ҚОҒАМНЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК ҚҰРЫЛЫМЫ ТУРАЛЫ ТҮСІНІК

Пән: Социология, Демография
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР
КІРІСПЕ 2
ҚОҒАМНЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК ҚҰРЫЛЫМЫ ТУРАЛЫ ТҮСІНІК 3
ӘЛЕУМЕТТІК ҚҰРЫЛЫМ ТУРАЛЫ МАРКСТІК ІЛІМ ЖӘНЕ 4
ОНЫҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ 4
ҚОРЫТЫНДЫ 10
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 10

2) К. Марке қоғамның даму заңдарын түсіндірегнде, әр уақытта экономиканы (яғни, өндірістік тәсілді, оның ішінде) өндіргіш күштерді, оларға сәйкес өндірістік қатынастарды ең басты, қозғаушы, шешуші күш деп санады;
3) қоғамның дамуын ( детерминизм) бір формацияның оған тән өндірістік тәсілдің екінші бір формациямен ауыл суымен байланыстырды.
4) К. Маркетің әдістемесінде қоғам дамуының екі басты үлгісі бар:
а) органикалық, б) механикалық.
Біріншісі, әлеуметтік эволюциялық процесті түсіндіру үшін қолданылады. Басқаша айтқанда, бірінші үлгі қоғамды тарихи процесс ретінде қарастырады. Екінші үлгі формацияның негізгі екі компоненті - базис пен қондырманы талдағанда, олардың арасындағы қатынастарды механизм ретінде түсіндіреді.
5) К. Марке әлеуметтік құрылым (яғни, қоғамды таптарға, топтарға, жікке бөлу) теориясын жасаған авторлардың бірі болды. Жікке, топқа бөлудің негізгі, басты белгісі өндірістік құрал-жабдықтарына меншік формасына байланысты екенін көрсетті. Сөйтіп К. Маркс қоғамның әлеуметті құрылымын экономикалық таптардың қатынастары арқылы анықталады деп көрсетеді. Осыған орай К. Маркс жеке тұлғаны зерттеудің қажеттілігін айтып, оны қоғамдық қатынастардың жиынтығы деп түсіндірді.
Маркстік әлеуметтанудың кемшіліктері де болды. Батыс әлеуметтанушылары қоғам дамуының бірден-бір қозхғаушы, негізгі күші тек экономикалық қатынастарда деген маркстік теорияны сынға алды. Бұл жерде К. Маркс қоғамның рухани-мәдени факторының мәні мен мазмұнын төмендетті деп айыптады. Экономикалық факторлардың рөлін жоғары, асыра-бағалап қараудың нәтижесінде жікте теориясының бір жақты, бір өлшемді екенін аңғартты. Мұнда ол тек қана өндірістік құрал-саймандар болуына себеп болатын басқа әлеуметтік саяси факторларға, мысалы, өкімет, билік, мәртебелік, бедел, абырой, артықшылық, т. б. есепке алмады. К. Маркс тарихтағы таптар арасындағы әлеуметтік ымыраға келу, ынтымақтастық мәселелеріне де көңіл бөлмеді. Ал, бұл кейінгілер қазіргілер әлеуметтану ғылымында ең бір көкейкесті мәселелердің бірі болып саналады. Маркстің әлдеуметтену терреториясының таға бір кемшілігі, оның басқа ілімдерден оқшаулануында болды. Осылардаң бәріне қарамастан Маркстік әлеуметтану теориясы көне елдерге тарап дамыды. (әсіресе КСРО-да) .
Егемен, Маркстік әлеуметтану теориясы ХІХ ғасыр және ХХ ғасырдағы әлеметтанушыларға - әсіресе Э. Дюргеймге, М. Веберге, Г. Зиммельге, т. б. зор әсер етті. Олар Маркстік теорияның көптеген бағалы, құнды идеяларын өз тұжырымдамаларында кең қолданды.
Әлеуметтанудың классикалық негізін салушылардың ірі өкілінің бірі. Әрі өте беделдісі -Эмиль Дюркгейм (1858-1917ж. ж. ) .

Маркс Карл (1818-1883) - немістің әлеуметтік ойшылы, саяси, экономикалық, философияық, әлеуметтанулық мәселелердің теоретикалық негіздемесін жасаған. Ол Бонн және Берлин универсиеттерінде құқықты оқыды, ерекше қызығушылытарихқа ауды. Маркс бірінші кезекте - экономист («Капитал», 1867. Т. 1), әлеуметтанушы, тарихшы. 1818 жылы Трир қаласында (Германия) адвокаттьщ отбасында дүниеге келген. Германияда (Бонн, Берлин университеті) білім алады, оқуын бітірген соң баронесса Женни фон Вестфаленге үйленеді. Журналист болып істейді. Түрақты жүмыс іздеп 1843 жылы Парижге келеді. Онда радикалды эмигранттар тобына кіріп, социалист болады. Парижде ауқатты фабрикант-тоқымашылар отбасынан шыққан Фридрих Энгельспен кездеседі. Кейіннен олар өмір бойы жақын дос болып кетеді. 1845 жылы Пруссия үкіметінің шешімімен Парижден жер аударылып, Брюссельге көшіп келеді. 1848 жылы Француз революциясы басталғаннан кейін Бельгия үкіметі оны түтқындап, елден қуады. Маркс Парижге қайтып оралып, жаңа Коммунистер Одағының Орталык Комитетін қүрады. Осы жылдың сәуір айында Маркс пен Энгельс Кельнғе келеді. Мүнда Маркс “Жаңа рейн газетінің” бас редакторы болып істейді. 1849 жылы мамыр айында Пруссия үкіметі газетті жауып, Марксті елден қуады. Ол Парижге қайтып оралып, одан 1849 жылы тамыз айында Лондонға кетуге мәжбүр болады. Мүнда ол өмірінің соңына дейін, яғни 1883 жылға дейін өмір сүреді. Қатты мүқтаждық көріп, кездейсоқ журналистік табыспен күн көреді. Оның отбасына негізінен Энгельс қаржылық көмек беріп түрды.

Британдық сөздігі Маркстің еңбегі
әлеуметтанудың дамуы үшін маңызды болып табылатын бес саланы
көрсетеді: 1) өзінің алғашқы еңбектерінде Маркс иеліктен айыру үғымына
ден қойды; бүл тақырып оның кейінгі көптеген еңбектерінде кездеседі; 2) ол
өзінің экономикалыц өмір мен басца да әлеуметтік институттар
байланысты деген көзқарастарымен кеңінен танымал; 3) ол ең алдымен
әлеуметтік таптарга үйымдасқан цогам тіршілігіне талдау жасауга
мүдделі болды; 4) әлеуметтік өзгеріс теориясы Маркстің еңбектерінде таптық күрес теориясынан соншалықты көрініс табады. Таптық күрес, оньщ түжырымдауынша, “тарихтың қозғаушы күші” болып табылады; бүл идея Маркстің шығармашылығын терең баурап алғаны сонша, батыс әлеуметтануында маркстік теорияны кейде “жанжалдар теориясы” (сопііісі;

Іһеогу) деп атайды; 5) Маркс негізінен капиталистік цогамның теоретигі болды.

Маркс өзінің бірқатар еңбектерінде, атап айтқанда, “1844 жылғы экономикалық және фшгософиялық қолжазбаларынан” бастап, иеліктен айырудың мұндай түсіндірмесін дамытып, өрістете түседі.

Маркс капиталистік қоғамда иеліктен айырудың төрт түрлі ерекшелігін керсетеді. 1. Жүмысшы өз еңбегінің өнімінен айрылып отыр, себебі ол өндірген затты басқалар иемденеді, ал ол осы өнімнің кейінгі тағдырына бақылау жасай алмайды. 2. Жүмысшы өндіріс актісіне иелік жасаудан айырылған. Жүмыс іштей қанағаттандырмайтын нәрсеге айналады да, жүмысшыға сыртқы мәжбүрлеуші күш ретінде қысым жасайды. Бүл ретте еңбек өз аясына басқа біреу мәжбүрлеп үсынатын бағаны да қамтиды. Жүмыс іс жүзінде сауда түріне айналады, ол сатыладьг және жүмысшы үшін мүндағы бірден-бір қүндылық - өндіріс агенті ретіндегі оған деген сүраныс болып табылады. 3. Жүмысшы өзінің табиғи болмысынан немесе “әлеуметтік болмысынан” алшақтайды, себебі осы екі нәрсе оны жануарлардан ерекшелендіріп түратын өндірістік белсенділігінен айырады. 4. Жүмысшы басқа адамдардан оқшаулана береді, себебі капитализм оның басқа адамдармен қатынастарын нарықтық қатынастарға айналдырып жібереді.

Ғылыми социализмнің теориялық ерекшелігі негізінен Маркстің социализмге немістің классикалық философиясы арқылы келуімен түсіндіріледі.

Маркс пен Энгельс оқшауланудың жойылуы (дәлірек айтқанда, қүрып кетуі) коммунизмнің материалдық алғышарты ретіндегі өндіргіш күштердің орасан дамуымен тығыз байланысты деп санады.

Маркс өзінің зерттеулерінде қолданған әлеуметтану әдісі тарихи материализм деп аталады. Оның мәні мынада: К. Маркс тарихтың материалистік түсіндірмесін үсынады, ол бойыңша әлеуметтік, мәдени және саяси қүбылыстар кез келген қоғамда материалдық күндылықтарды өндіру әдісімен анықталады (“табиғи-тарихи даму”) . Тарихи процестерді түсіндіруде бүл түжырымдама қоғамдық санадағы басқа идеялар сайьгп келгенде экономикалық түрмыс-тіршілік шартьшың туындысы деп есептеп, ең алдымен экономикаға себепті басымдық береді. Басқаша айтқанда, адамдар араласатын барлық қарым-қатынастардың ішінде Маркс материалдық игіліктер өндіру, тарату және түтыну жөніндегі қарым-қатынастарды бірінші орынға қояды. Сөйтіп, оның ойынша, адамдар ғылыми пікірталас жүргізбес бүрын, қүлшылық етпес бүрын, өлең жазып, гимн айтпас бүрын өздеріне тамақ, киім, баспана жасаулары керек.

Осы үлгінің көмегімен Маркс қоғамның әлеуметтік өмірі мен басқа әлеуметтік институттар арасында тым бір жақты және тәптіштеп түсіндірілген байланыс орнатады. Маркс заманынан бері әлеуметтануда “материализм” үғымының барлық әлеуметтік қүбылыстардың негізгі себебі экономикалық қатынастар болып табылатын теорияларға қатысты ерекше мәні бар.

Осы теорияның негізінде Маркстің, базис пен цондыргы теориясынан көрініс табатын, кез келген қоғамның әлеуметтік құрылымының талдамалық схемасы жасалады. Бүл екеуі бөлінбейтін егіз үғым, оның бІріншісі екіншісінің негізі. Жалпы алғанда, бүл схема мынадай негізгі элементтерден түрады.

Базис адамдардың экономикалық саладағы барлық өзара қарым-қатынастарын қамтиды. Бүл саланың үйытқысы және неғүрлым серпінді элементі өндіргіш күштер.

Марксизм түтас алғанда - философиялық, экономикалық және саяси түжырымдамалар мен идеолоғиялық доктриналар өзара байланысқан күрделі кешен. Сонымен қатар, әлеуметтануда Маркстің еңбектері кең таралған және он ың кейбір _принциптеріне сенім сақталған бірнеше салалар бар.

Дегенмен, К. Маркстің әлеуметтану теорисында көптеген бағалы ой-пікірлер, тұжырымдар бар. Оны мыналардан байқауға болады:

1. К. Маркс мінсіздендірілген, абстракталы қоғам жағдайына тән даму теорисына қарсы шығып, өзінің нағыз, шынайы фактілерге негізделген қоғамның объективтік -материалистік теориясын жасады, қоғамның дамуын “формация”, яғни, ерекше бір құбылыс ретінде қарастырды;

2. К. Маркс қоғамның даму заңдарын түсіндіргенде, әр уақытта экономиканы (яғни, өндірістік тәсілді, оның ішінде өндіргіш күштерді, оларға сәйкес өндірістік қатынастарды) ең басты, қозғаушы, шешуші күш деп санады;

3. Қоғамның дамуын (детерменизм) бір формацияның, оған тән өндірісітік тәсілдің екінші бір формациямен ауысуымен байланыстырды;

4. К. Маркстың әдістемесінде қоғам дамуының екі басты үлгісі бар: а) органикалық, б) механикалық. Біріншісі, әлеуметтік эволюциялық процесті түсіндіру үшін қолданылады. Басқаша айтқанда, бірінші үлгі қоғамды тарихи процесс ретінде қарастырады. Екінші үлгі, формацияның негізгі екі компоненті - базис пен қондырманы талдағанда, олардың арасындағы қатынастарды механизм ретінде түсіндіреді.

5. К. Маркс әлеуметтік құрылым (яғни, қоғамды таптарға, топтарға, жікке бөлу) теориясын жасаған авторладың бірі болды. Жікке, топқа бөлудің негізгі, басты белгісі өндірістік құрал-жабдықтарына меншік формасына байланысты екенін көрсетті. Сөйтіп К. Маркс қоғамның әлеуметтік құрылымын экономикалық таптардың қатынастары арқылы анықталады деп көрсетті. Осыған орай К. Маркс жеке тұлғаны зерттеудің қажеттілігін айтып, оны қоғамдық қатынастардың жиынтығы деп түсіндірді.

