сценарий жазу студенттердің көп ізденуін керек ететін
кезең. Атап айтқанда тақырыпқа байланысты сөйлемдерді құрастыру,
жазушылардың еңбектерінен тақырыпқа байланысты сөйлемдерді іздестіру,
ақындардың өлеңдерін таңдау және оларды орынды пайдалану, ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz