Өсімдік қауымдастарындағы органикалық заттардың қор динамикасын анықтап, өнімділік-деструкциялық үрдісіне сипаттама беру

Пән: Биология
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 60 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

КІРІСПЕ

1 ТАРАУ.

ТАБИҒАТ ЖАҒДАЙЫНА ЖАЛПЫ СИПАТТАМА.

1. 1. Географиялық орны

1. 2. Жер бедері

1. 3. Климаты

1. 4. Ішкі сулары

1. 5. Топырақ жамылғысы

1. 6. Өсімдік жамылғысы

2 ТАРАУ.

Зерттеу тарихы жөне зерттеу әдістемесі.

2. 1. Зерттеу тарихы

2. 2. Зерттеу әдістері

3 ТАРАУ.

ӨСІМДІКТЕР ҚАУЫМДАСТАРЫНЫҢ ӨНІМДІЛІГІ

3. 1 Өсімдіктер қауымдастарындағы органикалық заттардың қор динамикасы

қауымдасындағы органикалық заттардың қординамикасы

3. 2 Өнімділік-деструкциялық үрдісіне сипаттама және оның климаттық жағдаймен байланысы

ҚОРЫТЫНДЫ

Пайдаланылған әдебиеттер . . .

КІРІСПЕ

Кең байтақ Қазақстан жерінің асты мен үсті байлыққа кем емес. Сол жер байлығымыздың бірі-өсімдіктер әлемі. Осы өсімдіктер әлемінің адамзат өмірінде алар орны ерекше.

Сондықтан флораны, өсімдіктер түрлерін сақтау басты мақсатымыз.

Солардың бірі Ақтөбе облысының оңтүстік - батыс аудандарының өсімдіктер қауымдастығының өнімділігін зертеуге арналған.

Өсімдіктер байлығын қорғап, тиімді пайдаланудың негізі оны ғылыми негізде зерттеп, жан-жақты жоспар бойынша үнемдеп пайдалану. Осы флораның ауыл шаруашылығында оның ішінде малшаруашылығында алар орны ерекше.

Осындай биологиялық алуан түрлілікті сақтау оны өз кезегінде жете зерттеу. Сондықтан тақырыптың да өзекті тұсы осында.

Зерттеу жұмысының жалпы сипаты. Дипломдық жұмыс Байғанин ауданы манындағы өсімдіктер қауымдасттығының өнімділіктеріне арналған.

Зерттеу жұмысының өзектілігі. Зерттеу жүргізілген қауымдастар жайылымдық және мал азықтық шаруашылығында өте маңызды. Өсімдіктер қауымдастарында өсімдік жамылғысына мониторинг жүргізіп, өсімдік жамылғысының қазіргі жағдайына бақылау жасап, баға беру. Бұл зерттелген қауымдастардың қазіргі жағдайының сипатын біліп, қорғау жұмыстарын жүргізу өзекті.

Зерттеу жұмысының мақсаты: Өсімдік қауымдастарындағы органикалық заттардың қор динамикасын анықтап, өнімділік-деструкциялық үрдісіне сипаттама беру.

Жұмыстың мақсатына жету үшін алға қойылған міндеттер: Негізгі өсімдіктер қауымдастарының

- органикалық заттардың қор динамикасын анықтау;

өнімділік-деструкциялық үрдісіне сипаттама беру

оларды қорғау шараларын жүзеге асыру.

Зерттеу нысаны : Зерттелген ауданның өсімдік түрлері.

Зерттеу әдістері:Теориялық, салыстыру, талдау, статистикалық, математикалық өңдеу, тұжырымдау.

Тәжірибе базасы : Ақтөбе тәжірибелік станциясы; Қ. Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік мемлекеттік университетінің биология кафедрасы.

Жұмыстың теориялық және практикалық маңызы: Жүргізілген зерттеулер негізгі өсімдіктер қауымдастарының өнімділігін анықтауға, өсімдік және қазіргі кездегі өзгерістердің деңгейін анықтауға және өсімдік қауымдастарын маңызды жайылым ретінде қорғау шараларын ұйымдастыруға мүмкіндік береді

Жұмыстың көлемі мен құрылымы:

Дипломдық жұмыстың бет көлемінде ұсынылған және кіріспе,

3 тарау, қорытынды, 8 кесте, 3 суреттер. Пайдаланылған әдебиеттердің жалпы саны 63.

1 ТАРАУ.

ТАБИҒАТ ЖАҒДАЙЫНА ЖАЛПЫ СИПАТТАМА.

1. 1. Географиялық орны

Байғанин ауданы - 1920 ж. Адай-Табын ауданы /11 болыс/ ретінде құрылған. 1921-24 ж. 2-3 рет ашылып жабылған, кейін Адай округі, 1932 ж. Ақтөбе обылысы құрамындағы 28 ауданның бірі. 1940 ж. қазіргі атаумен аталады [47, 48] .

Аудан обылыстың оңтүстік батысында, Атырау обылысы шекаралас Шіліаша өзені бойы, Ақтөбеден 546 км Атырау-Ақтөбе теміржол, тас жол бойы.

Байғанин ауданының жер көлемі 61, 1 мың ш/км, 6 селолық округке бөлінген, орталығы Байғанин с. Ірі елді мекендеріне: Ноғайты, Жарқамыс, Кемерши, Қопа.

Байғанин ауданының территориясы солтүстігінде Темір, солтүстік шығысында Мұғалжар, шығысында Шалқар аудандарымен (Ақтөбе обылсы), солтүстік батысында Ақтөбе обылысының Ойыл, Атырау обылысының Қызылқоға, Жылой аудандарымен, оңтүстік батысында Маңғыстау обылысының Бейнеу ауданымен, оңтүстігінде Қарақалпақстанмен шекараласады.

Ауданның қазіргі территориясының үлкендігі сонша, бұған Армения Республикасының екеуі, көршілес Өзбекстандағы Хорезім облысының он үші сиып кетеді екен. Аудан облыс территориясының бестен бірін, яғни 20, 3 процентін, ал республика территориясының 2, 19 процентін алып жатыр (Сурет- 1) .

Байғанин ауданының географиялық орны

Описание: aktobe_bol

1. 2. Жер бедері

Ауданның негізгі территориясы шөлейт (солтүстігі) және шөл зоналарында (оңтүстігі) орналасқан. Батысында каспий маңы ойпатымен, оңтүстігінде Үстіртпен ұласады.

Ауданның солтүстігі оңтүстігімен салыстырғанда биіктеу, қыратты болып келеді, мұнда денудатциялық эрозиялық төбешіктер, адырлыр жие ұшырасады. Байғаниннің батысындағы шоқының биіктігі 276 м. (биіктіктер теңіз деңгейі есебінен алынады), Аша елді мекенінен шығысқа қарай 12 км шамасында 299 метірлік биіктік сияқты шоқылар ауданының солтүстігімен солтүстік шығысында жиі ұшырасқанымен олардың абсалютті биіктігі көзге оғаш біліне қоймайды, себебі жалпы жер бедерінің өзі едәуір көтеріңкі болып келеді.

Ауданның оңтүстік шығысында аласа тау жоталары, адырлы қырқалар кездеседі, бұл төңірекке Шағырай жонының сілемдері кіріп жатыр (батыс бөлігі), оның батыс беткейінде Құтым шоқысы (250м) Зымыстан шоқысы оқшаулау тұр. Ауданның солтүстік бөлігінде шығыстан батысқа қарай Доңызтау таулары созылып жатыр, тау етегі қүрғақ жыра сайлармен тілімделген, мұндағы шоқылардың биіктігі 209 метірден аспайды, алайда Каспий маңы жазығының шығыс бөлігіне кіретін бұл аймақта Доңызтау қыраттары әжептәуір биік болып көрінеді.

Топырағының құнары шамалы сұр топырақ. Жем өзенінің оңтүстік шығыс жақ өңіріндегі аласалау, адырлы қырқалар арасында бос тақырлар мен ойдым-ойдым құмайтты шағылдар бар. Бұл төңіректе Қантөрткүл ( 262 м), Әлитау (345 м) шоқылары мен Шерғала жоны аралығындағы жазықтар едәуір ауқымды алқапты алып жатыр.

Ауданның батыс бөлігі Ақтолағай жонымен оңтүстікке қарай Сарықүм құмына ұласып, одан Доңызтау, Үстірт шың-шоқыларына, Сам, Матай құмдарына жалғасады (Қосымша-А, В, С, Д) .