Маркстік әлеуметтанудың кемшіліктері де болды. Батыс әлеуметтанушыларын қоғам дамуының бірден-бір қозғаушы, негізгі күші тек экономикалық қатынастарда деген Маркстік теорияны сынға алды. Бұл жерде К. Маркс қоғамның рухани- мәдени факторларының мәні мен мазмұнын төмендетті деп айыптады. Экономикалық факторлардың рөлін жоғары, асыра-бағалап қараудың нәтижесінде жіктеу теориясының бір жақты, бір өлшемді екенін аңғартты. Мұнда ол тек қана өндірістік құрал-сайманды меншік қатынасы арқылы анықтап, жіктердің пайда болуына себеп болатын басқа әлеуметтік саяси факторларға, мысалы, өкімет, билік, мәртебелік, бедел, абырой, артықшылық, т. б. есепке алмады. К. Маркс тарихтағы таптар арасындағы әлеуметтік ымыраға келу, ынтымақтастық мәселелеріне де көңіл бөлмеді. Ал, бұл кейінгілер қазіргі әлеуметтану ғылымында ең бір көкейтесті мәселелердің бірі болып саналады. Маркстік әлеуметтану теориясының тағы бір кемшілігі, оның басқа ілімдерден оқшаулануында болды. Осылардың бәріне қарамастан Маркстік әлеуметтану теориясы көп елдерге тарап, дамыды (әсіресе КСРО-да) .

Әлеуметтанудың классикалық негізін салушылардың ірі өкілінің бірі, әрі өте беделдісі -Эмиль Дюркгейм (1858-1917 ж. ж. ) . Қазіргі әлеуметтану көбіне Э. Дюркгеймнің классикалық мұрасына сүйенеді. Өзінің әлеуметтануында ол әлеуметтік таным процесінің әдістемесіне көп көңіл аударды. Ал, бұл методология “социализм” деп аталады. Социализмнің мәні мен мазмұны әлеуметтілікте. Тек әлеуметтілік арқылы зерттеу, басқаша айтқанда, қандай да бір әлеуметтік құбылысты, процесті алмайық, олардың бәрі әлеуметтік ортамен байланыста өмір сүреді. Қоғам - ерекше құбылыс, оны табиғатпен, психикамен шатастырып, алмастыруға болмайды. Әлеуметанудың методологиясы (яғни, әдістемелері) жаратылыстану ғылымдарына ұқсас болуы қажет, әлеуметтану өз алдына ғылымға айналуы үшін оған белгілі бір жағдайлар қажет, осылардың ішінде оның тек қана өзі зерттейтін, өзіне ғана тән пәні мен таным әдістемелері болуы керек. Э. Дюркгеймнің пікірінше, әлеуметтану әлеуметтік нақты мәні бар, оған ғана тиісті қатынастарды, олардың сапаларын терең зерттеуі керек.

Әлеуметтік нақтылықтың негізгі элементі- әлеуметтік фактілер, осылардың жиынтығынан қоғам құралады. Осы фактілер әлеуметтанудың пәнін құрайды. Оның басты мақсаты құбылыстарға түрткі болатын заңдылықтарды ашып тұжырымдау. Э. Дюркгейм әлеуметтік фактілерге бастапқы түсінікті (елестетуді) жапқызады. Ұжымдық ұғымға әр түрлі адам өмірінің моралдік, басқаша айтқанда, әдет-ғұрып, дәстүр, тәртіп ережелері, т. б. кіреді. Ал, олар объективті түрде өмір сүреді. Э. Дюркгейм қоғамды ерекше субстанция ретінде қарастырды, оны топтық саны мен топтық мінез-құлық ерекшеліктерімен салыстыра отырып түсіндірген. Топ ойлайды, сезінеді, іс-әрекет, қимыл жасайды. Ал, бұл топтың мінез-құлқы оның әрбір жеке мүшесінің ой-сезім, іс-әрекетінен басқаша. Бұл постулатты (яғни, еш қандай дәлелді керек етпейтін жорамалдарды) Э. Дюркгейм барлық қоғамға қолданады. Әлеуметтік фактілер индивидтен (адамнан) тәуелсіз, ол да табиғат құбылыстары сияқты, бірақ, олар адамға еріксіз түрде әсер етіп, оның қоғамда бір тәртіппен жүруін талап етеді. Әлеуметтік фактілердің объективті сипатта өмір сүруі оларды зат ретінде зерттеуге итермелейді, онда жаратылыстанудың кейбір әдістері (мысалы, бақылау, салыстыру, гипотеза (болжам), эксперимент, т. б. ) қолданылады. Әлеуметтік фактілер адам өмір сүруіндегі іс-әрекеттерінің бейнесі (суреті, образы), ал, бұл іс-әрекет белгілі және белгісіз болуы мүмкін, бірақ, олардың адамға сырттай ықпал ететін қабілеті болады. Жас өспірім бала дайын тұрған даму заңдарына жататын әдет-ғұрыптарды, діни сенімді, тәртіп ережелерін сол дайын күйінде қабылдайды. Бірақ, бұлар оның таным-түйсігінде өздерінше қызмет атқарып, объективті өмір сүреді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.