Құмкөл кен орны
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 6
1. ГЕОЛОГИЯЛЫҚ БӨЛІМ 7
1.1. Ауданның географиялық . экономикалық сипаттамасы. 7
1.2. Кен орнының геологиялық және геофизикалық зерттелуі 8
1.3. Стратиграфия 12
1.4. Тектоника 15
1.5. Гидрогеология 19
1.6. Мұнайгаздылық 20
1.7. Мұнайдың қасиеттері 29
1.8. Газдан тазартылған мұнайдың қасиеті 30
1.9. Газдың қасиеттері 31
1.10. Сулылығы 32
2. ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ БӨЛІМ 34
2.1. Кен орнын игеру туралы жалпы мағлұмат 34
2.2. “Петро Қазақстан” АҚ.ның күнделікті игеру жағдайын талдау 35
2.3. Құмкөл кен орны территориясының технологиялық игеру көрсеткіштерін талдау 40
2.4. Ұңғымаларды пайдалану кезінде кездесетін қиыншылықтар 41
3. АРНАЙЫ БӨЛІМ 46
3.1. Ұңғымада парафин шөгінділерінің пайда болуымен күресу шараларын талдау 46
3.2. Ұңғымадағы асфальтен, шайыр және парафиннің шөгуіне қарсы күресу шаралары 47
3.3. Парафиннің қатып қалуына қарсы күресу шаралары 51
3.4. Ұңғымадағы парафин шөгінділерін жою процессін есептеу 55
4. ЕҢБЕК ЖӘНЕ ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ ҚОРҒАУ БӨЛІМІ 58
4.1. Еңбекті және денсаулықты қорғау 58
4.2. Өндірістік санитария 58
4.3. Техника қауіпсіздігі 60
4.4. Өндірістік тазалық сақтау 63
4.5. Өрт қауіпсіздігі 64
4.6. Химиялық реагенттермен жұмыс жасау ернежелері 67
4.7. Атмосфераны қорғау 67
4.8. Гидросфераны қорғау 69
4.9. Литосфераны қорғау 70
5. ЭКОНОМИКАЛЫҚ БӨЛІМ 74
5.1 Кәсіпорын туралы құрылымдық жалпы мағлұмат 74
5.1.1. «Петро Қазақстан Құмкөл ресорсиз» АҚ даму тарихы 74
5.1.2. Кәсіпорынның ұйымдастыру құрылымы 75
5.1.3. Кәсіпорын қызметін сипаттаушы негізгі экономикалық көрсеткіштер 77
5.2. Ұңғымадағы парафин шөгінділерін жою процессін қаржылай есептеу 82
ҚОРЫТЫНДЫ 85
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБЕТТЕР ТІЗІМІ 86
КІРІСПЕ 6
1. ГЕОЛОГИЯЛЫҚ БӨЛІМ 7
1.1. Ауданның географиялық . экономикалық сипаттамасы. 7
1.2. Кен орнының геологиялық және геофизикалық зерттелуі 8
1.3. Стратиграфия 12
1.4. Тектоника 15
1.5. Гидрогеология 19
1.6. Мұнайгаздылық 20
1.7. Мұнайдың қасиеттері 29
1.8. Газдан тазартылған мұнайдың қасиеті 30
1.9. Газдың қасиеттері 31
1.10. Сулылығы 32
2. ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ БӨЛІМ 34
2.1. Кен орнын игеру туралы жалпы мағлұмат 34
2.2. “Петро Қазақстан” АҚ.ның күнделікті игеру жағдайын талдау 35
2.3. Құмкөл кен орны территориясының технологиялық игеру көрсеткіштерін талдау 40
2.4. Ұңғымаларды пайдалану кезінде кездесетін қиыншылықтар 41
3. АРНАЙЫ БӨЛІМ 46
3.1. Ұңғымада парафин шөгінділерінің пайда болуымен күресу шараларын талдау 46
3.2. Ұңғымадағы асфальтен, шайыр және парафиннің шөгуіне қарсы күресу шаралары 47
3.3. Парафиннің қатып қалуына қарсы күресу шаралары 51
3.4. Ұңғымадағы парафин шөгінділерін жою процессін есептеу 55
4. ЕҢБЕК ЖӘНЕ ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ ҚОРҒАУ БӨЛІМІ 58
4.1. Еңбекті және денсаулықты қорғау 58
4.2. Өндірістік санитария 58
4.3. Техника қауіпсіздігі 60
4.4. Өндірістік тазалық сақтау 63
4.5. Өрт қауіпсіздігі 64
4.6. Химиялық реагенттермен жұмыс жасау ернежелері 67
4.7. Атмосфераны қорғау 67
4.8. Гидросфераны қорғау 69
4.9. Литосфераны қорғау 70
5. ЭКОНОМИКАЛЫҚ БӨЛІМ 74
5.1 Кәсіпорын туралы құрылымдық жалпы мағлұмат 74
5.1.1. «Петро Қазақстан Құмкөл ресорсиз» АҚ даму тарихы 74
5.1.2. Кәсіпорынның ұйымдастыру құрылымы 75
5.1.3. Кәсіпорын қызметін сипаттаушы негізгі экономикалық көрсеткіштер 77
5.2. Ұңғымадағы парафин шөгінділерін жою процессін қаржылай есептеу 82
ҚОРЫТЫНДЫ 85
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБЕТТЕР ТІЗІМІ 86
КІРІСПЕ
Қазақстан - мұнайға өте бай мемлекет. Геологиялық қоры бойынша ол ТМД елдері арасында 2-ші орын (бірінші Ресей Федерациясы), ал дүние жүзі бойынша 10-орын алады.
Құмкөл-Оңтүстік Торғайдағы 1-ші ашылған мұнай кен орны. Ол Қазақстан экономикасының ең маңызды жетістіктерінің бірі. Өйткені Республикалық Оңтүстік облыстарының мұнай өнімдеріне деген қажеттілігін қанағаттандыратындай мүмкіншілік туды. Құмкөл ашық кен орнын игеру барысындағы анықталған көмірсутегі қорлардың орналасу заңдылықтары сол регионда тағы да кен орындарын табуға негіз болды. Айта кететін жәйт, бастапқы кезде қаржы және техникалық жабдықтар жетіспеушілігінің кен орнын игеру қабаттағы қысым көмегінсіз жүргізіледі. 1991 жылғы өте көп өнім өндіруге қол жеткізуге блокты шоғырланған насосты станцияны іске қосуға және тағы басқа көптеген проблемаларды шешуге, қаржы табуға мүмкіншілік берді.
Қазіргі кезде Құмкөл кен орны қолайлы геологиялық жағдайына, инфрақұрылымына және басқа өндіріс аймақтарына қарағанда ыңғайлы орналасуына байланысты Оңтүстік Торғай ойпатындағы басқа кен орындарын игеру іске қосу жүйесін ұйымдастыруда да басты роль атқарады. Құмкөл кен орнын игерудің ең басты жетістігі-ол Қазақстан Республикасының отын-энергетика баланысына елеулі үлес қосатын мұнай өндіру комплексінің бастауы.
Қазақстан - мұнайға өте бай мемлекет. Геологиялық қоры бойынша ол ТМД елдері арасында 2-ші орын (бірінші Ресей Федерациясы), ал дүние жүзі бойынша 10-орын алады.
Құмкөл-Оңтүстік Торғайдағы 1-ші ашылған мұнай кен орны. Ол Қазақстан экономикасының ең маңызды жетістіктерінің бірі. Өйткені Республикалық Оңтүстік облыстарының мұнай өнімдеріне деген қажеттілігін қанағаттандыратындай мүмкіншілік туды. Құмкөл ашық кен орнын игеру барысындағы анықталған көмірсутегі қорлардың орналасу заңдылықтары сол регионда тағы да кен орындарын табуға негіз болды. Айта кететін жәйт, бастапқы кезде қаржы және техникалық жабдықтар жетіспеушілігінің кен орнын игеру қабаттағы қысым көмегінсіз жүргізіледі. 1991 жылғы өте көп өнім өндіруге қол жеткізуге блокты шоғырланған насосты станцияны іске қосуға және тағы басқа көптеген проблемаларды шешуге, қаржы табуға мүмкіншілік берді.
Қазіргі кезде Құмкөл кен орны қолайлы геологиялық жағдайына, инфрақұрылымына және басқа өндіріс аймақтарына қарағанда ыңғайлы орналасуына байланысты Оңтүстік Торғай ойпатындағы басқа кен орындарын игеру іске қосу жүйесін ұйымдастыруда да басты роль атқарады. Құмкөл кен орнын игерудің ең басты жетістігі-ол Қазақстан Республикасының отын-энергетика баланысына елеулі үлес қосатын мұнай өндіру комплексінің бастауы.
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Гиматудинов.Ш.К Дунюшки . И.И Зайцев .В. М
Коротаев, Ю.П. “Разработка и эксплуатация нефтяных газовых и газононденсатных месторождений” Недра 1988г.
2. Семенцов Г.К. Акулипин А.И. Бойка В.С. “Разработка и эксплуатация нефтяных, газовых и газононденсатных скважин” Справочник Ужгорд Карпоты 1958г.
3. Шуров В.И. “Технология и техника добычи нефти” Недра М. 1983г.
4. Калабаев Х.А. Методические указания к выполнению организационно-экономической части дипломных проектов для студентов специальности-2001, Алматы Каз НИПИ.
5. Куцый П.В. Овсянников Ю.Н. “Охрана труда на буровых и нефтегазодобывающих предприятиях” М.Недра 1978г.
6. Правила безопосности в нефтегазодобываюшей промышленности М.Недра 1974г.
7. Годовой отчет АО “Петро Казахстан, 2007 г.
8. Пособие по обслуживанию и эксплуатации винтовых насосов МОИНО.
9. Кубенов Р.Т., Сейтжанов С.С., Жұмағұлов Т.Ж., Шердаулетов Н.Т. «200140-Мұнай және газ кен орындарын игеру және пайдалану» мамандықтарына дипломдық жұмысты орындауға арналған әдістемелік нұсқау. Қызылорда 2005ж.
10. Жұмағұлов Т.Ж., Абжаев М.М., Сейтқасымов Б.С., Сейтжанов С.С.
Мұнай өндірудің техникасы мен технологиясы: Оқу құралы. Қызылорда, 2006.
1. Гиматудинов.Ш.К Дунюшки . И.И Зайцев .В. М
Коротаев, Ю.П. “Разработка и эксплуатация нефтяных газовых и газононденсатных месторождений” Недра 1988г.
2. Семенцов Г.К. Акулипин А.И. Бойка В.С. “Разработка и эксплуатация нефтяных, газовых и газононденсатных скважин” Справочник Ужгорд Карпоты 1958г.
3. Шуров В.И. “Технология и техника добычи нефти” Недра М. 1983г.
4. Калабаев Х.А. Методические указания к выполнению организационно-экономической части дипломных проектов для студентов специальности-2001, Алматы Каз НИПИ.
5. Куцый П.В. Овсянников Ю.Н. “Охрана труда на буровых и нефтегазодобывающих предприятиях” М.Недра 1978г.
6. Правила безопосности в нефтегазодобываюшей промышленности М.Недра 1974г.
7. Годовой отчет АО “Петро Казахстан, 2007 г.
8. Пособие по обслуживанию и эксплуатации винтовых насосов МОИНО.
9. Кубенов Р.Т., Сейтжанов С.С., Жұмағұлов Т.Ж., Шердаулетов Н.Т. «200140-Мұнай және газ кен орындарын игеру және пайдалану» мамандықтарына дипломдық жұмысты орындауға арналған әдістемелік нұсқау. Қызылорда 2005ж.
10. Жұмағұлов Т.Ж., Абжаев М.М., Сейтқасымов Б.С., Сейтжанов С.С.
Мұнай өндірудің техникасы мен технологиясы: Оқу құралы. Қызылорда, 2006.
Аңдатпа
Бұл дипломдық жоба негізгі төрт бөлімнен тұрады.
• Геологиялық бөлім
• Технико-технологиялық бөлім
• Экономикалық бөлім
• Еңбек және қоршаған ортаны қорғау бөлімі
Геологиялық бөлімде кен орны туралы жалпы мағлұматтар, тектоникасы,
Құмкөл кен орнының мұнайгаз және су қабаттары туралы жалпы мәліметтер
берілген.
Технико-технологиялық бөлімде кен орнының қазіргі игеру жағдайы
ұңғылар қоры және парафин шөгінділерімен күресу шаралары қаралған. Сондай-
ақ қосалқы қондырғылардың жұмыстарына талдау жасалған.
Экономикалық бөлімде мекеменің басқару жүйесі және техника-
экономикалық көрсеткіштеріне талдау жасалған.
Еңбек және қоршаған ортаны қорғау бөлімінде кен орынында еңбек қорғау
түсінігі және ұйымдастыру процестері, өндірістік фактордың адам ағзасына
әсері, шудан және дірілден қорғау шаралары винттік сорапты пайдалануға
дайындауда қауіпсіздік шаралары және атмосфераның ластануын бәсендету
шараларықарастырылған.
Annotation
This diploma project consists of four sections:
• Geological section
• Technological section
• Special section
• Economical section
• Labor and environmental protection section
In the geological section the geological characteristics of Kumkol oil
and gas field is described and fields structure, stratigraphy, tectonics
and oil bearing content, etc are outlined.
In the technique and technological and special sections the current
field development circumstances, paraffin control and technological sides
of analysis of field development operations are discussed and studied.
In the economical section the structure of the company extracting
hydrocarbons at the Kumkol field and economic indicator are stated.
In the labor and environment protection section company’s policies
regarding labor and environmental protection are outlined. And such
organizational occasions are stated as labor protection against bad working
conditions, chattering, noise, etc, and possible labor and environmental
hazard reduction advices are given.
Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі
Қазақстан-Британ техникалық университеті
Факультеті ___________________________________
Кафедрасы ___________________________________
Мамандығы ___________________________________
Диплом жобасын орындауға
ТАПСЫРМА
Студентке ___________________________________ _______________________ А.Ж.Т.
Жобаның тақырыбы ___________________________________ ______________________
___________________________________ ________________________________________
Университет бойынша ___________________________№_____ бұйрықпен
бекітілген
Аяқталған жобаны тапсыру мерзімі ________
________________________________
___________________________________ ________________________________________
Жобаның басты мәліметтері
___________________________________ ________________
___________________________________ ________________________________________
___________________________________ ________________________________________
Диплом жобасында зерттелетін мәселелердің тізімі немесе диплом жұмысының
қысқаша мазмұны:
а)___________________________________ ____________________
___________________________________ ________________________________________
б)___________________________________ ______________________________________
___________________________________ ________________________________________
График материалдарының тізімі (нақты шартқа сәйкес керекті сызулар)
___________________________________ ________________________________________
___________________________________ ________________________________________
___________________________________ ________________________________________
___________________________________ ________________________________________
Қолданылатын негізгі әдебиеттер
___________________________________ ________________________________________
___________________________________ ________________________________________
___________________________________ ________________________________________
___________________________________ ________________________________________
Мазмұны
Кіріспе 6
1. Геологиялық бөлім 7
1.1. Ауданның географиялық – экономикалық сипаттамасы. 7
1.2. Кен орнының геологиялық және геофизикалық зерттелуі 8
1.3. Стратиграфия 12
1.4. Тектоника 15
1.5. Гидрогеология 19
1.6. Мұнайгаздылық 20
1.7. Мұнайдың қасиеттері 29
1.8. Газдан тазартылған мұнайдың қасиеті 30
1.9. Газдың қасиеттері 31
1.10. Сулылығы 32
2. Технологиялық бөлім 34
2.1. Кен орнын игеру туралы жалпы мағлұмат 34
2.2. “Петро Қазақстан” АҚ-ның күнделікті игеру жағдайын талдау 35
2.3. Құмкөл кен орны территориясының технологиялық игеру көрсеткіштерін
талдау 40
2.4. Ұңғымаларды пайдалану кезінде кездесетін қиыншылықтар 41
3. Арнайы бөлім 46
3.1. Ұңғымада парафин шөгінділерінің пайда болуымен күресу шараларын
талдау 46
3.2. Ұңғымадағы асфальтен, шайыр және парафиннің шөгуіне қарсы күресу
шаралары 47
3.3. Парафиннің қатып қалуына қарсы күресу шаралары 51
3.4. Ұңғымадағы парафин шөгінділерін жою процессін есептеу 55
4. Еңбек және қоршаған ортаны қорғау бөлімі 58
4.1. Еңбекті және денсаулықты қорғау 58
4.2. Өндірістік санитария 58
4.3. Техника қауіпсіздігі 60
4.4. Өндірістік тазалық сақтау 63
4.5. Өрт қауіпсіздігі 64
4.6. Химиялық реагенттермен жұмыс жасау ернежелері 67
4.7. Атмосфераны қорғау 67
4.8. Гидросфераны қорғау 69
4.9. Литосфераны қорғау 70
5. Экономикалық бөлім 74
5.1 Кәсіпорын туралы құрылымдық жалпы мағлұмат 74
5.1.1. Петро Қазақстан Құмкөл ресорсиз АҚ даму тарихы 74
5.1.2. Кәсіпорынның ұйымдастыру құрылымы 75
5.1.3. Кәсіпорын қызметін сипаттаушы негізгі экономикалық көрсеткіштер
77
5.2. Ұңғымадағы парафин шөгінділерін жою процессін қаржылай есептеу 82
Қорытынды 85
Қолданылған әдебеттер тізімі 86
Кіріспе
Қазақстан - мұнайға өте бай мемлекет. Геологиялық қоры бойынша ол ТМД
елдері арасында 2-ші орын (бірінші Ресей Федерациясы), ал дүние жүзі
бойынша 10-орын алады.
