Аспан әлемінің құрлысы

Кіріспе.
Галактика.
Эклиптика
Айнымалы жұлдыздар

Галактика. Кейбір мамандар Галактика дегеніміз - Кусколы дейді. Бұл дәл смес. Кусколы — Галактиканың негізгі бөлегі, бірак онын дәл өзі емес. Галактиканың укымы Кусколынан әлдеқайда кең Галактика леп аспан әлеміндегі барлық жүлдыздар жүйесін айтады. Галактикаға кірстін жүлдыздар саны 210 екен. Бұлар бізге беігілілері гғана. Ал көзге« көрінбей тұрғандары мен белілері де көп.
Жұлдмздар қалай болса, солай орналаспайды. Олар шоғырланып, біріне-бірі бағына орналасады. Казір 200-ден аса жұлдыздар шоғыры бар екендігі мәлім болып отыр. Сод жұлдыздар шоғыры Галактиканы құрайды, Ғалымдардың есептеуінше Галактиканың диаметрі - 30000 пар/сек.
Галактнканын кіндігі (центрі) болады. Ол кіндік Мерген шоқжұлдызы жақта. Оның диаметрі — 1000-2000 пар/сек. Ол бізден 10000 пар/сек (1 пар/сех 3 мын жарык. жыл) кашықтьжга жатыр. Күн жүйесі мен барлық жұлдыздар осы кіндіктІ айнала қозғалады.
Сонымен аспан денелері өте мол. Одар Күн, Ай, Жер, планеталар, жұлдыздар, астреоитар. кометапар, метеоридтер болып бөлінеді. Аспан денелері бір-бірімен байланыса отырып, олар бүтін дүние аспан әлемін кұрайды. Ол — шексіз, шегсіз жэне мәңгі. Аспан өлсмі бір калыітта түрмайды. Ол үпайы қозтлып, өзгеріп отырады. Аслан әлемі жаліш әлемнін бір ғанаболііі. Мәселен, Жер езінің серігі Айды ілеиіріп, өз өсінен айналады, әрі Күнді айналады. Күн де өз өсінен айналады жине жарты иіар. Егер экватор сызыгы Жерді екіге бөлсе - Жер экваторы, ал аспакды скіге бөпсе - оя аспан экваторы болып аталынады.

1.Аспан денелері және оның қозғалыс заңдылықтары.-Атамекен,2004,10қантар.

2.Астраномия-А,1992.

Пән: Астрономия
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Кіріспе.
Галактика. Кейбір мамандар Галактика дегеніміз - Кусколы дейді. Бұл дәл
смес. Кусколы — Галактиканың негізгі бөлегі, бірак онын дәл өзі емес.
Галактиканың укымы Кусколынан әлдеқайда кең Галактика леп аспан әлеміндегі
барлық жүлдыздар жүйесін айтады. Галактикаға кірстін жүлдыздар саны 210
екен. Бұлар бізге беігілілері гғана. Ал көзге көрінбей тұрғандары мен
белілері де көп.
Жұлдмздар қалай болса, солай орналаспайды. Олар шоғырланып, біріне-бірі
бағына орналасады. Казір 200-ден аса жұлдыздар шоғыры бар екендігі мәлім
болып отыр. Сод жұлдыздар шоғыры Галактиканы құрайды, Ғалымдардың
есептеуінше Галактиканың диаметрі - 30000 парсек.
Галактнканын кіндігі (центрі) болады. Ол кіндік Мерген шоқжұлдызы жақта.
Оның диаметрі — 1000-2000 парсек. Ол бізден 10000 парсек (1 парсех 3 мын
жарык. жыл) кашықтьжга жатыр. Күн жүйесі мен барлық жұлдыздар осы кіндіктІ
айнала қозғалады.
Сонымен аспан денелері өте мол. Одар Күн, Ай, Жер, планеталар, жұлдыздар,
астреоитар. кометапар, метеоридтер болып бөлінеді. Аспан денелері бір-
бірімен байланыса отырып, олар бүтін дүние аспан әлемін кұрайды. Ол —
шексіз, шегсіз жэне мәңгі. Аспан өлсмі бір калыітта түрмайды. Ол үпайы
қозтлып, өзгеріп отырады. Аслан әлемі жаліш әлемнін бір ғанаболііі.
Мәселен, Жер езінің серігі Айды ілеиіріп, өз өсінен айналады, әрі Күнді
айналады. Күн де өз өсінен айналады жине жарты иіар. Егер экватор сызыгы
Жерді екіге бөлсе - Жер экваторы, ал аспакды скіге бөпсе - оя аспан
экваторы болып аталынады.
Параллелъдер — экватор сызығымен қатарласа, батыстан шығысқа қарай
тартылтан сызықтар,
Меридиандар - Жер шарының солтүсяік және онтүстік үйектсрінің арасыын
қосыпт түратын түзу сызықтар. Меридшң бойымен тартылган шеңбер (сызық)
бүкіл жер шарын схі жарты шарға болсді. Олар: шығыс жэне батыс жартьі
шарлар.
Эклиптика - Күннің аспак сфераеьт бойынша жүретін жылнық жолы.
Полярдык шүғыла көкжиектін солтүстігікен баеталып, батысына дсйін жайылып
жаташн қанқызыл жолақ,
Қазаншүнқырлар (кратерлер) — Ай, Меркурий, Шолііам. Қьиылжүлдыз (Марс)
сияқты ірі планеталарда болатын сакина таулар; яғни ой-қырлар. шиұнқырлар.
Тотыс - Үркердіқ Аймен түйісксн (кездескен) уақыты (күні).
Өзара - Айі 14 күнде толады, тагы 14 күнле солады. Содан кейін 2 хүндей
көрікСіей кетедд. Ескі Ай мсн жаңа Айдың арасындағы осы көрінбей кеткен
уақыт аралығын ''өзара" деп атайды.
Ракета — Көп сатылы реактив күшімсн козгалатын, жерден баскарылып
(отыратын космостық үшу аппараты. Ол жер шарын 1-2-ак сағатта бір айналып
шығады.
Жер серігі (снутник) - Жердін жасанды серігі. 1957 жылы Совет окіметі
бірінші рет аспанга жасанды жер серігін үшырды.
Атмосфера - әрбір планетаны коршап тұрган ауа қабаты. Ол бізді (Жерді)
соншалықты жоғары болады. Ал сары, қызыл болса, олардың температурасы
соғүрлым төмен болады. Мәсслен, коіілдір жүлдыздардың шшературасы -
ЗОООООС, ак, жұлдыздардікі - 100000С, еары жұлдыздардікі - 60000С, кызыл
жүлдыздардікі — 30000С.
Жулдыздар жаркырауы жагынан да ерекшеленеді. Бұл жағынан олар жарык
жұлдыздар, бәсең жүлдыэдар болып екігс бөлінеді. Әдетге алып жұлідычдардың
бәрі (олар жоғарыда атайды) жарық жұлдыздар болып есептелнеді.
Жүлдыздар, сондай-ақ, Жерге жақындау, болмаса Жерден тым жырақ орналасуы
мүмкін. Бұл ерекшеліктсріне карай олар алыс хүлдыздар, жақын хүлдыздар
болып тағы екіге бөлінсді.
Әдетге ең жакын жүлдыздар дсгенімі (дін өздері планеталарга қараганда
бһдсн өйаеусіз кашыктыкта орналас;кан. Моселен, Альфа ен жакын асүлдыз.
Оган дейінгі аралыкты жарық 4 жылда жүріп отеді. Егср жарык.іын Күннен
Жерге дсйін 8 минутта жетстінін ескерсек, Алъфага дейініі қашықтыктың қанша
ексндігін ссеитсп шығаруға болаш.
Айнымалы жұлдыздар. Кеибір жүлдыздаршн жылтырауы озгеріп түрады. Олар
бірдс үлкейеді, бірде кішірейсді. Яғни жалтырауы бірде күшейіп. бірде
бәсендеп, құбылып тұрада. Мүндай жұлдаздарды -айнымалы жүлдыздар дейміз.
Мысалы, Цефренд жұлдызы. Құбылып тұратынлығына карап. оларды айнымалы
жұлдыздар дегеннен гөрі "қүбылмалы жү.ідыздар" деген атау дәл келетін
сияқты.
Қазақ қылырма жұлдыздар деп -Есекқырған, Шолпан, Марс сияқты бір орында
тұрмай, қоэғалып жүретін аспан денелерін айтады. Олардын орындарын
ауыстырын, "кыдырып жүретн": олар жұлдыздар емес - ғаламшарлар
Астероидтардық Күнге қыэылжұлдыздан, тіпті Жерден жақынырақ келетін
кездері болады..Мәселен, Икар 1968 жылы Күнге меркурий ден де жақын
келді. Қыұйрыкты жұлдыздар (кометалар) — массы өте кішкені:, катты ядросы
бар, сиретілгеи газ бен тозаңнан тұратын зор,түзілістер, Басқаша айтсак,
құйрықгы жұлдыздар - аз күнін өзі толык өткізіп, отыраған, мың сан майда
тастарға айналған апан денелері. Олар Күн жүйесінің „құрамына кіреді.
Басқа аснан денелерінен бұллардың айырмашылыуы олар ерекше жарқырап
шығады да, тез алыстап кетеді өэге жүлдыздарға ұксап аспанда көзге көп
көрініп тұрмайды.
Әдетіе кометаларда құйрық; "боллмайды. Олар Күнге жақындағанда қатты
қызып, ( газдар мсн тозандар бөлініп шығады. Біэге құйрық болып көрініп
жүргендер осылар.
Ескере кететін кәрсе Күнге жақындағанда құйрык шығарып, жарқырап көріну
құирықты жұлдыздардың бәріне төн емес, олардын кейбіреулеріне гана тән.
Мысады: Галлей, Маркос, Энке. Швассман, Вахмен т.б.
Қазіргі кезде құйрықты жұлдындардың саны көп. Олар кейде Күнге жақындап,
кейде одан алыстап кетіп отырады. Ғалымдар олардың Жсрге қашан жакындайтын
және келешекте аспандағы көрінерлік жолын күні бұрын дәлдікпен есептеп бере
алады.
* Акпа жұлдыздар (метеорипер). Самсаған жұлдызлардың арасынан бір жүлдыз
жаркырап бір із калдырып, төмен қарай зымырай жөнеледі. Мұндайда "және,
жұлдыз акты" дейміз. Бұлар - әдетегі жұлдыздар емес, ақпа жұлдыздар
(метеоритгер). Акиа жүлдьіздар дегеніміз - аспан-кеиістііінон атмосферанын
төмеменгі қабатына келіп кірген ұсақ астероидтар немесе кометалардың
калдықтары. Тіпті болмаса күйреген планеталардық сыныктары. Мұдай дейтін
себебіміа олар құрамы жағынан температура мен зор кысыма кометалар т.б.
ерте жүріп, кіндігін айналады.
Астрономвялық атаулар деп 6Із көбінесе аспан денелерінің, атап айт-сақ,
Күн, Ай, Жер, галамціарлар мен жүлдыідар, астероидтар ен кометалардык,
метеориттердіи аттарын ціамыз да, ал астрокомиялык терминдер деп асі-
рономия ғылымына қатьісты, термкндік иөнге ие арнаулы сөз тіркесткрш
үғамыз. Бүл жерде астрономиялық терминдер мен о:іардың мән-мағыналарьш
аілуды мзксзт стіп отырмыз.
Өдем (мир) - толыа жатқан асііан дснелері бар ііЮтсіз, иіексіз кекістік.
Дүиие - еяем кейде ікылай ла аталына береді.
Дүние өсі - аспан сферасының аіічалу өсі. Дүние осі Жердің айналу вс:іне
параллель больш келеді.
Аспак денелері - әлемдегі бариык. дсяелердің (.Жер, Ай, Күн, плзнеталар,
жүлдызпар т.6.) кеқістгікіегі жиынтығы.
Ғаламшарлар (планеталар) - Күнді айнала козгалатын және күн саулелерінің
шагыцысуынан жарк,ырап көрінетік ірі аспан денелері. Әлсмдс мүндай асиан
ленелерікоп. Оларіщңмөлшсріменмассасы Күкгс караганда бірнешс есе хіші;
Олар: Меркурий, Шолпак, Жер, Марс, Юпитер, Сатури, Уран, йептуи, Плутан.
Аспан әлемінде бұлардан басқа да кіші Ғаламшарлар бар. Оларды астероидтар
деп атайды. Ғаламшарлардың бәрі Күнді айнала қозғалады. Күн -
ғаламшарлардық кіндігі.
Орбита — аспан денелерінің қозғалу жолы. Онын Күнге ең жақын нүктесі
-перигелий деп, ал одан ен кашық нүктссія - афедий деп атайды,
Кекжиек (горимнт)- Жер мен көктің (аспанын) ұштасқан жері.
Үйек (полюс) - Жердің айналу өсі өтетін жер шарының нүктесі. Жер шарында
екі үйек (нүкте) бар: Солтүстік үйек және Оқтүстік үйек.
Жер өсі - Жердін Солтүсгік үйек мен Оқтүетік үйегінен өтетін .өс
(церңевина). Жер өэ өсінен 24 сағатта бір айналып шығады-
Жер шары - жердің шар іспекгі сүлбасы.
Экватор - екі үлекке бірдей тең қашыктык.та жүргізілген шеңбер (сзық). Ол
Жер кіндігінен ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.