Жалпы табиғатты пайдалану

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Жалпы табиғат пайдалану

Табиғат пайдалануды жалпы және арнайы пайдалануға топтас-тырудың маңызы зор. Мүндай топтастыру үшін өлшемдер таби-ғат қорғау құқығын негіздеу болып табылады.

Жалпы табиғат пайдалану халықтың өмірлік қажеттерін қана-ғаттандыру үшін тегін және азаматтар мен ұйымдарға табиғи ре-сурстар берілместен жүзеге асырылады.

Табиғатты арнайы пайдаланған жағдайда табиғи ресурстар та-биғат пайдаланушыларға заңмен қатаң белгіленген тәртіппен беріледі.

Жалпы табиғат пайдалану әрбір адамның жайлы қоршаған ор-таға табиғи құқығын жүзеге асырумен байланысты болады. Жал-пы табиғат пайдалану жалпы ережелер бойынша мемлекеттік орган-дар тарапынан арнайы рүқсатты талап етпейді, яғни жүртгыц бәрі қол жеткізе алады. Алайда, заң жүзінде жалпы пайдалануға шек-теу қойылуы мүмкін.

Жер Кодексіне сәйкес жалпы пайдаланылатын жерлерге алац-дар, көшелер, тротуарлар. өтпе жолдар, жолдар, жағалаулар, парк-тер, гүлзарлар, каладағы ормандар, бульварлар, су айдындары, жағажайлар, зираттар және халықтың қажеттерін қанғатгандыруға арналған өзге де объектілер ( су құбырлары, жылыту қүбырлары, тазарту қүрылыстары және жалпы жұрт пайдаланатын басқа да инженерлік жүйелер) орналасқан және соларды орналастыруға ар-налған ортақ пайдаланудағы жер жатады.

Жеке тұлғалардың жалпы жұрттың кіруіне жабық емес жер учаскелеріне еркін, қандай да бір рұқсатсыз болуға құқығы бар. Егер біреудің жеке меншігіндегі немесе жер пайдалануындағы жер учаскесі қоршалмаған болса немесе егер жеке меншік иесі немесе жер пайдаланушы учаскеге өзінің рұқсатынсыз кіруге болмайты-нын өзге де әдіспен белгілеп қоймаса, егер бұл жеке меншік иесіне немесе жер пайдаланушыға зиян келтірмейтін болса, осы учаске арқылы кез келген адам өте алады.

Бұдан баска, Жер Кодексінің 67-бабыңца былай делінген: меншік иесі немесе жер пайдаланушы өзіне меншік немесе жер пайдалану қүқығымен тиесілі жер учаскесін мүдделі жеке және занды тұлға-ларға шектеулі нысаналы пайдалану құқығымен (сервитут) беруге міндетті. Сервитут жекеше және қауымдық сервитут болып бөлінеді. Егер бұл мемлекеттің және жергілікті халықгың мүдделерін қам-тамасыз ету ұшін қажет болған жағдайларда жергілікті атқарушы органдардың нормативтік құқықтық актілерінің негізінде, жер учаскелерін алып қоймай, кауымдық сервитут белгіленеді.

Қауымдық сервитуттар:

ортақ пайдаланудағы объектілерге, зираттарға, қорымдарға және өзге де ғибадат объектілеріне жер учаскесі арқылы жаяу немесе көлікпен өту;

жер учаскесін коммуналдық, инженерлік, электр және басқа да желілері мен тораптарын, сондай-ақ көлік инфрақұрылымының объектілерін жөндеу мақсатында пайдалану;

жер учаскесін межелік және геодезиялық белгілер мен оларға өту жолдарын орналастыру;

су алу және суат;

жер учаскесі арқылы мал айдап өту;

жер учаскесін белгіленген мерзімде және белгіленген тәртіппен аң аулау, жер учаскесінде орналаскан түйық су айдындарында балық аулау, жабайы өсімдіктерді жинау мақсатында пайдалану;

жер учаскесін іздестіру, зерттеу және басқа да жүмыстар жүргізу мақсатында жер учаскесін уақытша пайдалану;

жағалау белдеуіне еркін өту;

жер учаскесін мемлекеттік органдардың шешімімен мәдени-көпшілік іс-шаралар өткізуге пайдалану;

қоғамдықжәне мемлекеттік мүдделермен байланысты озге де жағдайлар үшін белгіленуі мұмкін".

Жекеше сервитут азаматтық-құқықтык мәміле негізінде белгіленеді. Жер учаскесін шектеулі күқықпен пайдаланушы қүқық субъектісі жеке меншік иесіне немесе жер пайдаланушыға жекеше сервитутпен байланысты келтірілген барлық шығынды (нақты нұқсанды жөне айрылып қалған пайданы) өтеуте тиіс. Көршілес немесе өзге де жер учаскесін шектеулі пайдалану қүқығы (жекеше сервитут) :

егер жеке меншікиесінің немесе басқа жолы мүмкін болмаса, өте қиын болса немесе шамадан тыс шығыңцарды кёрек етсе, көршілес немесе өзге де жер учаскесі арқылы жаяу және көлікпен жүріп өтуді;
көршілес немесе өзге де учаскеге сервитут белгіленбейінше камтамасыз етуге болмайтын, электр тартуды, байланыстың қажетті желілерін тартуды және пайдалануды, сумен, субүрғышпен, жы-лумен жабдықтауды, мелиорацияны және жеке меншік иесінің немесе жер пайдаланушының басқа да қажеттерін қамтамасыз ету үшін белгіленуі мүмкін.

"Жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы" Заңы өз мүқтаждары үшін жер қойнауының кейбір ресурстарын жалпы пайдалануға жол береді. Мысалы, жеке меншік иесінің немесе Жер пайдаланушының өндірілген жалпы таралған қазындыларды не жер асты суларын олармен кейіннен мәміле жасау ниетінсіз өндіруге күқығы бар. Сонымен бірге ҚР-ның Жер Кодексінің 64- бабы жер учаскесі меншік иелері мен жер пайдаланушылар-дың белгіленген тәртіпте кейіннен мәміле жасау ниетінсіз өздерінің шаруашылығы мүқтаждары үшін жер учаскесіндегі қүмды, саз балшықты, қиыршықтасты жөне басқа да жалпы тараған пайдалы қазындыларды, шымтезекті, екпелерді, жерүсті және жерасты су-ларын пайдалануға, жердің өзге де қасиеттерін пайдалануға қүқығын баянды етті.

Азаматтардың жалпы орман пайдалану қүқықтары ҚР-ның Орман Кодексінде баяңды етілген. Жеке тұлғалардың мемлекеттік орман қорының аумағында болуының тәртібі мен шарттары мемлекеттік орман қорының санатымен және аймақты абаттаңды-рудыңдеңгейімен, орман пайдалану түрімен, ерекше қорғалатын табиғи аймақтар туралы жеке-дара ережелермен анықталады. Жеке түлғалардың мемлекеттік орман қорының аумагында демалысын өткізу, мәдени-сауықтыру, рекреациялық, туристік және спорт шараларына қатысу, жеке мүқтаждары үшін жабайы өскен жемістерді, жаңғақтарды, саңырауқүлақтарды, жидектерді және дәрілік шикізаттарды, өзге дё орман ресурстарын жинау мақса-тында рүқсат қүжаттарынсыз тегін болуына қүқығы бар. Жеке тұлғалардың мемлекеттік орман қорының аумағында өздерінің мұқтаждары үшін жабайы өскен жемістерді, жаңғақтарды, саңы-рауқұлақтарды, жидектерді және дәрілік шикізаттарды, өзге де орман ресурстарын жинауға облыстық атқарушы органның ұсы-нысы бойынша облыстық өкілді органның шешімімен бекітілген нормалар шегінде рұқсат етіледі. Жеке тұлғалардың мемлекеттік орман қорының аумағында болуы және жабайы өскен жемістерді, жаңғақтарды, саңырауқүлақтарды, жидектерді және дәрілік шикізаттарды, өзге де орман ресурстарын жинауға Қазақстан Рес-публикасының заңдарына сәйкес халықтың денсаулығын корғау, өрт қауіпсіздігі мүдделері үшін, жаңғақ кәсіпшілігі, орман - жеміс, орман- түқым және аң аулау шаруашылығын жүргізуге шектеу-лер қойылуы мүмкін. Алайда, Қазақстан Республикасының Қызыл кітабына енген жабайы өскен өсімдіктер мен саңырауқұлақтардың түрлерін, сондай-ақ қүрамында есірткі бар өсімдіктер мен табиғи қүрамында есірткі бар шикізатты жинау мен дайындауға, Қазақа-стан Республикасының арнайы заңымен аныкталған жағдайларды қоспағанда, тыйым салынады. Орманға келген жеке түлғалар өрт қауіпсіздігі ережелерін сақтауға, ағаш пен бүталардың сынуына немесе кесілуіне, орман дақылдарының зақымдануына, орманды ластауға, қүмырысқа илеуін, құстардың үяларын зақымдауға жол бермеуге, жабайы өскен тағамдық орман ресурстарын, дәрілік шикізатты оларды молайтуға нүқсан келтірмейтін мерзімдерде және әдістермен жинауды жүргізуге міндетті.

Азамат үшін ортақ су пайдалану қүқығы оның туған сәтінен пайда болады және қандай жағдайда да ол иеліктен шығарылмауы мүмкін. Су кодексінің 65-бабына сәйкес ортақ су пайдалану ха-лықтың мүқтаждарын қанағаттандыру үшін су объектілері жеке-леген жеке немесе заңды тұлғаларға бекітіліп берілмей және судың жай-күйіне әсер ететін кұрылыстар немесе техникалық құрылғы-лар қолданылмай жүзеге асырылады. Ортақ су пайдалануды жүзеге асыру үшін арнайы рүқсат талап етілмейді. Экологиялық, техни-калық және халықтың санитарлық-эпидемиологиялық қауіпсіздігі мақсатында ортақ су пайдалану шектеулі немесе оган тыйым са-лынуы мүмкін. Ортақ су пайдалану шарттары мен ережелерін жергілікті өкілді органдар белгілейді (республикалық маңызы бар қалалар, астана) .