Құмкөл-Оңтүстік Торғайдағы 1-ші ашылған мұнай кен орны. Ол Қазақстан
экономикасының ең маңызды жетістіктерінің бірі. Өйткені Республикалық
Оңтүстік облыстарының мұнай өнімдеріне деген қажеттілігін
қанағаттандыратындай мүмкіншілік туды. Құмкөл ашық кен орнын игеру
барысындағы анықталған көмірсутегі қорлардың орналасу заңдылықтары сол
регионда тағы да кен орындарын табуға негіз болды. Айта кететін жәйт,
бастапқы кезде қаржы және техникалық жабдықтар жетіспеушілігінің кен орнын
игеру қабаттағы қысым көмегінсіз жүргізіледі. 1991 жылғы өте көп өнім
өндіруге қол жеткізуге блокты шоғырланған насосты станцияны іске қосуға
және тағы басқа көптеген проблемаларды шешуге, қаржы табуға мүмкіншілік
берді.
Қазіргі кезде Құмкөл кен орны қолайлы геологиялық жағдайына,
инфрақұрылымына және басқа өндіріс аймақтарына қарағанда ыңғайлы
орналасуына байланысты Оңтүстік Торғай ойпатындағы басқа кен орындарын
игеру іске қосу жүйесін ұйымдастыруда да басты роль атқарады. Құмкөл кен
орнын игерудің ең басты жетістігі-ол Қазақстан Республикасының отын-
энергетика баланысына елеулі үлес қосатын мұнай өндіру комплексінің
бастауы.
1. Геологиялық бөлім
1.1 Ауданның географиялық – экономикалық сипаттамасы
Құмкөл кен орны 1984ж. ашылды. Ол Торғай ойпатының оңтүстік бөлігінде
орналасқан. Кен орын 46°25' – 46°34' солтүстік ендігі мен 65°30'- 65° 43'
шығыс ұзақтығы географиялық координаттарымен шектелген. Әкімшілік жағынан
Қазақстан Республикасы Қарағанды обылысы Ұлытау ауданының құрамына
кіргенімен,Қызылорда облысына ұзақ мерзімге жалға берілген.
Жақын орналасқан елді мекендер Жалағаш (150км), Жосалы (210 км),
Қарсақпай (180км), темір жол бекеттері және Сәтбаев қаласы болып табылады.
Обылыс орталығы Қызылордаға дейінгі қашықтық 160км құрайды. Ал
Жезқазғанға дейін 280км бар. Кен орнынан шығысқа қарай 230 км қашықтықта
Омск-Павлодар-Шымкент мұнай желісі, ал солтүстік шығысқа қарай 20км
Жезқазған-Ленинск электр желісі өтеді.
Аудан эканомикалық жағынан нашар игерілгендіктен тұрақты елді
мекендер жоқ. Қызылорда қаласын Құмкөл кен орнымен көлік байланысын
қамтамасыз ету үшін автомобиль тасжолы салынған және қазіргі күнде 130
км жолға асфальт төселген. Кен орын ішіндегі қалған көлік жолдары
топырақты. Көктем мезгілінде қардың еруіне байланысты жолдың кейбір
жерлерінде көліктің өтуі қиынға түседі.
Құмкөл кен орнының алқабы негізінен қырлы болып келеді, теңіз
деңгейінен 106-169м шамаларындағы абсолюттік биіктікке дейін көтеріліп
тұратын жазықтан тұрады және аймағы тікелей созылған субмеридиональды
бағыттағы дұрыс емес сопақша түрінде орналасқан орасан зор көне заманғы
көл шұңқырының бетіне ұштастырылған. Шұңқыр солтүстік, батыс және шығыс
беттерінен жазық баурайлы шоқылармен қоршалған. Солтүстік-батысынан және
батысынан шоқы шұңқырға тік құлама түрінде түседі. Кен орынның оңтүстік
бөлігінде құмды алқабтардың шоғыры жатыр. Олардың арасындағы ең ірісі –
айналасындағы жерлерден 10-15м көтеріліп тұратын Арысқұм құм алқабы.
Кен орында тұрақты жер үсті су жолдары жоқ. Тек көктем айларында
қардың еруіне байланысты аймақтың кейбір төмен орналасқан жерлері уақытша
мамыр,маусымға дейін суға толуы мүмкін. Оңтүстікте ағып жатқан Сырдария
өзені кен орнынан 210 км қашықтықта орналасқан.
Алаң аймағындағы жергілікті халық жаз мезгілінде мал шаруашылығымен
айналысады. Жануарларды суару үшін алаңға жақын жерден Қызылорда
гидрогеологиялық экспедициясымен өзгермейтін тегіс жерден артезиан
ұңғымалары бұрғыланған. Техникалық және тұрмыстық қажеттіліктерге су
тереңдігі 80-100 м-дегі жоғарғы бор су қабаттарынан алынып пайдаланылады.
Кен орындағы тұщы суының құрамында фтор бар екені анықталып ауыз суды кен
орнынан 60 км қашықтықта орналасқан су скважинасынан тасымалдап әкелінеді.
1.2. Кен орнының геологиялық және геофизикалық зерттелуі
Оңтүстік Торғай ойпатының тиімділігі 1970 жылдың бас кезінде жоғарғы
палеозой шөгінділерімен байланыстырылған. Алайда 1976-1981 ж.ж аралығында
мұнай және газға геологиялық борлау жұмыстары Оңтүстік Торғай ойпаты
шекарасында орындалмаған болатын.
Мұнай және газға геологиялық зерттеу жұмыстарын жалғастыруға
Қазақстан Геология министірлігінің алқасы 08.12.1977ж қабылдаған №144
қаулысы бастама болды. Оның шешімі 1981 жылы Оңтүтік Торғай және басқада
ойпаттардың мезозой мен полеозой қабаттарында көмірсутегі қорының шамасын
бағалаумен аяқталған жұмыстардың басталуына түрткі болды.
Тұрландық ГФЭ "Казгеофизика" өндірістік геология бөлімі, аудан
аймағындағы қазылған бірнеше ұңғылардан 1983 жылы сейсмопрофильді іздестіру
жұмыстары атқарылып болғаннан кейін Құмкөл ойпаңы анықталды. Осы жылы
қосылған III-горизонт ойпаңында, І-іздестіру ұңғысында бұрғылау жұмысы
басталып, осы процесстерден кейін, 4-П сынау кезінде 1984 жылы ақпан айының
басында жоғарғы неоком шөгінділерінен мұнайдың алғашқы атқылау ағысы
алынды. Ал одан әрі жұмысын тереңдете түскенде юра шөгінділерінен мұнай
және газдың атқылауы байқалды.
Іздеу барлама жүмыстарының нәтижесінде 1984-1985 жылдары Құмкөл кен
орнының төменгі, жоғарғы және ортаңғы юра шөгінділерінде мұнай бар екендігі
анықталды.
Тұрландық геологиялық-геофизикалық экспедициясының тыңғылықты
тексерісі нәтижесінде Құмкөлдің бір бөлігінде тағы бір бөлек ойпаң табып,
пайда болған аймақ Солтүстік Құмкөл деп аталынған. Келешектегі бұрғылау
жұмыстары анықтағандай, ол жалғасып жатқан солтүстік переклиналы болып
табылады. 1987 жылдың басында бағдарламалар бойынша сейсмикалық
материалдарды қайта өңдеу нәтижесінде Қазақстанның тәжірибе-әдістемелік
экспедициясы Құмкөл кен орнына тікелей жанасып жатқан батыс және шығыс
бөліктерінің құрылымын айқындап, қиылысатын жері өнімді қабат болып
табылатының анықтады.
Кен орнына және оған жақын жатқан жерлердің жер қабатының беті
мынадай қыртыстардан тұрады: сұр-қоңыр балшықты топырақты,сұр-қоңыр шоғыл
құмды майда тастақты сортаң: қоңыр сартыңды құмдармен сорлар кешені. Жер
асты сулары 100 метрден бастап тереңдікте жатыр.
Аймақ ауа-райы ауа температурасынының үлкен маусымдық және
тәуіліктік ауытқулары мен жауын шашынның аз түсетіндігімен шұғыл
континенталды.
Жазда ең ыстық температура +350с дейін, қыстағы ең суықтық -38-
400с жауын-шашынның жылдық мөлшері орташа 150мм–ге дейін, негізінен олар
қыс-көктем айларында түседі. Тұрақты Оңтүстік шығыс бағыттағы жел соғып
тұрады, қысқы уақытта дауыл және боран болады, кен орны да су жолдары жоқ.
Дала жартылай шөлейтті жерлерге тән өсімдіктермен көмкерілген.
Сурет 2 - Структуралық карта.
1.3 Стратиграфия
Арысқұм иінінің геологиялық құрылымында үш құрылымдық қабатты,
платформалық,аралық (квазиоплатформалық) және метоформалық қатпарлы негізді
құрайтын мезо-кайнозой, орта-жоғарғы полезой және төменгі полезой докембрия
шөгінділері бар.
Негіздің жыныстары құрылымдық пішіндермен, Арысқұм иінінің орталық
және шығыс бөлігіндегі Құмкөл алқабының параметірлік және іздеу ұңғылары
мен анықталған. Олар Қазақстан Республикасы ҒА ИГН қызметкерлерінің
пайдалануынша тау жыныстары және хлорит-серицитті тоқтатпастан тұру әрі
протерозойға жатады. Барлық жерде негіздің жыныс түрлері жер бетінен үлкен
тереңдікке түскен. Құмкөл алабында оның жабындысында бірте-бірте
тақтатаспен тау жыныстарына ауысатын қоңыр-жасыл түсті құрылымсыз саз
топырақты мүжілу өте зор дамыған (150 м).
Орта – жоғарғы палеозой.
Арысқұм иінінен батысқа қарай тікелей төмен Сырдария күмбезінің шығыс
ауа райында 7е ұңғысы мен бір қабаты астында ерте фаменскі микрофоунасымен
қара-қоңырқой әктас қабаты ашылған КМПВ мәліметтері бойынша бұл жыныстар
батыс (Арысқұм) грабен-синклиналында мезозой жабындысы астында бар деп
жобаланды.
Орта-жоғарғы полеозойға мыңбұлақ аңғарының орталық бөлігіндегі 7-е,
8-е, 9-е ұңғыларымен анықталған жасыл-қоңыр аргилиптер, алевралиттер, қызыл
түсті құмшауыт–сазды және қиыршық тасты жыныстар жатады. Олар өте аз
өзгеріске ұшыраған және төменгі полезей құрылымдармен салыстырғанда ойпат
Ұлытау)көкжиегінде жер қыртысында жылжыған. Оларда жануарлар және
өсімдіктер тіршілігі табылмаған. Арысқұм иініндегі ұңғы тіліктерінен
топырлы жер, бор және палеоген шөгінділері анық байқалады.
Оңтүстік Қазақстан НРЭ және Қазақстан Республикасы ҒА ИГН біріккен
мәселесінде әлі толық қуаты ашылмаған төменгі топырлыдан басқалардың,
микрофауналық, сопырлы-тозаңды кешендерінің, метологиялық геофизикалық
шектеулері негізінде шөгінділердің стратиграфиялық жұмыс жоспары жасалған.
Юра жүйесі (J1)
Ол барлық үш бөлімімен: төменгі-орта бөлімдер және жоғарғымен
көретілген Төменгі орта топырлы жері Арысқұм грабенсинкленалиясында 1-п
параметрлік ұнғысымен толық қуатымен анықталмаған. Литологиялық құрлымы
бойынша екі қабатқа бөлінеді: жоғарғы-қара-қоңырдан қара аргиллиттермен, аз
қатты сазды құнды қабықшалы алевролиттермен қабаттасқан
алевролитті–аргилитті(1235м) және сұр түсті әртүрлі тығыз қиыршықты
алевролиттер және толық қуатты емес 610м гравометр қабаттары.
Төменгі шоқылар топырлы жер шөгінділері грабенсинменалияларда дамыған
және мезозойға дейінгі шоқылар аралығында оның ішінде құмкөл алабында жоқ
төменгі сипатталған орта топырлы жердің жоғары жартысының құмды-сазды көмір
қышқылдық.
Орта юра (J2)
Шөгінділер грабен синклинал баурайындағы пішінді құрылымдық ұңғылы
және құмкөл алабындағы іздестіру ұңғыларымен ашылған. Орта топырлы жер үшін
литология-лық қалыңдыққа бөлінеді: төменгі көмірлі Орта сазды- құмды және
жоғарғы-сазды.
Ұңғылар бойынша орта топырлы жер қуаты күмбезінде (2 ұңғы) 25м (толық
сыналау мүмкіншілігімен) қанаттарында 330м, дейін (5ұңғы) ылғалды құрлым
күмбезінде орта топырлы жер шөгіндісі табанның жоғарғы беті бойынша
эродирленген, әрі жоғарғы топырлы жер протерозия тобының мүжілу қыртысына
орналасады.
Жоғарғы қабаты (J3)
Ол Құмкөл алабындағы барлық пішінді құрлымдық параметрлік және
іздестіру ұңғыларымен ашылған шөгінділер бозіншен шоқасының орталық
бөлігіне (1п-е ұңғысы) саналынады.
Жоғарғы бөлім ойпатының жақтауларының ұқсастығы бойынша Қоскөл кен
қабаттары құрамынан бөлініп және литологиялық жағынан үш қалындықтан
тұрады.
Бор жүйесі (К)
Бор шөгінділері төменгі бөлімге дауыл қабаты сұр түсті
терригенді–карбонатты қиындысы, Қарашатау және Баймұрат кен қабаттары
құрамында, ал жоғарғы бөлімі Қорғанбек, балапан кен қабаттары, жоғарғы
түрін және төменгі ұштық қызыл түстер қалындықтар,ала түстер және сұр
түстер, компан сұр түстері және маастрих қабаттарында бөлінеді.
Төменгі бөлім өсімдікте әлем бойынша және литологиялық белгілері,
оның ішінде жыныс түрлеріне қарай бөлінген жоғарғы және континентальды
шөгінділермен көрсетілген.
Қарашатау кен қабаттары (К1а-а1)
Төменгі бор қабатының жоғарғы жатқан кесіндісі біріңғай мол көмір
детритті сұр түсті сазды жыныс қалыңдығынан тұрады, кесіндінің басым бөлігі
құммен жиі қиыршықты жұмыс тасты және қара-сұр саз балшықтан алевралитті
қабаттан тұрады. Ойпаттың солтүстік бөлігіне кесіндінің орта тұсында саз
топырақ басым. Құмкөл алабындағы қуаттылық 320-350м кейбір жерлерде 420м
дейін ұлғаяды.
Қызылқия кен қабаттары (К1а 13-К2С)
Сұр түсті құмды-қиыршық тасты қалындықпен кен қабатының орта тұсында
басым қоңыр және сұр құм қатпарлы ала түсті(қоңыр) және жасыл-сұр сазбен
көмкерілген.
