Пластикалық карточкалармен есеп айырысудың түрлері
КІРІСПЕ
1 ПЛАСТИКАЛЫҚ КАРТОЧКАЛАРМЕН ЕСЕП АЙЫРЫСУ ТҮРЛЕРІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕМЕСІ
1.1 Коммерциялық банктердің есеп айырысу қызметтерін ұйымдастыру және жүргізу
1.2 Екінші деңгейлі банктердегі қолма.қолсыз есеп айырысудың негізгі формалары
1.3 Пластикалық карточкалардың төлем құрал ретінде нарығының дамуы мен қалыптасуы
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ПЛАСТИКАЛЫҚ КАРТОЧКА НАРЫҒЫН ЖӘНЕ АҚ «КАЗКОММЕРЦБАНК» ҚАРЖЫЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРІН ТАЛДАУ
2.1 АҚ «Казкоммерцбанк» жалпы мәліметі мен негізгі қаржылық көрсеткіші
2.2 Қазақстан Республикасының төлем жүйесінің жаңа түрі ретінде пластикалық карталарының қазіргі заман жағдайындағы сараптамасы
2.3 «Казкоммерцбанк» АҚ пластикалық карточкасының сараптамасы
3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ПЛАСТИКАЛЫҚ КАРТОЧКАЛАРДЫ ДАМЫТУ ЖОЛДАРЫ
3.1 Қазақстан Республикасында пластикалық карточканы дамыту проблемасы
3.2 Қазақстан Республикасының даму нарығындағы пластикалық карточканың болашақтағы ұсынымы
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1 ПЛАСТИКАЛЫҚ КАРТОЧКАЛАРМЕН ЕСЕП АЙЫРЫСУ ТҮРЛЕРІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕМЕСІ
1.1 Коммерциялық банктердің есеп айырысу қызметтерін ұйымдастыру және жүргізу
1.2 Екінші деңгейлі банктердегі қолма.қолсыз есеп айырысудың негізгі формалары
1.3 Пластикалық карточкалардың төлем құрал ретінде нарығының дамуы мен қалыптасуы
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ПЛАСТИКАЛЫҚ КАРТОЧКА НАРЫҒЫН ЖӘНЕ АҚ «КАЗКОММЕРЦБАНК» ҚАРЖЫЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРІН ТАЛДАУ
2.1 АҚ «Казкоммерцбанк» жалпы мәліметі мен негізгі қаржылық көрсеткіші
2.2 Қазақстан Республикасының төлем жүйесінің жаңа түрі ретінде пластикалық карталарының қазіргі заман жағдайындағы сараптамасы
2.3 «Казкоммерцбанк» АҚ пластикалық карточкасының сараптамасы
3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ПЛАСТИКАЛЫҚ КАРТОЧКАЛАРДЫ ДАМЫТУ ЖОЛДАРЫ
3.1 Қазақстан Республикасында пластикалық карточканы дамыту проблемасы
3.2 Қазақстан Республикасының даму нарығындағы пластикалық карточканың болашақтағы ұсынымы
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Қазақстандық банктер жүйесінің қазіргі дамуы ұсақ сенімсіз банктердің жойылуымен, банктердің құрылысымен және ірі әмбебап банктерін жасалуымен сипатталады. Осының бәрі олардың арасындағы тұтынушылар үшін бәсекелеcтікті күшейтеді. Нақты мақсатта жетістікке бас қор болып банктың қызмет спектрінің кеңейтуі және қызмет көрсетудің сапасын арттыру, әр түрлі халықтың бас жетістігі болып есептеледі. Банктік қызметтерін пайдалануда, уақытты маңызды үнемдеуге болады. Әсіресе, осындайда нәтижені пластикалық карточкалар көмектеседі.
Пластикалық карточкаларды пайдалану қолма-қол ақшалардың алдында ақшасыз есеп айырысуға карточкалар иеленушілерге және банк эмитенттердегі, өте үлкен артықшылыққа ие болып, жай мүмкіндіктен бастап несие операцияларының географиялық шекараларын кеңейтуге дейін барады. Біздің мемлекетте нарықтық экономиканың келгенімен қоса, тағы банк қызметтің негізгі құралдары да келді. Банктер несие желісін жаңарту арқылы банк карточкаларымен сәйкесетін, тұтынушыларға несие кеңейтудің тартымды тәсілін шығарды. Олардың нарықтық географиясы кеңейді, сондықтан банктер тек қана жақын тұрған тұтынушыларға жасай алатын болды. Жаңа тұтынушылармен бірге оларға басқа банктік қызметтерді сатуда, қосымша мүмкіндіктер пайда болды. Карточкалардың иелерінен келген табыс, жаңа табыстардың кіріс көзінен дисконттан сатушылармен төленген және жаңа депозиттік ресурстармен сатылған шоттардан құрылған.
Алдымен бұл елеулі табысты Ұлттық банктың төрт ережелерінің орындауын топшылайды, Ұлттық банктің қызметінің бағытының біреуі төлем системасын және төлем құралдың Еуропалық стандарттармен сәйкестік мақсатпен жетілдіру.Бұдан басқа кездерде банктармен берілген қызметтердің спектрін кеңейтудің, қолма-қол ақшасыз төлемдердің дамытуын және бөлшек саудада мөлдірлік операциялардың көтерілу мақсаттармен Ұлттық жүйесін құрастыру және төлем карточкалардың процессинг орталығын қамсыздандыру жұмыстары жалғастырылады, ол төлем карточкалардың әртүрлі жүйелердің сыйысушылылықты қамтамасыз етеді.
Пластикалық карточкаларды пайдалану қолма-қол ақшалардың алдында ақшасыз есеп айырысуға карточкалар иеленушілерге және банк эмитенттердегі, өте үлкен артықшылыққа ие болып, жай мүмкіндіктен бастап несие операцияларының географиялық шекараларын кеңейтуге дейін барады. Біздің мемлекетте нарықтық экономиканың келгенімен қоса, тағы банк қызметтің негізгі құралдары да келді. Банктер несие желісін жаңарту арқылы банк карточкаларымен сәйкесетін, тұтынушыларға несие кеңейтудің тартымды тәсілін шығарды. Олардың нарықтық географиясы кеңейді, сондықтан банктер тек қана жақын тұрған тұтынушыларға жасай алатын болды. Жаңа тұтынушылармен бірге оларға басқа банктік қызметтерді сатуда, қосымша мүмкіндіктер пайда болды. Карточкалардың иелерінен келген табыс, жаңа табыстардың кіріс көзінен дисконттан сатушылармен төленген және жаңа депозиттік ресурстармен сатылған шоттардан құрылған.
Алдымен бұл елеулі табысты Ұлттық банктың төрт ережелерінің орындауын топшылайды, Ұлттық банктің қызметінің бағытының біреуі төлем системасын және төлем құралдың Еуропалық стандарттармен сәйкестік мақсатпен жетілдіру.Бұдан басқа кездерде банктармен берілген қызметтердің спектрін кеңейтудің, қолма-қол ақшасыз төлемдердің дамытуын және бөлшек саудада мөлдірлік операциялардың көтерілу мақсаттармен Ұлттық жүйесін құрастыру және төлем карточкалардың процессинг орталығын қамсыздандыру жұмыстары жалғастырылады, ол төлем карточкалардың әртүрлі жүйелердің сыйысушылылықты қамтамасыз етеді.
[1]. Банковское дело /В.И.Колесников, Л.П.Кроливецкая, Н.Г.Александрова и др. -М.: Финансы и статистика, 2009 г.
[2]. Березина М.П., Крупнов Ю.С. Межбанковские расчеты. М.: Финстатинформ, 2004г., стр 4.
[3]. Банковское дело: Учебное пособие для вузов/ Под ред. О.И. Лаврушин.- М., 2002г., стр 110.
[4]. Роде Э. Банки, биржи, валюты современного капитализма. М.: Финансы и статистика, 2006г., стр 215.
[5]. Кредит и обращение денег в сфере безналичного оборота: Учебное пособие для вузов / Под ред. Ц.М. Хайтиной.- Саратов, 2011г., стр 3.
[6]. Косой A.M. Управление безналичным платежным оборотом. М.: Финансы, 2008г., стр 11.
[7]. Шварц Г.А. Безналичный оборот и кредит в СССР. М.: Госфиниздат, 2003г., стр 49.
[8]. Ван ден Берг П. Операционная и финансовая структура платежной системы. М., 2005г., стр 19.
[9]. Бломштейн Г.Д. Саммерс. Б.Д. Банковское дело и платежная система. М., 2005г., стр 17.
[10]. Банки и банковское дело: Учеб. пособие/ Под ред. И.Т.Балабанова-М.: Питер-2003. Стр 12.
[11]. Сейітқасымов Ғ.С. Ақша, несие, банктер. Алматы-Экономика 2001, 314 бет.
[12]. Екатерина Трофимова «Анализ рисков банковского сектора Республики Казахстан» //«Банки Казахстана» журнал, 2006, №8. стр 19.
[13]. Мақыш С.Б. Ақша айналысы және несие: Оқу кұралы. - ИздатМаркет, Алматы, 2004. стр 23.
[14]. Деньги. Кредиты. Банки. Учебник/ Под ред. Е. Ф. Жукова. - М.: ЮНИТИ, 2005. Стр 212.
[15]. Банковское дело: Учебник/ Под ред. В.И.Колесникова, Л.П.Кроливецкой. -М., «Финансы и статистика» 2000. стр 198.
[16]. Г.Кеңес «Төлем жүйесінің төлем карточкалар арқылы жұмыс жасауының экономикалық аспектілері»// «Қаржы - қаражат» журнал, 2006, №1. 26 бет.
[17]. Гүлжихан К.К. «Қолма-қолсыз есеп айырысулардағы жаңа құбылыстар және ақшаның эртүрлі нышандарының ақша айналымындағы бәсекелестігіне олардың әсері»// «Банки Казахстана» журнал 2006, №6. 38 бет.
[18]. Гуара Юлдашева «Пластиковая карточка как способ вхождения в цивилизованный мир»//«Финансы и Кредиты» экономический журнал 2004 ,№7. стр 9.
[19]. М.Жоламанова «Электронные карточки - новое поколение денег»// «АльПари» экономический журнал 2006, №3-4. стр 15.
[20]. Г.Амантурлина «Революция в использовании платежной карточки»// «Финансы и Кредиты» экономический журнал 2006, №3. стр12.
[21]. Жанна Мамбетова «Запуск собственного процессингового центра»// «Финансы и Кредиты» экономический журнал 2006, №8. стр18.
[22]. Анализ рынка банковских услуг в Казахстане// «Без проблем»// www.bez-problem.kz
[23]. Андреев А.А., Морозов А.Г., Логинов А.И. «Пластиковые карты», БДЦ, М. 2008 г. стр 32.
[24]. Ауриемма М. Дж. Индустрия банковских пластиковых карточек: - М.: ИНФРА-М, 2007 г. стр 45.
[25]. Ќ.Ќ. Ілиясов, С. Ќұлпыбаев. Ќаржы. Жоғары оќу орындарына арналған оќулыќ. Алматы: 2010 жылы. 57 бет.
[26]. «Стратегия карточного бизнеса Народного банка»// «Мир финансов» экономический журнал 2005, №4. стр 22.
[27]. Интернет желісі Қаржы бақылау агенттігінің мәліметтері - №4. 2009. – Б. 19-25
[28]. Шеленков В. Г.Учет и организация работы с пластиковыми картами в коммерческом банке // Финансы и кредит. -2000. -N 8. - С. 18-24.
[29]. ҚР ¥Б «Статистикалық бюллетень» №2 (147) Ақпан 2010.
[30]. Пластиковые карточки /В.Селиванов, В.Л.Торхов. -М. -1998 г
[2]. Березина М.П., Крупнов Ю.С. Межбанковские расчеты. М.: Финстатинформ, 2004г., стр 4.
[3]. Банковское дело: Учебное пособие для вузов/ Под ред. О.И. Лаврушин.- М., 2002г., стр 110.
[4]. Роде Э. Банки, биржи, валюты современного капитализма. М.: Финансы и статистика, 2006г., стр 215.
[5]. Кредит и обращение денег в сфере безналичного оборота: Учебное пособие для вузов / Под ред. Ц.М. Хайтиной.- Саратов, 2011г., стр 3.
[6]. Косой A.M. Управление безналичным платежным оборотом. М.: Финансы, 2008г., стр 11.
[7]. Шварц Г.А. Безналичный оборот и кредит в СССР. М.: Госфиниздат, 2003г., стр 49.
[8]. Ван ден Берг П. Операционная и финансовая структура платежной системы. М., 2005г., стр 19.
[9]. Бломштейн Г.Д. Саммерс. Б.Д. Банковское дело и платежная система. М., 2005г., стр 17.
[10]. Банки и банковское дело: Учеб. пособие/ Под ред. И.Т.Балабанова-М.: Питер-2003. Стр 12.
[11]. Сейітқасымов Ғ.С. Ақша, несие, банктер. Алматы-Экономика 2001, 314 бет.
[12]. Екатерина Трофимова «Анализ рисков банковского сектора Республики Казахстан» //«Банки Казахстана» журнал, 2006, №8. стр 19.
[13]. Мақыш С.Б. Ақша айналысы және несие: Оқу кұралы. - ИздатМаркет, Алматы, 2004. стр 23.
[14]. Деньги. Кредиты. Банки. Учебник/ Под ред. Е. Ф. Жукова. - М.: ЮНИТИ, 2005. Стр 212.
[15]. Банковское дело: Учебник/ Под ред. В.И.Колесникова, Л.П.Кроливецкой. -М., «Финансы и статистика» 2000. стр 198.
[16]. Г.Кеңес «Төлем жүйесінің төлем карточкалар арқылы жұмыс жасауының экономикалық аспектілері»// «Қаржы - қаражат» журнал, 2006, №1. 26 бет.
[17]. Гүлжихан К.К. «Қолма-қолсыз есеп айырысулардағы жаңа құбылыстар және ақшаның эртүрлі нышандарының ақша айналымындағы бәсекелестігіне олардың әсері»// «Банки Казахстана» журнал 2006, №6. 38 бет.
[18]. Гуара Юлдашева «Пластиковая карточка как способ вхождения в цивилизованный мир»//«Финансы и Кредиты» экономический журнал 2004 ,№7. стр 9.
[19]. М.Жоламанова «Электронные карточки - новое поколение денег»// «АльПари» экономический журнал 2006, №3-4. стр 15.
[20]. Г.Амантурлина «Революция в использовании платежной карточки»// «Финансы и Кредиты» экономический журнал 2006, №3. стр12.