Аудан оңтүстігінде сорлар, тақырлар жиі кездеседі. Бұлардың үлкендіктері Асмантай - матай, Дөңгелексор, Қосбұлақ сорлары, сондай-ақ Сам құмы мен Сам сорының шығыс шеттері де аудан территориясына кіріп жатыр (Сурет - 1) .

1. 3. Климаты

Ауданның климаты шұғыл континенталды, құрғақ болып келеді, қысы суық, жазы ыстық. Қаңтар айының орташа температурасы - 16, 5° С, шілде айының орташа температурасы +22° С.

Ауданның солтүстігі және оңтүстік бөліктерінің
температуралық айырмашылықтары бар, бірақ елеулі емес. Байғаниннің өзінде шілде айының орташа температурасы +20° С болса, оңтүстігінде, яғни Ақтұмсықта +26° С. Осы Ақтұмсықта 1995 жылдың тамыз айының 8 жұлдызында облыстың ең жоғарғы абсалюттік температура тіркелді, ол +44 градус болды.

Ауданның солтүстік бөлігінде қазанның соңы мен қарашаның басында су қата бастайды, оңтүстікте бұл процесс 5-10 қараша аралығында байқалады, қардың еруі солтүстікте 29 наурыз бен 10 көкек аралығында, оңтүстікте бұдан сәл ертерек, яғни 20-30 наурызда басталады. Қардың қалыңдығы ауданның солтүстігінде 16-20см, оңтүстігінде 10-45 сантиметірге жетеді.

Жауын - шашынның жылдық орташа мөлшері 150-175 мм. Ылғалдың ең аз түсетін жері Доңызтаудың оңтүстігі. Жауын -шашын мөлшері кейбір жылдары орташа мөлшерден ауытқып тұрады. Шөлді аймақта, яғни ауданның оңтүстігінде түскен ылғал лезде кеуіп, буға айналады. Ылғалдың түсуі жөнінен аудан құрғақ және өте құрғақ аймақтарға жатады.

Агроклиматтық бөлініс бойынша ауданның солтүстік жағының жартысы өте қүрғақ қоңыржай ауа райлы өңір болып есептелінеді. Бұл аймақтағы ылғалдылық мөлшері 75-100 мм, қардағы су қоры 40-75 мм, көп жылғы есеп бойынша тұрақты қар жаууы 1-20 желтоқсан аралығына сәйкес келеді, ал ауданның оңтүстігі мен оңтүстік батыс бөлігі өте құрғақ ыстық өңір болып саналады. Мұндағы ылғал түсу мөлшерінің орта көрсеткіші 60-80 мм. -ден аспайды, қардағы су қоры да небәрі 20 - 24 мм. Болады. Шуақты күндер көп. Жауын-шашынның көлемі өсімдіктердің өсуі үшін жеткілікті емес. Ылғалдың жетіспеушілігі күшті желдермен (күшті желді (15 м/с) күндер жыл ішінде 32-105 күн құрауы мүмкін) ушыға түседі. Желдің бағыты кезеңге байланысты өзгеріп отырады. Қыста оңтүстік - шығыс және шығыс бағытындағы желдер басым.

Жазғы кезеңде әсіресе механикалық құрамы бойынша жеңіл топырақты аудандарда шаңды борандар жиі болады [47, 48] .

Ауданның климаты шұғыл континенталды, құрғақ болып келеді, қысы суық, жазы ыстық. Қаңтар айының орташа температурасы -16, 5°С, шілде айының орташа температурасы +22°С.

Ауданның солтүстігі және оңтүстік бөліктерінің температуралық айырмашылықтары бар, бірақ елеулі емес. Мысалы, Қарауылкелдіде шілде айының орташа температурасы +20°С болса, Ақтұмсықта +26°С. Осы Ақтұмсықта 1955 жылдың тамыз айында облыстағы ең жоғарғы абсолюттік температура тіркелді, ол +44°С болды.

Байғанин ауданының солтүстік бөлігінде қазан айының соңы мен қараша айының басында су қата бастайды, оңтүстікте бұл процесс 5 -10 - шы қараша айының арлығында байқалады.