Балапан кен қабаттары (К2 t1)
Қуттылығы 100 метр шамасындағы сұр құмды қатпарлы сұр-жасыл теңіз
сазымен алевролиттермен көрсетілген. Түк тамыры бойынша жақсы айқындалады,
бірақ кен қабатының жабындысы ұңғылардың геофизикалық зерттеулерінің
мәмліметі бойынша сенімді шектеу болып табылмайды, осыған байланысты іс
жүзінде кен қабаты жоғарғы жатқан жоғарғы бор шөгіндісімен туран-сенон жер
қабаты қалыңдығында бірігеді.
Полеоген жүйесі (Р).
Арысқұм иінінде полеген бор шөгіндісінде жайылып орналасқан және
қуаттылығы 35-80м сұр саз алевралит және полеоген мергелешінде әрі эоценді
бөлінбеген қолданған қалыңдығында келтірілген.
Ол Құмкөл алабындағы жер беті бедерінің көтеріңкі үстірт және
шоқасындағы құлазудан сақталынған орта олигоценнің қоңыр және ала түсті саз
қалыңдығымен көмкерілген.
1.4 Тектоника
Оңтүстік Торғай ойпаты туран плитасынң солтүстік шығысында
орналасқан. Ойпат бор полеогенінің табан бойындағы кешкнінің шөгінділері
теріс құрылым күйінде көрсетіліп, Ұлытау антиклиналының арасына тіркелген
және оның оңтүстік жалғасы шығыста, төменде Сырдария қосылған. Оңтүстік
шығыс қыратымен қамтылған, ал солтүстігінде Қостанай седловинасымен
қамтылған. Өз ретімен Оңтүстік – Торғай ойпаты екі иілімге бөлінеді.
Арысқұм, Майбұлақ седловинасына бөліктенген антиклиналды құрылымы
Арысқұм иілімінің шегіне орналасқан. Мұндағы бор полеоген кешкнінің
қалыңдығы 1500-1700 метрге жетеді. Бұндағы триас-юра өздігінен құрылымдық
қабат құрап, ерекше болып, ең үлкен қалыңдықтың тарылуы және толық
стратиграфиялық диапазоны жіңішке сызықтың грабень синклиналы гетерогенді
негізінде геофизикалық мәліметтер бойынша Арысқұм иілімінің шегінде
субериокальды грабень синклиналь бағытында тартылғаны анықталды. Бұрғылау
жұмыстары нәтижесінде оларды бөліп тұратын үш торап антиклиналь анықталды.
Тектоникалық бұзылулар нәтижесінде фундамент блоктарға бөлінеді.
Солтүстік-батыс болып және шығыс-солтүстік шығысында созылып жоғалады.
Фундаменттің бұзылуы нәтижесі бір қатар горсты және грабенге
бөлінеді.Шығыс бөлігінің құрылымында горсты ойпаты айрықша бөлініп, оның
көлемі 2,5-3,5 км және ұзындығы 24 км болғанда амплитудасы 320 метрге дейін
барады. Фундаменттің бет жағының жатқан тереңдігі 1200-1620 метрді құрайды.
Юра шөгіндісінде оның екі құрылым беті көрінеді, оның бірі Құмкөл
қабатының жоғарға юра ойпан ернегінің құрылуына шағысады, екіншісі құмтас
шөгіндісі ернегінің ойпанын сипаттайды. Осы бет жағының біріншісі Ю-І
өнімді қабатың ернегімен байланысты, осы индексте горизонттың шағылысуы
бар. Екінші беткі жағына IV шағылысу қабаты байланысып келесі ретпен өнімді
IV қабатының жамылғысына дәл келеді. Құмкөл IV шағылысу қабат жамылғысы
бойынша, өзін бракмантиклинал қыртысы бойынша көрсетеді. Қыртыс өлшемі
изогипс бойынша 1150 метрді құрайды, ең үлкен амплитуда кезінде 160 метр.
Батыс жағында бұл жыныстың құлауы 1030' құрайды, шығысында 2030' .
Қыртыс тектоникалық (Ғ1, Ғ2, Ғ 3) бұзылулармен қиындатылған. Көпке созылған
Ғ2 амплитудасының кілт түсуі шығыстан 80-600 метрді құрап қыртысты қамтиды.
Солтүстік жағында бұл бұзылыс Ғ 3 бұзылысымен түйістіріліп әрі қарай
сөнеді. Оңтүстік батыс бөлігі құрылымындағы 12, 17, 19 ұңғымаларының аудан
аймақтарындағы скважиналардан өзгешелігі орта юра шөгінділерінің жоқтығы
және жоғарғы юра жыныстарымен фундамен жабылған. Уақытша қиындатылып, ортақ
өңделіп жасалған қимасында ортаңғы юра шөгіндісі қалыңдығы фундамен бетіне
көтерілуі кезінде төменгі бөліктің қимасына қиылысу есебінен анық көрінеді.
Бұны скважина қимасындағы коореляция куәландырады. Аудандағы
скважиналарды азғана изометриялық 1х1.5 км амплитудасы 25 метр өлшемі бөліп
тұр.
Батыстан, шығыс жағынан тектоникалық бұзылыстармен шектеледі. Орта
юра шөгіндісі алаңның шегіне қарап 0-ден 200 метрге өзгереді. Құмкөл
үйірінің қалыңдығы алаң бойынша тербелісі 55-75 метр шамасында, ал
фундаментті көтеріңкі ойпан участкесінде 34-48 метрге азаяды.
Құмкөл өзін сызықтық ассиметриялық антиклинал қыртыста көрсетіп,
оңтүстікке қарай ығысқан. Ойпан өлшемі 17х4 км құрайды, 57 метр амплитуда
кезінде тұйықталған теңіз деңгейінен биіктігі бірдей жерлерді қосатын
сызықтар бойында 1000 метр. Жоспардағы тәжірибе дәл келетіндей шығыс
құрылым қанаты флексурамен қиындатылып, Ғ1 тектоникалық бұзылуы юра
шөгіндісін кеседі. Әр түрлі ойпан беттеріндегі жоспар бойынша орындарына
қойсақ, Арысқұм қабатының ені азаяды, оның конфигурациясы өзгереді және
орталық шығыс Ю-І қабаты ойпан бөлігіне қарап ауысқан.
Сурет 3 - Кеніштің геологиялық кесіндісі
1.5 Гидрогеология
Құмкөл кен орны Оңтүстік Торғай артезиан бассейнінің шегінде
орналасқан. Кен орнын барлау процесі барысында 22 сулылығы бар 22 кешені
үрлеп шығару тәсілімен анықталды. Гидрогеологиялық зерттеу мәліметтері
бойынша 2.41 сулылығы бар қабат 32 скважинаға бөлінген. Құмкөл, Арысқұм
алаңындағы барлау ұңғымаларын барлау нәтижесінде, іздеу гидрогеологиялық,
құрылымдық терең көрсеткіштік ұңғымаларын бұрғылағанда протерозой сулы
кешені юра, бор, полеоген, неоген және төрттік шөгінділері бөлінеді.
Скважиналарды сынағанда Құмкөлден минералы 77.6 гл су ағымын 1416-1503 метр
аралығында алды. Құмкөл кен орнындағы орта юра шөгіндісінің сулылығы
жөнінен 2, 8, 16, 12 ұңғымалары зерттелді. Су ағымының жақсы нәтиже беріп,
сүзгіштік қасиетінің жоғары болғанын айтады.
Жоғарғы юра сулы кешенінің шөгіндісінде үш сулы Ю-І, Ю-ІІ, Ю-ІІІ
қабаты барын көрсетеді. Ол жоғарыда жатқан ала әртүрлі түсті сазды
қалыңдықпен ажыратылған су араластырғыш жыныстар сұр және ашық сұр
құмтастары. Ю-І, Ю-ІІ, Ю-ІІІ сулы қабаттарының ағымы қарқынды аралықтарынан
сынақ алғанда, ағымы жылдам және динамикалық деңгейі тез қалыптасады (1
сағаттан 5 тәулікке дейін).
Ю-І, Ю-ІІ, Ю-ІІІ қабаттарында тек ақырғы сулары қатысады. Неоком сулы
шөгінділері өзіне М-І, М-ІІ сулы қабатын қосады. Олар жасылдау сұр
құмтасына байланысты болады. Суы қарқынды М-І қабаты үшін 983 метр
белгісінде СМТ орналасқан. М-ІІ қабаты үшін 999 метр белгісінде СМТ
орналасқан. Апт-альб сулы кешені неоком қабатынан жоғары неоком аймағында
бірге жетілген саз қалыңдығымен ажыратылған. Өзіне қосып алған күшті саз
қабатшасының қуаты 250 метрге дейін болады.
Апт-альб кешені жоғарғы көмірсутегілермен сипатталып, жоғарғы
бөлігінің кешені 500 метрге жетеді. Су араластырғыш жыныс болып жасылдау
сұр қабатшасы және қызылдау қоңыр құмдар және саздағы әлсізцементтелген
құмтастар болып табылады, қабат қалыңдығы 4-6 метр. Ағын суының өнімін 24
метрден алдық. Су гидрокарбонатты натрилі РН-7.45 жалпы қаттылығы 22 мг-
эквлитр.
Төменгі туран-сенонның сулы кешені жергілікті жетілген. Су
араластырғыш жыныстар 270 метр тереңдікте жатқан жасылдау сұр және сұр құм
болып саналады, суы тұщы жалпы минерализациясы 0.6 гл.
1.6. Мұнайгаздылық
Арысқұм ойпатын бұрғылау нәтижесінде 1983 жылы 2-ші құрылымдық
скважинасынын мұнайлылығы жөнінде бірінші хабар алдық. Бұл 13541
сейсмопрофильді аймағында орналасқан. Неоком және юра шөгінділерінен
алынған керндерден күшті жанармай иісімен мұнай белгілері жақсы байқалды
және керндердің алынған беттерінде ала дақтар болды.
Арысқұм ойпатында жүргізілген геологиялық барлама жұмыстары
нәтижесінде үш кешеннен тұратын ортаңғы юра, жоғарғы юра және төменгі
неоком шөгінділерінің мұнайлылығына көз жеткізіп отыр.
Бұдан басқа триас, төменгі триас кешені бөліп Ік – Арысқұм көрсеткіш
скважинасын бұрғылау барысы нәтижесінде газдың белсенді түрде шығуы
байқалды. Осы Құмкөл кен орнындағы өндірістік қабат кешенінен тұратын
алаңнан, дощан алаңындағы 4-скважинасынан айырмасы бар.
Жоғарғы юра шөгінділері Арысқұм алаңының көтеріңкі ойпат бөлігінде
жетілген шөгінділердің өндірістік өнімді қабат қоры Құмкөл, Арысқұм және
Қызылқия кен орындарында орналасқан. Караванчи алаңынан мұнай ағысын
жоғарғы юра шөгінділерінің сыну кезінде, қабат сынағышпен алды. Ақшабұлақ
Ғк – параметрлік скважинасынан және 2-с Арысқұм скважиналарын құрылымдық
жұмыстарымен бірнеше скважина қатарларынан алынған керндер мұнайдың бар
екені жағылған түрде және майдың иісі шығып байқалды. Қазіргі кезде
сейсмологиялық зерттеулермен Ақшабұлақ иіліміндегі құрылысында бірнеше
тиімді мұнайлылығы бар, Ақшабұлақ және Ақсай үлкен деген алаңдарын ерекше
атап өтуге болады. Одан басқа Майбұлақ седловинасы жыланшық иілімінде
тиімді ойпан шықты.
Құмкөл кен орнында өндірістік мұнайлылық қоры төмен неоком және юра
шөгінділерінде орналасқан. Төменгі неокомнан екі өнімді М-І, М-ІІ қабаты
байқалды, жоғарғы юрада үшеу Ю-І, Ю-ІІ, Ю-ІІІ және ортаңғы юрада біреу Ю-
ІV.
Бор қабатында өнім 1065-1120 метр арасында орналасқан, ал юрада 1190-
1370 метр тереңдікте. Сонымен қатар кенорнында екі қабатты өнімді қабат
бар.
Төменгі бор және юра өнімді қабаттары көп скважиналардан ерекше
байқалып кен орында жақсы таралған. Қалыңдығы 8-ден 20 метрге дейін сазды
бөлік М-І және М-ІІ бор қабатын ажыратып тұр, ал саздың қалыңдық бөліктері
қабат арасындағы Ю-І, Ю-ІІ және Ю-ІІІ қабаттары 2-18.6 метр деңгейінде
болады. Біркелкі 12-34 метр Ю-ІІІ қабатының саз қалыңдығы биіктігі жағынан
жақсы игерілген Ю-ІV қабатын бөліп тұр. Алаңның мұнайлылығы және бор
деңгейіндегі биіктік қоры және юраның өнімді кешеніні жоғарыдан төмен
азаяды, сонымен басқа осындай кен орнының түрі осы сияқты сипатталады.
М-І жазықтығы қабатты коллектор түрінде көрсетілген, олар саздармен
бөлінген. Жоғарғы екі қабатының қалыңдығы бірдей тұрақты барлық құрылыммен
жүріп, алаңның оңтүстік бөлігіне келіп құлайды. Төменгі қабат қалыңдығы
ұстамсыз және 20, 18, 3, 17, 10 скважиналарында өткізбейтін жыныстармен
қосылған. Төменгі және ортаңғы қабаттар алаңдағы 9-шы скважинаға құяды.
Өнімді қабаттар 37, 9, 28, 24, 32, 40 скважиналарында анықталып
дәлелденген. Орталық және оңтүстік қорының бөлігі геолого-геофизикалық
зерттеулер нәтижесінде 7 және 11 скважиналары бойынша су, мұнай 7-ші
скважинадан 981.7 метр аралығында алынды. Ең үлкен мұнай қалыңдығы шамамен
3, 8, 9, 24 скважина аудандарында жалғасқан. Алаңның мұнайлылығы 5109.7 га
құрайды. Сонымен бірге таза мұнай аймағы 62%
Сурет 4 - Құмкөл кенішінің өнімді қабаттырының кесіндісі
1- құм 2- аргелиттер 3- саз бен аргилиттер
жоғарғы қабат биіктігі 43.2 метр. Мұнай қабат қоры екі бөлімге бөлінген
алаңдағы 27, 32, 40 скважиналарда қабатты қосылыс болып саналады және
оңтүстік қабаты қосылыс болып саналады. Шығыс мұнайының биіктігі 8.5 метр,
ал оңтүстік жағы 17 метр. Жалпы алаңның мұнайлылығы 1622 га таза мұнай
көлемі 800га.
М-ІІ жазықтығы М-І жазықтығынан біркелкі саздар қалыңдығы 8-ден 20
метрге дейінгі аралықта ажыратылған және екі құмтас қабат түрінде
көрсетілген. Өнімді қабаттан сынама алу жұмыстары нәтижесінде өнімділігі 14
м3тәулікке тең, 180 м3тәулікке дейін алды. Зерттеулер нәтижесінде 3 және
23 скважиналарынан су алынған геологиялық зерттеулердің біреуі бойынша 6,
8, 24 скважиналарында су, мұнай қасылысы 999 метр белгісінде алынған.
Мұнайды сынаушы скважинадан сынама алу кезінде 994.9-996.4 метр
аралықта геологиялық зерттеу экспедициясы қабылдағаннан L биіктікке
орналасқан. Мұнай қорының биіктігі 17.4 метр, ал мұнай алаңының көлемі
1084.4 га.
Юра өнімді қабатынан сынама алғанда Ю-І қабатының мұнайлылығы алаңның
біршама көлемін алып жатыр және төменгі бор қабаты қорынан 80-148 метр
төмен аралықта жатыр. Қабатты жауып жатқан Қоскөл үйірімінің біркелкі саз
қалыңдығы 16-дан 106 метрге дейін болды. Геологиялық, геофизикалық
зерттеулер нәтижесінде Ю-І қабаты үш құмтас күйінде көрсетіліп және барлық
алаң көлемінде қатысады. Құм қабатшалары 5 метрге жеткенде 2, 5, 11
скважиналар аймағындағы қабатта көбінесе бөлшектеліп сипатталады.
Газ – мұнай қоры кеңінен қабатқа қатысты. Қабатты зерттеу нәтижесінде
1 скважинасы мұнай өндірілмуінен шығарылып тасталған. Жалпы тиімді қалыңдық
0.8 метрден 12.4 метр аралығында өзгереді. Сонымен қатар газдылықтың
қалыңдығы әр скважина сайын 0.6 метрден 8.8 метрге дейін өзгереді, ал
мұнайлылығының тиімді қалыңдығы толық контур шегінде 0.4 метрден 12.4 метр
деңгейінде өзгеріп тұрады.