[21]. Жанна Мамбетова «Запуск собственного процессингового центра»// «Финансы и Кредиты» экономический журнал 2006, №8. стр18.
[22]. Анализ рынка банковских услуг в Казахстане// «Без проблем»// www.bez-problem.kz
[23]. Андреев А.А., Морозов А.Г., Логинов А.И. «Пластиковые карты», БДЦ, М. 2008 г. стр 32.
[24]. Ауриемма М. Дж. Индустрия банковских пластиковых карточек: - М.: ИНФРА-М, 2007 г. стр 45.
[25]. Ќ.Ќ. Ілиясов, С. Ќұлпыбаев. Ќаржы. Жоғары оќу орындарына арналған оќулыќ. Алматы: 2010 жылы. 57 бет.
[26]. «Стратегия карточного бизнеса Народного банка»// «Мир финансов» экономический журнал 2005, №4. стр 22.
[27]. Интернет желісі Қаржы бақылау агенттігінің мәліметтері - №4. 2009. – Б. 19-25
[28]. Шеленков В. Г.Учет и организация работы с пластиковыми картами в коммерческом банке // Финансы и кредит. -2000. -N 8. - С. 18-24.
[29]. ҚР ¥Б «Статистикалық бюллетень» №2 (147) Ақпан 2010.
[30]. Пластиковые карточки /В.Селиванов, В.Л.Торхов. -М. -1998 г
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
4
1
ПЛАСТИКАЛЫҚ КАРТОЧКАЛАРМЕН ЕСЕП АЙЫРЫСУ ТҮРЛЕРІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕМЕСІ
7
1.1
Коммерциялық банктердің есеп айырысу қызметтерін ұйымдастыру және жүргізу
7
1.2
Екінші деңгейлі банктердегі қолма-қолсыз есеп айырысудың негізгі формалары
10
1.3
Пластикалық карточкалардың төлем құрал ретінде нарығының дамуы мен қалыптасуы
12
2
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ПЛАСТИКАЛЫҚ КАРТОЧКА НАРЫҒЫН ЖӘНЕ АҚ КАЗКОММЕРЦБАНК ҚАРЖЫЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРІН ТАЛДАУ
15
2.1
АҚ Казкоммерцбанк жалпы мәліметі мен негізгі қаржылық көрсеткіші
15
2.2
Қазақстан Республикасының төлем жүйесінің жаңа түрі ретінде пластикалық карталарының қазіргі заман жағдайындағы сараптамасы
20
2.3
Казкоммерцбанк АҚ пластикалық карточкасының сараптамасы
24
3
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ПЛАСТИКАЛЫҚ КАРТОЧКАЛАРДЫ ДАМЫТУ ЖОЛДАРЫ
28
3.1
Қазақстан Республикасында пластикалық карточканы дамыту проблемасы
28
3.2
Қазақстан Республикасының даму нарығындағы пластикалық карточканың болашақтағы ұсынымы
30
ҚОРЫТЫНДЫ
32
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
34
КІРІСПЕ
Курстық жұмыстың тақырыбының өзектілігі. Қазақстандық банктер жүйесінің қазіргі дамуы ұсақ сенімсіз банктердің жойылуымен, банктердің құрылысымен және ірі әмбебап банктерін жасалуымен сипатталады. Осының бәрі олардың арасындағы тұтынушылар үшін бәсекелеcтікті күшейтеді. Нақты мақсатта жетістікке бас қор болып банктың қызмет спектрінің кеңейтуі және қызмет көрсетудің сапасын арттыру, әр түрлі халықтың бас жетістігі болып есептеледі. Банктік қызметтерін пайдалануда, уақытты маңызды үнемдеуге болады. Әсіресе, осындайда нәтижені пластикалық карточкалар көмектеседі.
Пластикалық карточкаларды пайдалану қолма-қол ақшалардың алдында ақшасыз есеп айырысуға карточкалар иеленушілерге және банк эмитенттердегі, өте үлкен артықшылыққа ие болып, жай мүмкіндіктен бастап несие операцияларының географиялық шекараларын кеңейтуге дейін барады. Біздің мемлекетте нарықтық экономиканың келгенімен қоса, тағы банк қызметтің негізгі құралдары да келді. Банктер несие желісін жаңарту арқылы банк карточкаларымен сәйкесетін, тұтынушыларға несие кеңейтудің тартымды тәсілін шығарды. Олардың нарықтық географиясы кеңейді, сондықтан банктер тек қана жақын тұрған тұтынушыларға жасай алатын болды. Жаңа тұтынушылармен бірге оларға басқа банктік қызметтерді сатуда, қосымша мүмкіндіктер пайда болды. Карточкалардың иелерінен келген табыс, жаңа табыстардың кіріс көзінен дисконттан сатушылармен төленген және жаңа депозиттік ресурстармен сатылған шоттардан құрылған.
Алдымен бұл елеулі табысты Ұлттық банктың төрт ережелерінің орындауын топшылайды, Ұлттық банктің қызметінің бағытының біреуі төлем системасын және төлем құралдың Еуропалық стандарттармен сәйкестік мақсатпен жетілдіру.Бұдан басқа кездерде банктармен берілген қызметтердің спектрін кеңейтудің, қолма-қол ақшасыз төлемдердің дамытуын және бөлшек саудада мөлдірлік операциялардың көтерілу мақсаттармен Ұлттық жүйесін құрастыру және төлем карточкалардың процессинг орталығын қамсыздандыру жұмыстары жалғастырылады, ол төлем карточкалардың әртүрлі жүйелердің сыйысушылылықты қамтамасыз етеді.
Елде төлем жүйесінің, төлем құралдардың жетілдіруі және экономиканың нақты сектордың кейінгі мониторингтің дамуы ұласып жатыр, немесе сайланған тақырыптың Пластикалық карточкалардың нарығы, қазіргі жағдайдың талдауы және дамудың болашағы көкейтестілігі түсіндіріледі.
Пластикалық карточкалар нақты ақшалардың Қазақстандық нарықта белсенді жаулап алуда. Соңғы бірнеше жылдарда дара меншік және ұжымдық пайдаланушыларға электрондық әмияндарды белсенді шығаратын банктердің саны бірталай өсті. Қазақстандық нарықта бүкіл негізгі халықаралық карточкалар ұсынған.
Сенімділікпен айтуға болады, Қазақстанда магнит карточкалардың саясында бәрі, негізінен классикалық схема бойынша болып жатыр:
- халықаралық карточкалардың шығарушы банктердің санының жылдам өсуі;
- жетекші төлем жүйелерінің қиян-кескі бәсекесі жоғары сапалы байланыс жолдары үшін және дүкендерге кіру құны үшін және потенциалдық тұтынушылардың басқа қызмет көрсету орындары үшін;
- банкішілік технология үрдісте магнит карточкалардың пайдалануын ұлғайту, мысалы шотқа қол жеткізудің қаражаттың ретінде. Карточкалық іс бүгін Қазақстанда нақты серпіліс есерленіп жатыр. Бүкіл елдің аумағында процессинг компаниялар STBCard, Union Card іс істеп қатысушы - банктерді және тұтынушыларды одан да артық жазалайды. Банктың көбі меншікті магнитты, микросхемасының есі бар пластикалық карточкаларды және смарт-карточкаларды қолданылатын меншікті төлем жүйелерді жасап, оны эксплуатацияға берді. Әрекеттер жасалуда, кейде ырысты, аймақтық және жергіліктік (мысалы, ірі өнеркәсіптік кәсіпорындарға) төлем жүйелерді құру. Көптеген Қазақстандық банктер Visa және Europay халықаралық жүйелерге қосылады. Өкінішке орай, біздің елдегі қызмет жасап жүрген пластикалық карточкаларды сипаттауды санауға болмайды. Мұнда бірақ бірнеше жобаларды көру мүмкін. Бұл халықаралық төлем жүйелері және магнит карточкалардағы жинақ ақша кітапшалар және ақырында, смарт-карточкалар.
Курстық жұмыстың мақсаты пластикалық карточкалармен есеп айырысудың түрлері болып табылады.
Осы мақсатқа қол жеткізу үшін курстық жұмыста мынандай міндеттер орындалады:
- пластикалық карточкалармен есеп айырысу түрлерінің теориялық негіздерін зерттеу;
- Қазақстан Республикасының пластикалық карточка нарығын және АҚ Казкоммерцбанк қаржылық көрсеткіштерін талдау;
- Қазақстан Республикасында пластикалық карточкаларды дамыту жолдары көрсетілген.
Курстық жұмыстың зерттеу объектісі - АҚ Қазкоммерцбанк болады.
Зертеудің пәні - ҚР-ның қазіргі коммерциялық банктермен жаңашыл төлем жүйесі ретінде пластикалық карточкаларды қолдануы және шығарымы болды (АҚ Қазкоммерцбанктың мәселесі бойынша).
Курстық жұмыстың методологиялық және теориялық негізі. Курстық жұмыстың тақырыбын зерттеу барысында Қазақстан Үкіметінің банк және банк қызметі туралы заңдары мен нормативті құжаттары, оқулықтар, шетел және ұлттық ғалымдардың монографиялары, баспасөз басылымдардың материалдары, ҚР ҰБ-тың есептері, АҚ Қазкоммерцбанктың 2007-2009 жылдардың аудит есептері.
Зерттеу әдістері. Курстық жұмыстың тақырыбын зерттеу барысында қаржылық-экономикалық, экономика-статистикалық, жалпы диалектикалық, салыстырмалы-статистикалық, аналитикалық, логикалық, топтастыру сияқты әдістері қолданылды.
Курстық жұмыстың жаңашылдығы. Төлем жүйесін жетілдіру жолдары және озық төлем құралдарын пайдалануды ұсынады.
Жұмыстың тәжірибелік маңыздылығы - Қазақстан Республикасында пластикалық карточканы дамыту бағыттары қарастырылды.
Курстық жұмыстың құрылымы. Жұмыс кіріспе, үш тарау, қорытынды, қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Кіріспеде тақырыптың өзектілігі, мақсаты мен міндеттері құрастырылған, жаңалықтың мәні ашылып, зерттеудің пәні көрсетілген.
Бірінші тарауда коммерциялық банктердің төлем жүйесінің дамуының теориялық негіздемесі және есеп айырысу қызметтерін ұйымдастыру әдістері, қолма-қолсыз есеп айырысудың негізгі формалары, Қазақстан Банкаралық Есептеу орталығы мен Банкаралық Ақша Аудару Жүйесінің жұмыстарын орналастырудағы коммерциялық банктердің орны және пластикалық карточкалардың төлем құрал ретінде нарығының дамуы мен қалыптасуын зерттеу.
Екінші тарауда Қазақстан Республикасының пластикалық карточка нарығын және оның төлем жүйесінің жаңа түрі ретінде қазіргі заман жағдайындағы сараптамасы, АҚ Казкоммерцбанк қаржылық көрсеткішінің талдауы жүргізілген.
Үшінші тарауда Қазақстан Республикасында пластикалық картаны дамыту проблемасы мен оның даму нарығындағы пластикалық карточканың болашақтағы ұсынымы қарастырылған.
Курстық жұмыстағы зерттеудің нәтижелері қорытындыда жинақталған.
1 ПЛАСТИКАЛЫҚ КАРТОЧКАЛАРМЕН ЕСЕП АЙЫРЫСУ ТҮРЛЕРІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕМЕСІ
1.1 Коммерциялық банктердің есеп айырысу қызметтерін ұйымдастыру және жүргізу
Бүгінгі таңда әрбір мемлекеттің экономикасының дамуы тиімді ақша айналымының жүйесі мен қазіргі төлем механизімдерін қолдануынсыз бола алмайды. Тәжірибе көрсетіп отырғандай күн сайынғы қаржыландырудың, экономиканы несиелендірудің, бюджетті орындаудың мәселелері және сонымен қатар перспективадан жоғары міндеттер қолма-қолсыз есеп айырысулардың түрлі формаларын интенсивті дамытуына тиімді жағдай туғызады.
Төлем механизмі - шаруашылық жүйесіндегі зат алмасу сипатындағы экономикалық құрылым. Төлемдердің әдістері қолма-қол және қолма-қолсыз болып бөлінеді. Кейбір елдердің ақша жүйелерінде қолма-қолсыз есеп айырысулар біртіндеп қолма-қол ақша төлемдерін ығыстырып жатыр. Қолма-қолсыз есеп айырысулардың негізгі үлесі коммерциялық банктерде өткізіледі. Тек соларға ғана елдің төлем жүйесіндегі маңызды есеп айырысу төлемдерінің қызметтері жатады [1].
Банктік есеп айырысулар мен қолма-қолсыз құралдар айналымының тығыз байланысы банктік есеп айырысулардың мәнін қарастырады. Коммерциялық банкпен өткізілетін есеп айырысуларды әртүрлі көзқарастармен айқындауға болады: біріншіден, есеп айырысуларды өткізетін техника көзқарасымен, екіншіден, есеп айырысуды ұйымдастырудың ерекшелігіне байланысты, және үшіншіден, банктік есеп айырысулардың экономикалық мәні бойынша. М.П.Березина және Ю.С. Крупнов банкаралық есеп айырысуларды келесідей қарастырады: Банк ұйымдарының арасындағы қолма-қолсыз есеп айырысулар жүйесі, басты негізгісі ақша құралдарының тікелей аударымдары және олардың өзара талабы мен міндеттерін әрдайым есепке алу. Кейбір жағдайларда банктер арасындағы есеп айырысулар қолма-қол ақшаның көмегімен жүргізе алуы мүмкін [2].
О.И. Лаврушин банкаралық есеп айырысулардың ұйымдастыру жағын келесідей қарастырады: Мамандандырылған есеп айырысу және клирингтік ұйымдар мен сонымен қатар басқа банктерде ашылған корреспонденттік субшоттар арқылы өтетін есеп айырысулар, Орталық банктің есеп айырысу орталықтары арқылы өтетін төлемдердің жиынтығы [3].
Шетел әдебиеттерінде банкаралық есеп айырысуларды қарастырған кезде төлем айналымы мен төлем жүйесі сияқты ұғымдар жиі кездеседі. Мысалы, Э.Роде төлем айналымын клиенттердің шоттары және өздіренің жеке қолма-қол мен қолма-қолсыз төлемдердің шоттары арқылы банктердің жұмыс жасауы осылайша түсіндіреді [4].
Осындай төлем айналымының анықтамасы қазіргі ресей әдебиетінде кең етек алған жоқ, өйткені ол дәстүрлі түрде басқа ұғымды қарастырады. Ц.М.Хайтина төлем айналымын төлеушінің шотынан алушының шотына ақша аударудың жолы арқылы өткізілетін төлемдерді қосатын қолма-қолсыз ақша айналымының бөлігі ретінде анықтайды [5].
А.М.Косойдың пікірі бойынша төлем айналымы - қолма-қолсыз құралдар төлемдерінің айналымының бөлігі [6].
Ал Г.А. Шварц бұл анықтаманы былай түсіндіреді төлем құралы ретінде ақшаны қолданумен құрылған төлемдердің жиынтығы. Айқын көрініп тұрғандай негізгі ерекшелік болып, шетел экономистері төлем айналымының ұғымын банкаралық операциялармен байланыстырса, ол отандық экономистер - төлем құралы ретінде ақшаның қызметімен байланыстырды [7].
Екінші термин - төлем жүйесі -керісінше, қазіргі уақытта барлық банктік есеп айырысумен байланысқан жарияланымдарда кеңінен қолданылады. Бұл ұғымды батыс мамандары былайша түсіндіріледі, шаруашылық субъектілердің материалдық және қаржылық ресурстарды сатып алу кезіндегі алынатын міндеттерді орындау механизмдердің жиынтығы. Осындай механизмдердің қатарына олар өзара қызығушылығы бар жақтар арасындағы келісім қарым-қатынастары мен төлем міндеттемелерін аудару кезінде қолданатын әртүрлі құралдарды және төлем қызметтерін ұсынатын мекемелерді жатқызды. Банкаралық есеп айырысулар олармен технологиялық көзқараспен анықталады. П.Ван ден Берг былайша түсіндіреді: Банкаралық құралдарды аударымдар - бұндай аударымдарды жасау барысында банктер төлемді төлеуші мен алушы ролінде шығады. Бұндай аударымдар не өздерінің клиенттерінің төлемін жасау үшін банктер бір-біріне төлем жасау кезінде орын алады, не болмаса олар бір-бірінің арасында міндеттерді орындау кезінде орын алады, мысалы, ақша нарығында операциялар бойынша [8].
Г.Д. Бломштейн мен Б.Д. Саммерс осыған ұқсас анықтама беріп отыр, банкаралық аударымдарды төлемдер кезінде клиенттердің қажеттіліктерін орындау үшін жасалатын және корреспонденттік шоттардың банкаралық желілер арқылы өткізілетін коммерциялық банктер арасындағы есеп айырысулар түрінде көрсеткен [9].
Енді коммерциялық банктердің қолма-қолсыз есеп айырысуды ұйымдастыру және жүргізуіне келетін болсақ, ол банктердің клиенттерге көрсеткен қызметтеріне немесе банктің комиссиондық операцияларына байланысты.
Берілген қызметтің орындалуы, ең алдымен, банктік шоттарды шаруашылықтың, мемлекет пен халықтың бос ақшалай қаражаттарын шоғырландыру және сақтауымен байланысты. Коммерциялық банктер әртүрлі шоттар ашады: есеп айырысу, ағымдық, дербес, депозиттік және тағы басқалар.
Бұндай шоттар жеке және заңды тұлғалар үшін ашылады. Клиенттер тапсырмасы бойынша банк қызметкерлері сәйкес төлем құжаттары негізінде клиент шотына төлем құжатында көрсетілген соманы есептейді немесе шегереді. Қолма-қолсыз есеп айырысу - бұл банктік айналым ақшаларының қозғалысы, яғни ақшалай қаражаттар сомасын шаруашылық органдарының шот бойынша жазба түріндегі аударымдары.
Қолма-қолсыз есеп айырысудың кең таралуы, қолма-қол ақшаның айналу аясын шектеуге, ақша белгілерін жасауға, сақтауға және есептеуге кеткен шығындарды азайтуға мүмкіндік береді. Қолма-қолсыз есеп айырысудың тиімді формаларын енгізу төлемдердің жылдамдауына, есеп айырысуда ақшалай қаражаттарының айналымдылығына көмектеседі, соңында ақшалардың банктік айналымын тездетеді. Қолма-қолсыз есеп айырысу зат алмасуда халық шаруашылығы шаруашылық байланыстарда делдал болады және олардың нақтылығы мен үздіксіздігі жалпы экономиканың тиімділігіне байланысты болады. Қолма-қолсыз есеп айырысулардың мәні мынады, олар шаруашылық органдардың қорларының айналымына және шаруашылық мәмілелердің аяқталуына көмектеседі.
Қолма-қолсыз есеп айырысу - бұл есеп айырысудың формасы мен әдістерінің, оларды жүргізу принциптерінің, оларға қойылған талаптардың жиынтығы. Есеп айырысудың принципі анағұрлым тұрақты, өзгермейтін болып келеді. Есеп айырысуға қойылатын талаптар экономиканы басқару әдістерінің дамуы мен жаңғыруына байланысты өзгеріп отырады. Ал есеп айырысу формасы мен әдістері осы талаптарға сай болып, олардың өзгерістеріне бейімделініп отыру керек.
Барлық коммерциялық банктер халықтар мен шаруашылық органдарды несиелеу процесінде қолма-қолсыз ақша айналымы төлем құралдарын эмиссиялайды, ал олар (шаруашылық органдар мен халықтар) өз кезегінде өз қаражаттарын сол банктердегі шоттарда ұстайды. Банкі арқылы өтетін қолма-қолсыз есеп айырысу оның ресурстарын көбейте отырып, есеп айырысудағы бос ақша қаражаттарды экономиканы және халықты несиеленрдіру қажеттіліктеріне шоғырландыруға мүмкіндік береді [10].
Қолма-қолсыз есеп айырысу шаруашылық органдардың өзара бақылауына және банктердің өндіріс процесіне, тауар айналымына белсенді қатысып, әсер етуіне мүмкіндік береді. Банк шаруашылық органдардың төлем тәртібін, ол төлемдерді уақытында төлеуін мұқият бақылайды және төлемеудің себептерін талдайды. Төлем тәртібін бұзғаны, оны уақытында төлемегені үшін банк экономикалық санкциялар қолданады.
Қажет жағдайда шаруашылық орган банктен уақытша несие ретінде қаржылық көмек алып, пайда болған талаптар бойынша төлемсіздік мөлшерін азайта алады.
Қатысушыларға байланысты есеп айырысу операциялары екі топқа бөлінеді: клиенттік есеп айырысу операциялары және банкаралық есеп айырысулар. Есеп айырысудың формалары мен ерекшеліктері негізінде банктердің келесі есеп айырысуларын айтуға болады: аударымдық, инкассалық, аккредитивтік және клирингтік.
Есеп айырысу кезінде келесі төлем құралдары қолданылады: төлем тапсырмалары, чектер, вексельдер, аккредитивтер, пластикалық карточкалар.
Қазақтан Республикасында банкаралық және халық шаруашылығындағы есеп айырысу жүйесінің негізгі ұйымдастырушысы Ұлттық банк. Ол мынадай қызметтерді орындайды:
- қолма-қолсыз және қолма-қол ақша айналым ауқымдарына, қолма-қолсыз және қолма-қол ақша эмиссияның мөлшеріне бақылау жүргізу;
- барлық коммерциялық банктер үшін (маманданғандарды қоса) біртұтас әдістемелік негізде бірыңғай мемлекеттік есеп айырысу орталығы болу;
- есеп айырысудың, есеп берудің, есепке алу мен жүргізудің ережелерін жасау және оларды унификациялау.
Қолма-қолсыз жолмен есеп айырысу жүйесінің ұйымдастырылуы біртұтас негізгі қағидалар және келесідей операциялар арқылы жасалған: қаражаттарды бір шоттан екінші шотқа дебеттік аударымдар (чектер), бір шоттан екінші шотқа кредиттік аударымдар (жироесеп айырысулар). Чектер бір ретік мәмілелерде қолданылады, жироесеп айырысу - тұрақты және мерзім сайын қайталанып тұратын мәмілелерде қолданылады.
Банкаралық есеп айырысу жүйесін ұйымдастырудың негізгі принципі - бұл дербес екі кіші жүйені қалыптастыру болып табылады:
- коммерциялық банктер арасында тікелей есеп айырысуды;
- Ұлттық банкте ашылған корреспонденттік шоттар жүйесі арқылы банкаралық есеп айырысуды.
Коммерциялық банк өздерінің ведомоствалық мекемелер арасындағы есеп айырысу формасын өздері анықтауға құқылы, ал қолма-қолсыз есеп айрысу жүйесі банктер мен клиенттеріне белгілі бір есеп айырысу операциясын жүзеге асыруды таңдауға мүмкіндік береді.
Қазіргі кезде елімізде есеп айырысу жүйесін қайта ұйымдастыру негізгі екі бағыт бойынша жүргізіледі:
- жеке және заңды тұлғалардың есеп айырысу формаларының пайдаланып жүргендерін жетілдіру және жаңа формаларын енгізу;
- банкаралық есеп айырысу жүйесін қайта ұйымдастыру [11].
Сонымен, есеп айырысу формаларын жетілдіру туралы айтқанда, чекпен есеп айырысудың клирингтік формасының дамуына басты көңіл бөлінеді, себебі ол есеп айырысудың анағұрлым ыңғайлы формасы. Банкаралық есеп айырысу жүйесін қайта ұйымдастыру - бұл банктердің тікелей корреспонденттік қатынастарының дамуы және корреспонденттік шоттар арқылы банкаралық есеп айырысу жүйесіне толық көшуі.
1.2 Екінші деңгейлі банктердегі қолма-қолсыз есеп айырысудың негізгі формалары
Қолма-қолсыз есеп айырысулар - бұл несие мекемелеріндегі шоттар бойынша ақша құралдарын аудару және өзара талаптарды есепке алу бойынша қолма-қол ақшаның қолдануынсыз жүргізілетін есеп айырысулар.
Қазақстан Республикасы аумағында төлем құжаттарын пайдалану және қолма-қолсыз төлемдер мен ақшалай аударымдарды жүзеге асыру ережесі туралы ҚР Ұлттық банк Басқармасының 2000 жылғы 25 сәуірде бекіткен №179 қаулысына сәйкес, заңды тұлғалар арасындағы 4000 айлық есеп көрсеткішінен асатын сомасынан жоғары мөлшерде есеп айырысулар тек қана қолма-қолсыз тәртіпте жүзеге асырылуға тиіс. Осы ережеге сәйкес қолма-қолсыз есеп айырысуларда қолданылатын төлем құжаттарының түрлеріне мыналар жатады:
- төлем тапсырмасы;
- төлем талабы-тапсырмасы;
- инкассалық өкім;
- чекпен есеп айырысу;
- вексельмен есеп айырысу.
Төлем тапсырмасымен есеп айырысу бұл қазіргі кезде кеңінен қолданылатын есеп айырысу формасы. Төлем тапсырмасы - ақшаны аударушының (төлеушінің) аталған тапсырмада көрсетілген ақша сомасын бенефициарға аудару қызмет көрсетуші банкке берген тапсырмасы [12].
Төлем тапсырмасымен есеп айырысу кең көлемді төлемдерді жүзеге асыру үшін қолданылады: алынған тауарлары мен көрсеткен қызметтері үшін, тауарлы емес операциялар (зейнетақы және сақтандыру қорына төлемдер, салықтық төлемдер, банкке комиссиондық және т.б. төлемдер) бойынша, жабдықтаушылар мен мердігерлерге тауары және көрсетілген қызметері үшін алдын ала төлеуге, аванстық төлемдер бойынша.
Бенефициар
Аударушы (төлеуші)
Бенефициар банкі
Аударушының банкі
1
4
3
2
Сурет 1. - Төлем тапсырмасы бойынша тауарлар (қызметтер) үшін төлемді сатып алғаннан кейін төлеу барысында есеп айырысу
Ескертпе автормен құрылған [13]
1 - тауарды (қызметті) жабдықтау; 2 - төлем тапсырмасын банкке беру және шоттан қаражатты шегеру; 3 - бенефициар банкіне қаражатты аудару және алушының шотына есептеу; 4 - бенефициардың шотына қаражат түскендігін хабарлау.
Екі жақтың келісуі бойынша төлем тапсырмасы мерзімді, мерзімінен бұрын және кешіктірлген болуы мүмкін. Мерзімді төлем - бұл тауарды жөнелткенге дейін ( сурет 1); тауарды жөнелткеннен кейін, яғни тікелей келісім беру жолымен (сурет 2); немесе ірі мәмілелер барысында бөліп төлеу арқылы жүргізіледі. Мерзімінен бұрын және кешіктіріп төлеу бұл жақтың қаржылық жағдайына зиян келмеуі үшін жасалған келісім негізінде төленуі мүмкін.
Төлеуге кепіл болуы мақсатында төлеуші мәміленің шартында төлем тапсырмасына акцепт беруі мүмкін. Бұл жағдайда банк тапсырмадағы соманы төлеу үшін тиісті қаражатты жеке бір шотқа аударып қояды. Төлем тапсырмасы арқылы есеп айырысудың кемшілігіне қаражат айналымының біршама қиындығы мен ұзақтығы және клиенттің шаруашылық айналымынан белгілі бір қаражат бөлігінің шығып қалуы жатады [13].
Төлем тапсырмасымен есеп айырысудың артықшылығы, оның әмбебап есеп айырысу формасы ретінде ішкі банкаралық есеп айырысуларда және мемлекетаралық жабдықтауларға байланысты, тауарлы және тауарлы емес операциялар бойынша, сатып алған тауарын төлеу және алдын ала төлеу, аванс арқылы төлеуде қолданылуымен сипатталады.
Инкассалық өкім - заң актілерінде көзделген жағдайда ақшаны Салық және кеден органдарынан келіп түскен инкассалық өкім сомасы аударушының шотындағы қаражат көлемінде төленуі мүмкін, яғни қаражат көлемі толық жетпеген жағдайда, сол құжаттың келесі бетіне жартылай төленді деген белгі қойылуға тиіс. Қалған сома қаражаттың шотқа түсуіне қарай төленеді. Тек қана соттың шешімімен келетін инкассалық өкімдер шотта қаражат сомасы жеткілікті болған жағдайда төленеді, керісінше жағдайда ол шоттағы қаражат қозғалысына тыйым салынады. Мұндай төлем құжаттары басқа құжаттарға қарағанда кезектен тыс төленуге тиіс [14].
Сонымен, екінші деңгейлі банктердің негізгі қолма-қолсыз есеп айырысу формаларын қарастыра келе, қазіргі кездегі электронды техниканың дамуы салдарынан қолма-қолсыз есеп айырысудың пластикалық карточкалар формасын бойынша дүние жүзінде кең қолданылып жатыр. Сондықтан да бізге де, яғни біздің елімізге қазіргі заманға сай ыңғайлы есеп айырысудың түрлеріне аяқ басуымыз керек.