Қардың еруі солтүстікте 29 -шы наурыз бен 10 - шы сәуір аралығында, бұдан сәл ертерек, яғни 20 - 30 - шы наурызда басталады. Қардың қалыңдығы ауданның солтүстігінде 16 - 20, оңтүстігінде 10 - 15 см - ге жетеді. Жауын - шашынның жылдық орташа мөлшері 150 - 175 мм.

Ылғалдың ең аз түсетін жері Доңызтаудың оңтүстігі. Жауын - шашын мөлшері кейбір жылдары орташа мөлшерден ауытқып тұрады. Шөлді аймақта, яғни ауданның оңтүстігінде түскен ылғал лезде кеуіп, буға айналады. Ылғалдың түсуі жөнінен аудан құрғақ және өте құрғақ аймақтарға жатады.

Агроклиматтық бөлініс бойынша ауданның солтүстік жағының жартысы өте құрғақ қоңыржай ауа - райлы өңір болып есептеледі. Бұл аймақтағы ылғал мөлшері 75-100 мм, қардағы су қоры 40 -75 мм, көп жылғы есеп бойынша тұрақты қар жаууы 1-20-шы желтоқсан аралығына сәйкес келеді, ал ауданның оңтүстігі мен оңтүстік - батыс бөлігі өте құрғақ ыстық өңір болып саналады. Мұндағы ылғал түсу мөлшерінің орташа көрсеткіші 60-80мм- ден аспайды, қар қалыңдығы 10-16 см, қардағы су қоры да небары 20-24 мм болады. Шуақты күндер өте көп. Байғанин жерлері 46° ендіктің, 58° бойлықтың аралығында шөлейтті және оңтүстігі шөлді аймақ арасындағы дала табиғат зонасына енеді.

Сондықтан бұл өңірдегі агротехникалық әрекеттер топырақ құрамындағы ылғалды сақтауға бағытталуы қажет. Шөл өсімдіктері дала өсімдіктері сияқты шабындық өсімдіктермен қатар, мал шаруашылығындағы қоректік база болып саналады.

Шөлдегі өсімдіктер жүйесі экологиялық әсерлер нәтижесінде оңай өзгере алатын жүйе болып табылады. Антропогендік әсердің нәтижесінде шөлді өсімдіктердің ауқымды түрде өзгеруі әртүрлі деңгейде өтеді. Топырақ жамылғысының, физикалық көрсеткіштерінің өзгеруі (тығыздық, су өткіштігі және т. б. ) химиялық құрамы және тіршілік ететін микрорельефінің өзгеруі кезек пен кезек шөлдегі бірлестіктердің құрамы мен құрылысының өзгеруіне әсерін тигізеді.

Антропогендік әсердің нәтижесінде бірлестіктердің флористикалық құрамы өзгереді. Шөл экосистемаларының флористикалық құрамының өзгеруі көп жағдайда жайылым дәрежесіне өтуі мүмкін. Бірлестік түріне, оның жағдайына байланысты антропогендік фактор позитивті және негативті өзгерістер туғызуы мүмкін.

Қалыпты мөлшердегі жайылымдар, шөптесін өсімдіктер бірлестіктерінің құрамын сақтау үшін, сонымен қатар ластанған жайылымдардың сапасын жақсарту үшін қажет. Жазықтық жерлерде біркелкі ассосциация кең көлемдегі жерді алып жатады. Мұндай жағдай ландшафттық жүйенің бір белгісі болып саналады. Көп жағдайда жеке ассоциациялар өсімдіктер ландшафтысының негізгі бірлігі болып табылады.

Ауданның оңтүстік - шығыс бөлігіндегі (Қарауылкелдіден 18 км. ) Көкбұлақта да ауа - райы бірқалыпты.

1. 4. Ішкі сулары

Ауданның негізгі өзендері Жем мен Сағыз. Сонымен қатар Ащысай, Шетірлі, Кенжалы, Алшынсай, Шаған, Қияқты, Тереңсай, Жиделі, Жарлы, Ебейті, Дауылды, Қарауылкелді, Сарыалжынды, Жалғаншаған, Қамысты, Мәні, Жайынды, Терісаққан сияқты шағын өзендер мен сайлар бар. Қар суымен қоректенетін бұлар жаз айларында кеуіп қалады, кей жылдары Жем, Сағыз өзендеріне құяды. Жем, Сағыз өзендерінің өзі жаздың ыстық айларында бөлшектеніп, қарасулар тізбегін құрап жатады. Өзендердің көпшілігі мал суаруға, ішінара көкөніс суаруға пайдаланады.