Су Кодексіне сәйкес су объектілеріне қауымдық және жеке су сервитуттары белгіленуі мүмкін. Қауымдықжәне жеке су серви-іуітары:

1) қүрылыстарды, техникалыққүралдар мен кұрылғыларды қол-

данбай су алу;

суат және мал айдау;

су объектілерін сал, қайық және басқа да шағын көлемді кемелер үшін су жолдары ретінде пайдалану мақсаттарында белгіленуі мүмкін.

"Жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту және пайдалану туралы" Заңнын. 23-бабына сәйкес жануарлар дүниесін ортақпай-далануға жануарлар дүниесі объектілерін, сондай-ақ олардың пай-далы қасиеттерін мекендейтін ортасынан алмай пайдалану жатады.

Сөйтіп, ортақ табиғат пайдалану қүқығы өздерінің мүқтажда-рын қанағаттандырумен байланысты болады және жалпы қол жететін күқықболып табылады. Бүл орайда, ортақтабиғат пайда-лануды іске асыру үшін мемлекеттік органдар тарапынан рүқсат талап етілмейді.

Табиғатты арнайы пайдалану

Табиғатты арнайы пайдалану - қоғамның, занды және жеке тұлғалардың экономикалық мүдделерін қанағаттандыру үшін та-биғат объектілерін пайдалану. Табиғатты арнайы пайдалану мемлекеттік органдар беретін арнайы рүқсаттың негізінде жүзеге асырылады жөне табиғи ресурстардың белгілі бір бөлігін занды және жеке түлғалардың оқшау пайдалануына бөлуді талап етеді.

ҚР-ның "Қоршаған ортаны қорғау туралы" Заңының 16-бабы-на сәйкес табиғат пайдаланушыға берілетін рұқсат қоршаған орта-ны қорғау саласындағы арнайы уөкілетті мемлекетгік орган табиғат пайдаланушыға беретін және табиғат пайдаланушының табиғи ре-сурстарды пайдалануға (алып қоюға), қоршаған ортаға ластайтын заттарды шығару мен тастауға, ондіріс пен түтыну қалдықтарын орналастыруға, табиғат пайдаланудың нақты мерзімі мен көлемін, нормаларын, ережелері мен қолданылатын технологиясын көрсете отырып, қүқығын куәландыратын күжат болып табылады. "]

Жалпы ережелер бойынша табиғатты пайдалануға рүқсатта:

табиғатты пайдалануға рүқсат алған адамның деректері;

табиғи ресурсты пайдалану мақсаты;

табиғи ресурстың сипаттамасы;

рүқсаттың қолданылу мерзімі;

ақы төлеудін шарттары мен тәртібі;

заң актілерімен белііленген өзге де мағлүматтар мазмүндалуға тиіс.

Суды, жер қойнауын, жануарлар дүниесін, басқа да табиғи ресурстарды арнайы пайдалану болады.

Табиғатты арнайы пайдалану қүқығы:

тұрақты (мерзімсіз) немесе уақытша пайдалану ( белгілі бір мерзімін көрсете отырып) ;

иеліктен айырып пайдалану (табиғат пайдалану қүқығы басқа адамға берілуі мүмкін) немесе иеліктен айырмай пайдалану (таби-ғат пайдалану қүқығы басқа адамға берілмеуі мүмкін) ;

ақысын төлеп немесе өтеусіз алып пайдалану;

бастапқы пайдалану (табиғат пайдалану қүқығы мемлекеттен не осы күқыққа иеліктен айыру тәртібінде басқа бастапқы табиғат пайдаланушыдан алған) немесе қайталама пайдалану (уақытша та-биғат пайдалану қүқығы бастапқы табиғат пайдаланушыдан шарт негізінде алынған, өзінде осы мәртебені сақтап қалатын) болуы мүмкін.

Су Кодексінің 66-бабына сәйкес халықтың ауыз су және ком-муналдық-түрмыстық қажеттерін, ауыл шаруашылығының өнеркәсіптің, энергетиканың, балық шаруашылығының және көліктің суға деген қажеттерін қанағаттандыру үшін, сондай-ақ өнеркәсіптік, коммуналдық - түрмыстық, сорғыту және басқа да ағынды суларды жер үсті объектілеріне ағызу үшін күрылыстарды немесе техникалық құрылғыларды су объектісінен алып немесе алмай қолдана отырып су объектісінен жер үсті және жер асты су ресурстарын тікелей пайдалану арнайы су пайдалануға жатады.

Жеке және занды түлғалардың арнайы су пайдалану қүқығы лицензияда немесе рүқсатта белгіленген мақсаттар үшін ғана пай-даланылады және басқа түлғалардың қүқықтары мен занды мүдделерін бүзбауға және қоршаған ортаға зиян келтірмеуге тиіс.