1.3 Пластикалық карточкалардың төлем құрал ретінде нарығының дамуы мен қалыптасуы
Қазіргі өмірімізді пластикалық карточкаларсыз елестету мүмкін емес. Банктік карточкалар 60 жыл бойы чектік банктік есептерді банктік жүйеден ығыстырып шығарып, банк сферасында ұсынылатын ең дамыған қызметтердің бірі және ең өтімді төлем құралы болып табылады. Төлем карточкаларының мәнін қарастырмас бұрын, ең алдымен пайда болу тарихына тоқталайық.
Кредит карточкалардың идеясын бірінші Эдуард Беллами (Edward Bellamy) Өткен уақытқа көзқарас: 2000-1887 (Looking Bacrwards: 2000-1887) кітабында көтерді, ал картоннан жасалған кредит карточкалардың практикалық қолданалуының бірінші әрекеттерді АҚШта әлі 1920 жылдарда мұнай компаниялар мен болшек сауда кәсіпорындарда басталды.Картон карточкалар жалған болды, сол себеп тен онжылдықтан соң бірінші металл,содан кейін өрмегі бар пластик карточкалар шығатын болды. Оларға қызмет көрсетуін жартылай автоматандырудың мүмкіндігі болды [14].
Соғыстан кейінгі кезеңдерде пластик кредит карточкалар пайда болды, оларды бензин, автомобиль, авиабилеттерді, тоңазытқыштарды сатып алғанда пайдалану бастады.1958 жылда Amerycan Express фирмасы байларға арналған кредит карточкаларды шығарды, және сол жылда кредит карточкалар ақырында банк әлеміне келді.Сан-францискодағы Bank of America Bank America карточкаларын шығару бастаған бірінші эмитент болды. . Алпыс жылдардың ортасына дейін Bank Amerikard жүйесі осы банк қызметінің көлемінде монополист болған, ол өз қызметтерін келісім негізінде басқа банктерге де мүмкіндік берді.Содан кейін болар-болмас АҚШ банктерөз меншік карточкаларды шығыра бастады. Нағыз былық(хаос) басталды, оның нәтижесінде банктер жүз миллиондық доллар шығынға шарпалды.Бірақ ақырындап екі орталық туды: Bank of America жүйесі,ол аяғында Visa атындағы көпэмитенттік жүйеге өзгертілген, және банктык бірлестік бір қатар өзгерістерден кейін Master Card атын алған.Хаосты жеңуде ақырғы емес рөлді есептеуші техника және бағдарламалық қамтамасыз етудің мүмкіншіліктердің қарқынды өсуде ойнады,соның арқасында есеп айырысудың эффективтік автоматтық жүйесін жасау сәтті болды.
Солтүстік Америкада уақытында бағаланбеған өнертабыс, кейін басқа елдерде қолданыс тапты.Пластикалық карточкалар жүйесіндегі ең маңызды қауыпсідік. Пластик карточкалардың көменімен төлем жүргізілген елдерде криминалдық әрекеттерден үлкен қаражат жоғалды. Жалпы алғанда VISA мен Mfster Card кәсіпорындарының магнитті кредит және дебет карточкалары 5,5% 6% -ке дейін қаражат жоғалтады. Осындай қаражаттың жойылуы карточкалардың жоылуы мен жасанды жолымен жасалуына байланысты. Бұл жерде смарт-карточка қаскүнемдердің жолында тәжірбиелік ескерілмейтін тосқауыл жасйды.Сондықтан Францияда бірнеше жыл магниттік сызығы және микросхемасы бар карточкалар шығарылады.
Орталық Еуропа елдерінде (бұрыңғы Шығыс елдері) бірінші рет халықаралық карточкалар 1991 жылы Венгрияда пайда болды. Сол кезден бастап бұл елдердің халқы Europay internatinalжәне VISA international жүйесінің 300 мың карточкаларына ие болды.
Пластик карточка - бұл арнайы төлем құралы, карточкамен пайдаланушыға ақшасыз тауар және қызмет көрсеткен мекемелерге төлем жасайтын және банк бөлімшелерінен банкоматтардан қолма-қол ақша алуға болатын құрал. Карточка қабылдайтын сауда, сервис кәсіпорындары және банк бөлімшілері карточкаларға қызмет жасайтын пункттедің жүйесін құрады (қабылдау орындары).
Қолма-қол ақшаларды карточка арқылы қолға беру және сатудың ерекшілігі:осы операциялар дүкендермен және банктармен Қарызға жасаланады тауарлар және қолма-қол ақша клиенттерге тез беріледі, ал оладың қайтару қаражаттары бір шама уақытта қызмет жасаған кәсіпорындардың шотына түседі.Төлем міндеттемелердің орынадудың гаранты болып оларды шығарған банк- эмитент. Сол себеппен карточкалар ерекет мерзімі бойнда банктің меншігі болып қалады, ал клиенттер (карточкалардың иелері) оларды тек пайдалануға алады. Банк - эмитенттің кепілдік сипаты клиентке берілген төлем үкілеттіктен және класс тіркелгенкарточкадан тәуелді болады,
Клиентке карточканы бергенде оның персонолизация болады- оған карточканы және оның иесіні сәйкестендіретін мәліметтер еңгізіледі, сонымен қатар карточканың төлемшілігін тексереді. Сатудың бекітуы және карточкамен қолма-қол ақшаларды беруін авторизация деп атайды.Оны өткізу үшін қызмет шегі карточканың иесінің мәліметтер және оның қаржылық мүмкіндіктер туралы төлем жүйеге сұрау салады. Авторизация технологиясы төлем жүйесінің сызбасынан, карточка түрінен және қызмет шегінің техникалық жабдықтардан тәуелді болады. Дәстүр бойынша авторизация қолмен жасалады: сатушы немесе кассир операторға телефон арқылы (дауыс авторизация) сұрау салады, немесе автоматикалық карточка POS - терминалға немесе сауда терминалға ( POS Point of Sale) салынады, содан соң деректер карточкадан оқылады, кассир тлем сомасын еңгізеді, ал карточка иесі арнаулы клавиатурадан - құпия АСН (Арнаулы сәйкестендірме нөмірі)кодты еңгізеді. Содан кейін терминал авторизацияны жасайды да төлем жүйесінің (on-line) мәліметтер базасымен байланысып немесе өз карточкамен (off-line авторизация) мәліметтермен қосымша айырбастайды. Қолма-қол ақшаны бергенде бұл тәртіп ұқсас сипат ы бар, бірақ біререкшелігі бар:ақша автоматикалық тәртіптемеде арнаулы құрылғысымен - банкоматпен - беріледі, ол авторизацияны да өткізеді [15].
Сонымен, Қазақстанның екінші деңгейлі банктерінің төлем жүйесі қазіргі заман талабына сай технологияларды қолдану аясын кеңейте түсуде және халықаралық стандарттарға сай қызмет атқара алады. Жаңа технологияға негізделген төлем жүйесі бүгінгі күні шапшаң және сенімді төлемдер жасауға қабылетті. Әлемдік бәсеке күшейіп тұрған жағдайда пластикалық карталар нарығында интернеттік технологияға негізделген төлем жүйесін қалыптастырып, одан әрі дамыту Қазақстанның банктерінің бәсекеге қабілетті болуына және әлемдік деңгейде дамуға мүмкіндік береді.
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ПЛАСТИКАЛЫҚ КАРТОЧКА НАРЫҒЫН ЖӘНЕ АҚ КАЗКОММЕРЦБАНК ҚАРЖЫЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРІН ТАЛДАУ
2.1 АҚ Казкоммерцбанк жалпы мәліметі мен негізгі қаржылық көрсеткіші
1990 жылы АҚ Казкоммерцбанк түрінде құрылып, 2011 жылы өзінің брендін АҚ Казкомбанк болып өзгертті, қазіргі уақытта Қазақстанның актив мөлшері ірі жеке қаржылық институты болып табылады.
2011 жылғы 30 қыркүйекке дейін активтерінің мөлшері және берілген қарызының, өзінің Қазақстанда 23 филиал мен 166 бөлімдерінде қызмет ету арқылы көш бастаушы банктердің бірі болып саналады. Бұдан басқа банк банктық тауарларды тармақтану жүйесі арқылы сату, банкинг-интернет қоса, 883 банкомат, 9 000 жақын сауда терминалдары мен импринтерлер, сонымен қатар коол-орталығы.
2009 жылдың ақпан айынан бастап, Exclusive журналының қазақстандықтардан сұранымы бойынша, үш жыл қатарынан Казкоммерцбанк Ең беделді компания болып танылады.
2009 жылдың наурыз айынан бастап Global Finance халықаралық журналының зерттеуінің нәтижесінде Қазақстандағы нарықта ең дамыған банк номинацисын сегіз жыл қатарынан жеңіп алды. Сонымен қатар, Қаржы саудасындағы ең жақсы банк және Валюта нарығындағы ең жақсы банк номинацияларын иеленді. Осы уақыт ішінде Казкоммерцбанк Қазақстанның ең жақсы банкі және басқа да әлемдік қаржылық баспалар Euromoney и The Banker атақтарын алды [16].
Депозиттерді қабылдау және теңге, шетелдік валютамен несие, қарыз берумен қатар, тұтынушыларға өзінің ағымдағы басқа кең, төлем, несие және дебет карточкалары, инкассация, жеке банкинг қызмет шарттарын ұсынады.
2009 жылдың 1 қаңтарына дейін банк бас офистен басқа, 25 әмбебап филиал және 165 операция бөлімшелерін қамтыған.
Қырғызстанда (ААҚ Казкоммерцбанк Қырғызстан), Ресейде (АБҚ КБ Москоммерцбанк), Тәжікстанда ( ЖАҚ Казкоммерцбанк Тәжікстан) қосымша банктерін иеленген.
Келісілген Жарғы бойынша, банк Директорлар кеңесі-банк органының басқармасын, Басқарма, аудитор және банк органдарын орындаушыларын иемденеді. Акционерлер Директорлар Кеңесінің мүшелерін таңдайды. Директорлар Кеңесі өз кезегінде Басқарманы сайлайды, акционерлердің көзқарастарын ұсынады, банк басқаруында жалпы жауап береді, стратегиялық және жедел жоспарын бекітеді. Банктың ағымдағы басқару қызметіне Басқарма толық жауап береді.
Банк орташа, ірі қазақстандық және Қазақстанда жүзеге асырып отырған халықаралық компанияларға әртүрлі тауар мен қызмет шарттарын, сауда және қаржы жобасын, инвесжобасын қаржыландыру, активтерді басқару, қысқа мерзімді несие берумен және тағы да басқа банк шарттарын ұсынады. Банк саясаты өзінің жоғарғы өтімділік деңгейін ұстану үшін, корпоративтік тұтынушыларға орташа 18 айға дейін несиелер, сонымен қатар қазіргі уақыттағы ресурсына байланысты ұзақ мерзімді қаржыландыруды ұсынады. Банк Қазақстандық корпоративті тұтынушыларға шетел банктарымен бірге одақтасқан несиелер ұйымдастырып, Ресей мен Қырғызстандағы ірі корпоративті тұтынушыларға қаржыландыруды ұсынады.
Кесте 1 көрсеткендей 2011 жылдың 31 желтоқсанына дейінгі банктың активтерінің көлемінің жағдайы 2010 жылдың 31 желтоқсанына дейінгі (2,441.9 млрд. теңге немесе 19.2 млрд. АҚШ доллары) активтерінің көлемінің жағдайымен салыстырғанда 22,7 % өсіп, 2,997.2 млрд. (24,9 млрд. АҚШ доллары) теңгені құрайды.
Активтердің өсуі негізінен қарыз қоржынының (нетто) көлеміне 41,0 %-ке (687,5 млрд.теңге) 2011 жылы 2010 жылға қарағанда, 125,8 %-ке 2010 жылы 2009 жылмен салыстырғанда.
Кесте 1- АҚ Казкоммерцбанк активтерінің талдауы
Кіріс мақаласы
млрд..теңге
қорытындысы
2010
2011
2010
2011
Ұлттық орталық банктағы ақша құралы және есепшоты
209.005
168.148
8.6%
5.6%
Бағалы металдар
0.810
0
0.0%
0.0%
Қаржылық активтері, кіріс және шығын бағасын әділ бағалау
322.618
188.776
13.2%
6.3%
Банктың қарыз және кірісін көрсетуі
197.191
212.823
8.1%
7.1%
Тұтынушыларға ұсынылған қарыз
1678.84
2366.335
68.7%
79.0%
Сатудан қолма-қол ақшаға ие болу қаржы салымы
2.628
3.036
0.1%
0.1%
Қарызды өтеуге дейін ұстау қаржы салымы
0.357
0.375
0.0%
0.0%
Компанияға бағынышты қаржы салымы
1.755
3.222
0.1%
0.1%
Іскер бедел
2.405
2.405
0.1%
0.1%
Негізгі қор мен материальды емес активтер
15.681
34.259
0.6%
1.1%
Әртүрлі активтер
13.015
17.853
0.5%
0.6%
Активтердің қорытындысы
2444.302
2997.232
100.0%
100.0%
Ескерту- автормен құрылған [16]
2011 жылдың 31 желтоқсанына дейін қарыз қоржынының (нетто) көлемі 2,366,3 млрд. теңге (19,7 млрд. АҚШ доллары), ал 2010 жылдың 31 желтоқсанына дейін 1,678,8 млрд. теңге және 2009 жылдың 31 желтоқсанына дейін 743,4 млрд. теңгені құрады.
2011 жылы Банк активтерінің құрылымы сараптама кезеңінде елеусіз өзгеріске ұшырады. Активтер құрылымының үлесі тұтынушылардан ұсталынған қарыз (нетто), 2010 жылдың аяғында 68,8 % және 2009 жылы 62,2 % , ал 2011 жылдың 31 желтоқсанына дейін 79 % құрады. Қаржылық активтер үлесі, шындықпен бағаланған кіріс және шығын 2011 жылдың аяғында 6,3 % құрады, 2010 жылдың басы мен аяғын салыстырғанда 11,7 %-тен 13,2 %-ті құрады.
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі ықпал ету нәтижесінде 2010 жылы минималды резервті талап әдістемесінде ақша қорының үлесі ұлттық (орталық) банктарда жалпы Банк активтері 2009 жылдың 31 желтоқсанына қарағанда 2010 жылдың 31 желтоқсанында 3,1 %-тен 8,6 %-ке өсті. 2011 жылы бұл процент 5,6 %-тен 3 % -ке төмендеді. Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің минималды резервті талаптарының шарттары өзгеруінде нормативті талаптарының нақты төмендеуі [17].
2011 жылдың 31 желтоқсанына дейінгі жағдайындағы Қазақстан Республикасының Ұлттық банк және Ресей Федерация мен Қырғызстан Республикасының касса көлемі мен қоры 168,1 млрд. теңгені құрап, былтырғы жылға қарағанда 19,5% (40,9 млрд.теңге) төмендеді.
Төмендеу нәтижесі Қазақстан Республикасының корреспонденттік шот қорының төмендеуінен болды.
Жалпы ақша қорының көлемі ұлттық (орталық) банктағы ақша қоры кассасындағы еншісі 24,4% құрайды. 2011 жылдың аяғында ақша қорының құрылымы және ұлттық (орталық) банктағы валют түрі әртараптандырылды.
Кесте 2 - АҚ Казкоммерцбанк міндеттері
Міндеті
млрд.теңге
қорытынды %
2010
2011
2010
2011
Банктың қоры және қарызы
884.301
723.431
40.6%
27.0%
Тұтынушылардың қоры
687.809
895.113
31.6%
33.4%
Қаржылық міндеті, кіріс және шығыс бағасын әділ бағалау
3.554
7.73
0.2%
0.3%
Құнды қарыз қағазын шығару
424.162
739.688
19.5%
27.6%
Әртүрлі тартылған қорлар
68.814
148.934
3.2%
5.6%
Әртүрлі резервтер
6.758
10.638
0.3%
0.4%
Тұрақты салықтардан түскен кіріс міндеті
16.85
30.496
0.8%
1.1%
Төлеуге дейінгі дивидентер
0.001
0.002
0.0%
0.0%
Әртүрлі міндеттер
8.587
13.845
0.4%
0.5%
Демеу қарыз беру
78.922
111.166
3.6%
4.0%
Міндеттер қорытындысы
2179.755
2678.013
100.0%
100.0%
Ескерту- автормен құрылған [16]
2010 жылдың ағымда Банк міндеті 97,0 % - ке, 2180,4 млрд. теңгеге өсті, негізінен әлемдік нарықтағы тұтынушылар ұзақ мерзімді қорландыру. 2011 жылдың ағымында Банк міндеті 2,678 млрд. теңгеге өсті, негізінен құнды қарыз қағаздарды шығарып, тұтынушылардың шоттарын өсірді.
2010 жылдың 31 желтоқсанына дейін жағдайы банктар және басқа қаржы институттарынан қор көлемі мен несиелеу 953,1 млрд. теңгені құрады, 2009 жылдың аяғымен салыстырғанда 2,2 есеге өсті. Банк міндеттерінің жалпы еншісі 2009 жылдың 31 желтоқсаны мен 2010 жылдың 31 желтоқсанына дейінгі жағдайын салыстырғанда 38,9% - тен 43,8% - ке өсті. 2011 жылы банктер және қаржы институттары несиелеу динамикасын 32,6% түсіру ниеті бар.
2010 жылдың ағымында Банк 850 млн. АҚШ доллар соммасына синдицир қарыз беруге қол қойды, 2009 жылдың ақпанына дейін өтеуді төлеу, қарызды ұйымдастыру - ING Bank N.V. және 300 млн. АҚШ доллары мен 700 млн. АҚШ долларына келісім жасалды, тиісті 2010 жылдың желтоқсанына және 2011 жылдың желтоқсанына дейін өтеуді төлеу. Екі қарызды ұйымдастырушылар Bank of Tokyo Mitsubushi INGUniCreditStandard Chartered Bank.
Ұзақ мерзімді (41,9%) қор көлемінің өсу негізінде субординиривтік қарыз (45,4%), сонымен қатар меншікті капиталдың өсу негізінде 31,2% - ке өсті. Меншікті капиталдың өсуі Банк түсім ағымындағы капитализация негізінде болады [17].
Банктың меншіктік капиталы, капиталды жеткілікті қамтамасыз ету мақсатында 2011 жылдың 31 желтоқсан айына дейін 415,3 млрд. теңге (1 деңгейлі капитал - 321,5 млрд. теңге), 2010 жылдың 31 желтоқсанына дейін 327,1 млрд. теңге (1 деңгейлі капитал - 270,4 млрд. теңге) құрды.
2011 жылы меншікті капиталдың өсуі 27,7% (90,2 млрд. теңге), 2010 жылы 144,6% (193,3 млрд. теңге) құрды.
Кесте 3 - АҚ Казкоммерцбанк капитализациясы
Көрсеткіштер
31.12.11
31.12.10
31.12.11
31.12.10
млн. АҚШ доллары
млн. теңге
Ұзақ мерзімді қарыздар
10,429
7,349
1,254,602
933,370
Демеу қаржы қарызы
884
611
109,373
77,245
Міндет қорытындысы
11,313
7,957
1,360,975
1,010,615
Өзіндік капитал
Жай акциялары
48
45
5,749
5,748
Артықшылығы бар акциялар
10
10
1,249
1,247
Жарғылық капитал
58
55
6,998
6,998
Акциялар бойынша сый ақы
1,271
1,201
152,855
152,534
НҚ қайта бағалау қоры
50
19
6,020
2,436
Пайда есебінен құрылған қор
1,170
668
140,794
84,864
Барлығы меншікті капитал
2,549
1,943
309,667
246,829
Барлығы капитализациялану
13,862
9,900
1,667,642
1,257,444
Ескерту- автормен құрылған [16]
АҚ Казкоммерцбанк 2010-2011 ж.ж. қызмет ету нәтижесі келесі 4 кестеде топтастырылып, есептелген.
Кесте 4 көрсеткендей, 2010 жылмен салыстырғанда, 2011 жылдың 31 желтоқсан айының аяғына дейін бір жылдың ішінде, басты компаниялардың акционерлерінің қатысуымен 26 млрд.- тан 56 млрд. теңге кіріс кіріп, 115,4% кіріс құрды.
Кесте 4 - АҚ Казкоммерцбанк 2010-2011 ж.ж. қызмет ету нәтижесі
Атаулары
Млн..теңге
Өсімділігі, %
2010ж
2011ж
2010 2009
2011 2010
Таза проценттік кіріс
31248
76974
37.5%
146.3%
Таза проценттік емес кіріс
28967
30972
98.9%
6.9%
Операциялық кірістер
60215
110946
61.5%
79.3%
Операциялық шығындар
(19053)
(31200)
42.5%
63.8%
Басқа операциялар бойынша сақтандыру қорларын және құнсыздану қорларын қалыптастыру
(383)
(1238)
-56.5%
223.2%
Және басқа да баланстан тыс міндеттемелер бойынша
(1548)
(3186)
46.2%
105.8%
Тәуелді кампаниялар пайдасындағы үлес
1130
1333
549.4%
18.0%
Салық салуға дейінгі пайда
40361
73655
82.2%
82.5%
Пайдаға салынатын салық
(12600)
(15904)
438.9%
26.2%
Таза пайда
27761
57751
40.1%
111.0%
Жатқызылады:
Аналық компанияның акционерлеріне
25985
55963
41.3%
115.4%
Азшылықтың үлесі
1776
1788
24.8%
0.7%
ROA
2.00%
2.10%
-20.0%
5.0%
ROE
20.60%
19.50%
-21.1%
-5.3%
Ескерту- автормен құрылған [16]
2010 жылмен салыстырғанда, 2011 жылда кірістің жоғары деңгейі таза проценттерінің кірісі көлемінде 146,3% - ті құрап, ерекше өсті.
2010 жылмен салыстырғанда, 2011 жылы таза процент кірісі процент активтерінің резервін қалыптастырып, 64,1 млрд. теңгеден 146,9 млрд. теңгеге құрып, 129,1%-ке өсті. Банк активтерінің орташа көлемінің өсуі жағдайынан, проценттік кіріс 91,6% және 11,82% (2010 жыл) 13,26%-ке (2011 жыл) дейін өсті.
Сонымен, 2011 жылы амортизация аударымы 37 % - ке өсіп, 2010 жылмен салыстырғанда 1.8 млрд. теңгеден ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ
4
1
ПЛАСТИКАЛЫҚ КАРТОЧКАЛАРМЕН ЕСЕП АЙЫРЫСУ ТҮРЛЕРІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕМЕСІ
7
1.1
Коммерциялық банктердің есеп айырысу қызметтерін ұйымдастыру және жүргізу
7
1.2
Екінші деңгейлі банктердегі қолма-қолсыз есеп айырысудың негізгі формалары
10
1.3
Пластикалық карточкалардың төлем құрал ретінде нарығының дамуы мен қалыптасуы
12
2
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ПЛАСТИКАЛЫҚ КАРТОЧКА НАРЫҒЫН ЖӘНЕ АҚ КАЗКОММЕРЦБАНК ҚАРЖЫЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРІН ТАЛДАУ
15
2.1
АҚ Казкоммерцбанк жалпы мәліметі мен негізгі қаржылық көрсеткіші
15
2.2
Қазақстан Республикасының төлем жүйесінің жаңа түрі ретінде пластикалық карталарының қазіргі заман жағдайындағы сараптамасы
20
2.3
Казкоммерцбанк АҚ пластикалық карточкасының сараптамасы
24
3
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ПЛАСТИКАЛЫҚ КАРТОЧКАЛАРДЫ ДАМЫТУ ЖОЛДАРЫ
28
3.1
Қазақстан Республикасында пластикалық карточканы дамыту проблемасы
28
3.2
Қазақстан Республикасының даму нарығындағы пластикалық карточканың болашақтағы ұсынымы
30
ҚОРЫТЫНДЫ
32
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
34
КІРІСПЕ
Курстық жұмыстың тақырыбының өзектілігі. Қазақстандық банктер жүйесінің қазіргі дамуы ұсақ сенімсіз банктердің жойылуымен, банктердің құрылысымен және ірі әмбебап банктерін жасалуымен сипатталады. Осының бәрі олардың арасындағы тұтынушылар үшін бәсекелеcтікті күшейтеді. Нақты мақсатта жетістікке бас қор болып банктың қызмет спектрінің кеңейтуі және қызмет көрсетудің сапасын арттыру, әр түрлі халықтың бас жетістігі болып есептеледі. Банктік қызметтерін пайдалануда, уақытты маңызды үнемдеуге болады. Әсіресе, осындайда нәтижені пластикалық карточкалар көмектеседі.
Пластикалық карточкаларды пайдалану қолма-қол ақшалардың алдында ақшасыз есеп айырысуға карточкалар иеленушілерге және банк эмитенттердегі, өте үлкен артықшылыққа ие болып, жай мүмкіндіктен бастап несие операцияларының географиялық шекараларын кеңейтуге дейін барады. Біздің мемлекетте нарықтық экономиканың келгенімен қоса, тағы банк қызметтің негізгі құралдары да келді. Банктер несие желісін жаңарту арқылы банк карточкаларымен сәйкесетін, тұтынушыларға несие кеңейтудің тартымды тәсілін шығарды. Олардың нарықтық географиясы кеңейді, сондықтан банктер тек қана жақын тұрған тұтынушыларға жасай алатын болды. Жаңа тұтынушылармен бірге оларға басқа банктік қызметтерді сатуда, қосымша мүмкіндіктер пайда болды. Карточкалардың иелерінен келген табыс, жаңа табыстардың кіріс көзінен дисконттан сатушылармен төленген және жаңа депозиттік ресурстармен сатылған шоттардан құрылған.
Алдымен бұл елеулі табысты Ұлттық банктың төрт ережелерінің орындауын топшылайды, Ұлттық банктің қызметінің бағытының біреуі төлем системасын және төлем құралдың Еуропалық стандарттармен сәйкестік мақсатпен жетілдіру.Бұдан басқа кездерде банктармен берілген қызметтердің спектрін кеңейтудің, қолма-қол ақшасыз төлемдердің дамытуын және бөлшек саудада мөлдірлік операциялардың көтерілу мақсаттармен Ұлттық жүйесін құрастыру және төлем карточкалардың процессинг орталығын қамсыздандыру жұмыстары жалғастырылады, ол төлем карточкалардың әртүрлі жүйелердің сыйысушылылықты қамтамасыз етеді.
Елде төлем жүйесінің, төлем құралдардың жетілдіруі және экономиканың нақты сектордың кейінгі мониторингтің дамуы ұласып жатыр, немесе сайланған тақырыптың Пластикалық карточкалардың нарығы, қазіргі жағдайдың талдауы және дамудың болашағы көкейтестілігі түсіндіріледі.
Пластикалық карточкалар нақты ақшалардың Қазақстандық нарықта белсенді жаулап алуда. Соңғы бірнеше жылдарда дара меншік және ұжымдық пайдаланушыларға электрондық әмияндарды белсенді шығаратын банктердің саны бірталай өсті. Қазақстандық нарықта бүкіл негізгі халықаралық карточкалар ұсынған.
Сенімділікпен айтуға болады, Қазақстанда магнит карточкалардың саясында бәрі, негізінен классикалық схема бойынша болып жатыр:
- халықаралық карточкалардың шығарушы банктердің санының жылдам өсуі;
- жетекші төлем жүйелерінің қиян-кескі бәсекесі жоғары сапалы байланыс жолдары үшін және дүкендерге кіру құны үшін және потенциалдық тұтынушылардың басқа қызмет көрсету орындары үшін;
- банкішілік технология үрдісте магнит карточкалардың пайдалануын ұлғайту, мысалы шотқа қол жеткізудің қаражаттың ретінде. Карточкалық іс бүгін Қазақстанда нақты серпіліс есерленіп жатыр. Бүкіл елдің аумағында процессинг компаниялар STBCard, Union Card іс істеп қатысушы - банктерді және тұтынушыларды одан да артық жазалайды. Банктың көбі меншікті магнитты, микросхемасының есі бар пластикалық карточкаларды және смарт-карточкаларды қолданылатын меншікті төлем жүйелерді жасап, оны эксплуатацияға берді. Әрекеттер жасалуда, кейде ырысты, аймақтық және жергіліктік (мысалы, ірі өнеркәсіптік кәсіпорындарға) төлем жүйелерді құру. Көптеген Қазақстандық банктер Visa және Europay халықаралық жүйелерге қосылады. Өкінішке орай, біздің елдегі қызмет жасап жүрген пластикалық карточкаларды сипаттауды санауға болмайды. Мұнда бірақ бірнеше жобаларды көру мүмкін. Бұл халықаралық төлем жүйелері және магнит карточкалардағы жинақ ақша кітапшалар және ақырында, смарт-карточкалар.
Курстық жұмыстың мақсаты пластикалық карточкалармен есеп айырысудың түрлері болып табылады.
Осы мақсатқа қол жеткізу үшін курстық жұмыста мынандай міндеттер орындалады:
- пластикалық карточкалармен есеп айырысу түрлерінің теориялық негіздерін зерттеу;
- Қазақстан Республикасының пластикалық карточка нарығын және АҚ Казкоммерцбанк қаржылық көрсеткіштерін талдау;
- Қазақстан Республикасында пластикалық карточкаларды дамыту жолдары көрсетілген.
Курстық жұмыстың зерттеу объектісі - АҚ Қазкоммерцбанк болады.
Зертеудің пәні - ҚР-ның қазіргі коммерциялық банктермен жаңашыл төлем жүйесі ретінде пластикалық карточкаларды қолдануы және шығарымы болды (АҚ Қазкоммерцбанктың мәселесі бойынша).
Курстық жұмыстың методологиялық және теориялық негізі. Курстық жұмыстың тақырыбын зерттеу барысында Қазақстан Үкіметінің банк және банк қызметі туралы заңдары мен нормативті құжаттары, оқулықтар, шетел және ұлттық ғалымдардың монографиялары, баспасөз басылымдардың материалдары, ҚР ҰБ-тың есептері, АҚ Қазкоммерцбанктың 2007-2009 жылдардың аудит есептері.
Зерттеу әдістері. Курстық жұмыстың тақырыбын зерттеу барысында қаржылық-экономикалық, экономика-статистикалық, жалпы диалектикалық, салыстырмалы-статистикалық, аналитикалық, логикалық, топтастыру сияқты әдістері қолданылды.
Курстық жұмыстың жаңашылдығы. Төлем жүйесін жетілдіру жолдары және озық төлем құралдарын пайдалануды ұсынады.
Жұмыстың тәжірибелік маңыздылығы - Қазақстан Республикасында пластикалық карточканы дамыту бағыттары қарастырылды.
Курстық жұмыстың құрылымы. Жұмыс кіріспе, үш тарау, қорытынды, қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Кіріспеде тақырыптың өзектілігі, мақсаты мен міндеттері құрастырылған, жаңалықтың мәні ашылып, зерттеудің пәні көрсетілген.
Бірінші тарауда коммерциялық банктердің төлем жүйесінің дамуының теориялық негіздемесі және есеп айырысу қызметтерін ұйымдастыру әдістері, қолма-қолсыз есеп айырысудың негізгі формалары, Қазақстан Банкаралық Есептеу орталығы мен Банкаралық Ақша Аудару Жүйесінің жұмыстарын орналастырудағы коммерциялық банктердің орны және пластикалық карточкалардың төлем құрал ретінде нарығының дамуы мен қалыптасуын зерттеу.
Екінші тарауда Қазақстан Республикасының пластикалық карточка нарығын және оның төлем жүйесінің жаңа түрі ретінде қазіргі заман жағдайындағы сараптамасы, АҚ Казкоммерцбанк қаржылық көрсеткішінің талдауы жүргізілген.
Үшінші тарауда Қазақстан Республикасында пластикалық картаны дамыту проблемасы мен оның даму нарығындағы пластикалық карточканың болашақтағы ұсынымы қарастырылған.
Курстық жұмыстағы зерттеудің нәтижелері қорытындыда жинақталған.
1 ПЛАСТИКАЛЫҚ КАРТОЧКАЛАРМЕН ЕСЕП АЙЫРЫСУ ТҮРЛЕРІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕМЕСІ
1.1 Коммерциялық банктердің есеп айырысу қызметтерін ұйымдастыру және жүргізу
Бүгінгі таңда әрбір мемлекеттің экономикасының дамуы тиімді ақша айналымының жүйесі мен қазіргі төлем механизімдерін қолдануынсыз бола алмайды. Тәжірибе көрсетіп отырғандай күн сайынғы қаржыландырудың, экономиканы несиелендірудің, бюджетті орындаудың мәселелері және сонымен қатар перспективадан жоғары міндеттер қолма-қолсыз есеп айырысулардың түрлі формаларын интенсивті дамытуына тиімді жағдай туғызады.
Төлем механизмі - шаруашылық жүйесіндегі зат алмасу сипатындағы экономикалық құрылым. Төлемдердің әдістері қолма-қол және қолма-қолсыз болып бөлінеді. Кейбір елдердің ақша жүйелерінде қолма-қолсыз есеп айырысулар біртіндеп қолма-қол ақша төлемдерін ығыстырып жатыр. Қолма-қолсыз есеп айырысулардың негізгі үлесі коммерциялық банктерде өткізіледі. Тек соларға ғана елдің төлем жүйесіндегі маңызды есеп айырысу төлемдерінің қызметтері жатады [1].
Банктік есеп айырысулар мен қолма-қолсыз құралдар айналымының тығыз байланысы банктік есеп айырысулардың мәнін қарастырады. Коммерциялық банкпен өткізілетін есеп айырысуларды әртүрлі көзқарастармен айқындауға болады: біріншіден, есеп айырысуларды өткізетін техника көзқарасымен, екіншіден, есеп айырысуды ұйымдастырудың ерекшелігіне байланысты, және үшіншіден, банктік есеп айырысулардың экономикалық мәні бойынша. М.П.Березина және Ю.С. Крупнов банкаралық есеп айырысуларды келесідей қарастырады: Банк ұйымдарының арасындағы қолма-қолсыз есеп айырысулар жүйесі, басты негізгісі ақша құралдарының тікелей аударымдары және олардың өзара талабы мен міндеттерін әрдайым есепке алу. Кейбір жағдайларда банктер арасындағы есеп айырысулар қолма-қол ақшаның көмегімен жүргізе алуы мүмкін [2].
О.И. Лаврушин банкаралық есеп айырысулардың ұйымдастыру жағын келесідей қарастырады: Мамандандырылған есеп айырысу және клирингтік ұйымдар мен сонымен қатар басқа банктерде ашылған корреспонденттік субшоттар арқылы өтетін есеп айырысулар, Орталық банктің есеп айырысу орталықтары арқылы өтетін төлемдердің жиынтығы [3].
Шетел әдебиеттерінде банкаралық есеп айырысуларды қарастырған кезде төлем айналымы мен төлем жүйесі сияқты ұғымдар жиі кездеседі. Мысалы, Э.Роде төлем айналымын клиенттердің шоттары және өздіренің жеке қолма-қол мен қолма-қолсыз төлемдердің шоттары арқылы банктердің жұмыс жасауы осылайша түсіндіреді [4].
Осындай төлем айналымының анықтамасы қазіргі ресей әдебиетінде кең етек алған жоқ, өйткені ол дәстүрлі түрде басқа ұғымды қарастырады. Ц.М.Хайтина төлем айналымын төлеушінің шотынан алушының шотына ақша аударудың жолы арқылы өткізілетін төлемдерді қосатын қолма-қолсыз ақша айналымының бөлігі ретінде анықтайды [5].
А.М.Косойдың пікірі бойынша төлем айналымы - қолма-қолсыз құралдар төлемдерінің айналымының бөлігі [6].
Ал Г.А. Шварц бұл анықтаманы былай түсіндіреді төлем құралы ретінде ақшаны қолданумен құрылған төлемдердің жиынтығы. Айқын көрініп тұрғандай негізгі ерекшелік болып, шетел экономистері төлем айналымының ұғымын банкаралық операциялармен байланыстырса, ол отандық экономистер - төлем құралы ретінде ақшаның қызметімен байланыстырды [7].
Екінші термин - төлем жүйесі -керісінше, қазіргі уақытта барлық банктік есеп айырысумен байланысқан жарияланымдарда кеңінен қолданылады. Бұл ұғымды батыс мамандары былайша түсіндіріледі, шаруашылық субъектілердің материалдық және қаржылық ресурстарды сатып алу кезіндегі алынатын міндеттерді орындау механизмдердің жиынтығы. Осындай механизмдердің қатарына олар өзара қызығушылығы бар жақтар арасындағы келісім қарым-қатынастары мен төлем міндеттемелерін аудару кезінде қолданатын әртүрлі құралдарды және төлем қызметтерін ұсынатын мекемелерді жатқызды. Банкаралық есеп айырысулар олармен технологиялық көзқараспен анықталады. П.Ван ден Берг былайша түсіндіреді: Банкаралық құралдарды аударымдар - бұндай аударымдарды жасау барысында банктер төлемді төлеуші мен алушы ролінде шығады. Бұндай аударымдар не өздерінің клиенттерінің төлемін жасау үшін банктер бір-біріне төлем жасау кезінде орын алады, не болмаса олар бір-бірінің арасында міндеттерді орындау кезінде орын алады, мысалы, ақша нарығында операциялар бойынша [8].
Г.Д. Бломштейн мен Б.Д. Саммерс осыған ұқсас анықтама беріп отыр, банкаралық аударымдарды төлемдер кезінде клиенттердің қажеттіліктерін орындау үшін жасалатын және корреспонденттік шоттардың банкаралық желілер арқылы өткізілетін коммерциялық банктер арасындағы есеп айырысулар түрінде көрсеткен [9].
Енді коммерциялық банктердің қолма-қолсыз есеп айырысуды ұйымдастыру және жүргізуіне келетін болсақ, ол банктердің клиенттерге көрсеткен қызметтеріне немесе банктің комиссиондық операцияларына байланысты.
Берілген қызметтің орындалуы, ең алдымен, банктік шоттарды шаруашылықтың, мемлекет пен халықтың бос ақшалай қаражаттарын шоғырландыру және сақтауымен байланысты. Коммерциялық банктер әртүрлі шоттар ашады: есеп айырысу, ағымдық, дербес, депозиттік және тағы басқалар.
Бұндай шоттар жеке және заңды тұлғалар үшін ашылады. Клиенттер тапсырмасы бойынша банк қызметкерлері сәйкес төлем құжаттары негізінде клиент шотына төлем құжатында көрсетілген соманы есептейді немесе шегереді. Қолма-қолсыз есеп айырысу - бұл банктік айналым ақшаларының қозғалысы, яғни ақшалай қаражаттар сомасын шаруашылық органдарының шот бойынша жазба түріндегі аударымдары.
Қолма-қолсыз есеп айырысудың кең таралуы, қолма-қол ақшаның айналу аясын шектеуге, ақша белгілерін жасауға, сақтауға және есептеуге кеткен шығындарды азайтуға мүмкіндік береді. Қолма-қолсыз есеп айырысудың тиімді формаларын енгізу төлемдердің жылдамдауына, есеп айырысуда ақшалай қаражаттарының айналымдылығына көмектеседі, соңында ақшалардың банктік айналымын тездетеді. Қолма-қолсыз есеп айырысу зат алмасуда халық шаруашылығы шаруашылық байланыстарда делдал болады және олардың нақтылығы мен үздіксіздігі жалпы экономиканың тиімділігіне байланысты болады. Қолма-қолсыз есеп айырысулардың мәні мынады, олар шаруашылық органдардың қорларының айналымына және шаруашылық мәмілелердің аяқталуына көмектеседі.
Қолма-қолсыз есеп айырысу - бұл есеп айырысудың формасы мен әдістерінің, оларды жүргізу принциптерінің, оларға қойылған талаптардың жиынтығы. Есеп айырысудың принципі анағұрлым тұрақты, өзгермейтін болып келеді. Есеп айырысуға қойылатын талаптар экономиканы басқару әдістерінің дамуы мен жаңғыруына байланысты өзгеріп отырады. Ал есеп айырысу формасы мен әдістері осы талаптарға сай болып, олардың өзгерістеріне бейімделініп отыру керек.
Барлық коммерциялық банктер халықтар мен шаруашылық органдарды несиелеу процесінде қолма-қолсыз ақша айналымы төлем құралдарын эмиссиялайды, ал олар (шаруашылық органдар мен халықтар) өз кезегінде өз қаражаттарын сол банктердегі шоттарда ұстайды. Банкі арқылы өтетін қолма-қолсыз есеп айырысу оның ресурстарын көбейте отырып, есеп айырысудағы бос ақша қаражаттарды экономиканы және халықты несиеленрдіру қажеттіліктеріне шоғырландыруға мүмкіндік береді [10].
Қолма-қолсыз есеп айырысу шаруашылық органдардың өзара бақылауына және банктердің өндіріс процесіне, тауар айналымына белсенді қатысып, әсер етуіне мүмкіндік береді. Банк шаруашылық органдардың төлем тәртібін, ол төлемдерді уақытында төлеуін мұқият бақылайды және төлемеудің себептерін талдайды. Төлем тәртібін бұзғаны, оны уақытында төлемегені үшін банк экономикалық санкциялар қолданады.
Қажет жағдайда шаруашылық орган банктен уақытша несие ретінде қаржылық көмек алып, пайда болған талаптар бойынша төлемсіздік мөлшерін азайта алады.
Қатысушыларға байланысты есеп айырысу операциялары екі топқа бөлінеді: клиенттік есеп айырысу операциялары және банкаралық есеп айырысулар. Есеп айырысудың формалары мен ерекшеліктері негізінде банктердің келесі есеп айырысуларын айтуға болады: аударымдық, инкассалық, аккредитивтік және клирингтік.
Есеп айырысу кезінде келесі төлем құралдары қолданылады: төлем тапсырмалары, чектер, вексельдер, аккредитивтер, пластикалық карточкалар.
Қазақтан Республикасында банкаралық және халық шаруашылығындағы есеп айырысу жүйесінің негізгі ұйымдастырушысы Ұлттық банк. Ол мынадай қызметтерді орындайды:
- қолма-қолсыз және қолма-қол ақша айналым ауқымдарына, қолма-қолсыз және қолма-қол ақша эмиссияның мөлшеріне бақылау жүргізу;
- барлық коммерциялық банктер үшін (маманданғандарды қоса) біртұтас әдістемелік негізде бірыңғай мемлекеттік есеп айырысу орталығы болу;
- есеп айырысудың, есеп берудің, есепке алу мен жүргізудің ережелерін жасау және оларды унификациялау.
Қолма-қолсыз жолмен есеп айырысу жүйесінің ұйымдастырылуы біртұтас негізгі қағидалар және келесідей операциялар арқылы жасалған: қаражаттарды бір шоттан екінші шотқа дебеттік аударымдар (чектер), бір шоттан екінші шотқа кредиттік аударымдар (жироесеп айырысулар). Чектер бір ретік мәмілелерде қолданылады, жироесеп айырысу - тұрақты және мерзім сайын қайталанып тұратын мәмілелерде қолданылады.
Банкаралық есеп айырысу жүйесін ұйымдастырудың негізгі принципі - бұл дербес екі кіші жүйені қалыптастыру болып табылады:
- коммерциялық банктер арасында тікелей есеп айырысуды;
- Ұлттық банкте ашылған корреспонденттік шоттар жүйесі арқылы банкаралық есеп айырысуды.
Коммерциялық банк өздерінің ведомоствалық мекемелер арасындағы есеп айырысу формасын өздері анықтауға құқылы, ал қолма-қолсыз есеп айрысу жүйесі банктер мен клиенттеріне белгілі бір есеп айырысу операциясын жүзеге асыруды таңдауға мүмкіндік береді.
Қазіргі кезде елімізде есеп айырысу жүйесін қайта ұйымдастыру негізгі екі бағыт бойынша жүргізіледі:
- жеке және заңды тұлғалардың есеп айырысу формаларының пайдаланып жүргендерін жетілдіру және жаңа формаларын енгізу;
- банкаралық есеп айырысу жүйесін қайта ұйымдастыру [11].
Сонымен, есеп айырысу формаларын жетілдіру туралы айтқанда, чекпен есеп айырысудың клирингтік формасының дамуына басты көңіл бөлінеді, себебі ол есеп айырысудың анағұрлым ыңғайлы формасы. Банкаралық есеп айырысу жүйесін қайта ұйымдастыру - бұл банктердің тікелей корреспонденттік қатынастарының дамуы және корреспонденттік шоттар арқылы банкаралық есеп айырысу жүйесіне толық көшуі.
1.2 Екінші деңгейлі банктердегі қолма-қолсыз есеп айырысудың негізгі формалары
Қолма-қолсыз есеп айырысулар - бұл несие мекемелеріндегі шоттар бойынша ақша құралдарын аудару және өзара талаптарды есепке алу бойынша қолма-қол ақшаның қолдануынсыз жүргізілетін есеп айырысулар.
Қазақстан Республикасы аумағында төлем құжаттарын пайдалану және қолма-қолсыз төлемдер мен ақшалай аударымдарды жүзеге асыру ережесі туралы ҚР Ұлттық банк Басқармасының 2000 жылғы 25 сәуірде бекіткен №179 қаулысына сәйкес, заңды тұлғалар арасындағы 4000 айлық есеп көрсеткішінен асатын сомасынан жоғары мөлшерде есеп айырысулар тек қана қолма-қолсыз тәртіпте жүзеге асырылуға тиіс. Осы ережеге сәйкес қолма-қолсыз есеп айырысуларда қолданылатын төлем құжаттарының түрлеріне мыналар жатады:
- төлем тапсырмасы;
- төлем талабы-тапсырмасы;
- инкассалық өкім;
- чекпен есеп айырысу;
- вексельмен есеп айырысу.
Төлем тапсырмасымен есеп айырысу бұл қазіргі кезде кеңінен қолданылатын есеп айырысу формасы. Төлем тапсырмасы - ақшаны аударушының (төлеушінің) аталған тапсырмада көрсетілген ақша сомасын бенефициарға аудару қызмет көрсетуші банкке берген тапсырмасы [12].
Төлем тапсырмасымен есеп айырысу кең көлемді төлемдерді жүзеге асыру үшін қолданылады: алынған тауарлары мен көрсеткен қызметтері үшін, тауарлы емес операциялар (зейнетақы және сақтандыру қорына төлемдер, салықтық төлемдер, банкке комиссиондық және т.б. төлемдер) бойынша, жабдықтаушылар мен мердігерлерге тауары және көрсетілген қызметері үшін алдын ала төлеуге, аванстық төлемдер бойынша.
Бенефициар
Аударушы (төлеуші)
Бенефициар банкі
Аударушының банкі
1
4
3
2
Сурет 1. - Төлем тапсырмасы бойынша тауарлар (қызметтер) үшін төлемді сатып алғаннан кейін төлеу барысында есеп айырысу
Ескертпе автормен құрылған [13]
1 - тауарды (қызметті) жабдықтау; 2 - төлем тапсырмасын банкке беру және шоттан қаражатты шегеру; 3 - бенефициар банкіне қаражатты аудару және алушының шотына есептеу; 4 - бенефициардың шотына қаражат түскендігін хабарлау.
Екі жақтың келісуі бойынша төлем тапсырмасы мерзімді, мерзімінен бұрын және кешіктірлген болуы мүмкін. Мерзімді төлем - бұл тауарды жөнелткенге дейін ( сурет 1); тауарды жөнелткеннен кейін, яғни тікелей келісім беру жолымен (сурет 2); немесе ірі мәмілелер барысында бөліп төлеу арқылы жүргізіледі. Мерзімінен бұрын және кешіктіріп төлеу бұл жақтың қаржылық жағдайына зиян келмеуі үшін жасалған келісім негізінде төленуі мүмкін.
Төлеуге кепіл болуы мақсатында төлеуші мәміленің шартында төлем тапсырмасына акцепт беруі мүмкін. Бұл жағдайда банк тапсырмадағы соманы төлеу үшін тиісті қаражатты жеке бір шотқа аударып қояды. Төлем тапсырмасы арқылы есеп айырысудың кемшілігіне қаражат айналымының біршама қиындығы мен ұзақтығы және клиенттің шаруашылық айналымынан белгілі бір қаражат бөлігінің шығып қалуы жатады [13].
Төлем тапсырмасымен есеп айырысудың артықшылығы, оның әмбебап есеп айырысу формасы ретінде ішкі банкаралық есеп айырысуларда және мемлекетаралық жабдықтауларға байланысты, тауарлы және тауарлы емес операциялар бойынша, сатып алған тауарын төлеу және алдын ала төлеу, аванс арқылы төлеуде қолданылуымен сипатталады.
Инкассалық өкім - заң актілерінде көзделген жағдайда ақшаны Салық және кеден органдарынан келіп түскен инкассалық өкім сомасы аударушының шотындағы қаражат көлемінде төленуі мүмкін, яғни қаражат көлемі толық жетпеген жағдайда, сол құжаттың келесі бетіне жартылай төленді деген белгі қойылуға тиіс. Қалған сома қаражаттың шотқа түсуіне қарай төленеді. Тек қана соттың шешімімен келетін инкассалық өкімдер шотта қаражат сомасы жеткілікті болған жағдайда төленеді, керісінше жағдайда ол шоттағы қаражат қозғалысына тыйым салынады. Мұндай төлем құжаттары басқа құжаттарға қарағанда кезектен тыс төленуге тиіс [14].
Сонымен, екінші деңгейлі банктердің негізгі қолма-қолсыз есеп айырысу формаларын қарастыра келе, қазіргі кездегі электронды техниканың дамуы салдарынан қолма-қолсыз есеп айырысудың пластикалық карточкалар формасын бойынша дүние жүзінде кең қолданылып жатыр. Сондықтан да бізге де, яғни біздің елімізге қазіргі заманға сай ыңғайлы есеп айырысудың түрлеріне аяқ басуымыз керек.
1.3 Пластикалық карточкалардың төлем құрал ретінде нарығының дамуы мен қалыптасуы
Қазіргі өмірімізді пластикалық карточкаларсыз елестету мүмкін емес. Банктік карточкалар 60 жыл бойы чектік банктік есептерді банктік жүйеден ығыстырып шығарып, банк сферасында ұсынылатын ең дамыған қызметтердің бірі және ең өтімді төлем құралы болып табылады. Төлем карточкаларының мәнін қарастырмас бұрын, ең алдымен пайда болу тарихына тоқталайық.
Кредит карточкалардың идеясын бірінші Эдуард Беллами (Edward Bellamy) Өткен уақытқа көзқарас: 2000-1887 (Looking Bacrwards: 2000-1887) кітабында көтерді, ал картоннан жасалған кредит карточкалардың практикалық қолданалуының бірінші әрекеттерді АҚШта әлі 1920 жылдарда мұнай компаниялар мен болшек сауда кәсіпорындарда басталды.Картон карточкалар жалған болды, сол себеп тен онжылдықтан соң бірінші металл,содан кейін өрмегі бар пластик карточкалар шығатын болды. Оларға қызмет көрсетуін жартылай автоматандырудың мүмкіндігі болды [14].
Соғыстан кейінгі кезеңдерде пластик кредит карточкалар пайда болды, оларды бензин, автомобиль, авиабилеттерді, тоңазытқыштарды сатып алғанда пайдалану бастады.1958 жылда Amerycan Express фирмасы байларға арналған кредит карточкаларды шығарды, және сол жылда кредит карточкалар ақырында банк әлеміне келді.Сан-францискодағы Bank of America Bank America карточкаларын шығару бастаған бірінші эмитент болды. . Алпыс жылдардың ортасына дейін Bank Amerikard жүйесі осы банк қызметінің көлемінде монополист болған, ол өз қызметтерін келісім негізінде басқа банктерге де мүмкіндік берді.Содан кейін болар-болмас АҚШ банктерөз меншік карточкаларды шығыра бастады. Нағыз былық(хаос) басталды, оның нәтижесінде банктер жүз миллиондық доллар шығынға шарпалды.Бірақ ақырындап екі орталық туды: Bank of America жүйесі,ол аяғында Visa атындағы көпэмитенттік жүйеге өзгертілген, және банктык бірлестік бір қатар өзгерістерден кейін Master Card атын алған.Хаосты жеңуде ақырғы емес рөлді есептеуші техника және бағдарламалық қамтамасыз етудің мүмкіншіліктердің қарқынды өсуде ойнады,соның арқасында есеп айырысудың эффективтік автоматтық жүйесін жасау сәтті болды.
Солтүстік Америкада уақытында бағаланбеған өнертабыс, кейін басқа елдерде қолданыс тапты.Пластикалық карточкалар жүйесіндегі ең маңызды қауыпсідік. Пластик карточкалардың көменімен төлем жүргізілген елдерде криминалдық әрекеттерден үлкен қаражат жоғалды. Жалпы алғанда VISA мен Mfster Card кәсіпорындарының магнитті кредит және дебет карточкалары 5,5% 6% -ке дейін қаражат жоғалтады. Осындай қаражаттың жойылуы карточкалардың жоылуы мен жасанды жолымен жасалуына байланысты. Бұл жерде смарт-карточка қаскүнемдердің жолында тәжірбиелік ескерілмейтін тосқауыл жасйды.Сондықтан Францияда бірнеше жыл магниттік сызығы және микросхемасы бар карточкалар шығарылады.
Орталық Еуропа елдерінде (бұрыңғы Шығыс елдері) бірінші рет халықаралық карточкалар 1991 жылы Венгрияда пайда болды. Сол кезден бастап бұл елдердің халқы Europay internatinalжәне VISA international жүйесінің 300 мың карточкаларына ие болды.
Пластик карточка - бұл арнайы төлем құралы, карточкамен пайдаланушыға ақшасыз тауар және қызмет көрсеткен мекемелерге төлем жасайтын және банк бөлімшелерінен банкоматтардан қолма-қол ақша алуға болатын құрал. Карточка қабылдайтын сауда, сервис кәсіпорындары және банк бөлімшілері карточкаларға қызмет жасайтын пункттедің жүйесін құрады (қабылдау орындары).
Қолма-қол ақшаларды карточка арқылы қолға беру және сатудың ерекшілігі:осы операциялар дүкендермен және банктармен Қарызға жасаланады тауарлар және қолма-қол ақша клиенттерге тез беріледі, ал оладың қайтару қаражаттары бір шама уақытта қызмет жасаған кәсіпорындардың шотына түседі.Төлем міндеттемелердің орынадудың гаранты болып оларды шығарған банк- эмитент. Сол себеппен карточкалар ерекет мерзімі бойнда банктің меншігі болып қалады, ал клиенттер (карточкалардың иелері) оларды тек пайдалануға алады. Банк - эмитенттің кепілдік сипаты клиентке берілген төлем үкілеттіктен және класс тіркелгенкарточкадан тәуелді болады,
Клиентке карточканы бергенде оның персонолизация болады- оған карточканы және оның иесіні сәйкестендіретін мәліметтер еңгізіледі, сонымен қатар карточканың төлемшілігін тексереді. Сатудың бекітуы және карточкамен қолма-қол ақшаларды беруін авторизация деп атайды.Оны өткізу үшін қызмет шегі карточканың иесінің мәліметтер және оның қаржылық мүмкіндіктер туралы төлем жүйеге сұрау салады. Авторизация технологиясы төлем жүйесінің сызбасынан, карточка түрінен және қызмет шегінің техникалық жабдықтардан тәуелді болады. Дәстүр бойынша авторизация қолмен жасалады: сатушы немесе кассир операторға телефон арқылы (дауыс авторизация) сұрау салады, немесе автоматикалық карточка POS - терминалға немесе сауда терминалға ( POS Point of Sale) салынады, содан соң деректер карточкадан оқылады, кассир тлем сомасын еңгізеді, ал карточка иесі арнаулы клавиатурадан - құпия АСН (Арнаулы сәйкестендірме нөмірі)кодты еңгізеді. Содан кейін терминал авторизацияны жасайды да төлем жүйесінің (on-line) мәліметтер базасымен байланысып немесе өз карточкамен (off-line авторизация) мәліметтермен қосымша айырбастайды. Қолма-қол ақшаны бергенде бұл тәртіп ұқсас сипат ы бар, бірақ біререкшелігі бар:ақша автоматикалық тәртіптемеде арнаулы құрылғысымен - банкоматпен - беріледі, ол авторизацияны да өткізеді [15].
Сонымен, Қазақстанның екінші деңгейлі банктерінің төлем жүйесі қазіргі заман талабына сай технологияларды қолдану аясын кеңейте түсуде және халықаралық стандарттарға сай қызмет атқара алады. Жаңа технологияға негізделген төлем жүйесі бүгінгі күні шапшаң және сенімді төлемдер жасауға қабылетті. Әлемдік бәсеке күшейіп тұрған жағдайда пластикалық карталар нарығында интернеттік технологияға негізделген төлем жүйесін қалыптастырып, одан әрі дамыту Қазақстанның банктерінің бәсекеге қабілетті болуына және әлемдік деңгейде дамуға мүмкіндік береді.
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ПЛАСТИКАЛЫҚ КАРТОЧКА НАРЫҒЫН ЖӘНЕ АҚ КАЗКОММЕРЦБАНК ҚАРЖЫЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРІН ТАЛДАУ
2.1 АҚ Казкоммерцбанк жалпы мәліметі мен негізгі қаржылық көрсеткіші
1990 жылы АҚ Казкоммерцбанк түрінде құрылып, 2011 жылы өзінің брендін АҚ Казкомбанк болып өзгертті, қазіргі уақытта Қазақстанның актив мөлшері ірі жеке қаржылық институты болып табылады.
2011 жылғы 30 қыркүйекке дейін активтерінің мөлшері және берілген қарызының, өзінің Қазақстанда 23 филиал мен 166 бөлімдерінде қызмет ету арқылы көш бастаушы банктердің бірі болып саналады. Бұдан басқа банк банктық тауарларды тармақтану жүйесі арқылы сату, банкинг-интернет қоса, 883 банкомат, 9 000 жақын сауда терминалдары мен импринтерлер, сонымен қатар коол-орталығы.
2009 жылдың ақпан айынан бастап, Exclusive журналының қазақстандықтардан сұранымы бойынша, үш жыл қатарынан Казкоммерцбанк Ең беделді компания болып танылады.
2009 жылдың наурыз айынан бастап Global Finance халықаралық журналының зерттеуінің нәтижесінде Қазақстандағы нарықта ең дамыған банк номинацисын сегіз жыл қатарынан жеңіп алды. Сонымен қатар, Қаржы саудасындағы ең жақсы банк және Валюта нарығындағы ең жақсы банк номинацияларын иеленді. Осы уақыт ішінде Казкоммерцбанк Қазақстанның ең жақсы банкі және басқа да әлемдік қаржылық баспалар Euromoney и The Banker атақтарын алды [16].
Депозиттерді қабылдау және теңге, шетелдік валютамен несие, қарыз берумен қатар, тұтынушыларға өзінің ағымдағы басқа кең, төлем, несие және дебет карточкалары, инкассация, жеке банкинг қызмет шарттарын ұсынады.
2009 жылдың 1 қаңтарына дейін банк бас офистен басқа, 25 әмбебап филиал және 165 операция бөлімшелерін қамтыған.
Қырғызстанда (ААҚ Казкоммерцбанк Қырғызстан), Ресейде (АБҚ КБ Москоммерцбанк), Тәжікстанда ( ЖАҚ Казкоммерцбанк Тәжікстан) қосымша банктерін иеленген.
Келісілген Жарғы бойынша, банк Директорлар кеңесі-банк органының басқармасын, Басқарма, аудитор және банк органдарын орындаушыларын иемденеді. Акционерлер Директорлар Кеңесінің мүшелерін таңдайды. Директорлар Кеңесі өз кезегінде Басқарманы сайлайды, акционерлердің көзқарастарын ұсынады, банк басқаруында жалпы жауап береді, стратегиялық және жедел жоспарын бекітеді. Банктың ағымдағы басқару қызметіне Басқарма толық жауап береді.
Банк орташа, ірі қазақстандық және Қазақстанда жүзеге асырып отырған халықаралық компанияларға әртүрлі тауар мен қызмет шарттарын, сауда және қаржы жобасын, инвесжобасын қаржыландыру, активтерді басқару, қысқа мерзімді несие берумен және тағы да басқа банк шарттарын ұсынады. Банк саясаты өзінің жоғарғы өтімділік деңгейін ұстану үшін, корпоративтік тұтынушыларға орташа 18 айға дейін несиелер, сонымен қатар қазіргі уақыттағы ресурсына байланысты ұзақ мерзімді қаржыландыруды ұсынады. Банк Қазақстандық корпоративті тұтынушыларға шетел банктарымен бірге одақтасқан несиелер ұйымдастырып, Ресей мен Қырғызстандағы ірі корпоративті тұтынушыларға қаржыландыруды ұсынады.
Кесте 1 көрсеткендей 2011 жылдың 31 желтоқсанына дейінгі банктың активтерінің көлемінің жағдайы 2010 жылдың 31 желтоқсанына дейінгі (2,441.9 млрд. теңге немесе 19.2 млрд. АҚШ доллары) активтерінің көлемінің жағдайымен салыстырғанда 22,7 % өсіп, 2,997.2 млрд. (24,9 млрд. АҚШ доллары) теңгені құрайды.
Активтердің өсуі негізінен қарыз қоржынының (нетто) көлеміне 41,0 %-ке (687,5 млрд.теңге) 2011 жылы 2010 жылға қарағанда, 125,8 %-ке 2010 жылы 2009 жылмен салыстырғанда.
Кесте 1- АҚ Казкоммерцбанк активтерінің талдауы
Кіріс мақаласы
млрд..теңге
қорытындысы
2010
2011
2010
2011
Ұлттық орталық банктағы ақша құралы және есепшоты
209.005
168.148
8.6%
5.6%
Бағалы металдар
0.810
0
0.0%
0.0%
Қаржылық активтері, кіріс және шығын бағасын әділ бағалау
322.618
188.776
13.2%
6.3%
Банктың қарыз және кірісін көрсетуі
197.191
212.823
8.1%
7.1%
Тұтынушыларға ұсынылған қарыз
1678.84
2366.335
68.7%
79.0%
Сатудан қолма-қол ақшаға ие болу қаржы салымы
2.628
3.036
0.1%
0.1%
Қарызды өтеуге дейін ұстау қаржы салымы
0.357
0.375
0.0%
0.0%
Компанияға бағынышты қаржы салымы
1.755
3.222
0.1%
0.1%
Іскер бедел
2.405
2.405
0.1%
0.1%
Негізгі қор мен материальды емес активтер
15.681
34.259
0.6%
1.1%
Әртүрлі активтер
13.015
17.853
0.5%
0.6%
Активтердің қорытындысы
2444.302
2997.232
100.0%
100.0%
Ескерту- автормен құрылған [16]
2011 жылдың 31 желтоқсанына дейін қарыз қоржынының (нетто) көлемі 2,366,3 млрд. теңге (19,7 млрд. АҚШ доллары), ал 2010 жылдың 31 желтоқсанына дейін 1,678,8 млрд. теңге және 2009 жылдың 31 желтоқсанына дейін 743,4 млрд. теңгені құрады.
2011 жылы Банк активтерінің құрылымы сараптама кезеңінде елеусіз өзгеріске ұшырады. Активтер құрылымының үлесі тұтынушылардан ұсталынған қарыз (нетто), 2010 жылдың аяғында 68,8 % және 2009 жылы 62,2 % , ал 2011 жылдың 31 желтоқсанына дейін 79 % құрады. Қаржылық активтер үлесі, шындықпен бағаланған кіріс және шығын 2011 жылдың аяғында 6,3 % құрады, 2010 жылдың басы мен аяғын салыстырғанда 11,7 %-тен 13,2 %-ті құрады.
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі ықпал ету нәтижесінде 2010 жылы минималды резервті талап әдістемесінде ақша қорының үлесі ұлттық (орталық) банктарда жалпы Банк активтері 2009 жылдың 31 желтоқсанына қарағанда 2010 жылдың 31 желтоқсанында 3,1 %-тен 8,6 %-ке өсті. 2011 жылы бұл процент 5,6 %-тен 3 % -ке төмендеді. Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің минималды резервті талаптарының шарттары өзгеруінде нормативті талаптарының нақты төмендеуі [17].
2011 жылдың 31 желтоқсанына дейінгі жағдайындағы Қазақстан Республикасының Ұлттық банк және Ресей Федерация мен Қырғызстан Республикасының касса көлемі мен қоры 168,1 млрд. теңгені құрап, былтырғы жылға қарағанда 19,5% (40,9 млрд.теңге) төмендеді.
Төмендеу нәтижесі Қазақстан Республикасының корреспонденттік шот қорының төмендеуінен болды.
Жалпы ақша қорының көлемі ұлттық (орталық) банктағы ақша қоры кассасындағы еншісі 24,4% құрайды. 2011 жылдың аяғында ақша қорының құрылымы және ұлттық (орталық) банктағы валют түрі әртараптандырылды.
Кесте 2 - АҚ Казкоммерцбанк міндеттері
Міндеті
млрд.теңге
қорытынды %
2010
2011
2010
2011
Банктың қоры және қарызы
884.301
723.431
40.6%
27.0%
Тұтынушылардың қоры
687.809
895.113
31.6%
33.4%
Қаржылық міндеті, кіріс және шығыс бағасын әділ бағалау
3.554
7.73
0.2%
0.3%
Құнды қарыз қағазын шығару
424.162
739.688
19.5%
27.6%
Әртүрлі тартылған қорлар
68.814
148.934
3.2%
5.6%
Әртүрлі резервтер
6.758
10.638
0.3%
0.4%
Тұрақты салықтардан түскен кіріс міндеті
16.85
30.496
0.8%
1.1%
Төлеуге дейінгі дивидентер
0.001
0.002
0.0%
0.0%
Әртүрлі міндеттер
8.587
13.845
0.4%
0.5%
Демеу қарыз беру
78.922
111.166
3.6%
4.0%
Міндеттер қорытындысы
2179.755
2678.013
100.0%
100.0%
Ескерту- автормен құрылған [16]
2010 жылдың ағымда Банк міндеті 97,0 % - ке, 2180,4 млрд. теңгеге өсті, негізінен әлемдік нарықтағы тұтынушылар ұзақ мерзімді қорландыру. 2011 жылдың ағымында Банк міндеті 2,678 млрд. теңгеге өсті, негізінен құнды қарыз қағаздарды шығарып, тұтынушылардың шоттарын өсірді.
2010 жылдың 31 желтоқсанына дейін жағдайы банктар және басқа қаржы институттарынан қор көлемі мен несиелеу 953,1 млрд. теңгені құрады, 2009 жылдың аяғымен салыстырғанда 2,2 есеге өсті. Банк міндеттерінің жалпы еншісі 2009 жылдың 31 желтоқсаны мен 2010 жылдың 31 желтоқсанына дейінгі жағдайын салыстырғанда 38,9% - тен 43,8% - ке өсті. 2011 жылы банктер және қаржы институттары несиелеу динамикасын 32,6% түсіру ниеті бар.
2010 жылдың ағымында Банк 850 млн. АҚШ доллар соммасына синдицир қарыз беруге қол қойды, 2009 жылдың ақпанына дейін өтеуді төлеу, қарызды ұйымдастыру - ING Bank N.V. және 300 млн. АҚШ доллары мен 700 млн. АҚШ долларына келісім жасалды, тиісті 2010 жылдың желтоқсанына және 2011 жылдың желтоқсанына дейін өтеуді төлеу. Екі қарызды ұйымдастырушылар Bank of Tokyo Mitsubushi INGUniCreditStandard Chartered Bank.
Ұзақ мерзімді (41,9%) қор көлемінің өсу негізінде субординиривтік қарыз (45,4%), сонымен қатар меншікті капиталдың өсу негізінде 31,2% - ке өсті. Меншікті капиталдың өсуі Банк түсім ағымындағы капитализация негізінде болады [17].
Банктың меншіктік капиталы, капиталды жеткілікті қамтамасыз ету мақсатында 2011 жылдың 31 желтоқсан айына дейін 415,3 млрд. теңге (1 деңгейлі капитал - 321,5 млрд. теңге), 2010 жылдың 31 желтоқсанына дейін 327,1 млрд. теңге (1 деңгейлі капитал - 270,4 млрд. теңге) құрды.
2011 жылы меншікті капиталдың өсуі 27,7% (90,2 млрд. теңге), 2010 жылы 144,6% (193,3 млрд. теңге) құрды.
Кесте 3 - АҚ Казкоммерцбанк капитализациясы
Көрсеткіштер
31.12.11
31.12.10
31.12.11
31.12.10
млн. АҚШ доллары
млн. теңге
Ұзақ мерзімді қарыздар
10,429
7,349
1,254,602
933,370
Демеу қаржы қарызы
884
611
109,373
77,245
Міндет қорытындысы
11,313
7,957
1,360,975
1,010,615
Өзіндік капитал
Жай акциялары
48
45
5,749
5,748
Артықшылығы бар акциялар
10
10
1,249
1,247
Жарғылық капитал
58
55
6,998
6,998
Акциялар бойынша сый ақы
1,271
1,201
152,855
152,534
НҚ қайта бағалау қоры
50
19
6,020
2,436
Пайда есебінен құрылған қор
1,170
668
140,794
84,864
Барлығы меншікті капитал
2,549
1,943
309,667
246,829
Барлығы капитализациялану
13,862
9,900
1,667,642
1,257,444
Ескерту- автормен құрылған [16]
АҚ Казкоммерцбанк 2010-2011 ж.ж. қызмет ету нәтижесі келесі 4 кестеде топтастырылып, есептелген.
Кесте 4 көрсеткендей, 2010 жылмен салыстырғанда, 2011 жылдың 31 желтоқсан айының аяғына дейін бір жылдың ішінде, басты компаниялардың акционерлерінің қатысуымен 26 млрд.- тан 56 млрд. теңге кіріс кіріп, 115,4% кіріс құрды.
Кесте 4 - АҚ Казкоммерцбанк 2010-2011 ж.ж. қызмет ету нәтижесі
Атаулары
Млн..теңге
Өсімділігі, %
2010ж
2011ж
2010 2009
2011 2010
Таза проценттік кіріс
31248
76974
37.5%
146.3%
Таза проценттік емес кіріс
28967
30972
98.9%
6.9%
Операциялық кірістер
60215
110946
61.5%
79.3%
Операциялық шығындар
(19053)
(31200)
42.5%
63.8%
Басқа операциялар бойынша сақтандыру қорларын және құнсыздану қорларын қалыптастыру
(383)
(1238)
-56.5%
223.2%
Және басқа да баланстан тыс міндеттемелер бойынша
(1548)
(3186)
46.2%
105.8%
Тәуелді кампаниялар пайдасындағы үлес
1130
1333
549.4%
18.0%
Салық салуға дейінгі пайда
40361
73655
82.2%
82.5%
Пайдаға салынатын салық
(12600)
(15904)
438.9%
26.2%
Таза пайда
27761
57751
40.1%
111.0%
Жатқызылады:
Аналық компанияның акционерлеріне
25985
55963
41.3%
115.4%
Азшылықтың үлесі
1776
1788
24.8%
0.7%
ROA
2.00%
2.10%
-20.0%
5.0%
ROE
20.60%
19.50%
-21.1%
-5.3%
Ескерту- автормен құрылған [16]
2010 жылмен салыстырғанда, 2011 жылда кірістің жоғары деңгейі таза проценттерінің кірісі көлемінде 146,3% - ті құрап, ерекше өсті.
2010 жылмен салыстырғанда, 2011 жылы таза процент кірісі процент активтерінің резервін қалыптастырып, 64,1 млрд. теңгеден 146,9 млрд. теңгеге құрып, 129,1%-ке өсті. Банк активтерінің орташа көлемінің өсуі жағдайынан, проценттік кіріс 91,6% және 11,82% (2010 жыл) 13,26%-ке (2011 жыл) дейін өсті.
Сонымен, 2011 жылы амортизация аударымы 37 % - ке өсіп, 2010 жылмен салыстырғанда 1.8 млрд. теңгеден ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz