Ғұндар құрған үлкен және шағын мемлекеттер

Кіріспе
1. Ғұн мемлекеті
2. Ғұндардың батысқа жорығы
Пайдаланылған әдебиеттер

Бір кездері Азия мен Шығыс Еуропаны мекендеген ежелгі халықтардыңбірі ғұндар болды. . Түрлі тарихи жазбаларда ғұндардыңрулықжәне тайпалықбірлестіктері түрліше аталады. Ғұндар құрған үлкен және шағын мемлекеттер белгілі. Еңүлкен және осыған байланысты неғұрлым белгілілері болып табылатын зор тарихи із қалдырған ғұндардыңекі империясы бар. Олардыңбіріншісі - Тұман (Тумань, Теоман жабғу) мемлекеті, оны қытайлар Шаньюй Тұман (б.д.дейінгі 209 жылы өлген) деп атаған. Оныңтұсында ғұндар мемлекеті біршама әлсірейді, бірақоныңесесіне мұрагері Қасиетті Мете (Мөде, Мао Дунь) б.д. дейінгі 209-176 жылдары "Ғұндардыңұлы империясы" деген мемлекетті басқарды. Екінші империя - Аттиланның(Еділ патша) империясы. Оныңкезінде ғұндар Шығыс Еуропадан Сырдарияға дейін өмір сүрген халықтар мен аумақтарға иелік етті. Оныңмемлекеті "Ғұндардыңбатыс империясы" деп аталды.
Еңалдымен ғұндар (гунну) неліктен осылайша аталды, оларды кімдер осылай атады дегенді айтуымыз керек. Ғалымдар арасында бұл мәселеде біраузыдылықжоқ.Еуропалықта, қытайлықта тарихшылар сонау алыс уақыттағы көшпенділерді түрліше атаған. Әрбір жүзжылдықта жылнамашылар мен тарихшылар өздерініңыңғайына қарай атаған, ал қытайлықтар біздіңдәуірімізге дейін және одан кейін де бір халыққа 32 атау берген. Батыстықертедегі тарихшылар өз кітаптарына ғұндарды гун-гунний, хун-хунну, кун-кунну, хон-хэн, хун-ху-гуз, сюнну және тағы басқа сол сияқты жаза берген. Біз барлықосы атау-этнонимдерден біреуін - хунну дегенді немесе Аттила ғұндары туралы сөз қозғалғанда гунндар дегенді шығарып аламыз. . Қазақтар мен басқа түрік халықтары оларды "ғұндар" деп атайды, өйткені ғұндар шын мәнінде қазақтардың, жалпы түркілердіңалыстағы ата-бабалары, сондықтан оларды біздер де осылайша атаймыз. Оған біздердіңдәлелдеріміз жеткілікті.

1. Қалиев С., Молдабеков Ж., Иманбекова Б. “Этнопедагогика”. - Астана. 2005 ж.
2. Қалиев С., Оразаев М., Смаилова М. Қазақ халқының салт-дәстүрлерi. – Алматы: “Рауан” 1995 ж.
3. Асыл сөз. //Құр. Асанов Ж. – Алматы. 2000.
4. Жарықбаев Қ.Б., Табылдиев Ә. “Әдеп және жантану”. – Алматы: “Атамұра” 1994 ж.
5. Дүйсембiнова Р.Қ. Қазақ этнопедагогикасын мектеп программасына ендiру. – Алматы: “Ғылым” 2000 ж.
6. Беркiмбаева Ш.К., Қалиев С. Қазақ тәлiмiнiң тарихы. – Алматы: ҚызмемПИ. – 2005 ж.
7. Қожахметова К.Ж. Халық педагогикасын зерттеудiң кейбiр ғылыми және теориялық мәселелерi. - Алматы; 1993 ж.

Пән: Жалпы тарих
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе

1. Ғұн мемлекеті

2. Ғұндардың батысқа жорығы

Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе

Бір кездері Азия мен Шығыс Еуропаны мекендеген ежелгі халықтардыңбірі
ғұндар болды. . Түрлі тарихи жазбаларда ғұндардыңрулықжәне
тайпалықбірлестіктері түрліше аталады. Ғұндар құрған үлкен және шағын
мемлекеттер белгілі. Еңүлкен және осыған байланысты неғұрлым белгілілері
болып табылатын зор тарихи із қалдырған ғұндардыңекі империясы бар.
Олардыңбіріншісі - Тұман (Тумань, Теоман жабғу) мемлекеті, оны қытайлар
Шаньюй Тұман (б.д.дейінгі 209 жылы өлген) деп атаған. Оныңтұсында ғұндар
мемлекеті біршама әлсірейді, бірақоныңесесіне мұрагері Қасиетті Мете (Мөде,
Мао Дунь) б.д. дейінгі 209-176 жылдары "Ғұндардыңұлы империясы" деген
мемлекетті басқарды. Екінші империя - Аттиланның(Еділ патша) империясы.
Оныңкезінде ғұндар Шығыс Еуропадан Сырдарияға дейін өмір сүрген халықтар
мен аумақтарға иелік етті. Оныңмемлекеті "Ғұндардыңбатыс империясы" деп
аталды.

Еңалдымен ғұндар (гунну) неліктен осылайша аталды, оларды кімдер осылай
атады дегенді айтуымыз керек. Ғалымдар арасында бұл мәселеде
біраузыдылықжоқ.Еуропалықта, қытайлықта тарихшылар сонау алыс уақыттағы
көшпенділерді түрліше атаған. Әрбір жүзжылдықта жылнамашылар мен тарихшылар
өздерініңыңғайына қарай атаған, ал қытайлықтар біздіңдәуірімізге дейін және
одан кейін де бір халыққа 32 атау берген. Батыстықертедегі тарихшылар өз
кітаптарына ғұндарды гун-гунний, хун-хунну, кун-кунну, хон-хэн, хун-ху-гуз,
сюнну және тағы басқа сол сияқты жаза берген. Біз барлықосы атау-
этнонимдерден біреуін - хунну дегенді немесе Аттила ғұндары туралы сөз
қозғалғанда гунндар дегенді шығарып аламыз. . Қазақтар мен басқа түрік
халықтары оларды "ғұндар" деп атайды, өйткені ғұндар шын мәнінде
қазақтардың, жалпы түркілердіңалыстағы ата-бабалары, сондықтан оларды
біздер де осылайша атаймыз. Оған біздердіңдәлелдеріміз жеткілікті.

Енді тарихи кітаптарға жүгінейік. Белгілі тарихшы Отто Франко өзініңүш
томдық"Қытай тарихы" деген еңбегінде: "Ғұндар қайдан шыққан, олардыңата-
бабалары кімдер екенін біздер айта алмаймыз. "Ғұндар" деген атаудыңөзін бір
халыққа біріккен әлдебірсан алуан тайпалар алған шығар. Шамамен "скифтер"
дегенніңөзі де сондай. Бірақолардыңөзегі еңалуан уақыттар мен дәуірлерде
түріктер болды дегенмен келісу керек",- деп жазды.
Қытайлардыңөз "тарих атасы" Сы Машиян (Сыма Цянь) болды. Ол б.д.дейінгі 145
немесе 135 жылы туды. ¤лген жылы белгісіз. Оның"Тарихи жазбаларының" 110-шы
бөлімінде ғұндарға байланысты:"Ғұндардыңарғы атасы Шия хоу патшалығы
әулетіне жататын Шоңби (Шун вей) болған ... Шоңбиден Тұман қағанға дейінгі
мыңжылдықтар барысында ғұндар біресе күшейіп, біресе әлсіреп отырған ...
Ақыры тек Мөде тұсында олар өте күшті болды. Солтүстігінде олар өздеріне
юечжи халқын қаратты, оңтүстігінде Қытаймен соғысты. Сол кезден бастап
ғұндардыңшағын империясы белгілі, оларды тарихи кітаптарға жаза бастады",-
делінген.

1. Ғұн мемлекеті

4 ғасырда бұрынғы Сақ ұлысы ыдырайды. Осы кездері Қаратеңіз жағалауына
Грек саудагерлері келіп қоныстанса, Дунай мен Дөң өзендерінің арасына
германдық гот тайпалары көшіп келеді. Алайда, кеңбайтақ Еуразия кіндігі
ержүрек Сақтардан тараған ұрпақтар меншігі болып қалады. Енді олар
сарматтар, ауарлар, қыпшақтар, қаңлылар, үйсіндер, сәнбилер, узилер, ғұндар
деген жеке -жеке мемлекеттер құрды. Бұлардың барлығы бір- бірімен араласып,
кейде іргелерін бөлектеп өмір сүріп жатты. Әсіресе Ғұндар құрған мемлекет
өзге көшпенділерге қарағанда ертерек еңсе көтеріп қуатты елге айналды.
Б.з.д 1 мыңжылдықтың 2 жартысынан бастап орталық азияда көшпелілердің рөлі
артты. Б.з.д 4-3 ғасырларда Қытайдың солтүстігімен орталық азияда ғұндар
деген тайпалар бірлестігі пайда болды. Осы кезде Ғұндар мен Цин империясы
тарих сахнасына бірге шықты. Іргелі мемлекет құрған Ғұндардың жері сол
кездері Қытайдың Хуан - Хе даласынан Дунайға дейінгі, Орал таулары
бөктерінен Памир, Тянь Шанға дейін, Байкалдан Тибетке дейінгі аралықты алып
жатты.

Бұл кезде Еуразия құрлығында саяси жағдай өзгеріп Батыстағы
Македонский құрған алып империя ыдырап, тарих құрдымына сіңіп, енді олардың
орнына сол кезде жер жаһанды дүрілдеткен Рим империясы пайда болады.
Өздерінен бұрынғы Сақтардың даңқты дәстүрлерін жалғастырған Ғұндардың ұлы
ордасы алғаш рет осы Цин империясының жанынан Қытай аумағындағы Сарыөзен
мен Саржазық өңірінде шаңырақ көтерген еді.
Б.з.д 3 ғасырда Орталық Азияда бірінеше көшпелі империя дүниеге келді.
Оны құрған- ғұндар. Ғұн империясы қанатын жайып, жан-жаққа бүкіл ұлы
далаға, азиялық Еуропа деңгейінде мәлім болды.

Нәбижан Мұқаметханұлы. Тарих ғылымдарының докторы. әл- Фараби атындағы
Қаз ҰУ Халықаралық қатынастар факультетінің профессоры. 09.50 Ал Ғұндар
болса қазіргі Моңғолия, Қиыр Шығыс содан орталығы, Азияға кең байтақ даланы
алып жатқан бұл ғұн империясы болды.
Қай ғасырды алып қарасаңыз да Қытай жерінде құрылған империялар, әулеттер,
ең алдымен өзінің солтүстігіндегі Монғолия жеріндегі көршілерін әлсіретуге
тырысты. Оларды ашық соғыста жеңе алмаса, ішін ара ірітіп, өзінің
дипломатиялық, жымысқы саясатыменен түбіне жетіп отырған.
Қытай Гередоты аталып кеткен Сыма Сян Ғұн мен Қытайлардың соғысы б.з.д
үшінші ғасырынан, б.з.д бірінші ғасырына дейін жалғасқанын алға тартады.
Жалпы мен былай деп айтар едім. Тарихта Орталық Азияда пайда болған
мемлекеттердің бәрінің бір үлкен миссиясы болды ол Қытай экспансиясын тежеп
отырды.

Ғұндар мал шаруашылығын кәсіп етті. Салт-дәстүрі мен әдет-ғұрпын
сақтай отырып, әскери күшті де нығайтуға тырысты. Еуразияда алғашқылардың
бірі болып темір қару пайдаланған да осы ғұндар болатын.
Қытай империясы мен ғұндар арасындағы алғашқы соғыста Қытайлар 300 мың
әскермен қарсы жорыққа шыққанымен, көкбөрі ұрпағының тойтарысына тап болып,
көкбөрінің балалары күштілік танытқан болатын. Бірақ қайтсе де ғұндарды
күшпен жеңе алмасяна көздері жеткен айдаһарлар, қулыққа басты. Қысықкөздер
көкбөрінің ұрпақтарын достық қарым-қатынасқа шақырып, оларға алым- салық
төлеуге келіседі.
Қытайлар етті сүрле жеп, тері терсекті илеп киім киген Ғұндардан қатты
қорықты. Сол кезде билікке келген Цин императоры Ши Хуан б.з.д 214 жылы 100
мың әскермен Ғұндарға қарсы тағы жорық жасап, Саржазықта отырған
көшпенділерді ойда жоқта шабады. Қапылыста келген жауға тойтарыс беріп
үлгере алмаған Ғұндар шегінуге мәжбүр болады. Қорғанысқа қолайлы алқапты өз
иелігіне алған Ши Хуан, ғұндардың қарсы шабуылынан қорғану үшін осы аймақта
ұзындығы 5000 шақырымдық биіктігі 6-10, ені, 5-6 метр болатын үстінен ат
арба өтетін үлкен қорған тұрғызады. Ұлы Қытай қорғаны деген атаумен қалған
қорған осылай пайда болды.
100 мыңдаған адам, 10 жыл бойы Ши Хуандидің тұсында бүкіл Қытайдағы
қылмыскерлер, соғыста тұтқынға тұскендер бар, онан кейін бүлік шығарған
көтерлісшілердің армиясы бар, бағындырылған кішкентай хандықтардың қолға
түскендер бар, онан кейін тығыз отырған ауыл, қыстақтарды зорлап отырып
көшіріп сол қорғанды біріне бірін жалғатып, қорғанның өткелдердің аузына
елді мекендер, қалашықтар салғызған. Сөйтіп бос жатқан жердің барлығын
халыққа толтырған. Әрі қорған соқтырды, әрі ол жерге елді, үлкен Қытайды
орналастырды. Әитпесе құр Қорған болғанменен оны бұзып өту деген қиын нәрсе
емес қой. Әрі қорған, әрі Қорғанды қорғайтын әскериленген елді мекендерді
орнату арқылы Ши Хуан өзі өлгенге дейін мұны аяқтады. 209 жылға дейін бұл
Қорған аяқталды.
Бірақ бұл қамал сол кездегі көшпенділердің тегеурінді күшінен құтқара алмас
еді, егер Қытайдың жымысқы саясаты болмағанда. Олар мықты тайпаларды бір
-біріне айдап салып, өздерінің жымысқы әрекеттерін іске асырады. Содан
б.з.д 1 ғасырда Ғұндар екіге бөлініп, осыдан келіп Ғұндар әлсірейді.
Қытайдықлардан күйрей жеңілген Ғұндар Алтайға қарай үдере көшіп, Еділ мен
Жайық өзенінің аралығына келіп қоныстанады. Осы оқиғадан кейін 2 ғасыр
өткен соң олар аттарының басын Батысқа қарай бұрады. Осы кезден бастап
Ғұндардың ат дүбірі Еуропаны шошындыра бастаған болатын. Бұл туралы келесі
хабарымызда баяндаймыз.

2. Ғұндардың батысқа жорығы

Шығыстағы Ұлы Ғұн ордасының даңқты да, қайғылы тарихы ең соңғы тәңірқұт
Шөже тұсында аяқталады. Қытайлардан қатты тойтарысқа тап болып, жер ауға
мәжбір болған Ғұндар Ата жұрты Алтайды тастап Еділ мен Жайық өзендерінің
аралығына келіп орнығады.

Еуропа жылнамашылары Гундер деп атаған жаңа мемлекеттің батыс елдерін
дүрліктіре бастаған түсы Балаәмір билікке келген кезбен тұспалданады.
Балаәмірдің басқаруымен Ғұндар ең бірінші жорығын ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.