Аудитті құжаттау — аудит жұмысының маңызы

МАЗМҰНЫ

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3

І. АУДИТТІ ҚҰЖАТТАУ — АУДИТ ЖҰМЫСЫНЫҢ МАҢЫЗДЫ БӨЛІГІ РЕТІНДЕ
1.1 Жұмыс құжаттарының мәні, мақсаты және мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2 Құжаттарға қойылатын талаптар, олардың толтырылуы және пайдаланылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
1.3 Аудитті құжаттаудың шетелдік тәжірибесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11

ІІ. АУДИТ ҚЫЗМЕТІНІҢ САПАСЫН БАҚЫЛАУ
2.1 Аудиторлық фирма қызметінің сапасын бақылау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
2.2 Аудит жүргізу кезіндегі аудит қызметінің сапасын бақылау ... ... ... ... ... .16
2.3 Аудиторлық қызмет көрсету нарығының сапасын бақылау мәселелері...18

ІІІ. АУДИТОРЛЫҚ ҚЫЗМЕТТІ ОҢТАЙЛАНДЫРУ ЖОЛДАРЫ
3.1. Қазақстандағы аудиторлық қызметтің даму бағыттары және оны жетілдіру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .22

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..26
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...28

Кіріспе

Аудит Қазақстанда 80-жылдардың соңында пайда болды, дәл сол уақытта аудиторлық ұйымдар өздерінің алғашқы қадамдарын жасады. Және 1993 жылы аудит «Аудиторлық қызмет туралы» бірінші Заңның қабылдануымен өзінің дүниеге келуін ресми түрде бекітті. Осы уақыт ішінде аудит қаржы нарығы саласында өзінің лайықты орнын тапты, аудит институты ретінде өзінің өмір сүру құқығын дәлелдеді.
Елбасы «Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы» атты өз жолдауында (бұдан әрі – Жолдау) атап өткендей, Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында, өркенді де өршіл дамып келе жатқан қоғамның іргетасы тек қана осы заманғы, бәсекеге қабілетті және ашық нарық экономикасы бола алады. Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кірудің бірінші басымдығы әлемдік экономикаға ойдағыдай кірігуі болып табылады. Осыған байланысты мемлекетті дамыту процесінде бухгалтерлік есепке алу, қаржылық есеп беру мен аудит жүйесін бара-бар дамыту ерекше өзектілікке айналады, өйткені бухгалтерлік есепке алудың, қаржылық есеп берудің және аудиттің мақсаты басқару шешімдерін қабылдау үшін мүдделі пайдаланушыларды экономикалық ақпаратпен қамтамасыз ету болып табылады.
Қазақстанның әлемдік экономикаға кірігуін жеделдету мақсатында аудит жүйесін реформалаудың негізгі бағыттарын, оларды іске асыру жөніндегі нақты тетіктерді жасау, шетелдік инвестициялардың ағынын молайту, халықаралық нарықтарда қазақстандық ұйымдардың бәсекеге қабілеттілігін арттыру, қор нарығын жандандыру керек.
Отандық және әлемдік тәжірибе көрсеткеніндей, аудиторлық қызметтерге мұқтаждық мынадай жағдайларға байланысты туындады:
- осы ақпаратты пайдаланушылармен (меншік иелерімен, инвесторлармен, кредит берушілермен) жанжал болған жағдайда әкімшілік тарапынан дәйексіз ақпарат беру мүмкіндігімен;
- қабылданған шешімдер салдарларының ақпарат сапасына байланыстылығымен;
- ақпаратты тексеру үшін арнайы білімнің болуы қажеттілігімен;
- ақпаратты пайдаланушылардың ақпарат сапасын бағалау үшін оның көздеріне қол жетімділігінің ішінара болмауымен.
Барлық осы алғышарттар тиісті дайындығы, біліктілігі, тәжірибесі және осындай қызмет түрлерін көрсетуге рұқсаты бар тәуелсіз сарапшылар қызметтеріне қоғам мұқтажының пайда болуына алып келді. Бұл, расталған ақпараттың болуы барлық мүдделі нарыққа қатысушылардың жұмыс істеу тиімділігін арттыруға және түрлі экономикалық шешімдер салдарларын бағалауға және болжамдауға мүмкіндік беретінімен байланысты.

Пайдаланылған әдебиеттер

1) "Қазақстан Республикасындағы аудиторлық қызмет туралы" ҚР Президентінің заң күші бар Жарлығы 1998 ж.
2) Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есепке алу және аудит жүйесін дамыту тұжырымдамасының Жобасы
3) Халықаралық аудит стандарты 230 "Құжаттау"
4) Халықаралық аудит стандарты 220 "Аудитор қызметінің сапасын бақылау"
5) Әжібаева З. Н., Байболтаев Н. Ә., Жұмағалиева Ж. Ғ. Аудит.Алматы, 2006ж
6) Ержанов М.С. Аудит – 1. Алматы, 2004 ж.
7) Сәтмырзаев А. А., Укашев Б. Е. Аудит негіздері. Алматы, 1998 ж
8) Абленов Д.О. Проффесиональный аудит. Алматы, 2008 ж.
9) Данилевский Ю.А. Аудит: вопросы и ответы. Москва, 1993 ж.
10) Монтгомери. Аудит. Москва, 1997 ж.
11) Алборов Р.А. Аудит в органзациях промышленности, торговли и АПК. Москва, 1998 ж.

Пән: Бухгалтерлік іс
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 27 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3

І. АУДИТТІ ҚҰЖАТТАУ — АУДИТ ЖҰМЫСЫНЫҢ МАҢЫЗДЫ БӨЛІГІ РЕТІНДЕ
1.1 Жұмыс құжаттарының мәні, мақсаты және
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2 Құжаттарға қойылатын талаптар, олардың толтырылуы және
пайдаланылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
1.3 Аудитті құжаттаудың шетелдік
тәжірибесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .11

ІІ. АУДИТ ҚЫЗМЕТІНІҢ САПАСЫН БАҚЫЛАУ
2.1 Аудиторлық фирма қызметінің сапасын
бақылау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
2.2 Аудит жүргізу кезіндегі аудит қызметінің сапасын
бақылау ... ... ... ... ... .16
2.3 Аудиторлық қызмет көрсету нарығының сапасын бақылау мәселелері...18

ІІІ. АУДИТОРЛЫҚ ҚЫЗМЕТТІ ОҢТАЙЛАНДЫРУ ЖОЛДАРЫ
3.1. Қазақстандағы аудиторлық қызметтің даму бағыттары және оны
жетілдіру ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...22

Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .28

Кіріспе

Аудит Қазақстанда 80-жылдардың соңында пайда болды, дәл сол уақытта
аудиторлық ұйымдар өздерінің алғашқы қадамдарын жасады. Және 1993 жылы
аудит Аудиторлық қызмет туралы бірінші Заңның қабылдануымен өзінің
дүниеге келуін ресми түрде бекітті. Осы уақыт ішінде аудит қаржы нарығы
саласында өзінің лайықты орнын тапты, аудит институты ретінде өзінің өмір
сүру құқығын дәлелдеді.
Елбасы Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің
қатарына кіру стратегиясы атты өз жолдауында (бұдан әрі – Жолдау) атап
өткендей, Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында, өркенді
де өршіл дамып келе жатқан қоғамның іргетасы тек қана осы заманғы, бәсекеге
қабілетті және ашық нарық экономикасы бола алады. Қазақстанның әлемдегі
бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кірудің бірінші басымдығы
әлемдік экономикаға ойдағыдай кірігуі болып табылады. Осыған байланысты
мемлекетті дамыту процесінде бухгалтерлік есепке алу, қаржылық есеп беру
мен аудит жүйесін бара-бар дамыту ерекше өзектілікке айналады, өйткені
бухгалтерлік есепке алудың, қаржылық есеп берудің және аудиттің мақсаты
басқару шешімдерін қабылдау үшін мүдделі пайдаланушыларды экономикалық
ақпаратпен қамтамасыз ету болып табылады.
Қазақстанның әлемдік экономикаға кірігуін жеделдету мақсатында аудит
жүйесін реформалаудың негізгі бағыттарын, оларды іске асыру жөніндегі нақты
тетіктерді жасау, шетелдік инвестициялардың ағынын молайту, халықаралық
нарықтарда қазақстандық ұйымдардың бәсекеге қабілеттілігін арттыру, қор
нарығын жандандыру керек.
Отандық және әлемдік тәжірибе көрсеткеніндей, аудиторлық қызметтерге
мұқтаждық мынадай жағдайларға байланысты туындады:
- осы ақпаратты пайдаланушылармен (меншік иелерімен, инвесторлармен,
кредит берушілермен) жанжал болған жағдайда әкімшілік тарапынан дәйексіз
ақпарат беру мүмкіндігімен;
- қабылданған шешімдер салдарларының ақпарат сапасына
байланыстылығымен;
- ақпаратты тексеру үшін арнайы білімнің болуы қажеттілігімен;
- ақпаратты пайдаланушылардың ақпарат сапасын бағалау үшін оның
көздеріне қол жетімділігінің ішінара болмауымен.
Барлық осы алғышарттар тиісті дайындығы, біліктілігі, тәжірибесі және
осындай қызмет түрлерін көрсетуге рұқсаты бар тәуелсіз сарапшылар
қызметтеріне қоғам мұқтажының пайда болуына алып келді. Бұл, расталған
ақпараттың болуы барлық мүдделі нарыққа қатысушылардың жұмыс істеу
тиімділігін арттыруға және түрлі экономикалық шешімдер салдарларын
бағалауға және болжамдауға мүмкіндік беретінімен байланысты.
Аудитті жүргізу барысында қаржылық есептегі ақпараттың дұрыстығын
растау үшін аудиторлық дәлелдемелер қолданылады. Менің курстық жұмысым осы
аудиторлық дәлелдемелерге арналған.
Аудитор өзінің кәсіби міндетін орындау барысында қағамдық сенімді
қолдау әрі нығайту ретінде адалдық, обьективтілік және тәуелсіздік
принциптерінің талаптарын сақтауы, өзіне сеніп тапсырған жұмысты мінсіз әрі
адал орындалуы талқылауда білдіретін пікірінің обьективтілігі мен
тәуелсіздігін сақтауы керек. Аудитке кәсіпорын қызметін жан жақты тексеру
енеді. Сондықтан ол аудиторға басшылыққа арналған және оның қызметінің
тиімділігін жоғарлату жөніндегі конструктивті ұсыныстар дайындауға
мүмкіндік береді.
Сонымен курстық жұмыстың мақсаты аудит қызметін орындау барысында
аудитті құжаттаудың және оның сапасын бақылаудың экономикалық–теориялық
жағынан қарастыра отырып, аудит қызметін оңтайландыру жолдарын көрсету.
Тақырыптың өзектілігі: аудиторлық қызметті жетілдіру және нарықтық
экономика жағдайын бейімделу жолдарын қарастыру.

І.АУДИТТІ ҚҰЖАТТАУ – АУДИТ ЖҰМЫСЫНЫҢ МАҢЫЗДЫ БӨЛІГІ РЕТІНДЕ
1. Жұмыс құжаттарының мәні, мақсаты және мазмұны

230 "Құжаттау" деп аталатын Халықаралық аудит стандартында (ХАС)
"аудитор аудиторлық қорытындыны растаушы дәлелдеулерді, сондай–ақ, аудиттің
Халықаралық стандарттарға сәйкес жүргізілгендігін растайтын дәлелдеулерді
беру кезінде зор маңызы бар мәліметтерді құжатпен рәсімдеуге тиісті"
делінген. Аталмыш құжатқа сәйкес аудитті жалпы түсінуді қамтамасыз ету үшін
жұмыс жазулары жеткілікті түрде толық және аяқталған болуға тиісті.
Құжаттама – аудит жүргізілуіне байланысты аудитормен алынған және
сақталынатын материал. Жұмыс құжаттары қағаздағы мәлімет түрінде,
фотопленкада немесе электронды түрде сақталады және де аудитті
жоспарлағанда және жүргізгенде, аудиторлық жұмысты бақылауда көмектеседі,
аудит нәтижесінде алынған, аудиторлық қорытындыны растайтын дәлелдемелерден
тұрады.
Аудитор аудиттің мазмұнын ашатын құжаттарды толық дайындауы тиіс.
Құжаттарда аудитті жоспарлау барысы, орындалған процедуралардың сипаты,
мерзімі мен көлемі, нәтижелер, сонымен бірге алынған дәлелдемелер
негізінде жасалған қорытындылар туралы ақпарат көрсетіледі. Жұмыс құжаттары
аудитордың ойы мен қорытындысын қажет ететін барлық маңызды сұрақтардан
тұрады.
Құжаттардың көлемі аудитордың кәсіби пікірімен анықталады, себебі
аудитормен қарастырылатын әрбір сұрақты құжаттаудың қажеті жоқ. Аудитор
дайындауға және сақтауға қажетті құжаттардың көлемін анықтағанда болашақ
аудиторға жүргізілген жұмыс пен қабылданған шешімдердің себебі туралы
көрініс беретін қандай ақпарат қажет болатындығын қарастыру қажет. Болашақ
аудитор аудиттің қыр–сырын тек бұл құжаттарды дайындаған аудиторлармен
сөйлескенде түсіне алады.
Құжаттар әрбір аудит үшін белгілі бір жағдайларға және аудитордың
қажеттілігіне сәйкес құрастырылады және бір жүйеге келтіріледі.
Стандартталған жұмыс құжаттарын қолдану оларды дайындау мен тексеру
нәтижелігін жақсартуға көмектеседі. Құжаттар жұмыс сапасын бақылау
құралдарын ұсынады.
Жұмыс құжаттарының жалпы мақсаты – аудитордың аудитті
нормативтік–құқықтық актілерге және жалпы көпшілік қабылдаған стандарттарға
сәйкес жүргізгендігіне сенімді болуы.
Жұмыс құжаттарының маңызы төмендегілерден тұрады:
– олар аудитті жүргізу және жоспарлау кезеңінде көмектеседі;
– олар аудиторлық жұмысқа шолу жасауға және аудитке бақылауды
ұйымдастыруға жағдай туғызады;
– оларда аудиторлық қорытындыны растаушы процедуралардың орындалуы
нәтижесінде алынған аудиторлық дәлелдеулер бар.
Жұмыс құжаттарында аудитор аудиторлық жұмыстардың жоспарлануы, сипаты,
орындалған аудиторлық процедуралардың көлемі және мерзімі, болатын
нәтижелер, сондай–ақ алынған аудиторлық дәлелдеулердің негізінде жасалынған
қорытынды–пікірлер туралы ақпараттарды көрсетуге тиісті.
Аудит практикасында жұмыс құжаттарының унификациясы (бір ізге салынуы)
ұлттық стандарттарда да, халықаралық стандарттарда да қарастырылмаған. Олар
фирмаішілік стандарттарға сәйкес жасалынады және сол стандарттармен
бекітіледі. Жұмыс құжаттарының көлемі фирмаішілік стандарттардың негізінде
және аудитордың кәсіби пайымымен анықталады. Мұндай кезде аудитор өзі
дайындаған жұмыс құжаты бұрын аудит өткізбеген басқа аудиторға немесе
орындалған жұмыстар жөнінде және аудиттің барлық детальдарын егжей–тегжейлі
көрсетпей–ақ, маңызды шешімдер қабылдаудың себептері жөнінде мағлұмат беру
үшін аудиторлық фирманың жетекшісіне қажет болып қалуы мүмкін екендігін
назардан тыс қалдырмауға тиісті. Яғни, жұмыс құжаттары бір уақытта жұмыстың
сапасын бақылау жасау құралын бере отырып, жұмыс процессіне жағдай
туғызады.
Жұмыс құжаттарын стандарттау бірқатар артықшылықтарды қамтамасыз
етеді:
– жұмыс құжаттарын дайындау және оған шолу жасаудың тиімділігін
арттырады;
– жұмыстарға шолу жасауды жеңілдетеді;
– сапаны бақылауға қолдау көрсетуге мүмкіндік береді.
Жұмыс құжаттарының нысаны мен мазмұнына төмендегі факторлар әсер
етеді:
– көрсетілетін қызметтік сипаты;
– аудиторлық қорытынды есептің нысаны;
– клиент бизнесі;
– ішкі бақылау жүйесінің жағдайы;
– аудитті орындау процессінде қолданылатын әдістеме.
Жұмыс құжаттарындағы ақпараттар аудитор атқарған жұмыстардың және
маңызды мәселелерге қатысты жасалған қорытынды пікірлердің жазбаша дәлелі
(растауы) болып табылады. Жақсы құралған жұмыс құжаттары аудит өткізу
бойынша жұмыстарды ұйымдастыруды қамтамасыз етеді. Егер жұмыс құжаттарының
файлдары стандартталған болса, аудиторға ақпараттарды жинау процессін
бақылау және орындалған жұмыстардың бүкіл спектріне мұқият шолу жасау
жеңілірек болады.
Жұмыс құжаттарына төмендегілер кіреді:
1) Кәсіпорынның ұйымдық–құқықтық нысаны және ұйымдық құрылымы туралы
ақпараттар;
2) Заңдық құжаттардан, келісімдерден және жинақтардан үзінді немесе
олардың көшірмесі;
3) Ревизияланатын кәсіпорынның аудитін жоспарлау процессінің негіздемесі;
4) Аудиторлық тексеруді өткізу бағдарламасы;
5) Орындалған аудиторлық процедуралардың өткізілу уақыты және көлемі,
сонымен бірге олардың нәтижелері туралы жазулар;
6) Ассистенттер орындаған жұмыстарды аудитордың тексергендігінің және
талдағандығының дәлелдеулері;
7) Аудиторлық процедураларды кімнің және қашан орындағаны туралы
көрсетулер;
8) Аудиторлардың сарапшылармен, кеңесшілермен және үшінші жақтың басқа да
өкілдерімен өткізген, әңгімелерінің көшірмелері;
9) Аудитордың өз клиентіне жіберген хаттарының көшірмелері, оның ішінде
өзінің міндеттемелері және ішкі бақылау жүйесінің кемшіліктері
бойынша;
10) Клиенттен немесе оның өкілдерінен алынған хаттар;
11) Аудиторға тапсырылған аудиттің маңыздырақ аспектілеріне қатысты
түсіндірулер;
12) Шоттардың, экономикалық субъект қызметінің көрсеткіштері мен
тенденцияларының талдауы, тексеруші баланстар;
13) Өткен есепті кезеңдердің қаржылық қорытынды есебінің, сонымен бірге
сол қорытынды есеп бойынша жасалынған аудиторлық қорытындылардың,
анықтамалардың, актілердің және т.б. көшірмелері;
14) Өткізілген аудиттің нәтижесі бойынша аудитор жасаған қорытынды
пікірлер.

1.2 Құжаттарға қойылатын талаптар, олардың толтырылуы және пайдаланылуы

Жұмыс құжаттары келесідей ақпараттарды дәлелдеуге (растауға) тиісті:
1) Бухгалтерлік жазулар қаржылық және басқа қорытынды есеп берулерге
сәйкес орындалған;
2) Жұмыс бірдей жоспарланған және бақыланған;
3) Аудитті жоспарлау мақсаты үшін ішкі бақылау жүйесін түсінуге қол
жеткізілген;
4) Дәлелдеулер алынған, аудиторлық процедуралар жүзеге асырылған және
тексерулер пікірлердің дұрыс білдіргендігін растау үшін жетік
дәлелдеулер алатындай етіп жүргізіледі.
Аудитор оның дайындаған жұмыс құжаттарын аудиторлық қорытынды жасау
үшін аға аудитор немес аудиторлық фирманың жетекшісі мұқият қайта қараған
кезде ол құжаттардың мазмұнында сәйкессіздік немесе толық еместік болуы
мүмкін. Бұл кезде кейбір жұмыс құжаттарын клиент дайындайды. Клиентті
кеңсе жұмыстарына жіберуге болады, бірақ оларды аудитордың өзі тексеруіне
тура келеді. Ондай құжаттар төмендегілер болуы мүмкін:
– Тексеруші баланс.
– Банк шоттарынан үзінділер.
– Түгелдеу мінездемесі.
– Дебиторлар мен кредиторлардың тізімі.
– Келіп түскен және шыққан негізгі құралдардың, материалдық емес
активтердің және т.б. тізімі.
Жұмыс құжаттарының толық тізімі әрбір аудиторлық ұйымның өзінің
фирмаішілік стандарттарымен анықталуға тиіс. Жұмыс құжаттарының үлгілерін
жасауға стандартты тәсіл пайдаланылған жерде кейбір артықшылықтарға қол
жеткізілуі мүмкін. Ондай нысандар жұмыс құжаттарын жүйелеуге мүмкіндік
береді, талдау жасау үшін ақпарат алуды, сондай–ақ келешекте оларды
пайдалануға мүмкіндік жасау үшін белгілі бір схема бойынша сақтау процесін
жеңілдетеді. Сондықтан барлық жұмыс құжаттарында төмендегілер болуға
тиісті:
– басы (аты), толтырылған мерзімі және оларды дайындаған қызметкердің
фамилиясы;
– пайдаланылған символдардың суреттемесі;
– ұқыпты және мұқият дайындалуы.
Әрбір құжаттың бас жағында төмендегі ақпараттар болуға тиісті:
– клиенттің аты және папканың номері;
– кезеңнің басы және аяғы;
– жұмыс құжатының мазмұны;
– жұмыс құжатының ағымдағы немесе негізгі папкаға
жататын–жатпайтындығы.
Тестілер жазылған барлық жұмыс құжаттарында тест жүргізілгендердің
аты–жөні, сонымен бірге тест нәтижелерінің қысқаша мазмұны және оның
тиімділігі туралы қорытынды болуға тиісті.
Баланстағы немесе табыстар мен шығыстар жөніндегі қорытынды есептегі
цифрларды растаушы кестелерде:
– жинақтаушы (негізгі) және баланс пен негізгі кестедегі цифрлардың
қайдан шыққандығын көрсететін қосымша кестелер болуға тиісті;
– қосымша және негізгі кестелердің арасында, сонымен бірге жұмыс
құжаттарындағы немесе шоттардың өздеріндегі кез–келген цифрларды
түсіндіруді оңайлату үшін қосымша және негізгі кестелердің арасында
өзара байланыс болуға тиісті;
– аудитор жылдар бойынша динамикаға қатысты шын ақпараттар алу мүмкін
болу үшін өткен жыл бойынша салыстырмалы цифр беруге тиісті;
– егер шоттарда қорытынды түзетулер (корректировка) жаcалған болса,
жөнделген болуға тиісті;
– кестелердегі цифрларды тексеру үшін өткізілген тестілер көрсетілуге
тиісті.
Аудитті өткізу үшін аудиторға қажет кестелерді клиенттің өзі алдын–ала
дайындап қоюы мүмкін. Аудитордың уақыты мен шығынын үнемдеу үшін осы
кестелердің көшірмесін пайдалану жөнінде келісім жасалынуы керек, бірақ
аудитор олардың сенімділігіне көз жеткізуге тиісті. Егер клиентте дайын
кесте болмаса, онда аудитор кестені дайындауды одан сұрауына болады.
Жұмыс құжаттарының көпшілігінде сандық ақпараттар болады. Бірақ ол
құжаттардың кейбіреулері сұрақ беру, бақылау процедураларын пайдалану
арқылы жасалынады, сондықтан оларда сандық ақпараттар болмайды. Мысалы,
аудитор басқару звеносының қызметкерлеріне мүдделі жақтармен іскерлік
операциялардың нақты бары туралы сұрау жүргізуі немесе жылдың аяғында
клиент түгелдеу жүргізген кезде материалдық құндылықтардың нақты барына
бақылау жасауы мүмкін. Мүндай жағдайда аудиторға сұрақ беру нәтижесі мұқият
құжатталған, сұрақ берілген жұмыскерлердің тізімі келтірілген, сұрақ беру
өткізілгеннен кейін жүргізілген тексерулердің түрлері көрсетілген және
тиісті қорытынды келтірілген жұмыс құжаттарын жасау керек.
Әрбір белгі аудиттің белгілі бір процедураларының орындалуын
көрсететін болса, белгілеулерді де стандарттауға болады. Ондай
белгілеулерді стандарттау құжаттарды тексеріп шығуға ыңғайлырақ және
аудитордың уақытын қысқартады. Құжаттардың немесе процедуралардың алғашқы
әріптерін пайдалану тәжірибеде кеңінен қолданылады. Мысалы: ЖҚ – жұмыс
құжатттары; ТБ – тексеруші (сынама) баланс; КД – клиент дайындаған; К –
келісілген және т.б.
Барлық белгілеулер мен символдарға сол бетте немесе фирмаішілік
стандарттардағы жеке беттерде толық түсіндірме жасау қажет.
Жұмыс құжаттарында тексеруге қатысы жоқ бөтен ескертулер немес
жазбалар болмауға тиісті. Әрбір жұмыс құжаты "өзі үшін жауап беруге"
тиісті, сондықтан онда орындалған жұмыстың көлемін және жасалынған
қорытындыны анықтау үшін қажетті ақпараттар, тиісті құжаттарға сілтемелер
болуға тиісті.
Аудит аяқталған кейін аудит жөніндегі директор немесе топтың жетекшісі
барлық жұмыс құжаттарын жинақтауға және оларды арнайы бөлімдердің
номенклатурасын пайдалана отырып, картотекаларды топтауға тиісті. Ыңғайлы
болу үшін кейінгі жұмыста жұмыс құжаттары әдетте екі типке бөлінеді:
– тұрақты құжаттардың картотекалары;
– ағымдағы құжаттардың картотекалары.
– Тұрақты құжаттардың картотекасында келесі аудитті өткізу
процессінде пайдаланылатын ақпараттар сақталады. Әрбір аудит
өткізу жағдайында бұл папканың мәліметтері қайта қаралуға және
жаңартылуға тиісті. Тұрақты құжаттардың папкалары төмендегі
қажеттіліктер үшін жасалынады:
– клиенттің қаржы–шаруашылық қызметімен танысу үшін жаңа жұмыскерлерді
дайын ақпараттармен қамтамасыз етуге;
– есеп саясаты және есеп процедуралары туралы ақпараттарды сақтауға;
– ішкі бақылау жүйесінің жұмысына қатысты ақпараттармен қамтамасыз
етуге;
– келешекте өзгермейтін жұмыс құжаттарын жыл сайын жаңадан дайындау
қажетілігін болдырмауға;
– қайталанатын жағдайларға дайын сілтемелер алуға;
– клиент бизнесіне қатысы бар ақпараттарды құжаттауға.
Тұрақты аудиторлық папкада: Жарғының және құрылтай
келісім–шарттарының, статистикалық карталардың, тиісті қызмет түрлеріне
алынған лицензиялар, партнерлармен жасалынған келісім–шарттар,
бизнес–жоспарлар, есеп саясаты жөніндегі бұйрықтар, жұмысшы шоттар жоспары,
ұсыныс хаттары.
Ағымдағы құжаттардың картотекасы:
– жоспарланған жұмыстар туралы жазу үшін жүргізіледі;
– жүзеге асырылған процедуралармен, жүргізілген тестілермен, жасалынған
қорытынды пікірлермен бірге, орындалған жұмыстар жөнінде
егжей–тегжейлі ақпараттар алу үшін жүргізіледі.
Ағымдағы құжаттардың картотекасында аудитордың жұмыс құжаттарының
көбірек бөлігі сақталады, сондықтан оларды төмендегі бөлімдерге
топтастырылған тиісті номенклатура бойынша бөлу дұрыс:
– қаржылық қорытынды есепке шолу жасау құжаттары;
– аудиторлық тексерудің жоспары мен бағдарламалары;
– нақты тексеру жүргізу нәтижесі бойынша құжаттар;
– арнайы мақсаттарға құжаттар.
Жұмыс құжаттарын пайдалану:
Меншік құқығы. 230 "Құжаттау" деп аталатын халықаралық аудит
стандартында жұмыс құжаттарының аудитордың жеке меншігі болып табылатындығы
қарастырылған. Жұмыс құжаттарының жекелеген бөліктері субъектіге аудитордың
өз білгені бойынша тапсырылуы мүмкін, бірақ олар субъектінің есеп жазуларын
алмастыра алмайды.
Құпиялықты сақтау. Өзінің практикалық қызметінде аудитор клиенттің
құпиялығы бар құжаттарын оның арнайы рұқсатынсыз ашпайды. Егер ақпарат тек
аудиторға қарсы шағымдану болған кезде оның өзін–өзі қорғау мақсатында
жария етілген болса, онда аудитордың клиенттен рұқсат алуға міндетті емес.
Жұмыс құжаттарын сақтау. Аудитордың жұмыс құжаттарын қанша уақыт
сақтауға болатындығы жөніндегі сұраққа ресми жауап нормативтік–құқықтық
актілерді немесе қандай да бір ресми құжаттарда жоқ. Көптеген аудиторлар,
егер олар сот процессіне шақырылған жағдайда, өздерінің жұмыс құжаттарының
болғанын дұрыс көреді. Жұмыс құжаттары "ескерту" қызметін атқарады. Сонымен
бірге жұмыс құжаттарын шексіз уақыт сақтау жалпы алғанда қымбат, әрі оның
керегі жоқ. Жұмыс құжаттарының екі жағының да жүзі бар қылыш болуы мүмкін
екендігін ескеру. Бір жағынан құжаттар, аудитордың кәсіби стандарттарға
сәйкес әрекет жасағандығын растайтын дәлелдеулер береді. Басқа жағынан
қарағанда кінәліні қорғаушы жақ аудитордың жұмысына сенімсіздік тудыруға
әрдайым әрекет жасайды, яғни жұмыс құжаттарын пайдаланады және аудиторға
қарсы пайдаланылуы мүмкін сәйкессіздіктерді немесе дұрыс емес жәйттерді
табуы мүмкін.
Егер жұмыс құжаттары жойылатын болса, онда ол аудиторлық фирманың және
аудитордың практикалық қызметінің құжаттарын архивтеудің белгіленген
жүйесіне сәйкес жүзеге асырылуға тиісті. Өзінің архивтеу жүйесін жасау
кезінде аудиторлық фирма заңгерлерінен және сақтандыру компанияларынан
ақыл–кеңес алуға тиісті.

1.3 Аудитті құжаттаудың шетелдік тәжірибесі

Дамушы елдердің экономикасы нарыққа бағдарланған сайын бизнес
секторларына тәуелсіз қаржылық бақылаудың рөлі мен маңызы арта түсуде.
Әлемдік экономика, бизнес, сауда ғаламдасуындағы байқалған тенденцияға
байланысты халықаралық бухгалтерлік есеп пен аудит саласындағы жұмыстың
көлемі артып, аса ірі ұлтаралық бухгалтерлер мен аудиторлардың кәсіби
ұйымдары құрыла бастады. Шетелдердегі нарықтық экономиканың
жалпымемлекеттік қаржылық бақылауды ұйымдастырудың деңгейі айтарлықтай
жоғары.
Кәсіби аудиттің халықаралық озық тәжірибесін зерделеуге кіріспес бұрын
нарықтық экономика елдердегі әр түрлі бизнес–құрылымның қызметін қаржылық
бақылаудағы өзіндік ерекшелігі бар әрі тәуелсіз жүйесі ретінде оның
қалыптасуының маңызды кезеңдеріне ерекше назар аударған жөн. Соның ішінде
Америка Құрама Штаттарындағы (АҚШ) аудиторлық қызметті құжаттауы Қазақстан
назарын өзіне аудартып отыр.
Маманданған этика заңдылығы аудиторға бақыланатын құрылымның
элементтері жөнінде құжаттаманы талап етеді, бірақ олар құжаттаудың тәртібі
мен формасын дәл және нақты көрсете анықтамайды. Сондықтан құжаттау
ерекшелігі кәсіпорынның ұйымдастырылу мен көлеміне тәуелді болады. Әдетте
тексеру құрылымы күрделірек болса, құжаттауды анық және дәлірек жүргізу
қажет екендігін аңғартады.
Бухгалтерлік есеп жүйесін құжаттау – келісім жасау кезінде қаржылық
көзқарас тұрғысынан берілген мәліметтерді жүргізген жағдайда өңдеу. Әдетте
бухгалтерлік есептің негізгі әдістерін, ірі келісім–шарттарды, файлдарды,
бухгалтерлік регистрлерді және қаржылық есептілікті көрсету арқылы
қарастырады. Құжаттау баяндау жүргізу негізінде немесе операциялардың
тіркелу картасы бойынша жүргізіледі. Мұндай картада белгілерімен нақты
кестелер арқылы көрсетіледі және олар графикалық түрде болуы арқылы
ақпараттарды жедел және нақты түсінуге жеңілдік жасайды. Кеңінен таралған
белгілерді көрсету және қолдау мақсатында картада келесі операциялар тізімі
көрсетілген.
Картада операциялар көрсеткіштерінің тізімі жоғарыдан төменге дейін
және де солдан оңға қарай орналасқандығын көруге болды. Сонымен қатар,
төменде көрсетілген жағдайларда қызмет барысында ескеруі қажет:
– Біріншіден, анық және қарапайым болуы тиіс;
– Екіншіден, аудиторлық тексеруге қатысы бар құжаттарды қаржылық
есептілікте көрсету қажет.
Аудиторлар көбінесе бухгалтерлік есеп жүйесін құжаттау жүргізу кезінде
операциялардың толық орындалуын кесте түрінде көрсетуі тиіс. Мұндай кесте
операциялардың жасалу тәртібін тексеру кестесіне ие болып бастапқы
мәліметтерді өңдеуден есептілікке дейінгі барлық қызмет жасайтын негізгі
шаруашылық операциялар жөніндегі ақпараттарды көрсетеді. Ал бұл көрсеткіш
негізгі кітаптың синтетикалық есебін толтыру құжаттарын қамтиды. Ақпараттың
толық болуы операциялардың жүргізу тәртібінде көрсетілген жүйеде әртүрлі
деңгейде болуы мүмкін. Ақпараттардың толық жинақталуы кәсіпорынның
бухгалтерлік есеп жүйесінің ерекшелігін тексеруде және тиімділігін
анықтаудағы аудитор жоспарына тәуелді болып табылады. Операция кезінде
тексеру жүргізудің ең негізгісі болып бухгалтерлік есеп жүйесіне құжаттау
үшін және де ол аудиторға ақпаратты тіркеу кезінде тексеру тиімділігін
жоспарлаған қызмет барысында қолданылады. Егер де аудитор бақылау
процедурасын тексеруді жоспарлайтын болса, онда операцияларды бақылау
кестесінде емес, басқа пішінде орналастыру керек. Кез келген жағдайда
операцияларды жүргізуде бақылау кестесі жеткілікті түрде ақпаратпен
қамтамасыз етілуі қажет және де ол болып жатқан жағдайларға тексеру жүргізу
негізінде жоспарлауды жеңілдетеді. Мысалы, операцияларды жүргізуді бақылау
кестесін компьютерлік жүйеде қолданған кездегі алынатын жалпы пайда.
Операцияларды жүргізу кестесі күрделілігі мен көлеміне қарамастан кез
келген аудиторлық тексеру мақсаттарында қолдануға болады. Көптеген
периодтық тексеру жүргізу кезінде операция жүргізу кестесінің ақпаратын
алдын ала дайындайды. Бұл тексеру операцияларын жыл сайын талдап және нақты
мәліметтермен толықтырып отыру, сонымен қатар оларды қолданысқа жарайтын
уақытқа дейін қолдану қажет. Әдетте операцияларды жүргізуді бақылау
кестесін жыл сайын толық зерттеуге болады. Оларды негізгі өзгерген жағдайда
ғана өзгертуге рұқсат етіледі.
Алғашқы құжаттар, мысалы үлгі бойынша толтырылған құжаттар,
бухгалтерлік есептіліктің көшірмелерін, операцияларды жүргізу кестелерімен
сәйкестендіріп жүргізіп отыру керек. Қарастырылып отырған құжаттар
аудиторға бухгалтерлік есептің жүйесі туралы көзқарасын қалыптастыруға
мүмкіндік береді.
Бүкіл шаруашылық операция кезеңінің ақпаратын көрсету үшін аудиторға
жүргізу тәртібін көрсетіп бірнеше кесте құру керек болады. Мысалы, сатып
алынған тауарлар мен қызметтердің жеке ақпараттарын және де төленген
еңбекақы жөнінде жеке кесте құруға тура келеді. Кестені құру жөніндегі
шешім келісім істелген жұмыстың маңыздылығына байланысты және шаруашылық
операциялардың әр түрлі бөлімшелеріндегі есеп пен бухгалтерлік есептің
сәйкестігіне байланысты жүргізілуі қарастырылады. Операцияларды жүргізу
кестесіне барлық шаруашылық операциялардың ақпаратын, соның ішінде жүйе
ақпаратын қосу міндетті жүйеге енгізілмейді. Ірі операциялар жөніндегі
ақпаратты ғана құжаттауға толық негіз бар. Жалпы ақпарат ағынына жатпайтын
шаруашылық операциялар жөніндегі ақпарат болып көрсетіледі. Мысалға
алғанда, түзету жөніндегі ақпарат, берілген қаржылық жағдайға қосымша
ақпарат керек болған жағдайда баяндау жүргізу негізінде толық тіркелуі
мүмкін.

ІІ. АУДИТ ҚЫЗМЕТІНІҢ САПАСЫН БАҚЫЛАУ
2.1 Аудиторлық фирма қызметінің сапасын бақылау

220 Аудиторлық қызметтің сапасына бақылау жасау деп аталатын ХАС–на
сәйкес барлық аудиторлық ұйымдарда тиісті түрде формаланған аудит сапасын
бақылаудың ішкі жүйесінің болуын талап етеді. Әрбір аудиторлық фирма
орындалуы жұмыстың қажет сапасын қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін ішкі
стандарттар немесе ереже–нұсқауларды жасап, оларды жүйелі түрде қолдануға
тиісті. Аудиттің сапасына тексеру жүргізу барысында дәл осы жүйені зерттеу
керек. Яғни, қажетті ереже–нұсқаулардың бар екендігіне және олардың
мазмұнының стандарттарға сәйкестігіне, сондай–ақ құжатта қарастырылған
іс–шаралардың және процедуралардың тиісті дәрежеде қолданылатындығына көз
жеткізу керек. Ондай тексеру, әдетте, бір–екі күн уақыт алады және де
елеулі еңбек ресурстарын, материалдық ресурстарды талап етпейді. Мұндай
кезде кейбір фирмаішілік реттеуші құжаттардың бар немесе жоқ болуы және
олардың орындалуы – аудит өткізу сапасының куәлігі.
Жүргізілетін аудиторлық тексерістердің аудиторлық қызметті реттейтін
барлық нормативтік құжаттарға толық сәйкес болу үшін әрбір аудиторлық
фирмада жұмыс сапасын бақылайтын фирмаішілік жүйені қалыптастыру қажет.
Аудиторлық фирманың жұмыс сапасын бақылайтын жүйесіне мыналар кіреді:
a) аудиторлық фирма қызметкерлерімен тәуелсіздік, шынайылық,
объективтілік, құпиялылық пен кәсіби этика талаптарын сақтау;
b) аудиторлық фирманы өз жұмысын сапалы орындауға қажетті сәйкес
білімі мен қабілеті бар маман қызметкерлерімен қамтамасыз ету;
c) аудиторлық тапсырмаларды кәсіби қызметкерлерге тапсыру және
олардың квалификациясы бұл тапсырманың ерекшеліктеріне сәйкес
келуі тиіс;
d) аудит барысында жұмыстың барлық түрлерін, ағымдағы бақылау мен
орындалған жұмысты тексеруді барлық қажетті сапа талаптарына
сәйкес орындау;
e) нақтылы жағдайларда білімнің немесе тәжірибенің жетіспеушілігі
кезінде қызметкерлердің аудиторлық фирма ішінен, одан тыс сәйкес
кеңестер алу;
f) аудиторлық фирмаларда тұрақты негізде клиенттерді іріктеп алу
процедураларын дайындау және оларды қолдану; бұл кезде
аудиторлық фирманың тәуелсіздігі мен аудитті жоғары сапалы
деңгейде өткізу мүмкіндігі, сонымен қатар тексерілетін немесе
болашақта тексерілетін ұйым басшыларының репутациясы ескерілуі
тиіс;
g) жұмыс сапасы бақылаудың фирмаішілік жүйесінің сенімді және
нәтижелі қызмет етуін күнделікті тексерулер бойынша шараларды
жүзеге асыру;
h) аудиторлық фирма қызметкерлеріне тапсырылған міндеттерді
орындамау немесе дұрыс орындамау жағдайында қажетті шаралар
қолдану.
Ұйымдастырушылық–этикалық аудиторлық принциптерді қатаң сақтау үшін
аудиторлық фирма басшылығы аудиторға нақтылы клиентті тексеруді тапсырмас
бұрын белгіленген аудитор клиенттің акционері, меншік иесі, басшысы немесе
қаржылық есептілікке жауапты басқа да лауазымды тұлғасы емес екенін
тексереді. Осындай міндеттерді орындау өте күрделі жұмыс болып табылады
және оның нәтижесі аудитордың өзіне байланысты.
Аудиторлық фирмаларда аудитордың клиенттен тәуелсіздігі принципінің
сақталуын бақылау тұрақты түрде жүргізілетін анкеталау арқылы жүзеге
асырылады. Осылайша, фирмаға жұмысқа орналасқан кезде және белгілі бір
уақыт кезеңі сайын аудиторға келесі анкетаны толтыру ұсынылады:
Туысқанның Туыстықтың Болып табылады
аты, тегі, сипаты немесе
әкесінің аты дәрежесі
Құрылтайшы Меншік Акционер Басшы
иесі немесе
басқа да
лауазымды
тұлға

Аудиторлық фирманың әрбір қызметкері фирманың жұмыс сапасын бақылау
жүйесінің негізгі принциптері және процедураларымен танысуы тиіс.
Сапаны қамтамасыз ету процедуралары аудиторлық фирманың ішкі
құжаттарында немесе ішкі стандарттарында жазылуға тиісті. Әдетте, ХАС–на
сәйкес сапаға тексеру жүргізу барысында тексеруге тек ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.