Алаптары - жайылым. Аудан территориясында жазда құрғап қалатын Сарыкөл, Күйгенкөл, Ақкөл, Көкбұлақ, Шөптікөл, Қоскөл, Қаракөл, Дәуіткөл, Тамдыкөл, Үлкенжаулы, Шалқаркөл, Толағайсор көлдері бар.

Ауданды жерасты суларына бай өлке деп санауға болады. Шошқалы қыраты мен Жем өзені аралығында, Үстірттен солтүстік шығысқа қарай 100-120 км-ге созылып жатқан Доңызтау артезиан алабындағы жерасты суының табиғи қоры өте мол - 500 милярд текшеметрден асады.

Мұнда скважиналар оратылған, олардың әрқайсысынан тәулігіне 2000-2600 текшеметрдей су шапшып төгіледі. Сарықұм, Сарыбай құмдары төңірегінде Аймәмбет, Мыңғыр, Айғырсойған, Сарыбай, Сайқұдық артезиандары бар (Сурет - 1, 2) .

Аудан жері мұанй мен газ қорына бай. Ірі мұнай кен орындары болып Жаңатаң, Лақтыбай, Ақжар, Шығыс Ақжар, Қаратөбе, Оңтүстік Қаратөбе саналады, бұлар негізінен Жем өзенінің сол жағалауында орналасқан.

Табиғи байлықтың бірі - Кир (битум), бұл жол құрылысына кеңінен пайдаланылатын шикізат. Мұның қоры ауданда мол, көбірек кездесетін маңы Мортық, Алтай (Мырзаның Адыры), Дөңгелексор, Ақшоқы, Алашқазған. Ауданның шалғай оңтүстігінде табиғи газдың қоры бар деп есептелінеді.

Су көздерін тиімді игеру жайылым алқаптарын дұрыс пайдаланумен байланысты. Байғанин ауданының әр жерінде көлдер мен көлшіктерді көруге болады.

Аудан территориясында жазда құрғап қалатын : Сарыкөл, Күйгенкөл, Ақкөл, Көкбұлақ, Шөптікөл, Қоскөл, Қаракөл, Дәуіткөл, Тамдыкөл, Үлкен Жуалы, Шалқаркөл, Толағайсор, көлдері бар.

Ауданда қар суымен қоректенетін шағын өзендер мен сайлар көптеп кездеседі. Оларға: Қарауылкелді, Саралжың, Мәні, Терісаққан, Шаған, Қияқты, Жарлы.

Бұлар негізінен көктем кезінде қар суымен молайып, Жем, және Сағыз өзендеріне құяды. Ауданның басты өзендері - Жем және Сағыз өзендері. Бұл өзендер жаздың аптап ыстықтрында бөлшектеніп, қара сулар күйінде болады.

Жем өзені - Мұғалжар тауларынан бастау алады, ауданның орталық бөлігін кесіп өтеді. Бұрын Каспий теңізіне құятын бұл өзен, қазірде суы тартылған.

Жем өзенінің оңтүстік шығыс жағын аласа тау жоталары мен қырқалар арасында бос тақырлар мен ойдым - ойдым жайылыстар алып жатыр. Бұл көрсетілген аймақ аудан территориясындағы негізгі шабындық, егістік қоныстары болып табылады және оңтүстік бөлік аймағымен салыстырғанда оты-суы, жауын-шашын мөлшері көп болып келеді.

Өзен жағалауында өсетін бұл жерлердегі малға азықтығы жөнінен өте құнды бағалы өсімдіктер: жол еркек (Agropyron desertorum), лерхов жусан (Artemisia lercheana), көкпек (Atriplex cana), қамыс (Elymus), өлең (Carex) .

Сағыз өзені- ауданның шығысынан батысына қарай созылып жатыр. Өзен суы тұзды, оған Ебейті келіп құяды. Ебейті өзенінің арнасы өте терең және жағасы өңделген, жұмсақ құмды болып келеді.

Арнасы терең, тығыз суы сағаға жақын жерде минералдану деңгейі жоғарылап, судың тұздылығы артады, бұл жерлерде сайлар мен шұңқырлар қалыптасады.

Ауданды жерасты суларына бай өлке деп санауға болады. Шошқалы қыраты мен Жем өзенінің аралығында, Үстірттен солтүстік шығысқа қарай 100-120 км-ге созылып жатқан Доңызтау артезиан алабындағы жерасты суының табиғи қоры өте мол - 500 миллиард текше метрден асады. Мұнда скважиналар орнатылған, олардың әрқайсысынан тәулігіне 2000-26003 метрдей су шапшып төгіледі.

Доңызтау артезиан алабының суы солтүстік бөлігінде тұщы, оңтүстігі мен батысында аздап ащы. Минералдығы 0, 5-1 г/л - ға дейін жетеді. Артезиан суы шаруашылық қажеттілігіне пайдаланады және кей жерлерінен (Аққұдық, Ақбұлақ, Ақтұмсық, Таскешу) емдік қасиеті бар емдік су табылды. Сарықұм, Сарыбай құмдары төңірегінде Аймәмбет, Мыңғыр, Айғырсойған, Сарыбай, Сайқұдық артезиандары бар.

Байғанин ауданының кішігірім көлдеріне тоқтала кететін болсақ:

Көкбұлақ - ауданнан оңтүстік шығысына қарай 18 км жерде орналасқан. Негізінен көктем кезеңінде қар суымен қоректенеді және де бұлақ көздері бар. Бұл Көкбұлақ Сағыз өзенінің солтүстік жақ саласы болып саналады. Жағасында мал жайылымына және шабындыққа мол шөптердің қоры бар.

Мыңжасаркөл -Байғанин ауданындағы ағынсыз көл. Жем өзенінің алабында Жарқамыс селосынан оңтүстік шығыста 46 км. Теңіз деңгейінен 149, 7 м биіктікте жатыр. Ауданы 9, 302км, ұзындығы 6, 0 км, ені 3, 1 км-ге жетеді. Жағалау сызығы 18, 2 км, жағалауы тік жарлы, жауын-шашын суымен коректенеді. Суы тұзды. Кей жылдары құрғап қалады. Шаруашылық маңызы шамалы.

Толағайсор - Байғанин ауданындағы және Атырау облысының Ембі ауднындағы ағынсыз көл. Жем алабына Алашен тауынан батыста 1, 5 км. Ауданы 26, 792км, ұзындығы 9, 3 км, ені 4, 5 км. Жаға сызығы 32, 3 км. Су жиналу алқабы 5722 км. Жағалауы көбіне тік жарлы. Жауын-шашын суымен коректенеді. Солтүстігінен шағын өзен құяды. Жаздың ыстық айларында көл таяздап, көпшілік жері сорға айналады. Алабы - жайылым.

Маныссай - Бақыртау етегіндегі бұлақтардан басталып, Донызтау мекеніндегі Таскенту қыстағы тұсында тартылып қалады.

Ащыойыл - Шилісай, Шұбаржылан өзендерінің тоғысқан жерінен басталып, Ащыкөл деп аталады. Құрман селосының тұсында Ойылға құяды. Салалары: Ащыөзек, Қандыағаш, Жарлы, Қаңбактысай, Қуырдақты, (арнасындағы қара суларда: шортан, табан балық бар) .

Ащысай - Ақтөбе облысының Байғанин ауданындағы өзен, Сағыздың сол саласы. Ұзындығы 60 км, су жиналатын алқабы 6192км Шұқыркөл маңынан басталады. Ұзындығы 10 км шамасында 40 - тан астам уақытша ағатын саласы бар. Арнасы кең, жағасы жазық. Жауын және қар суымен коректенеді. Көктемде ғана ағын болады, жаз айларында құрғап қалады. Желтоқсаның басында қатып, сәуірдің басында мұзы түседі. Суы ащы, көктемде ғана мал суаруға жарайды.

Саралжынды - Әулиетаудың оңтүстігіндегі сортаңды көлден басталып, Маныссайға құяды.

Шатырлысай - Мұғалжар тауының оңтүстік батыс бөлігіндегі қыраттық бұлақтардан басталып, Жарқамыс елді мекенінен 10 км-дей жоғары Жем өзеніне құяды. Кішігірім (ұзындығы 10 км-ден қысқа) 64 саласы бар.

Кенжалы - Қараоба тауының оңтүстігінен басталып, Сарытоған селосынан 9 км, Шығыста Ойыл өзеніне құяды.

Малай- Шошқалы бұйратының батысынан басталып, Кедейдектау маңында Маныссай өзеніне құяды.

Терісаққан - Ақтолағай қырқасынан басталып, Қарақоға елді мекенінен төмен Сағызға құяды. 20-дан астам салалары бар. Солармен қосылған Терісаққанның жалпы ұзындығы 110 км.

Аққоңыр - сағасы Нұржан бейітінен оңтүстік шығысындағы Теңізтау қыстауына жеткенде құрғап қалады.

Байсарысай - Байсары тауының солтүстігінен басталып, Кемерши селосынан жоғары Ембі өзеніне құяды.

1. 5. Топырақ жамылғысы

Жалпы Ақтөбе обылысының жер көлемі 30, 1 миллион гектарға тең. Обылыс территориясының солтүстігінен бастап оңтүстігіне қарай үш топырақ аймағына бөлінеді: қара, қызғылт жэне қоңыр топырақтар. Әр аймақ тағы да шағын аймақтарға бөлінеді. [5 1]

Қара топырақты аймақ 817 мың гектар. Бұл аймаққа облыстың солтүстігінде орналасқан Мартөк, Ленин және Новоросийск аудандары кіреді. Жылдың жылы мерзімі (10° жоғары) 145 күн, жалпы жылы температураның жиынтығы 2600 градусқа тең. Бір жылда орта есеппен 300 - 350 миллиметрдей ылғал түседі (Сурет-2) .

Осы аймақтағы оңтүстіктің қара топырағы қалыпты, фосфорлы, карбанатты және сортаңды болып бөлінеді. Соның ішінде оңтүстіктің қалыпты қара топырағы төмендегідей морфологиялық айырмашылықтарымен көзге түседі. Топырақтың жырту қабаты (қара шіріндісі мол) А + В = 46 - 49 см, ал А қабаты 20 - 25 см. Бұл қабаттың түсі қар немесе қара қоңыр, құрылымы берік емес, саңылаулары көп болады. Одан төмен қарай топырақ түсі қоңырқай тартып, құрылымы беки береді.

Жоғарғы қабаттың химиялық құрамы мынадай: қара шірінді 4 - 6%, жалпы азот - 0, 2 - 0, 3 %, фосфор - 0, 20 - 0, 14 %.

Қара қоңыр карбонатты топырақ облыс территориясында кең тараған. Жырту қабаты да терең, 45 - 65 см дейін барады. А горизонтының тереңдігі 18-20 см. Топырағының түсі көбінесе қара қоңыр, құрылымы ірі түйіршікті болып келеді. В горизонты топырағының түсі қоңырқай, құрылымы тығыз болады. Одан әрі қарай карбонатты сары балшық жатады. А горизонтының химиялық құрамы төмендегідей: қара шіріндісі - 3, 5 - 4, 5 %, жалпы азот - 0, 21 - 0, 27 %, Р2О5 - 0, 23%, ЮО - 2, 36%, натрий -0, 96%. Топырақ реакциясы сілтілі РН 8, 1-ге тең.

Мұнда астық шаруашылығы дамыған. Өйткені бұл аймақта жаздық бидай себу кезіндегі ылғал мөлшері жеткілікті болады. Жердің 1 метр қабатындағы ылғал 100 - 120 мм немесе қажетті ылғалдың 50% тең. Сондықтан дәнді дақылдардан, соның ішінде жаздық бидайдан мол өнім алуға толық мүмкіншілік бар.

Қызыл қоңыр топырақты аймақтың жер көлемі 4 миллион гектардай. Жылдық орташа температура 5°, жылы күн саны 150, бір жылда орта есеппен 220 - 250 мм ылғал түседі.

А + В горизонттарының тереңдігі 25-35 см. Ал жоғарғы А қабаты 16 - 18 см, түрі қара сұр, құрылымы ірі кесектерден тұрады. В горизонтының түсі сұрлау, топырағы тығыз, 100 - 130 см тереңдікте тез еритін тұздар кездеседі.

А горизонтының химиялық құрамы: қара шірінді 2, 5 - 3, 9%, жалпы азот - 0, 15 - 0, 16%, әр түрлі тұздар - 0, 11%, реакциясы сілтілі РН 7, 3 - 8 тең.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.