Ғалам туралы ғылымның дамуы

Пән: Астрономия
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 22 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ5

I. ҒАЛАМ ТУРАЛЫ ҒЫЛЫМНЫҢ ДАМУЫ6

1. 1. КОПЕРНИКТІҢ ЖҮЙЕСІНЕ ГАЛИЛЕЙДІҢ ҚОСҚАН ҮЛЕСІ10

1. 2. КЕПЛЕР ЖӘНЕ ОНЫҢ ҒАЛАМШАРЛАРДЫҢ ҚОЗҒАЛЫСЫ ТУРАЛЫ ЗАҢДАРЫ13

II. ӘЛЕМНІҢ ҒАРЫШТЫҚ ҮЛГІЛЕРІ14

ҚОРЫТЫНДЫ24

ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 25

КІРІСПЕ

Бүкіләлем кеңістігін космология (греч. кosmos - Бүкіләлем) ғылымы зерттейді. Оның негізгі мақсаты әлем құрылысының заңдылықтары мен даму эволюциясын зерттеу болып табылады. Бүкіләлеміміз біртұтас болғандықтан, оның заңдылықтары Жердегі көптеген мәселердің бетін ашады деп күтілуде. Бүкіләлемді зерттеу негізінен үш постулатқа сүйенеді:

физикада ашылған заңдылықтар Бүкіләлемнің барлық аймағында да орындалады;
жер бетінен жасалған астрономиялық зерттеу нәтижелері Бүкіләлемнің барлық аймағында да дұрыс;
Бүкіләлемде антроптық принцип сақталады: тірі жүйе мен космостық дене ретіндегі адамның өмір сүруі мен әлемнің физикалық константаларының арасындағы байланыс. Бұл принциптің мағынасы - Жердегі физикалық константалардың белгілі бір шамаларының сәйкестігінің нәтижесінде адамның пайда болуына жағдай туды.

Космологиядағы зерттеулер нәтижесінде Бүкіләлеміміздің пайда болуы мен дамуы туралы үлгілер жасалынады.

I. ҒАЛАМ ТУРАЛЫ ҒЫЛЫМНЫҢ ДАМУЫ

XVІ-XVІІ ғасырларда басталып, жаратылыстанудағы ұлы революциялардың нәтижесінде және одан кейінгі уақытта да даму үстінде болған жаратылыстану, қоғамтану және техника ғылымдарының қалыптасуына негіз болған Жаңа заман ғылымы XVІІІ ғасырда аяқталды. Осы уақыт ішінде адамға, ғылымға, ғылыми ізденістер мен ғылыми мекемелерге, ғылым мен қоғам қарым-қатынасына, ғылым мен философия, ғылыми ілім мен діндік сенімге деген көзқарастар түбірінен өзгере бастады. Бұның бәрі де біржарым мың жылдар бойы ғылымда мызғымай келген Аристотель-Птоломей космологиясының жойылуына әкелген Коперниктің, Тихо Брагенің, Кеплердің, Галилейдің астрономиялық революциясынан (төңкерісінен) басталды.

Жоғарыда айтылғандай, Аристотель Жер қозғалыссыз және Дүниенің ортасында тұр деп сендірді. Бұл, әрине, оның орнына басқа көзқарастар ұсынылмады дегенді білдірмейді.

Мысалы, Архимед (б. з. д. 310-230 ж. шамасында) сол кездің өзінде “Дүние құрылысының” гелиоцентрлік - барлық ғаламшарлар (планеталар), олардың ішінде Жер де, Күнді айналып жүретін жүйесін ұсынды. Бірақ мұндай ой өз заманынан тым алда болып, қабылданбады және бұған дүниенің аристотелше бейнесіне қайшылығы да әсер етті.

Птолемейдің жүйесінде Жер ортада тұр, оны Ай, Күн және ғаламшарлар орналасқан сегіз сфера қоршаған. Ақырғы сферадан кейін не бары түсіндірілмеген. Соныменен ХІІІ ғасырдың аяғының өзінде ғалымдар арасында бұл жүйенің күрделілігі мен рабайсыздығына наразылық пайда болды. Бірте-бірте негізделген қарсылықтар да пайда бола бастады.

Француз философы Николай Орезмский (1320-1382) орасан зор жұлдыздық сфераның Жерді айналып тұрғанынан гөрі Жердің өзінің айналатындығын елестету оңайырақ деген идеяны ашты. Бірақ ол идеядан әрі бармады.

Птоломей жүйесі мен Аристотель механикасының барлық құрылысын құлатқан ғылыми төңкеріс Николай Коперниктің (1473-1543 ) еңбегінен басталды. Студент кездің өзінде Николай Коперник Жердің қозғалуының мүмкіндігі туралы идеялармен танысты. Ол аспан денелерінің көрінетін қозғалысын Жердің екі қозғалысымен түсіндіруге болады - Жердің өз кіндігімен айналып тұруымен және оның басқа ғаламшарлармен бірге дүниенің ортасында тұрған Күнді айналып жүруімен - деген кәміл сенімге келді.

Коперниктің теориясы сол кездегі Әлем бейнесі туралы қалыптасқан тұжырымдарды жоққа шығарып қана қойған жоқ, ол сонымен бірге жаратылысты-ғылыми ойды кеңістіктің шектеусіздігі мен шексіздігін мойындауға бағыттады. 1543 жылы, Коперниктің дүниеден өту жылында оның “Аспан сфераларының айналуы” деген кітабы жарық көрді. Кітап үлкен қызығушылық пен көптеген пікірталастарды қоздырды.

1-сурет. Аспан сфераларының айналуы

Дүниенің гелиоцентрлігі мен Жердің қозғалу идеясы ғалымдардың ақыл-ойын тез жаулап ала бастады. Англияда Коперниктің теориясы берік қолдауға ие болды. Онда Томас Диггстің (1545-1595 ) “Аспан сферасының шынайы суреттемесі” деген кітабы шықты, мұнда Диггс Коперниктің еңбегін толық дерлік ағылшын тіліне аударды. Бірақ та Коперниктің концепциясында ескі теориялардың элементтері көп болды. Мысалы, оның теориясы бойынша әлем тұйық шеңберде, ал планеталар материалдық кристалл тәрізді сфералар бойынша қозғалады.

1583 жылы Англияға доминикандық монах, философ Джордано Бруно келеді, мұнда ол Коперниктің теориясымен танысады. Коперниктің идеясы мен шексіз жұлдызды ғарыш туралы түсініктерді оның қызу қолдауын Католик шіркеушілері шіркеуге қарсы дін бұзарлық күпірліктің көрінісі деп есептеді. 1600 жылы Джордано Бруно діннен азғандығы үшін отқа жағылды, ал оның Дүние туралы жаңа ұғымдарды қызу насихаттауы Католиктік шіркеудің Коперник теориясын анафемаға беруіне апарды.

Ресейге гелиоцентрлік жүйе туралы мәліметтер тек XVІІ ғасырда ғана өте бастады. Ғылым монах Епифаний Славинецкий екі көмекшісімен бірге Янсон Блеудің “Космографиясын” аударды. Бұл Коперник теориясын баяндайтын орыс тіліндегі алғашқы жазба материал еді. Кейінірек Гевелийдің “Селенографиясы” да аударылды, бұл да Коперник ілімі туралы болатын. Бірақ, осы екі кітап та басылып шықпады.

Орыстың ғұламалар мен ойшылдар қауымын Коперник ілімімен таныстырған алғашқы кітап Фонтенелийдің “Әлемнің көптігі туралы әңгіме” деген орыс тіліне 1740 жылы аударылған еңбегі болды, бұл шығарма. Бұл кітапта Коперниктің, Бруноның, Галилейдің көзқарастары жеңіл және қызықты түрде беріледі.

Әлемнің Коперник жасаған гелиоцентрлік жүйесінің маңыздылығы Кеплер ғаламшарлардың (планеталардың) эллиптикалық қозғалысының ақиқат заңдарын , ал Ньютон олардың негізінде бүкіләлемдік тартылыс заңын ашқаннан кейін көрінді. Леверье мен Адамс осы жүйенің мәліметтерінің негізінде белгісіз ғаламшардың (Нептун) бар екендігін болжап, теория жүзінде оның орналасқан тұсын анықтады, ал Галле аспандағы көрсетілген нүктеге телескопты бағыттап, оны ашты. Бұл Коперник ілімінің салтанаты, оның ақиқаттығының дәлелі емес пе?

Аспан механикасын зерттеудің орасан табыстарының нәтижесінде Католиктік шіркеу Коперниктің, Галилей мен Кеплердің шығармаларына салған тыйымдарын жоюға мәжбүр болды.

1. 1. КОПЕРНИКТІҢ ЖҮЙЕСІНЕ ГАЛИЛЕЙДІҢ ҚОСҚАН ҮЛЕСІ

Коперник жүйесінің нағыз атақты жақтаушысы итальяндық ғалым Галилео Галилей (1564-1642) болды, ол астрономиялық бақылаулар үшін бірінші болып телескопты қолданды. Галилейдің механика туралы еңбектерінің маңызы өте зор: олар механика мен тартылыстың қайшылықсыз теориясын жасауға көп септігін тигізді. Қазіргі заманғы ғылымның тууына басқалардан да гөрі Галилей көбірек еңбек сіңірді. Галилейдің Католиктік шіркеумен атақты айтысы оның философиясында берік орын алады. Ол бірінші болып адамның дүние құрылысын түсінуге мүмкіндігі бар екендігін жариялады, бұған, біздің шынайы әлемді бақылау арқылы қол жеткізуге болады деді.

Галилей адамның дүние туралы түсінігін толығынан өзгерткен жаңалықтар ашты. Бұл жаңалықтардағы көптеген деректер Аристотель іліміне қарама-қайшы болды және Коперник жүйелерінің дұрыстығының айқын дәлелдерін берді.

1609 жылы Галилей 1000 есе үлкейтіп көрсететін телескоп жасап, Айдың бетіндегі тауларды, жазықтарды - жер бедеріне тән нәрселерді ашты. Ол телескоппен бақылау арқылы сан мыңдаған, өте әлсіз жұлдыздарды көрді, ал Құс Жолы Аристотель айтқандай небір атмосфералық құбылыс емес, қаптаған жұлдыздардан тұратын көрінеді. Телескоп арқылы ғаламшарларды бақылай отырып Галилей олардың жап-жақсы айыруға болатын жарқыраған диск екенін байқады, ал жұлдыздар қаншалықты мөлшерде үлкейтіп қарасаң да, сол жарқыраған нүкте болып қала береді. Бұл жұлдыздардың ғаламшарларға қарағанда Жерден әлдеқайда қашық екендігін білдіреді. Ол әлемді тәжірибелерге сүйене отырып математиканың, механиканың және түйсіктің көмегімен түсінуге болады деп тұжырымдады.

Күннің бетіндегі дақтарды бақылау Галилейге оның өз осінен айналатындығын анықтауға көмектесті. Ендеше, Күн де, осы уақытқа дейін есептелгендей, тіпті үлгілі эфирлік дене емес. Тіпті, ол өз осінен айналатын болса, Жер де осындай қозғалысты жасай алуы мүмкін. Сонымен қатар Шолпанның фазаларының кезеңдік ауысып отыратындығы анықталды, ал бұл Аристотель-Птоломей жүйесінде өз түсініктемесін таппаған. Бірақ, сірә, 1610 жылы басылып шыққан “Жұлдыздар жаршысы” деген еңбегіндегі Юпитер ғаламшарының төрт серігін бақылап зерттеуі Галилейдің ең маңызды жаңалығы болды. Бұл факт Коперник жүйесінде айтылғандай Жердің Дүниенің жалғыз ортасы емес екендігін, оның да Күнді айналып қозғалатындығын дәлелдейді.

Галилейдің бақылаулары Коперниктің көзқарастарымен сәйкес келеді, сонымен қатар, әлемді тек аспан мен Жерге бөлу жөніндегі қағидаға қарсы сенімді дәлел бола алады.

Галилей өзінің “Дүниенің Птоломейше және Коперникше ең басты екі жүйесі туралы әңгіме” (1623 ж) деген әйгілі еңбегінде Коперниктің ілімінің ақиқаттығын қолдай отырып, тек қана астрономиялық емес, сонымен қатар, механикалық дәйектерді де келтіреді.

Птоломейдің Жердің айналатындығына қарсы дәлелдерін жоққа шығара отырып, Галилей инерция Заңы мен салыстырмалылықтың механикалық принципін ашады. Инерция Заңын ашу арқылы Аристотелдің бірқалыпты қозғалысты жасау үшін тұрақты сыртқы күштің керектілігі туралы көп ғасырлар бойындағы қате пікірі жойылды. Осы пікірдің қателігін дәлелдей отырып, ол инерция принципін ұсынды: егер сырттан әсер ету күші болмаса, ол жағдайда дене бірқалыпты және тіке бағытты қозғалыста немесе тыныштық күйінде болады . Мұның тек таза ғылыми ғана емес, сонымен бірге дүниетанымдық мәні де өте зор болды.

Инерциялық жүйелерге тыныштықтағы жүйелер мен олармен салыстырғанда бірқалыпты және тіке бағытта жылжитын жүйелердің де жататыны белгілі. Мұндай жүйелердің теңдігін Галилей әр түрлі тәжірибелермен және қисынды пікірлермен дәлелдеді.

Галилей механикалық қозғалыстың салыстырмалылығына бірінші болып көңіл аударып, өзінің салыстырмалық принципін былай деп тұжырымдады: “Жабық жүйенің ішінде жүргізілген ешқандай механикалық тәжірибелермен жүйенің тыныштықта немесе бірқалыпты және тік сызықты қозғалыста екендігін анықтау мүмкін емес”.

Галилей ғылымның әр түрлі салаларында терең ізденіс жұмыстарын жүргізді. Ол дененің еркін төмен қарай құлдырауын зерттеп, оның жылдамдығының құлап келе жатқан дененің салмағына қатысы жоқ екенін дәлелдейді.

Инквизицияның қудалауы, одан кейінгі абырой беделін қорлаған сот барысы Галилейдің денсаулығына зиян келтірді. Бірақ, инквизицияның тыйымына қарамастан, ол өлерінен төрт жыл бұрын өзінің “Екі жаңа ғылым” деген екінші үлкен кітабының қолжазбасын құпия түрде голландтық баспаға өткізді. Дәл осы еңбек қазіргі заманғы ғылымның тууына әкелді деп санауға болады. Галилейдің тәжірибелік жаратылыстанудың негізін қалаушылардың бірі болып саналуына толығынан қақысы бар, өйткені ол ғылым тарихында бірінші болып ғылыми экспериментке қойылатын талаптарды тұжырымдады.

1. 2. КЕПЛЕР ЖӘНЕ ОНЫҢ ҒАЛАМШАРЛАРДЫҢ ҚОЗҒАЛЫСЫ ТУРАЛЫ ЗАҢДАРЫ

Гелиоцентрлік жүйенің тұрақтануында шешуші роль атқарған екінші неміс ғалымы Иоганн Кеплер (1571-1630) болды. Ол кезінде Ураниборг обсерваториясын тұрғызған дат астрономы Тихо Брагемен (1546-1601) бірге жұмыс істеген. Тихо Браге планеталардың, кометалардың қозғалысын зерттей отырып, ескі Коперник теориясындағы материалдық сфераның жоқ екенін дәлелдеп, оның орнына орбита түсінігін енгізді. Оның оқушысы Кеплер Марсты зерттеумен тікелей шұғылданып (1600 ж. ), оның орбитасының эллипс екендігі туралы қорытындыға келді.

Тихо Брагенің, өзінің және басқа да астрономдардың байқауларын қорытындылау арқылы Кеплер ғаламшарлар (планеталар) қозғалысының үш негізгі заңдарын ашты, олар қазір Кеплер заңдары деп аталады. Қазіргі тұжырымдауда олар мыналар:

Әрбір ғаламшар фокустарының бірінде Күн бар эллипс бойынша қозғалады.
Әрбір ғаламшар Күннің ортасы арқылы өтетін жазықтықта қозғалады, мұнда ғаламшардың радиус-векторымен жасалған орбита секторының ауданы айналу уақытына пропорционалды түрде өзгереді.
Ғаламшарлардың Күнді айналу уақытының квадраттары олардың Күннен орта қашықтықтарының кубтарына қатысты.

Өз идеяларын жасау арқылы Кеплер екі мың жылдан астам уақыт бойы билік құрған аспанның кемелдігі туралы догматтық сенімге және аспан денелерінің дұрыс шеңбермен қозғалуын бір ғана мүмкіндік деп есептейтін идеяға шек қойды. Одан әрі, Жер әлемнің ортасындағы өз тұғырынан біржолата “құлатылды”.

II. ӘЛЕМНІҢ ҒАРЫШТЫҚ ҮЛГІЛЕРІ

физикада ашылған заңдылықтар Бүкіләлемнің барлық аймағында да орындалады;
жер бетінен жасалған астрономиялық зерттеу нәтижелері Бүкіләлемнің барлық аймағында да дұрыс;
Бүкіләлемде антроптық принцип сақталады: тірі жүйе мен космостық дене ретіндегі адамның өмір сүруі мен әлемнің физикалық константаларының арасындағы байланыс. Бұл принциптің мағынасы - Жердегі физикалық константалардың белгілі бір шамаларының сәйкестігінің нәтижесінде адамның пайда болуына жағдай туды.

Космологиядағы зерттеулер нәтижесінде Бүкіләлеміміздің пайда болуы мен дамуы туралы үлгілер жасалынады. Қазіргі заманғы Әлемнің космологиялық үлгілері (модельдері) Эйнштейннің салыстырмалы жалпы теориясына негізделген. Эйнштейн ньютондық космологиядағы кеңістік пен уақыттың абсолюттілігі мен шексіздігі туралы постулаттарды алып тастады. Алғашқы релятивистік космологиялық үлгіні (Әлемнің моделін) 1917 жылы Эйнштейннің өзі ұсынды. Бұл стационарлы (өзгермейтін) негізгі тұйықталған сфералық үлгі болды. Бұдан соң ресейлік физик, геофизик және космолог Александр Александрович Фридман (1888-1925) 1922 жылы заттарға толған, ұлғаятын Әлемдер үшін бірқатар шешімдерді тапты. Әлемнің Фридман жасаған үш үлгісі осы уақытқа дейін ең қазіргі заманғы ғарыштық құрылымдарға негіз болып қызмет етеді. Фридман өте қарапайым екі болжам жасады: біріншіден, қандай бағыттан бақыласақ та Әлем біркелкі болып көрінеді (Әлемнің изотроптығы ) және екіншіден, егер біз бақылауды басқа бір жерден жүргізсек те, бұл пайымдау шындық болып қала беруі керек ( Әлемнің біртектілігі ) . Бұл екі жорамал космологиялық принцип дегенді құрайды.

Басқа ешқандай болжамға бас ұрмай Фридман Әлемнің статикалық болуы мүмкін емес екендігін көрсетті. Әлемнің барлық бағыттардан біркелкілігі туралы болжам шындығында, әрине, теріс. Біз білетіндей, біздің Галактикадағы басқа жұлдыздар бүкіл аспан арқылы өтетін анық көрінетін жарық жолағын - Құс жолын құрайды. Ал егер алыс галактикалар туралы айтатын болсақ, олардың саны барлық бағыттарда шамамен бірдей. Ендеше, Әлем галактикалар арасындағы қашықтықпен салыстырғанда үлкен масштабтан бақылағанда “шамамен” шынында барлық бағыттардан бірдей. Көп уақытқа дейін бұл Фридманның шынайы Әлемге “долбарлы” жақын гипотезасының жалғыз негіздемесі болды. Бірақ кейін, ХХ ғасырда жасалған астрономиялық бақылаулардың Фридманның моделдерімен сәйкес келетіндігі және Әлемнің бастапқы сингулярлықтан ұлғая беретіндігін көрсететіні анықталды (материя тығыздығы шексіз жердегі өте кіші көлемнен бастап) .

Бастапқыда Эйнштейн Фридманның космологиялық үлгілерінің теориялық тұрғыдан негізді екендігіне сенімсіздік білдірді, бірақ көп кешікпей өз күмәндануының негізсіз екенін мойындады.

Екіншіден, американдық астроном Хаббл (1889-1953) 1929 жылы алыс галактикалардың бізден қашықтаған сайын бақыланатын доплерлік жүйелі түрде “қызылдануын” салыстыра отырып, бұл галактикалардың біздің Галактикадан және бір-бірінен бірқалыпты қашықтап бара жатқандығын анықтады, былайша айтқанда, біздің барлық Метагалактикамыз жүйелі түрде бірқалыпты ұлғая береді. Доплер эффектісін еске түсірейік - бұл жарық көзі мен бақылаушының салыстырмалы қозғалысына қарай жарық толқындарының ұзындығының ұзаруы.

Жалпы жеткілікті тұрғыда біртекті және изотропты бірқалыпты ұлғаятын біздің Метагалактикамызды шынында да сәйкес релятивистикамен Фридманның космологиялық үлгісімен бейнелеуге болатындығы анықталды.

Айтылғандарды қорытындылай келе, біз үшінші ғаламдық жаратылыстық-ғылыми төңкеріс әлемнің ғылыми бейнесін астрономияны, космология мен физиканы өзгерту арқылы түп негізінен басқа түрге енгізді деп айта аламыз және бұл кез келген центризмнен толық бас тартуды білдіреді.

Егер үш ғаламдық жаратылыстық-ғылыми төңкерістердің әрқайсысын оларды аяқтаған ғалымдардың есімімен атайтын болсақ, онда ақырғы екі төңкерісті Ньютондық және Эйнштейндік деп айтуға болады.

Әлем қалай құрылған? Ол қалай “өмір сүреді” және дамиды? Оның шегі бар ма, әлде жоқ па? Ол бұдан белгілі бір уақыт бұрын пайда болды ма немесе әрқашан да болған ба? Ол мәңгі өмір сүре ме, әлде бір кезде оның ақыры келе ме?

Міне, бізді космологияға ерекше қызықтыратын өзекті сұрақтар осылар. Шындығында бұлар жаратылыстанудың аса маңызды негізгі мәселелері.

Ньютон Әлемді шексіз деп болжады. Әлемнің біртұтас бүтіндігі туралы сөз болғанда оның бүкіләлемдік тартылыс заңы қарсы тұра алмайтын қиындыққа тірелді. Егер жұлдызды Әлемнің шекті мөлшерлері болса, гравитациялық өзара әсерге заттың әрбір бөлшегі тартылып, Әлем біртұтас массаға айналар еді. Бұл қиындықты шешу үшін Ньютон Әлемді шексіз деп жорамалдады, сондықтан белгілі нүктедегі тартылыс күштері өзара теңгеріледі және барлығы да (заттар, денелер) құлауға болатындай ортақ орта жоқ.

Осыған байланысты өте маңызды бір фактіні белгілейік: түнгі аспан қап-қараңғы. Неге? Әлемнің жасы мен мөлшері жағынан шексіз жұлдыздардың тұрақты орналасуынан құралуы мүмкін емес. Шынында да, егер бұлай болмаса, бақылаушының әрбір көз салуы жұлдызға кездесер еді, бірақ аспан қара ғой! Бұл фактінің түсіндіруі ұлғайып бара жатқан Әлемнің космологиялық үлгісінде жатыр. Галактика алыс болған сайын ол бізден соншалықты үлкен жылдамдықпен қашықтай береді, сондықтан оның спектр сызықтарының қызыл ығысуы көбірек болады. Ал жарық көзінің сәулеленуінің қызыл ығысуы оның үдемелі қарқындылығын азайтады. Белгілі бір қашықтықта қызыл ығысудың көптігі сонша, біз енді жарықтың көзін көрмейміз. Хаббл заңына сәйкес (галактикалардың жан-жаққа “қашу” заңы) Әлемнің тым болмаса бақылауға болатын бөлігінің белгілі бір шекарасы бар, басқаша айтқанда, қызыл ығысу әрі қарай біздің көзқарасымыз өте алмайтын космологиялық “көкжиек” тудырады. Сондықтан космологиялық көкжиектен әрі жатқан обьектілердің ізі бізге дейін жетпейді, ендеше түнгі аспанның қара болуында ешқандай проблема жоқ.

Бір қарағанда соншалықты қарапайым сұраққа жауап беру үшін біздің Әлем туралы қазіргі заманғы білімдеріміз қажет болды.

Әлемнің ортасы бар ма? Осы сұраққа да жауап беруге тырысайық. Бір қарағанда Хаббл заңы біздің дүниенің ұлғаюының орталығында тұрғанымызды айтатын сияқты және Әлемдегі барлық галактикалар бізден әрі қашықтайды, басқаша айтсақ, біз дүниенің ортасында тұрған тәріздіміз. Бірақ бұл сұраққа басқа да жауап бар. Басқа бір галактикадан қарағанда ғана Әлем барлық бағыттарда бірдей болып көрінеді (Фридманның Әлемнің біртектілігі туралы гипотезасы) . Фридманның үлгісінде барлық галактикалар бір-бірінен қашықтайды. Шын мәнінде бұл Әлемнің біртұтас бүтін ретіндегі ұлғаюының салдары. Осы маңызды сәтті анықтау үшін Әлемнің моделін кішкентай ауа шарымен салыстырайық. Үрілген шарға нүктелер (галактикалар) саламыз да, шарды үруді жалғастырамыз. Кез келген екі нүктенің арасындағы қашықтық үлкейеді, бірақ олардың бір де бірін ұлғаюдың ортасы деп айтуға болмайды. Тағы да: нүктелер арасындағы қашықтық үлкейген сайын олар бір-бірінен жылдамырақ алыстай түседі. Сонымен, тағы да Фридманның үлгісі бізге қойылған сұраққа жауапты беріп отыр.

Бұл үлгінің табыстылығына және оның болжамдарының Хаббл бақылауларына сәйкестігіне қарамастан Фридманның жұмысы батыста белгісіз болып қала берді, тек қана 1935 жылы американдықтар Робертсон мен Уолкер Хаббл жаңалығына байланысты Фридмандікіне ұқсас үлгілер ұсынды.

Космологиялық принцип орындалуға мүмкін болатын Фридманның әр түрлі үш үлгісі бар. Бірінші үлгіде Әлемнің түрлі галактикалар арасындағы гравитациялық тартылыс әсерінен ұлғаюы азайып, ақырында тоқтау үшін Әлем баяу ұлғаяды. Бұдан кейін әлем сығымдала бастайды. Басқа үлгілерде сығымдалу болмайды. Фридманның бірінші үлгісінде кеңістік Жердің беті тәріздес өзіне тұйықталып қисаяды. Сондықтан оның мөлшерлері шекті. Ал Әлем шексіз ұлғаятын екінші үлгіде кеңістік басқаша - ердің үсті тәріздес қисайған, бұл жағдайда кеңістік шексіз. Фридманны ң үшінші үлгісінде кеңістік жайдақ, ендеше мұнда да шексіз.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.