Ю-ІІ қабаты жоғарыда жатқан Ю-І горизонтынан қалыңдығы 3.6 метрден
18.6 метрге дейін біркелкі саздар арқылы ажырытылып бөлінген және орталық
алаңда құмтас қабатшалар күйінде көрсетілген.
Алаңның мұнайлылық қоры 6414 га құрайды, сонымен бірге таза мұнай
аймағы 67%-ды алып жатыр. Алаңның газдылығы 223 га жерді алып жатыр. Газдың
биіктігі және мұнай қорының бөлігі 9 және 91.5 метрге тең.
Ю-ІІІ қабаты жоғарыда аталған бөлімдерден саздарбен бөлініп тұр, саз
қалыңдығы 2-8 метр. Қабат екі құмтас күйінде көрсетіліп, алаңның барлық
бойында ұсталады, тек қана 3, 7, 13 скважиналарында жоғарғы қабат саздармен
араласқан. Бұнда ең кіші тиімді қалыңдықтың мәні белгіленген. Жалпы тиімді
қалыңдығы 1.6 метрден 220 метрге дейінгі деңгейде өзгереді, ал мұнайлылығы
10-нан 12.2 метрге дейін өзгереді. Қабат 13 скважинадан сыналып, осылардың
ішінен 12-ші скважинадан мұнай ағымын алды және бірден су ағымын да алды.
Алаңның барлық жерінде су- мұнай түйісуін 1198 метр белгісі бойынша
алынған. СМТ-ны қабылдау бойынша мұнай қорының биіктігі 84 метр, алаңның
мұнайлылығы 4141.6 га, таза мұнай аймағында 75%.
Ю-IV қабаты аз ғана құмтасты болып, көбінесе бөлшектеніп
сипатталынады. Оның құрамында 5 қабат коллекторларына дейін бөлінеді.
Кесте 1 - Мұнай қоры мен оның параметрлерінің таблицасы
Гори-зонт Жер қойнауын пайдалан. Қор
категориясы
I II III IV
1.Пайдалану қоры: 50 88 38 4 180
-фонтанды: 0 7 9 2 18
-механикалық: 50 81 29 2 162
1.1.Жұмыс жасап тұрған 42 73 27 4 146
ұңғымалар қоры:
- фонтанды: 0 7 6 2 15
- механикалық: 42 66 21 2 131
Жұмыста : 39 70 25 4 138
- фонтанды: 0 7 5 2 14
- механикалық: 39 63 20 2 124
Тоқтап тұрғаны: 3 3 2 0 8
- фонтанды: 0 0 1 0 1
- механикалық: 3 3 1 0 7
1.2.жұмыс жасамай тұрғаны:8 15 11 0 34
- фонтанды:
-механикалық: 0 0 3 0 3
8 15 8 0 31
Барлығы : 50 88 38 4 180
Кесте 3 - Мұнай өндіру көлемі
Горизонт Орташа (тонна)
өнім.
ттәу
Фонтан.
Фонтан. ШГН Винт.сорап ЭЦН Барлығы
М-I-II 0 69.4 60.4 45.7 69.5
Ю-I-II 30.8 48.1 73.5 0 62.6
Ю-III 30.8 67.0 66.0 0 57.4
Ю-IV 35.5 59.9 0 0 42.2
Барлығы: 31.1 55.3 76.3 45.7 65.8
Бүгінгі талдау бойынша “Петро Қазақстан ” АҚ территориясындағы
барлығы 237 ұңғы бар, оның 180-і өңдіру қорында, айдау қорында 34 ұңғы, 4
бақылау ұңғысы 10 су қабылдағыш ұңғылар, бақылау техникалық су қабылдағыш
қорда-1 ұңғы (4 В3), 10 ұңғы жұмысы тоқтап тұр.
Өңдіру ұңғыларының пайдалану қорында 180 ұңғы бар, оның ішінде 146
жұмыс істеп тұрған өңдіру ұңғылары 9-ы меңгеруде және құрылуда.
Айдау ұңғылары қоры 34 пайдаланып отырғаны 33, 1 ұңғы меңгерілуде.
1.01.2007 жылғы жағдай бойынша ұңғылар қорының игеру объектілер
бойынша таралуы мынадай:
-1-ші игеру объектісінде 50 ұңғы өңдіруші ұңғылар қорында, оның 42-і
винтті сараптармен жұмыс істеуде.
№3034 ұңғы 3-ші игеру объектісінің жұмыс істемейтін қорынан
ауыстырылған №1036, 1044, 1047, 1054 ұңғылары фонтанды әдістен винтті сарап
әдісіне көтерілген. Жұмыс істеп тұрған №1051 ұңғы айдау ұңғысына
ауыстырылған. Бақылау ұңғылары қорынан 2-і ұңғы ауыстырылған: №1037 ұңғы-
айдау ұңғысына, №2113 ұңғы- пайдаланудың винтті сарап әдісіне өңдірістік
қордың қолданылуы коэффицентті (Кисп) 2005 жылы 96% 100% арасында болды.
Өңдіру ұңғыларының пайдалану коэффиценті (Кэкс) 2005 жылы 58 % - 96%
аралығында болды, және де сол жылы 80%- 93% құрады.
2-ші игеру объектісінің өңдіру қорында 88 ұңғы бар, оның 7-і фонтанды
әдіспен 11-і винтті сараппен жұмыс істейді, айдау қорында 18 жұмыс істейтін
ұңғы бар. 1.01.06-1.11.06 ж периодында пайдалануға жанадан 20 ұңғы қосылды:
№2184, 2188, 2206, 2207, 2209, 2212, 2214, 2215, 2226, 2224, 2216, 2190,
2227, 2220, 21790, 21910, 2231, 1076, 2232. № 168, 2163, 2201, 2103, 2123
ұңғылары айдау қорына ауыстырылған. №2172, 2127, 2116, 2174, 3095 ұңғылары
фонтанды әдіспен винтті әдіске ауыстырылған. Киоп 2005 жылы 98% тең 100%
дейін аз ғана өзгерді, сол жылы ол 95-100%-ті құрады. Өндіру ұңғыларының
Кэкс 68%-тең 93% ке өнімі өзгереді.
3-ші игеру обьектіге 38 өндіру ұңғысы бар (9 ұңғы фантанды әдіспен
игерілуде, 13 ұңғыға винтті сораптар мен 2-ші ШТС түсірілген) айдау қорында
12 ұңғы бар. 1.01.05-1.11.05 жыл периотында обьектіге жаңадан 4 өндіру
ұңғылары форындағы №2197,31780,3201,3064: 4-і обьектіден 2і ұңғы
ауыстырылған: № 413,451 өндіру ұңғыларының Кэкс –і 35 %-тен 100 %-ке дейін
өзгереді. Өндіру ұңғыларының Кэкс-і 78 %-94 % аралығында болады.
4-ші игеру обьектісінде 4 өндіру ұңғысы жұмыс істеп тұр (фонтанды
әдіспен 2) 2007жылы мамырда су айдау тоқталған Кэкс 1.11.03 жылы 100 %-ті
құрылды.
Сурет 5 – Кеніштің скважиналық мұнай жинау (Ю-1, Ю-2 горизонттары)
2.3. Құмкөл кен орны территориясының технологиялық игеру
көрсеткіштерін талдау
2007 жылдың оныншы айында кен орны және обьектілері бойынша
динамикасы әртүрлі. 2007 жылдың басында ұңғылардан 2766867.4 тонна мұнай
және 8100931.8 тонна сұйықтық өндірілген. Осы жылғы өнімді қабатқа 1468,85
мың м3 су айдалып жинақталған қор 8143,72 мың м3 –ге жетті.
Айдау ұңғыларының орташа қабатындағы сұйықтығы су бойынша 175,61
м3тәу сұйықтың бойынша 48,5м3тәу деңгейінде өндірілген өнімнің орташа
жылдық сулануы 65,8 %-ды құрады.
Бірінші игеру обьектісі (М-І,М-ІІ қабаттары).
Бірінші обьекті ұңғыларынан 1327762,3 тонна мұнай және 4347816.5
тонна сұйықтың өндірілді. Өндіру ұңғыларының орташа тәуіліктік өнімі
мұнай бойынша 76,7 мтәу, ал сұйықтың бойынша 316,6 м3тәу құрады.
01.01.2007 жылғы өнімнің орташа сулануы 69,5%-ті құрады.
ЦКР-дің 2002 жылғы 12 қыркүйектегі шешіміне сәйкес 2007 жылы ақпанда
1-ші игеру обьектісі оңтүстік территориядан бастап, айыру ұңғыларын қоса
отырып, солтүстікке қарай контур жаман су айдау еңгізілді.
Екінші игеру обьектісі (Ю-І,Ю-ІІ қабаттары).
Талдау периодында 2-ші обьекті ұңғыларынан 940567,3 тонна мұнай және
2514877,5 тонна сұйықтық өндірілді. Ұңғылардың орташа өнімі мұнай 41,7
м3тәулікті құраса, сұйықтық бойынша 123,6 м3тәулікті құрады.
Айдалған судың жинақталған қоры-3882,359 мың м3. Өнімнің орташа
сулануы 62,6% құрады.
Үшінші игеру обьектісі (Ю-ІІІ қабаты).
Талдау периодындағы мұнай өндіру 354972,5 тонна, сұйықтық өндіру
834021,5 тонна құрады. Ұңғылардың орташа тәуліктік өнімі мұнай бойынша 34,2
м3тәу, ол сұйықтық бойынша 56,7м3тәулікті құрайды.
2007 жылдың 10 айында қабатқа 534,474 мың м3 су айдалды. Өнімінің
орташа сулануы 57,4 %.
Төртінші игеру обьектісі (Ю-ІV қабаты).
Талдау периодындағы мұнай өндіру 45953,0 тонна, сұйықтық өндіру
79552,2 тоннаны құрады.
Мұнай бойынша орташа өнім 31,3 м3тәу, ал сұйықтық бойынша 61,2
м3тәу-ті құрады. Өнімнің орташа сулануы 42,2 %.
2.4. Ұңғымаларды пайдалану кезінде кездесетін қиыншылықтар
Құмкөл кен орнының мұнай кеніштерінің литологиялық құрамы сазды
алевролиттер мен саздан құралған құмды-алевролитті жыныстардан тұрады,
құмдақтар – бос, әлсіз цементтелген. Құмдану коэффициенті 0,69-ға тең.
Мұндай литологиялық құрам қабаттың түпкі аймағының бұзылу нәтижесінде
ұңғымаға сүзіліп келген сұйықтықпен бірге құмның көтерілуін қамтамасыз
етеді.
Кен орнын пайдалану кезінде тотығу қаупі суланудың үдемелі
қарқынымен, көп ұңғымалар тіпті суланудың шекті деңгейінде жұмыс істеуде.
Егер 2007 жылы 60%-тен жоғары суланумен жұмыс істейтін ұңғымалар бөлігі
әрекеттегі қордың 39,2%-ін құраса, 1.01.2007 жылы 60%-тен жоғары суланумен
78 ұңғыма жұмыс істейді, ол әрекеттегі қордың 45,6%-ін құрайды.
Ұңғыма өнімін өндіру кезінде құмның қарқынды шығуы ұңғыма жабдықтары
материалының коррозиялық мүжілуіне алып келетін факторлардың бірі болып
табылады. Өндірістік зерттеу нәтижелері өндірілген өнімнің әсерінен болатын
мұнай кәсіптік жабдықтардың тотығу жылдамдығы көміртекті болат үшін рұқсат
етілген деңгейден жоғары екенін көрсетті. Кен орнындағы мұнай құбырларының
тесілуі 1994 жылдан басталды. Кен орнын пайдаланудың басынан бастап
1.07.2006 жылға дейін ағын және өстік коллекторлардың, ағын су
коллекторының 9 рет тесілуі болды. Ішкі тотығудың әсерінен өткен жылдың
қазан айының өзінде ғана ЦДНГ, ППД құбыр желілері жүйесінде 4 рет тесілу
болды. Су енгізу құбырларының алғашқы коррозиялық бұзылулары пайдалану
басталғаннан кейін бір жылдан соң пайда болды. Су енгізу құбырларының
апатқа ұшырауының негізгі себебі – бұл механикалық тозу салдарынан құбырдың
төменгі жағын нашарлататын үлкен көлемдегі құмның сумен бірге ағып келуі.
Коррозиялы-агрессивті агенттердің судың құрамында күкіртсутек, оттегі,
хлорид иондары түрінде кездесуі – бұл коррозиялы мүжілудің пайда болуына
алып келеді.
Жер асты жабдықтары мен айдау қорын қорғау барысында тотығуға қарсы
орындалатын негізгі технологиялық іс-шаралар:
- құмның білінуінен қорғау;
- тізбек сырты кеңістігін сапалы цементажбен герметизациялау;
- сорапты-компрессорлы құбырлардың резьбалық қосылыстарын
герметизациялау;
- айдау ұңғымасының құбыр аралық кеңістігіне пакер орнату және оны
тотықпайтын пакер үсті сұйықтығымен толтыру;
- айдау ұңғымасының шеген тізбегі бойымен агент айдалуына рұқсат етпеу.
Химиялық ингибитор айдау сияқты арнайы әдістер құм шығуы кезінде
тиімсіз. Алдын-ала бірінші кезекте құмның білінуін болдырмайтын іс-
шараларды қарастыру керек.
Құмның білінуімен қиындыққа ұшыраған ұңғымаларды пайдалану әдістерін
екі топқа бөлуге болады:
ұңғыманы қабаттағы құмды шығару арқылы пайдалану;
қабаттағы құмның шығуын тоқтату.
Бірінші топта құм тығындарын жою және сонымен қатар қабаттан келетін
бөлшектерді жоғарыға шығаруды қамтамасыз ететін іс-шаралар, қуыс түтіктерді
(шланг) қолдану, өнімді аймаққа хвостовик түсіру, сұйықпен толтыру және
тағы басқалар қарастырылған. Жер асты жабдықтарының түрпілі (абразивный)
тозуымен күресу үшін сепараторлар, якорлар және басқа да қорғаныш
құрылғылары конструкцияларының барлық мүмкін болатын түрлері жасалған.
Әдістің негізгі кемшілігіне қабаттың түпкі аймағының бұзылуы жатады.
Құмның ұңғымаға шығуын тоқтатуға негізделген құммен күресу әдістері
тиімдірек әдістерге жатады.
Ұңғымадан сұйықтық өндіруді шектеу әдісі ең қарапайым әдіс болып
табылады. Ол құмның ұңғымаға түсуін төмендетеді, бірақ оның қолданылу
аймағы мұнай өнімінің жылдам қысқаруына байланысты шектелген.
Рационалды әдіске ұңғыманың түпкі аймағындағы жыныстарды бекіту әдісі
жатады. Химиялық, физика-химиялық және механикалық әдістер мен олардың
қиыстырылған түрі осы үшін қолданылады.
Химиялық әдістер тау жыныстарын цементтеуші заттармен (смола, сәйкес
толтырғыштары бар цемент, пластмассалар және тағы басқалары)қолдап бекітуге
негізделген. Олардың тиімділігі бекіткеннен кейінгі жыныстардың
коллекторлық қасиеттерін нашарлатпай, жеткілікті беріктігін қамтамасыз
етуімен анықталады.
Физика-химиялық әдістерге түпкі аймақтағы мұнайды кокстау жолымен
коллекторларды бекіту әдістері жатады. Бұл әдістер, әсіресе ауыр,
тұтқырлығы жоғары мұнайларды өндіруде тиімді.
Өндірістік практика қабаттан құм түсуін тоқтатудың ең қарапайым және
қолайлы әдістеріне кең таралған механикалық әдістер жататынын көрсетті.
Оларға әртүрлі конструкциядағы құмға қарсы сүзгілері бар мұнай ұңғыма
жабдықтары мен құм якорлары жатады.
Сүзгі материалы ретінде кенепті, капрон матаны немесе майда жез торды
қолданады, олармен тесілген патрубокты орайды. Кейде қиыршық тасқа арналған
сүзгілер де қолданылады. Сүзгілердің барлық конструкциясының кемістігі
олардың тез толып қалуында, бұл ұңғыма өнімінің төмендеуіне алып келеді.
Көп жағдайларда құм тығындарын жою процесін жылдамдату үшін оларды жуады.
Құм тығындарын жуу тығынға дейін ұңғымаға түсірілген жуу құбырлары
мен құбыр сырты кеңістігі жүйесінде жуу сұйықтығының (су немесе мұнай)
циркуляциясын тудырудан тұрады. Жуу құбырлары ретінде әртүрлі диаметрдегі
сорап-компрессорлы құбырлар қолданылады. Жуу сұйықтығының төмен қарай
бағытталған ағыс күшінің әсерінен тығын жуылады да, сұйықтықтың жоғары
қарай бағытталған ағысымен тығын материалы жоғарыға шығарылады. Ұңғыма
оқпанын тығыннан тазалау барысында жуу құбыры тізбегін өсіріп, ұңғымаға
тереңірек түсіреді. Сұйықтықтың циркуляция бағытына байланысты жуудың
келесі түрлерін бөліп көрсетеді: тура, кері және қиыстырылған.
Тура жуу кезінде сұйықтық ұңғымаға стояк , жұмсақ түтік , вертлюг
және жуу құбыры тізбегі арқылы айдалады, ал шайылған құм жоғарыға жуу
құбыры мен шеген тізбегі арасындағы айналмалы кеңістік бойымен тройник
арқылы шығарылады. Фонтанды ұңғымаларды жуу барысында лақтыру болған
жағдайда ұңғыма сағасындағы фланецпен жылдам қосу үшін вертлюг пен жуу
құбырының арасына сақтандырғыш ысырмасы (предохранительная задвижка)
орнатылады. Тура жуу кезінде кез-келген дерлік тығыздықтағы тығынның жақсы
шайылуы болады, әсіресе шығу ағысының жылдамдығын көбейту үшін арнайы
саптама (насадка) қолданған кезде. Бұл әдістің жақсартылған нұсқасы таза
суға дейінгі сұйықтықты айдамастан құбырды өсіруге мүмкіндік беретін
арнайы жуу бүршігін (головка) қолдана отырып, жылдам тура жуу болып
табылады. Процес былай орындалады. Жуу құбырларының жоғарғы муфтасы жуу
бүршігіне жақындаған кезде бұл муфтаның астындағы бүршік корпусына кезекті
сына (вкладыш) қояды да, оған құбырлар кигізеді. Циркуляцияны тоқтатпастан,
вертлюг патрубогын құбырлар тізбегінен шеше бастайды. Қысқа уақытқа кранді
жауып, ал 2-кранды ашады, осы арқылы жуу сұйықтығын қабылдау күбісіне
(приемный чан) ауыстырып қосады. Бұл уақытта вертлюг патрубогын шешуді
аяқтап, содан соң кранді жауып және 5-кранды ашып, сұйықтықты бүршік арқылы
бағыттайды. Кезекті құбыр немесе звено өсіруге дайын болған кезде,
циркуляцияны уақытша тоқтатады (кран 5-ті жабады, 2-кранды ашады), бүршік
қақпағын шешеді, құбырды өсіреді және кран арқылы қалыпты жууды қайтадан
бастайды. Тура және үздіксіз дерлік жуу осылай орындалады.
Өндірісте жоғары көтерілетін ағыстың шығару мүмкіндігін көбейту
мақсатында кері жууды қолданады. Жуу сұйықтығын шеген құбырлары мен жуу
құбырлары арасындағы айналмалы кеңістікке айдайды, жоғары көтерілетін ағыс
жуу құбырлары, олардың төбесіндегі тройник және түтік арқылы бағытталады.
Бұл жерде жуу вертлюгінің керегі жоқ, бірақ ұңғыма сағасы
герметизацияланған болуы керек. Герметизация муфталы жуу құбырларын
өткізуді қамтамасыз ететін шегендеуші тізбек фланеціндегі сальник
қондырғысымен орындалады. Кері жуу кезінде тура жуумен салыстырғанда жуу
сұйықтығының бірдей шығынында жоғарыға көтерілетін ағыстың үлкен
жылдамдығына қол жеткізіледі, бұл құмның үлкен фракцияларын шығаруға
мүмкіндік береді.
Тура және кері жуулардың артықшылықтарын қолдану үшін және олардың
кемшіліктерін жою үшін жуудың қиыстырылған (комбинированный) түрін
қолданады. Бұл әдісте жуу сұйықтығының циркуляция бағытын сағалық байлаудың
сәйкес ысырмаларын ашу және жабу арқылы периодты өзгертеді. Тығынды шаю
үшін тура жууды қолданады; шайылған құмды шығару үшін циркуляцияны кері
жууға ауыстырады. Жуудың қиыстырылған түрінде кері жуудың барлық жабдықтары
циркуляция бағытын ауыстыру үшін сағалық байлаудың кейбір өзгертілген
күйінде сақталады.
Жуу сұйықтығының циркуляциясы үшін ұңғымада НГ-80 сорабы бар ПА 8-80
күшті жуу агрегатын қолданады.
Жуу сұйықтығы ретінде мұнай, су, эмульсиялар, кейде сазды ерітінділер
қолданылады. Көбінесе оңай табылатын сұйықтық – су қолданылады.
3. Арнайы бөлім
3.1. Ұңғымада парафин шөгінділерінің пайда болуымен күресу шараларын
талдау
Мұнай өндіру өнеркәсібінде еңбек өнімділігін төмендететін
факторлардың бірі көтеру құбырларының, шығу желілерінің, тораптардың,
кәсіби мұнай желілерінің және сиымдылық ыдыстарының, сонымен қатар
парафинді мұнайды өндіру кезінде ұңғыма түбінде парафин қатып қалу болып
табылады.
Бұл жағдайларда ұңғымаларды қалыпты пайдалану кезінде
парафинсіздендіру жұмыстарын жүргізбей мүмкін емес, соның әсерінен бір
ұңғымаға қызмет етуге кететін жұмыс күшінің меншікті шығыны көбейеді.
Осыдан ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Бұл дипломдық жоба негізгі төрт бөлімнен тұрады.
• Геологиялық бөлім
• Технико-технологиялық бөлім
• Экономикалық бөлім
• Еңбек және қоршаған ортаны қорғау бөлімі
Геологиялық бөлімде кен орны туралы жалпы мағлұматтар, тектоникасы,
Құмкөл кен орнының мұнайгаз және су қабаттары туралы жалпы мәліметтер
берілген.
Технико-технологиялық бөлімде кен орнының қазіргі игеру жағдайы
ұңғылар қоры және парафин шөгінділерімен күресу шаралары қаралған. Сондай-
ақ қосалқы қондырғылардың жұмыстарына талдау жасалған.
Экономикалық бөлімде мекеменің басқару жүйесі және техника-
экономикалық көрсеткіштеріне талдау жасалған.
Еңбек және қоршаған ортаны қорғау бөлімінде кен орынында еңбек қорғау
түсінігі және ұйымдастыру процестері, өндірістік фактордың адам ағзасына
әсері, шудан және дірілден қорғау шаралары винттік сорапты пайдалануға
дайындауда қауіпсіздік шаралары және атмосфераның ластануын бәсендету
шараларықарастырылған.
Annotation
This diploma project consists of four sections:
• Geological section
• Technological section
• Special section
• Economical section
• Labor and environmental protection section
In the geological section the geological characteristics of Kumkol oil
and gas field is described and fields structure, stratigraphy, tectonics
and oil bearing content, etc are outlined.
In the technique and technological and special sections the current
field development circumstances, paraffin control and technological sides
of analysis of field development operations are discussed and studied.
In the economical section the structure of the company extracting
hydrocarbons at the Kumkol field and economic indicator are stated.
In the labor and environment protection section company’s policies
regarding labor and environmental protection are outlined. And such
organizational occasions are stated as labor protection against bad working
conditions, chattering, noise, etc, and possible labor and environmental
hazard reduction advices are given.
Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі
Қазақстан-Британ техникалық университеті
Факультеті ___________________________________
Кафедрасы ___________________________________
Мамандығы ___________________________________
Диплом жобасын орындауға
ТАПСЫРМА
Студентке ___________________________________ _______________________ А.Ж.Т.
Жобаның тақырыбы ___________________________________ ______________________
___________________________________ ________________________________________
Университет бойынша ___________________________№_____ бұйрықпен
бекітілген
Аяқталған жобаны тапсыру мерзімі ________
________________________________
___________________________________ ________________________________________
Жобаның басты мәліметтері
___________________________________ ________________
___________________________________ ________________________________________
___________________________________ ________________________________________
Диплом жобасында зерттелетін мәселелердің тізімі немесе диплом жұмысының
қысқаша мазмұны:
а)___________________________________ ____________________
___________________________________ ________________________________________
б)___________________________________ ______________________________________
___________________________________ ________________________________________
График материалдарының тізімі (нақты шартқа сәйкес керекті сызулар)
___________________________________ ________________________________________
___________________________________ ________________________________________
___________________________________ ________________________________________
___________________________________ ________________________________________
Қолданылатын негізгі әдебиеттер
___________________________________ ________________________________________
___________________________________ ________________________________________
___________________________________ ________________________________________
___________________________________ ________________________________________
Мазмұны
Кіріспе 6
1. Геологиялық бөлім 7
1.1. Ауданның географиялық – экономикалық сипаттамасы. 7
1.2. Кен орнының геологиялық және геофизикалық зерттелуі 8
1.3. Стратиграфия 12
1.4. Тектоника 15
1.5. Гидрогеология 19
1.6. Мұнайгаздылық 20
1.7. Мұнайдың қасиеттері 29
1.8. Газдан тазартылған мұнайдың қасиеті 30
1.9. Газдың қасиеттері 31
1.10. Сулылығы 32
2. Технологиялық бөлім 34
2.1. Кен орнын игеру туралы жалпы мағлұмат 34
2.2. “Петро Қазақстан” АҚ-ның күнделікті игеру жағдайын талдау 35
2.3. Құмкөл кен орны территориясының технологиялық игеру көрсеткіштерін
талдау 40
2.4. Ұңғымаларды пайдалану кезінде кездесетін қиыншылықтар 41
3. Арнайы бөлім 46
3.1. Ұңғымада парафин шөгінділерінің пайда болуымен күресу шараларын
талдау 46
3.2. Ұңғымадағы асфальтен, шайыр және парафиннің шөгуіне қарсы күресу
шаралары 47
3.3. Парафиннің қатып қалуына қарсы күресу шаралары 51
3.4. Ұңғымадағы парафин шөгінділерін жою процессін есептеу 55
4. Еңбек және қоршаған ортаны қорғау бөлімі 58
4.1. Еңбекті және денсаулықты қорғау 58
4.2. Өндірістік санитария 58
4.3. Техника қауіпсіздігі 60
4.4. Өндірістік тазалық сақтау 63
4.5. Өрт қауіпсіздігі 64
4.6. Химиялық реагенттермен жұмыс жасау ернежелері 67
4.7. Атмосфераны қорғау 67
4.8. Гидросфераны қорғау 69
4.9. Литосфераны қорғау 70
5. Экономикалық бөлім 74
5.1 Кәсіпорын туралы құрылымдық жалпы мағлұмат 74
5.1.1. Петро Қазақстан Құмкөл ресорсиз АҚ даму тарихы 74
5.1.2. Кәсіпорынның ұйымдастыру құрылымы 75
5.1.3. Кәсіпорын қызметін сипаттаушы негізгі экономикалық көрсеткіштер
77
5.2. Ұңғымадағы парафин шөгінділерін жою процессін қаржылай есептеу 82
Қорытынды 85
Қолданылған әдебеттер тізімі 86
Кіріспе
Қазақстан - мұнайға өте бай мемлекет. Геологиялық қоры бойынша ол ТМД
елдері арасында 2-ші орын (бірінші Ресей Федерациясы), ал дүние жүзі
бойынша 10-орын алады.
Құмкөл-Оңтүстік Торғайдағы 1-ші ашылған мұнай кен орны. Ол Қазақстан
экономикасының ең маңызды жетістіктерінің бірі. Өйткені Республикалық
Оңтүстік облыстарының мұнай өнімдеріне деген қажеттілігін
қанағаттандыратындай мүмкіншілік туды. Құмкөл ашық кен орнын игеру
барысындағы анықталған көмірсутегі қорлардың орналасу заңдылықтары сол
регионда тағы да кен орындарын табуға негіз болды. Айта кететін жәйт,
бастапқы кезде қаржы және техникалық жабдықтар жетіспеушілігінің кен орнын
игеру қабаттағы қысым көмегінсіз жүргізіледі. 1991 жылғы өте көп өнім
өндіруге қол жеткізуге блокты шоғырланған насосты станцияны іске қосуға
және тағы басқа көптеген проблемаларды шешуге, қаржы табуға мүмкіншілік
берді.
Қазіргі кезде Құмкөл кен орны қолайлы геологиялық жағдайына,
инфрақұрылымына және басқа өндіріс аймақтарына қарағанда ыңғайлы
орналасуына байланысты Оңтүстік Торғай ойпатындағы басқа кен орындарын
игеру іске қосу жүйесін ұйымдастыруда да басты роль атқарады. Құмкөл кен
орнын игерудің ең басты жетістігі-ол Қазақстан Республикасының отын-
энергетика баланысына елеулі үлес қосатын мұнай өндіру комплексінің
бастауы.
1. Геологиялық бөлім
1.1 Ауданның географиялық – экономикалық сипаттамасы
Құмкөл кен орны 1984ж. ашылды. Ол Торғай ойпатының оңтүстік бөлігінде
орналасқан. Кен орын 46°25' – 46°34' солтүстік ендігі мен 65°30'- 65° 43'
шығыс ұзақтығы географиялық координаттарымен шектелген. Әкімшілік жағынан
Қазақстан Республикасы Қарағанды обылысы Ұлытау ауданының құрамына
кіргенімен,Қызылорда облысына ұзақ мерзімге жалға берілген.
Жақын орналасқан елді мекендер Жалағаш (150км), Жосалы (210 км),
Қарсақпай (180км), темір жол бекеттері және Сәтбаев қаласы болып табылады.
Обылыс орталығы Қызылордаға дейінгі қашықтық 160км құрайды. Ал
Жезқазғанға дейін 280км бар. Кен орнынан шығысқа қарай 230 км қашықтықта
Омск-Павлодар-Шымкент мұнай желісі, ал солтүстік шығысқа қарай 20км
Жезқазған-Ленинск электр желісі өтеді.
Аудан эканомикалық жағынан нашар игерілгендіктен тұрақты елді
мекендер жоқ. Қызылорда қаласын Құмкөл кен орнымен көлік байланысын
қамтамасыз ету үшін автомобиль тасжолы салынған және қазіргі күнде 130
км жолға асфальт төселген. Кен орын ішіндегі қалған көлік жолдары
топырақты. Көктем мезгілінде қардың еруіне байланысты жолдың кейбір
жерлерінде көліктің өтуі қиынға түседі.
Құмкөл кен орнының алқабы негізінен қырлы болып келеді, теңіз
деңгейінен 106-169м шамаларындағы абсолюттік биіктікке дейін көтеріліп
тұратын жазықтан тұрады және аймағы тікелей созылған субмеридиональды
бағыттағы дұрыс емес сопақша түрінде орналасқан орасан зор көне заманғы
көл шұңқырының бетіне ұштастырылған. Шұңқыр солтүстік, батыс және шығыс
беттерінен жазық баурайлы шоқылармен қоршалған. Солтүстік-батысынан және
батысынан шоқы шұңқырға тік құлама түрінде түседі. Кен орынның оңтүстік
бөлігінде құмды алқабтардың шоғыры жатыр. Олардың арасындағы ең ірісі –
айналасындағы жерлерден 10-15м көтеріліп тұратын Арысқұм құм алқабы.
Кен орында тұрақты жер үсті су жолдары жоқ. Тек көктем айларында
қардың еруіне байланысты аймақтың кейбір төмен орналасқан жерлері уақытша
мамыр,маусымға дейін суға толуы мүмкін. Оңтүстікте ағып жатқан Сырдария
өзені кен орнынан 210 км қашықтықта орналасқан.
Алаң аймағындағы жергілікті халық жаз мезгілінде мал шаруашылығымен
айналысады. Жануарларды суару үшін алаңға жақын жерден Қызылорда
гидрогеологиялық экспедициясымен өзгермейтін тегіс жерден артезиан
ұңғымалары бұрғыланған. Техникалық және тұрмыстық қажеттіліктерге су
тереңдігі 80-100 м-дегі жоғарғы бор су қабаттарынан алынып пайдаланылады.
Кен орындағы тұщы суының құрамында фтор бар екені анықталып ауыз суды кен
орнынан 60 км қашықтықта орналасқан су скважинасынан тасымалдап әкелінеді.
1.2. Кен орнының геологиялық және геофизикалық зерттелуі
Оңтүстік Торғай ойпатының тиімділігі 1970 жылдың бас кезінде жоғарғы
палеозой шөгінділерімен байланыстырылған. Алайда 1976-1981 ж.ж аралығында
мұнай және газға геологиялық борлау жұмыстары Оңтүстік Торғай ойпаты
шекарасында орындалмаған болатын.
Мұнай және газға геологиялық зерттеу жұмыстарын жалғастыруға
Қазақстан Геология министірлігінің алқасы 08.12.1977ж қабылдаған №144
қаулысы бастама болды. Оның шешімі 1981 жылы Оңтүтік Торғай және басқада
ойпаттардың мезозой мен полеозой қабаттарында көмірсутегі қорының шамасын
бағалаумен аяқталған жұмыстардың басталуына түрткі болды.
Тұрландық ГФЭ "Казгеофизика" өндірістік геология бөлімі, аудан
аймағындағы қазылған бірнеше ұңғылардан 1983 жылы сейсмопрофильді іздестіру
жұмыстары атқарылып болғаннан кейін Құмкөл ойпаңы анықталды. Осы жылы
қосылған III-горизонт ойпаңында, І-іздестіру ұңғысында бұрғылау жұмысы
басталып, осы процесстерден кейін, 4-П сынау кезінде 1984 жылы ақпан айының
басында жоғарғы неоком шөгінділерінен мұнайдың алғашқы атқылау ағысы
алынды. Ал одан әрі жұмысын тереңдете түскенде юра шөгінділерінен мұнай
және газдың атқылауы байқалды.
Іздеу барлама жүмыстарының нәтижесінде 1984-1985 жылдары Құмкөл кен
орнының төменгі, жоғарғы және ортаңғы юра шөгінділерінде мұнай бар екендігі
анықталды.
Тұрландық геологиялық-геофизикалық экспедициясының тыңғылықты
тексерісі нәтижесінде Құмкөлдің бір бөлігінде тағы бір бөлек ойпаң табып,
пайда болған аймақ Солтүстік Құмкөл деп аталынған. Келешектегі бұрғылау
жұмыстары анықтағандай, ол жалғасып жатқан солтүстік переклиналы болып
табылады. 1987 жылдың басында бағдарламалар бойынша сейсмикалық
материалдарды қайта өңдеу нәтижесінде Қазақстанның тәжірибе-әдістемелік
экспедициясы Құмкөл кен орнына тікелей жанасып жатқан батыс және шығыс
бөліктерінің құрылымын айқындап, қиылысатын жері өнімді қабат болып
табылатының анықтады.
Кен орнына және оған жақын жатқан жерлердің жер қабатының беті
мынадай қыртыстардан тұрады: сұр-қоңыр балшықты топырақты,сұр-қоңыр шоғыл
құмды майда тастақты сортаң: қоңыр сартыңды құмдармен сорлар кешені. Жер
асты сулары 100 метрден бастап тереңдікте жатыр.
Аймақ ауа-райы ауа температурасынының үлкен маусымдық және
тәуіліктік ауытқулары мен жауын шашынның аз түсетіндігімен шұғыл
континенталды.
Жазда ең ыстық температура +350с дейін, қыстағы ең суықтық -38-
400с жауын-шашынның жылдық мөлшері орташа 150мм–ге дейін, негізінен олар
қыс-көктем айларында түседі. Тұрақты Оңтүстік шығыс бағыттағы жел соғып
тұрады, қысқы уақытта дауыл және боран болады, кен орны да су жолдары жоқ.
Дала жартылай шөлейтті жерлерге тән өсімдіктермен көмкерілген.
Сурет 2 - Структуралық карта.
1.3 Стратиграфия
Арысқұм иінінің геологиялық құрылымында үш құрылымдық қабатты,
платформалық,аралық (квазиоплатформалық) және метоформалық қатпарлы негізді
құрайтын мезо-кайнозой, орта-жоғарғы полезой және төменгі полезой докембрия
шөгінділері бар.
Негіздің жыныстары құрылымдық пішіндермен, Арысқұм иінінің орталық
және шығыс бөлігіндегі Құмкөл алқабының параметірлік және іздеу ұңғылары
мен анықталған. Олар Қазақстан Республикасы ҒА ИГН қызметкерлерінің
пайдалануынша тау жыныстары және хлорит-серицитті тоқтатпастан тұру әрі
протерозойға жатады. Барлық жерде негіздің жыныс түрлері жер бетінен үлкен
тереңдікке түскен. Құмкөл алабында оның жабындысында бірте-бірте
тақтатаспен тау жыныстарына ауысатын қоңыр-жасыл түсті құрылымсыз саз
топырақты мүжілу өте зор дамыған (150 м).
Орта – жоғарғы палеозой.
Арысқұм иінінен батысқа қарай тікелей төмен Сырдария күмбезінің шығыс
ауа райында 7е ұңғысы мен бір қабаты астында ерте фаменскі микрофоунасымен
қара-қоңырқой әктас қабаты ашылған КМПВ мәліметтері бойынша бұл жыныстар
батыс (Арысқұм) грабен-синклиналында мезозой жабындысы астында бар деп
жобаланды.
Орта-жоғарғы полеозойға мыңбұлақ аңғарының орталық бөлігіндегі 7-е,
8-е, 9-е ұңғыларымен анықталған жасыл-қоңыр аргилиптер, алевралиттер, қызыл
түсті құмшауыт–сазды және қиыршық тасты жыныстар жатады. Олар өте аз
өзгеріске ұшыраған және төменгі полезей құрылымдармен салыстырғанда ойпат
Ұлытау)көкжиегінде жер қыртысында жылжыған. Оларда жануарлар және
өсімдіктер тіршілігі табылмаған. Арысқұм иініндегі ұңғы тіліктерінен
топырлы жер, бор және палеоген шөгінділері анық байқалады.
Оңтүстік Қазақстан НРЭ және Қазақстан Республикасы ҒА ИГН біріккен
мәселесінде әлі толық қуаты ашылмаған төменгі топырлыдан басқалардың,
микрофауналық, сопырлы-тозаңды кешендерінің, метологиялық геофизикалық
шектеулері негізінде шөгінділердің стратиграфиялық жұмыс жоспары жасалған.
Юра жүйесі (J1)
Ол барлық үш бөлімімен: төменгі-орта бөлімдер және жоғарғымен
көретілген Төменгі орта топырлы жері Арысқұм грабенсинкленалиясында 1-п
параметрлік ұнғысымен толық қуатымен анықталмаған. Литологиялық құрлымы
бойынша екі қабатқа бөлінеді: жоғарғы-қара-қоңырдан қара аргиллиттермен, аз
қатты сазды құнды қабықшалы алевролиттермен қабаттасқан
алевролитті–аргилитті(1235м) және сұр түсті әртүрлі тығыз қиыршықты
алевролиттер және толық қуатты емес 610м гравометр қабаттары.
Төменгі шоқылар топырлы жер шөгінділері грабенсинменалияларда дамыған
және мезозойға дейінгі шоқылар аралығында оның ішінде құмкөл алабында жоқ
төменгі сипатталған орта топырлы жердің жоғары жартысының құмды-сазды көмір
қышқылдық.
Орта юра (J2)
Шөгінділер грабен синклинал баурайындағы пішінді құрылымдық ұңғылы
және құмкөл алабындағы іздестіру ұңғыларымен ашылған. Орта топырлы жер үшін
литология-лық қалыңдыққа бөлінеді: төменгі көмірлі Орта сазды- құмды және
жоғарғы-сазды.
Ұңғылар бойынша орта топырлы жер қуаты күмбезінде (2 ұңғы) 25м (толық
сыналау мүмкіншілігімен) қанаттарында 330м, дейін (5ұңғы) ылғалды құрлым
күмбезінде орта топырлы жер шөгіндісі табанның жоғарғы беті бойынша
эродирленген, әрі жоғарғы топырлы жер протерозия тобының мүжілу қыртысына
орналасады.
Жоғарғы қабаты (J3)
Ол Құмкөл алабындағы барлық пішінді құрлымдық параметрлік және
іздестіру ұңғыларымен ашылған шөгінділер бозіншен шоқасының орталық
бөлігіне (1п-е ұңғысы) саналынады.
Жоғарғы бөлім ойпатының жақтауларының ұқсастығы бойынша Қоскөл кен
қабаттары құрамынан бөлініп және литологиялық жағынан үш қалындықтан
тұрады.
Бор жүйесі (К)
Бор шөгінділері төменгі бөлімге дауыл қабаты сұр түсті
терригенді–карбонатты қиындысы, Қарашатау және Баймұрат кен қабаттары
құрамында, ал жоғарғы бөлімі Қорғанбек, балапан кен қабаттары, жоғарғы
түрін және төменгі ұштық қызыл түстер қалындықтар,ала түстер және сұр
түстер, компан сұр түстері және маастрих қабаттарында бөлінеді.
Төменгі бөлім өсімдікте әлем бойынша және литологиялық белгілері,
оның ішінде жыныс түрлеріне қарай бөлінген жоғарғы және континентальды
шөгінділермен көрсетілген.
Қарашатау кен қабаттары (К1а-а1)
Төменгі бор қабатының жоғарғы жатқан кесіндісі біріңғай мол көмір
детритті сұр түсті сазды жыныс қалыңдығынан тұрады, кесіндінің басым бөлігі
құммен жиі қиыршықты жұмыс тасты және қара-сұр саз балшықтан алевралитті
қабаттан тұрады. Ойпаттың солтүстік бөлігіне кесіндінің орта тұсында саз
топырақ басым. Құмкөл алабындағы қуаттылық 320-350м кейбір жерлерде 420м
дейін ұлғаяды.
Қызылқия кен қабаттары (К1а 13-К2С)
Сұр түсті құмды-қиыршық тасты қалындықпен кен қабатының орта тұсында
басым қоңыр және сұр құм қатпарлы ала түсті(қоңыр) және жасыл-сұр сазбен
көмкерілген.
Балапан кен қабаттары (К2 t1)
Қуттылығы 100 метр шамасындағы сұр құмды қатпарлы сұр-жасыл теңіз
сазымен алевролиттермен көрсетілген. Түк тамыры бойынша жақсы айқындалады,
бірақ кен қабатының жабындысы ұңғылардың геофизикалық зерттеулерінің
мәмліметі бойынша сенімді шектеу болып табылмайды, осыған байланысты іс
жүзінде кен қабаты жоғарғы жатқан жоғарғы бор шөгіндісімен туран-сенон жер
қабаты қалыңдығында бірігеді.
Полеоген жүйесі (Р).
Арысқұм иінінде полеген бор шөгіндісінде жайылып орналасқан және
қуаттылығы 35-80м сұр саз алевралит және полеоген мергелешінде әрі эоценді
бөлінбеген қолданған қалыңдығында келтірілген.
Ол Құмкөл алабындағы жер беті бедерінің көтеріңкі үстірт және
шоқасындағы құлазудан сақталынған орта олигоценнің қоңыр және ала түсті саз
қалыңдығымен көмкерілген.
1.4 Тектоника
Оңтүстік Торғай ойпаты туран плитасынң солтүстік шығысында
орналасқан. Ойпат бор полеогенінің табан бойындағы кешкнінің шөгінділері
теріс құрылым күйінде көрсетіліп, Ұлытау антиклиналының арасына тіркелген
және оның оңтүстік жалғасы шығыста, төменде Сырдария қосылған. Оңтүстік
шығыс қыратымен қамтылған, ал солтүстігінде Қостанай седловинасымен
қамтылған. Өз ретімен Оңтүстік – Торғай ойпаты екі иілімге бөлінеді.
Арысқұм, Майбұлақ седловинасына бөліктенген антиклиналды құрылымы
Арысқұм иілімінің шегіне орналасқан. Мұндағы бор полеоген кешкнінің
қалыңдығы 1500-1700 метрге жетеді. Бұндағы триас-юра өздігінен құрылымдық
қабат құрап, ерекше болып, ең үлкен қалыңдықтың тарылуы және толық
стратиграфиялық диапазоны жіңішке сызықтың грабень синклиналы гетерогенді
негізінде геофизикалық мәліметтер бойынша Арысқұм иілімінің шегінде
субериокальды грабень синклиналь бағытында тартылғаны анықталды. Бұрғылау
жұмыстары нәтижесінде оларды бөліп тұратын үш торап антиклиналь анықталды.
Тектоникалық бұзылулар нәтижесінде фундамент блоктарға бөлінеді.
Солтүстік-батыс болып және шығыс-солтүстік шығысында созылып жоғалады.
Фундаменттің бұзылуы нәтижесі бір қатар горсты және грабенге
бөлінеді.Шығыс бөлігінің құрылымында горсты ойпаты айрықша бөлініп, оның
көлемі 2,5-3,5 км және ұзындығы 24 км болғанда амплитудасы 320 метрге дейін
барады. Фундаменттің бет жағының жатқан тереңдігі 1200-1620 метрді құрайды.
Юра шөгіндісінде оның екі құрылым беті көрінеді, оның бірі Құмкөл
қабатының жоғарға юра ойпан ернегінің құрылуына шағысады, екіншісі құмтас
шөгіндісі ернегінің ойпанын сипаттайды. Осы бет жағының біріншісі Ю-І
өнімді қабатың ернегімен байланысты, осы индексте горизонттың шағылысуы
бар. Екінші беткі жағына IV шағылысу қабаты байланысып келесі ретпен өнімді
IV қабатының жамылғысына дәл келеді. Құмкөл IV шағылысу қабат жамылғысы
бойынша, өзін бракмантиклинал қыртысы бойынша көрсетеді. Қыртыс өлшемі
изогипс бойынша 1150 метрді құрайды, ең үлкен амплитуда кезінде 160 метр.
Батыс жағында бұл жыныстың құлауы 1030' құрайды, шығысында 2030' .
Қыртыс тектоникалық (Ғ1, Ғ2, Ғ 3) бұзылулармен қиындатылған. Көпке созылған
Ғ2 амплитудасының кілт түсуі шығыстан 80-600 метрді құрап қыртысты қамтиды.
Солтүстік жағында бұл бұзылыс Ғ 3 бұзылысымен түйістіріліп әрі қарай
сөнеді. Оңтүстік батыс бөлігі құрылымындағы 12, 17, 19 ұңғымаларының аудан
аймақтарындағы скважиналардан өзгешелігі орта юра шөгінділерінің жоқтығы
және жоғарғы юра жыныстарымен фундамен жабылған. Уақытша қиындатылып, ортақ
өңделіп жасалған қимасында ортаңғы юра шөгіндісі қалыңдығы фундамен бетіне
көтерілуі кезінде төменгі бөліктің қимасына қиылысу есебінен анық көрінеді.
Бұны скважина қимасындағы коореляция куәландырады. Аудандағы
скважиналарды азғана изометриялық 1х1.5 км амплитудасы 25 метр өлшемі бөліп
тұр.
Батыстан, шығыс жағынан тектоникалық бұзылыстармен шектеледі. Орта
юра шөгіндісі алаңның шегіне қарап 0-ден 200 метрге өзгереді. Құмкөл
үйірінің қалыңдығы алаң бойынша тербелісі 55-75 метр шамасында, ал
фундаментті көтеріңкі ойпан участкесінде 34-48 метрге азаяды.
Құмкөл өзін сызықтық ассиметриялық антиклинал қыртыста көрсетіп,
оңтүстікке қарай ығысқан. Ойпан өлшемі 17х4 км құрайды, 57 метр амплитуда
кезінде тұйықталған теңіз деңгейінен биіктігі бірдей жерлерді қосатын
сызықтар бойында 1000 метр. Жоспардағы тәжірибе дәл келетіндей шығыс
құрылым қанаты флексурамен қиындатылып, Ғ1 тектоникалық бұзылуы юра
шөгіндісін кеседі. Әр түрлі ойпан беттеріндегі жоспар бойынша орындарына
қойсақ, Арысқұм қабатының ені азаяды, оның конфигурациясы өзгереді және
орталық шығыс Ю-І қабаты ойпан бөлігіне қарап ауысқан.
Сурет 3 - Кеніштің геологиялық кесіндісі
1.5 Гидрогеология
Құмкөл кен орны Оңтүстік Торғай артезиан бассейнінің шегінде
орналасқан. Кен орнын барлау процесі барысында 22 сулылығы бар 22 кешені
үрлеп шығару тәсілімен анықталды. Гидрогеологиялық зерттеу мәліметтері
бойынша 2.41 сулылығы бар қабат 32 скважинаға бөлінген. Құмкөл, Арысқұм
алаңындағы барлау ұңғымаларын барлау нәтижесінде, іздеу гидрогеологиялық,
құрылымдық терең көрсеткіштік ұңғымаларын бұрғылағанда протерозой сулы
кешені юра, бор, полеоген, неоген және төрттік шөгінділері бөлінеді.
Скважиналарды сынағанда Құмкөлден минералы 77.6 гл су ағымын 1416-1503 метр
аралығында алды. Құмкөл кен орнындағы орта юра шөгіндісінің сулылығы
жөнінен 2, 8, 16, 12 ұңғымалары зерттелді. Су ағымының жақсы нәтиже беріп,
сүзгіштік қасиетінің жоғары болғанын айтады.
Жоғарғы юра сулы кешенінің шөгіндісінде үш сулы Ю-І, Ю-ІІ, Ю-ІІІ
қабаты барын көрсетеді. Ол жоғарыда жатқан ала әртүрлі түсті сазды
қалыңдықпен ажыратылған су араластырғыш жыныстар сұр және ашық сұр
құмтастары. Ю-І, Ю-ІІ, Ю-ІІІ сулы қабаттарының ағымы қарқынды аралықтарынан
сынақ алғанда, ағымы жылдам және динамикалық деңгейі тез қалыптасады (1
сағаттан 5 тәулікке дейін).
Ю-І, Ю-ІІ, Ю-ІІІ қабаттарында тек ақырғы сулары қатысады. Неоком сулы
шөгінділері өзіне М-І, М-ІІ сулы қабатын қосады. Олар жасылдау сұр
құмтасына байланысты болады. Суы қарқынды М-І қабаты үшін 983 метр
белгісінде СМТ орналасқан. М-ІІ қабаты үшін 999 метр белгісінде СМТ
орналасқан. Апт-альб сулы кешені неоком қабатынан жоғары неоком аймағында
бірге жетілген саз қалыңдығымен ажыратылған. Өзіне қосып алған күшті саз
қабатшасының қуаты 250 метрге дейін болады.
Апт-альб кешені жоғарғы көмірсутегілермен сипатталып, жоғарғы
бөлігінің кешені 500 метрге жетеді. Су араластырғыш жыныс болып жасылдау
сұр қабатшасы және қызылдау қоңыр құмдар және саздағы әлсізцементтелген
құмтастар болып табылады, қабат қалыңдығы 4-6 метр. Ағын суының өнімін 24
метрден алдық. Су гидрокарбонатты натрилі РН-7.45 жалпы қаттылығы 22 мг-
эквлитр.
Төменгі туран-сенонның сулы кешені жергілікті жетілген. Су
араластырғыш жыныстар 270 метр тереңдікте жатқан жасылдау сұр және сұр құм
болып саналады, суы тұщы жалпы минерализациясы 0.6 гл.
1.6. Мұнайгаздылық
Арысқұм ойпатын бұрғылау нәтижесінде 1983 жылы 2-ші құрылымдық
скважинасынын мұнайлылығы жөнінде бірінші хабар алдық. Бұл 13541
сейсмопрофильді аймағында орналасқан. Неоком және юра шөгінділерінен
алынған керндерден күшті жанармай иісімен мұнай белгілері жақсы байқалды
және керндердің алынған беттерінде ала дақтар болды.
Арысқұм ойпатында жүргізілген геологиялық барлама жұмыстары
нәтижесінде үш кешеннен тұратын ортаңғы юра, жоғарғы юра және төменгі
неоком шөгінділерінің мұнайлылығына көз жеткізіп отыр.
Бұдан басқа триас, төменгі триас кешені бөліп Ік – Арысқұм көрсеткіш
скважинасын бұрғылау барысы нәтижесінде газдың белсенді түрде шығуы
байқалды. Осы Құмкөл кен орнындағы өндірістік қабат кешенінен тұратын
алаңнан, дощан алаңындағы 4-скважинасынан айырмасы бар.
Жоғарғы юра шөгінділері Арысқұм алаңының көтеріңкі ойпат бөлігінде
жетілген шөгінділердің өндірістік өнімді қабат қоры Құмкөл, Арысқұм және
Қызылқия кен орындарында орналасқан. Караванчи алаңынан мұнай ағысын
жоғарғы юра шөгінділерінің сыну кезінде, қабат сынағышпен алды. Ақшабұлақ
Ғк – параметрлік скважинасынан және 2-с Арысқұм скважиналарын құрылымдық
жұмыстарымен бірнеше скважина қатарларынан алынған керндер мұнайдың бар
екені жағылған түрде және майдың иісі шығып байқалды. Қазіргі кезде
сейсмологиялық зерттеулермен Ақшабұлақ иіліміндегі құрылысында бірнеше
тиімді мұнайлылығы бар, Ақшабұлақ және Ақсай үлкен деген алаңдарын ерекше
атап өтуге болады. Одан басқа Майбұлақ седловинасы жыланшық иілімінде
тиімді ойпан шықты.
Құмкөл кен орнында өндірістік мұнайлылық қоры төмен неоком және юра
шөгінділерінде орналасқан. Төменгі неокомнан екі өнімді М-І, М-ІІ қабаты
байқалды, жоғарғы юрада үшеу Ю-І, Ю-ІІ, Ю-ІІІ және ортаңғы юрада біреу Ю-
ІV.
Бор қабатында өнім 1065-1120 метр арасында орналасқан, ал юрада 1190-
1370 метр тереңдікте. Сонымен қатар кенорнында екі қабатты өнімді қабат
бар.
Төменгі бор және юра өнімді қабаттары көп скважиналардан ерекше
байқалып кен орында жақсы таралған. Қалыңдығы 8-ден 20 метрге дейін сазды
бөлік М-І және М-ІІ бор қабатын ажыратып тұр, ал саздың қалыңдық бөліктері
қабат арасындағы Ю-І, Ю-ІІ және Ю-ІІІ қабаттары 2-18.6 метр деңгейінде
болады. Біркелкі 12-34 метр Ю-ІІІ қабатының саз қалыңдығы биіктігі жағынан
жақсы игерілген Ю-ІV қабатын бөліп тұр. Алаңның мұнайлылығы және бор
деңгейіндегі биіктік қоры және юраның өнімді кешеніні жоғарыдан төмен
азаяды, сонымен басқа осындай кен орнының түрі осы сияқты сипатталады.
М-І жазықтығы қабатты коллектор түрінде көрсетілген, олар саздармен
бөлінген. Жоғарғы екі қабатының қалыңдығы бірдей тұрақты барлық құрылыммен
жүріп, алаңның оңтүстік бөлігіне келіп құлайды. Төменгі қабат қалыңдығы
ұстамсыз және 20, 18, 3, 17, 10 скважиналарында өткізбейтін жыныстармен
қосылған. Төменгі және ортаңғы қабаттар алаңдағы 9-шы скважинаға құяды.
Өнімді қабаттар 37, 9, 28, 24, 32, 40 скважиналарында анықталып
дәлелденген. Орталық және оңтүстік қорының бөлігі геолого-геофизикалық
зерттеулер нәтижесінде 7 және 11 скважиналары бойынша су, мұнай 7-ші
скважинадан 981.7 метр аралығында алынды. Ең үлкен мұнай қалыңдығы шамамен
3, 8, 9, 24 скважина аудандарында жалғасқан. Алаңның мұнайлылығы 5109.7 га
құрайды. Сонымен бірге таза мұнай аймағы 62%
Сурет 4 - Құмкөл кенішінің өнімді қабаттырының кесіндісі
1- құм 2- аргелиттер 3- саз бен аргилиттер
жоғарғы қабат биіктігі 43.2 метр. Мұнай қабат қоры екі бөлімге бөлінген
алаңдағы 27, 32, 40 скважиналарда қабатты қосылыс болып саналады және
оңтүстік қабаты қосылыс болып саналады. Шығыс мұнайының биіктігі 8.5 метр,
ал оңтүстік жағы 17 метр. Жалпы алаңның мұнайлылығы 1622 га таза мұнай
көлемі 800га.
М-ІІ жазықтығы М-І жазықтығынан біркелкі саздар қалыңдығы 8-ден 20
метрге дейінгі аралықта ажыратылған және екі құмтас қабат түрінде
көрсетілген. Өнімді қабаттан сынама алу жұмыстары нәтижесінде өнімділігі 14
м3тәулікке тең, 180 м3тәулікке дейін алды. Зерттеулер нәтижесінде 3 және
23 скважиналарынан су алынған геологиялық зерттеулердің біреуі бойынша 6,
8, 24 скважиналарында су, мұнай қасылысы 999 метр белгісінде алынған.
Мұнайды сынаушы скважинадан сынама алу кезінде 994.9-996.4 метр
аралықта геологиялық зерттеу экспедициясы қабылдағаннан L биіктікке
орналасқан. Мұнай қорының биіктігі 17.4 метр, ал мұнай алаңының көлемі
1084.4 га.
Юра өнімді қабатынан сынама алғанда Ю-І қабатының мұнайлылығы алаңның
біршама көлемін алып жатыр және төменгі бор қабаты қорынан 80-148 метр
төмен аралықта жатыр. Қабатты жауып жатқан Қоскөл үйірімінің біркелкі саз
қалыңдығы 16-дан 106 метрге дейін болды. Геологиялық, геофизикалық
зерттеулер нәтижесінде Ю-І қабаты үш құмтас күйінде көрсетіліп және барлық
алаң көлемінде қатысады. Құм қабатшалары 5 метрге жеткенде 2, 5, 11
скважиналар аймағындағы қабатта көбінесе бөлшектеліп сипатталады.
Газ – мұнай қоры кеңінен қабатқа қатысты. Қабатты зерттеу нәтижесінде
1 скважинасы мұнай өндірілмуінен шығарылып тасталған. Жалпы тиімді қалыңдық
0.8 метрден 12.4 метр аралығында өзгереді. Сонымен қатар газдылықтың
қалыңдығы әр скважина сайын 0.6 метрден 8.8 метрге дейін өзгереді, ал
мұнайлылығының тиімді қалыңдығы толық контур шегінде 0.4 метрден 12.4 метр
деңгейінде өзгеріп тұрады.
Ю-ІІ қабаты жоғарыда жатқан Ю-І горизонтынан қалыңдығы 3.6 метрден
18.6 метрге дейін біркелкі саздар арқылы ажырытылып бөлінген және орталық
алаңда құмтас қабатшалар күйінде көрсетілген.
Алаңның мұнайлылық қоры 6414 га құрайды, сонымен бірге таза мұнай
аймағы 67%-ды алып жатыр. Алаңның газдылығы 223 га жерді алып жатыр. Газдың
биіктігі және мұнай қорының бөлігі 9 және 91.5 метрге тең.
Ю-ІІІ қабаты жоғарыда аталған бөлімдерден саздарбен бөлініп тұр, саз
қалыңдығы 2-8 метр. Қабат екі құмтас күйінде көрсетіліп, алаңның барлық
бойында ұсталады, тек қана 3, 7, 13 скважиналарында жоғарғы қабат саздармен
араласқан. Бұнда ең кіші тиімді қалыңдықтың мәні белгіленген. Жалпы тиімді
қалыңдығы 1.6 метрден 220 метрге дейінгі деңгейде өзгереді, ал мұнайлылығы
10-нан 12.2 метрге дейін өзгереді. Қабат 13 скважинадан сыналып, осылардың
ішінен 12-ші скважинадан мұнай ағымын алды және бірден су ағымын да алды.
Алаңның барлық жерінде су- мұнай түйісуін 1198 метр белгісі бойынша
алынған. СМТ-ны қабылдау бойынша мұнай қорының биіктігі 84 метр, алаңның
мұнайлылығы 4141.6 га, таза мұнай аймағында 75%.
Ю-IV қабаты аз ғана құмтасты болып, көбінесе бөлшектеніп
сипатталынады. Оның құрамында 5 қабат коллекторларына дейін бөлінеді.
Кесте 1 - Мұнай қоры мен оның параметрлерінің таблицасы
Гори-зонт Жер қойнауын пайдалан. Қор
категориясы
I II III IV
1.Пайдалану қоры: 50 88 38 4 180
-фонтанды: 0 7 9 2 18
-механикалық: 50 81 29 2 162
1.1.Жұмыс жасап тұрған 42 73 27 4 146
ұңғымалар қоры:
- фонтанды: 0 7 6 2 15
- механикалық: 42 66 21 2 131
Жұмыста : 39 70 25 4 138
- фонтанды: 0 7 5 2 14
- механикалық: 39 63 20 2 124
Тоқтап тұрғаны: 3 3 2 0 8
- фонтанды: 0 0 1 0 1
- механикалық: 3 3 1 0 7
1.2.жұмыс жасамай тұрғаны:8 15 11 0 34
- фонтанды:
-механикалық: 0 0 3 0 3
8 15 8 0 31
Барлығы : 50 88 38 4 180
Кесте 3 - Мұнай өндіру көлемі
Горизонт Орташа (тонна)
өнім.
ттәу
Фонтан.
Фонтан. ШГН Винт.сорап ЭЦН Барлығы
М-I-II 0 69.4 60.4 45.7 69.5
Ю-I-II 30.8 48.1 73.5 0 62.6
Ю-III 30.8 67.0 66.0 0 57.4
Ю-IV 35.5 59.9 0 0 42.2
Барлығы: 31.1 55.3 76.3 45.7 65.8
Бүгінгі талдау бойынша “Петро Қазақстан ” АҚ территориясындағы
барлығы 237 ұңғы бар, оның 180-і өңдіру қорында, айдау қорында 34 ұңғы, 4
бақылау ұңғысы 10 су қабылдағыш ұңғылар, бақылау техникалық су қабылдағыш
қорда-1 ұңғы (4 В3), 10 ұңғы жұмысы тоқтап тұр.
Өңдіру ұңғыларының пайдалану қорында 180 ұңғы бар, оның ішінде 146
жұмыс істеп тұрған өңдіру ұңғылары 9-ы меңгеруде және құрылуда.
Айдау ұңғылары қоры 34 пайдаланып отырғаны 33, 1 ұңғы меңгерілуде.
1.01.2007 жылғы жағдай бойынша ұңғылар қорының игеру объектілер
бойынша таралуы мынадай:
-1-ші игеру объектісінде 50 ұңғы өңдіруші ұңғылар қорында, оның 42-і
винтті сараптармен жұмыс істеуде.
№3034 ұңғы 3-ші игеру объектісінің жұмыс істемейтін қорынан
ауыстырылған №1036, 1044, 1047, 1054 ұңғылары фонтанды әдістен винтті сарап
әдісіне көтерілген. Жұмыс істеп тұрған №1051 ұңғы айдау ұңғысына
ауыстырылған. Бақылау ұңғылары қорынан 2-і ұңғы ауыстырылған: №1037 ұңғы-
айдау ұңғысына, №2113 ұңғы- пайдаланудың винтті сарап әдісіне өңдірістік
қордың қолданылуы коэффицентті (Кисп) 2005 жылы 96% 100% арасында болды.
Өңдіру ұңғыларының пайдалану коэффиценті (Кэкс) 2005 жылы 58 % - 96%
аралығында болды, және де сол жылы 80%- 93% құрады.
2-ші игеру объектісінің өңдіру қорында 88 ұңғы бар, оның 7-і фонтанды
әдіспен 11-і винтті сараппен жұмыс істейді, айдау қорында 18 жұмыс істейтін
ұңғы бар. 1.01.06-1.11.06 ж периодында пайдалануға жанадан 20 ұңғы қосылды:
№2184, 2188, 2206, 2207, 2209, 2212, 2214, 2215, 2226, 2224, 2216, 2190,
2227, 2220, 21790, 21910, 2231, 1076, 2232. № 168, 2163, 2201, 2103, 2123
ұңғылары айдау қорына ауыстырылған. №2172, 2127, 2116, 2174, 3095 ұңғылары
фонтанды әдіспен винтті әдіске ауыстырылған. Киоп 2005 жылы 98% тең 100%
дейін аз ғана өзгерді, сол жылы ол 95-100%-ті құрады. Өндіру ұңғыларының
Кэкс 68%-тең 93% ке өнімі өзгереді.
3-ші игеру обьектіге 38 өндіру ұңғысы бар (9 ұңғы фантанды әдіспен
игерілуде, 13 ұңғыға винтті сораптар мен 2-ші ШТС түсірілген) айдау қорында
12 ұңғы бар. 1.01.05-1.11.05 жыл периотында обьектіге жаңадан 4 өндіру
ұңғылары форындағы №2197,31780,3201,3064: 4-і обьектіден 2і ұңғы
ауыстырылған: № 413,451 өндіру ұңғыларының Кэкс –і 35 %-тен 100 %-ке дейін
өзгереді. Өндіру ұңғыларының Кэкс-і 78 %-94 % аралығында болады.
4-ші игеру обьектісінде 4 өндіру ұңғысы жұмыс істеп тұр (фонтанды
әдіспен 2) 2007жылы мамырда су айдау тоқталған Кэкс 1.11.03 жылы 100 %-ті
құрылды.
Сурет 5 – Кеніштің скважиналық мұнай жинау (Ю-1, Ю-2 горизонттары)
2.3. Құмкөл кен орны территориясының технологиялық игеру
көрсеткіштерін талдау
2007 жылдың оныншы айында кен орны және обьектілері бойынша
динамикасы әртүрлі. 2007 жылдың басында ұңғылардан 2766867.4 тонна мұнай
және 8100931.8 тонна сұйықтық өндірілген. Осы жылғы өнімді қабатқа 1468,85
мың м3 су айдалып жинақталған қор 8143,72 мың м3 –ге жетті.
Айдау ұңғыларының орташа қабатындағы сұйықтығы су бойынша 175,61
м3тәу сұйықтың бойынша 48,5м3тәу деңгейінде өндірілген өнімнің орташа
жылдық сулануы 65,8 %-ды құрады.
Бірінші игеру обьектісі (М-І,М-ІІ қабаттары).
Бірінші обьекті ұңғыларынан 1327762,3 тонна мұнай және 4347816.5
тонна сұйықтың өндірілді. Өндіру ұңғыларының орташа тәуіліктік өнімі
мұнай бойынша 76,7 мтәу, ал сұйықтың бойынша 316,6 м3тәу құрады.
01.01.2007 жылғы өнімнің орташа сулануы 69,5%-ті құрады.
ЦКР-дің 2002 жылғы 12 қыркүйектегі шешіміне сәйкес 2007 жылы ақпанда
1-ші игеру обьектісі оңтүстік территориядан бастап, айыру ұңғыларын қоса
отырып, солтүстікке қарай контур жаман су айдау еңгізілді.
Екінші игеру обьектісі (Ю-І,Ю-ІІ қабаттары).
Талдау периодында 2-ші обьекті ұңғыларынан 940567,3 тонна мұнай және
2514877,5 тонна сұйықтық өндірілді. Ұңғылардың орташа өнімі мұнай 41,7
м3тәулікті құраса, сұйықтық бойынша 123,6 м3тәулікті құрады.
Айдалған судың жинақталған қоры-3882,359 мың м3. Өнімнің орташа
сулануы 62,6% құрады.
Үшінші игеру обьектісі (Ю-ІІІ қабаты).
Талдау периодындағы мұнай өндіру 354972,5 тонна, сұйықтық өндіру
834021,5 тонна құрады. Ұңғылардың орташа тәуліктік өнімі мұнай бойынша 34,2
м3тәу, ол сұйықтық бойынша 56,7м3тәулікті құрайды.
2007 жылдың 10 айында қабатқа 534,474 мың м3 су айдалды. Өнімінің
орташа сулануы 57,4 %.
Төртінші игеру обьектісі (Ю-ІV қабаты).
Талдау периодындағы мұнай өндіру 45953,0 тонна, сұйықтық өндіру
79552,2 тоннаны құрады.
Мұнай бойынша орташа өнім 31,3 м3тәу, ал сұйықтық бойынша 61,2
м3тәу-ті құрады. Өнімнің орташа сулануы 42,2 %.
2.4. Ұңғымаларды пайдалану кезінде кездесетін қиыншылықтар
Құмкөл кен орнының мұнай кеніштерінің литологиялық құрамы сазды
алевролиттер мен саздан құралған құмды-алевролитті жыныстардан тұрады,
құмдақтар – бос, әлсіз цементтелген. Құмдану коэффициенті 0,69-ға тең.
Мұндай литологиялық құрам қабаттың түпкі аймағының бұзылу нәтижесінде
ұңғымаға сүзіліп келген сұйықтықпен бірге құмның көтерілуін қамтамасыз
етеді.
Кен орнын пайдалану кезінде тотығу қаупі суланудың үдемелі
қарқынымен, көп ұңғымалар тіпті суланудың шекті деңгейінде жұмыс істеуде.
Егер 2007 жылы 60%-тен жоғары суланумен жұмыс істейтін ұңғымалар бөлігі
әрекеттегі қордың 39,2%-ін құраса, 1.01.2007 жылы 60%-тен жоғары суланумен
78 ұңғыма жұмыс істейді, ол әрекеттегі қордың 45,6%-ін құрайды.
Ұңғыма өнімін өндіру кезінде құмның қарқынды шығуы ұңғыма жабдықтары
материалының коррозиялық мүжілуіне алып келетін факторлардың бірі болып
табылады. Өндірістік зерттеу нәтижелері өндірілген өнімнің әсерінен болатын
мұнай кәсіптік жабдықтардың тотығу жылдамдығы көміртекті болат үшін рұқсат
етілген деңгейден жоғары екенін көрсетті. Кен орнындағы мұнай құбырларының
тесілуі 1994 жылдан басталды. Кен орнын пайдаланудың басынан бастап
1.07.2006 жылға дейін ағын және өстік коллекторлардың, ағын су
коллекторының 9 рет тесілуі болды. Ішкі тотығудың әсерінен өткен жылдың
қазан айының өзінде ғана ЦДНГ, ППД құбыр желілері жүйесінде 4 рет тесілу
болды. Су енгізу құбырларының алғашқы коррозиялық бұзылулары пайдалану
басталғаннан кейін бір жылдан соң пайда болды. Су енгізу құбырларының
апатқа ұшырауының негізгі себебі – бұл механикалық тозу салдарынан құбырдың
төменгі жағын нашарлататын үлкен көлемдегі құмның сумен бірге ағып келуі.
Коррозиялы-агрессивті агенттердің судың құрамында күкіртсутек, оттегі,
хлорид иондары түрінде кездесуі – бұл коррозиялы мүжілудің пайда болуына
алып келеді.
Жер асты жабдықтары мен айдау қорын қорғау барысында тотығуға қарсы
орындалатын негізгі технологиялық іс-шаралар:
- құмның білінуінен қорғау;
- тізбек сырты кеңістігін сапалы цементажбен герметизациялау;
- сорапты-компрессорлы құбырлардың резьбалық қосылыстарын
герметизациялау;
- айдау ұңғымасының құбыр аралық кеңістігіне пакер орнату және оны
тотықпайтын пакер үсті сұйықтығымен толтыру;
- айдау ұңғымасының шеген тізбегі бойымен агент айдалуына рұқсат етпеу.
Химиялық ингибитор айдау сияқты арнайы әдістер құм шығуы кезінде
тиімсіз. Алдын-ала бірінші кезекте құмның білінуін болдырмайтын іс-
шараларды қарастыру керек.
Құмның білінуімен қиындыққа ұшыраған ұңғымаларды пайдалану әдістерін
екі топқа бөлуге болады:
ұңғыманы қабаттағы құмды шығару арқылы пайдалану;
қабаттағы құмның шығуын тоқтату.
Бірінші топта құм тығындарын жою және сонымен қатар қабаттан келетін
бөлшектерді жоғарыға шығаруды қамтамасыз ететін іс-шаралар, қуыс түтіктерді
(шланг) қолдану, өнімді аймаққа хвостовик түсіру, сұйықпен толтыру және
тағы басқалар қарастырылған. Жер асты жабдықтарының түрпілі (абразивный)
тозуымен күресу үшін сепараторлар, якорлар және басқа да қорғаныш
құрылғылары конструкцияларының барлық мүмкін болатын түрлері жасалған.
Әдістің негізгі кемшілігіне қабаттың түпкі аймағының бұзылуы жатады.
Құмның ұңғымаға шығуын тоқтатуға негізделген құммен күресу әдістері
тиімдірек әдістерге жатады.
Ұңғымадан сұйықтық өндіруді шектеу әдісі ең қарапайым әдіс болып
табылады. Ол құмның ұңғымаға түсуін төмендетеді, бірақ оның қолданылу
аймағы мұнай өнімінің жылдам қысқаруына байланысты шектелген.
Рационалды әдіске ұңғыманың түпкі аймағындағы жыныстарды бекіту әдісі
жатады. Химиялық, физика-химиялық және механикалық әдістер мен олардың
қиыстырылған түрі осы үшін қолданылады.
Химиялық әдістер тау жыныстарын цементтеуші заттармен (смола, сәйкес
толтырғыштары бар цемент, пластмассалар және тағы басқалары)қолдап бекітуге
негізделген. Олардың тиімділігі бекіткеннен кейінгі жыныстардың
коллекторлық қасиеттерін нашарлатпай, жеткілікті беріктігін қамтамасыз
етуімен анықталады.
Физика-химиялық әдістерге түпкі аймақтағы мұнайды кокстау жолымен
коллекторларды бекіту әдістері жатады. Бұл әдістер, әсіресе ауыр,
тұтқырлығы жоғары мұнайларды өндіруде тиімді.
Өндірістік практика қабаттан құм түсуін тоқтатудың ең қарапайым және
қолайлы әдістеріне кең таралған механикалық әдістер жататынын көрсетті.
Оларға әртүрлі конструкциядағы құмға қарсы сүзгілері бар мұнай ұңғыма
жабдықтары мен құм якорлары жатады.
Сүзгі материалы ретінде кенепті, капрон матаны немесе майда жез торды
қолданады, олармен тесілген патрубокты орайды. Кейде қиыршық тасқа арналған
сүзгілер де қолданылады. Сүзгілердің барлық конструкциясының кемістігі
олардың тез толып қалуында, бұл ұңғыма өнімінің төмендеуіне алып келеді.
Көп жағдайларда құм тығындарын жою процесін жылдамдату үшін оларды жуады.
Құм тығындарын жуу тығынға дейін ұңғымаға түсірілген жуу құбырлары
мен құбыр сырты кеңістігі жүйесінде жуу сұйықтығының (су немесе мұнай)
циркуляциясын тудырудан тұрады. Жуу құбырлары ретінде әртүрлі диаметрдегі
сорап-компрессорлы құбырлар қолданылады. Жуу сұйықтығының төмен қарай
бағытталған ағыс күшінің әсерінен тығын жуылады да, сұйықтықтың жоғары
қарай бағытталған ағысымен тығын материалы жоғарыға шығарылады. Ұңғыма
оқпанын тығыннан тазалау барысында жуу құбыры тізбегін өсіріп, ұңғымаға
тереңірек түсіреді. Сұйықтықтың циркуляция бағытына байланысты жуудың
келесі түрлерін бөліп көрсетеді: тура, кері және қиыстырылған.
Тура жуу кезінде сұйықтық ұңғымаға стояк , жұмсақ түтік , вертлюг
және жуу құбыры тізбегі арқылы айдалады, ал шайылған құм жоғарыға жуу
құбыры мен шеген тізбегі арасындағы айналмалы кеңістік бойымен тройник
арқылы шығарылады. Фонтанды ұңғымаларды жуу барысында лақтыру болған
жағдайда ұңғыма сағасындағы фланецпен жылдам қосу үшін вертлюг пен жуу
құбырының арасына сақтандырғыш ысырмасы (предохранительная задвижка)
орнатылады. Тура жуу кезінде кез-келген дерлік тығыздықтағы тығынның жақсы
шайылуы болады, әсіресе шығу ағысының жылдамдығын көбейту үшін арнайы
саптама (насадка) қолданған кезде. Бұл әдістің жақсартылған нұсқасы таза
суға дейінгі сұйықтықты айдамастан құбырды өсіруге мүмкіндік беретін
арнайы жуу бүршігін (головка) қолдана отырып, жылдам тура жуу болып
табылады. Процес былай орындалады. Жуу құбырларының жоғарғы муфтасы жуу
бүршігіне жақындаған кезде бұл муфтаның астындағы бүршік корпусына кезекті
сына (вкладыш) қояды да, оған құбырлар кигізеді. Циркуляцияны тоқтатпастан,
вертлюг патрубогын құбырлар тізбегінен шеше бастайды. Қысқа уақытқа кранді
жауып, ал 2-кранды ашады, осы арқылы жуу сұйықтығын қабылдау күбісіне
(приемный чан) ауыстырып қосады. Бұл уақытта вертлюг патрубогын шешуді
аяқтап, содан соң кранді жауып және 5-кранды ашып, сұйықтықты бүршік арқылы
бағыттайды. Кезекті құбыр немесе звено өсіруге дайын болған кезде,
циркуляцияны уақытша тоқтатады (кран 5-ті жабады, 2-кранды ашады), бүршік
қақпағын шешеді, құбырды өсіреді және кран арқылы қалыпты жууды қайтадан
бастайды. Тура және үздіксіз дерлік жуу осылай орындалады.
Өндірісте жоғары көтерілетін ағыстың шығару мүмкіндігін көбейту
мақсатында кері жууды қолданады. Жуу сұйықтығын шеген құбырлары мен жуу
құбырлары арасындағы айналмалы кеңістікке айдайды, жоғары көтерілетін ағыс
жуу құбырлары, олардың төбесіндегі тройник және түтік арқылы бағытталады.
Бұл жерде жуу вертлюгінің керегі жоқ, бірақ ұңғыма сағасы
герметизацияланған болуы керек. Герметизация муфталы жуу құбырларын
өткізуді қамтамасыз ететін шегендеуші тізбек фланеціндегі сальник
қондырғысымен орындалады. Кері жуу кезінде тура жуумен салыстырғанда жуу
сұйықтығының бірдей шығынында жоғарыға көтерілетін ағыстың үлкен
жылдамдығына қол жеткізіледі, бұл құмның үлкен фракцияларын шығаруға
мүмкіндік береді.
Тура және кері жуулардың артықшылықтарын қолдану үшін және олардың
кемшіліктерін жою үшін жуудың қиыстырылған (комбинированный) түрін
қолданады. Бұл әдісте жуу сұйықтығының циркуляция бағытын сағалық байлаудың
сәйкес ысырмаларын ашу және жабу арқылы периодты өзгертеді. Тығынды шаю
үшін тура жууды қолданады; шайылған құмды шығару үшін циркуляцияны кері
жууға ауыстырады. Жуудың қиыстырылған түрінде кері жуудың барлық жабдықтары
циркуляция бағытын ауыстыру үшін сағалық байлаудың кейбір өзгертілген
күйінде сақталады.
Жуу сұйықтығының циркуляциясы үшін ұңғымада НГ-80 сорабы бар ПА 8-80
күшті жуу агрегатын қолданады.
Жуу сұйықтығы ретінде мұнай, су, эмульсиялар, кейде сазды ерітінділер
қолданылады. Көбінесе оңай табылатын сұйықтық – су қолданылады.
3. Арнайы бөлім
3.1. Ұңғымада парафин шөгінділерінің пайда болуымен күресу шараларын
талдау
Мұнай өндіру өнеркәсібінде еңбек өнімділігін төмендететін
факторлардың бірі көтеру құбырларының, шығу желілерінің, тораптардың,
кәсіби мұнай желілерінің және сиымдылық ыдыстарының, сонымен қатар
парафинді мұнайды өндіру кезінде ұңғыма түбінде парафин қатып қалу болып
табылады.
Бұл жағдайларда ұңғымаларды қалыпты пайдалану кезінде
парафинсіздендіру жұмыстарын жүргізбей мүмкін емес, соның әсерінен бір
ұңғымаға қызмет етуге кететін жұмыс күшінің меншікті шығыны көбейеді.
Осыдан ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz