Дүние жүзінің жеңіл өнеркәсібінің қазіргі жағдайын, даму қарқынын, экономикаға қосар үлесін анықтау, жеңіл өнеркәсіптің дамуына кедергі негізгі мәселелерді қарастыру
КІРІСПЕ
І Жеңіл өнеркәсіп түсінігі, орналасуына әсер етуші факторлар
1.1 Жеңіл өнеркәсіп саласына экономикалық . географиялық сипаттама
1.2 Жеңіл өнеркәсіптің орналасуына әсер етуші факторлар
ІІ Дүние жүзі елдеріндегі жеңіл өнеркәсіптің қазіргі жағдайы
2.1 Жеңіл өнеркәсіп саласының әлем елдері экономикасындағы рөлі
2.2 Әлемнің жекелеген елдеріндегі жеңіл өнеркәсіптің жай.күйі
2.3 Қазақстан Республикасының жеңіл өнеркәсіп саласының қазіргі жағдайы
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
І Жеңіл өнеркәсіп түсінігі, орналасуына әсер етуші факторлар
1.1 Жеңіл өнеркәсіп саласына экономикалық . географиялық сипаттама
1.2 Жеңіл өнеркәсіптің орналасуына әсер етуші факторлар
ІІ Дүние жүзі елдеріндегі жеңіл өнеркәсіптің қазіргі жағдайы
2.1 Жеңіл өнеркәсіп саласының әлем елдері экономикасындағы рөлі
2.2 Әлемнің жекелеген елдеріндегі жеңіл өнеркәсіптің жай.күйі
2.3 Қазақстан Республикасының жеңіл өнеркәсіп саласының қазіргі жағдайы
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Зерттеу жұмысының өзектілігі: Жеңіл өнеркәсіп басқа салаларымен салыстырғанда әлеуметтік маңызға ие болып отырған бұл сала белгілі бір аймақтағы немесе елдегі тұрғын халықтың сұранысын қамтамасыз ету мақсатында дамиды. Оның дамуындағы басты фактордың бірі - сапалы жұмыс күшінің болуы. Соңғы онжылдықтарда өндіріске ҒТР жетістіктері кеңінен енгізіле бастады.
Қазіргі таңда ғылыми техникалық прогресстің дамуы, жеңіл өнеркәсіптің қарқынды дамуына әсер етуде. Бұл негізгі өнеркәсіп шикізат базалары саласының өзгеруіне және жаңа техника мен технологияны пайдалануға тығыз байланысты. Себебі, жеңіл өнеркәсіптің дамуы ауыл шаруашылық шикізаттарын өндеумен байланысты болып, халықтың тұтыну заттары, яғни мата, түрлі киім түрлеріне деген қажетін қамтамасыз етеді.
Жеңіл өнеркәсіп халық тұтынатын сан түрлі заттарды өндіреді және сонымен еңбек ресурстарын тиімді пайдалануға мүмкіндік туғызатын кез-келген елдің экономикалық дамуына қажетті құрамдас бөлігі болып табылады.
Құрылымы жағынан шартты түрде бірнеше сатылы өндірістен тұрады: шикізат өндірісі (мақта талшығын алу, теріні бастапқы өңдеу); жартылай дайын өнімдер өндірісі (жіп иіру,тоқыма, бояу, елтірі); дайын өнімдер шығару (тігін өндірісі, кілем тоқу, аяқ киім ). Қазіргі кезде әсіресе дайын өнім өндірісі жедел қарқынмен дамуда.
Жеңіл өнеркәсіптің басты ерекшелігі салынған капиталдың жылдам қайтарымдылғы. Өндірістің технологиялық ерекшелігі аз шығын жұмсау арқылы шығарылатын өнім ассортиментінің тез алмастырылатындығы. Ол өз кезегінде өндірістің мобильділігін қамтамасыз етеді.
Жеңіл өнеркәсіптің негізгі саласы – тігін өнеркәсібі болып табылады. Дүние жүзі бойынша оның дамыған аймақтары Шығыс Азия, Оңтүстік Азия, ТМД елдері, Шетелдік Еуропа. Мақта-мата өндірісі бойынша Қытай, Үндістан, Ресей, АҚШ, Жапония, ал химиялық талшық өндірісі негізінен АҚШ, Үндістан, Жапония, Корей Республикасы, Тайвань елдерінде дамыған.
Жеңіл өнеркәсіп өнімдерін өндіру көлемі бойынша Еуропа көш бастап тұр (45 %-дан астам), одан кейін Азия (шамамен 30%) және Америка (шамамен 20%). Елдер арасынан Қытай, Италия, Жапония, Бразилия, АҚШ, Франция,Тайланд, Ұлыбритания, Аргентина.
Зерттеу жұмысының мақсаты: Дүние жүзінің жеңіл өнеркәсібінің қазіргі жағдайын, даму қарқынын, экономикаға қосар үлесін анықтау, жеңіл өнеркәсіптің дамуына кедергі негізгі мәселелерді қарастыру.
Зерттеу жұмысының міндеттері: Жоғарыда аталған мақсатқа сәйкес келесідей міндеттер қойылды:
• Дүние жүзіндегі жеңіл өнеркәсіптің даму тенденцияларын, экономикалық – географиялық сипатына талдау жасау;
• Дүние жүзіндегі жеңіл өнеркәсіптің орналасуына әсер етуші факторларды анықтау;
• Дүние жүзіндегі жеңіл өнеркәсіптің негізгі даму аймақтарына шолу жасау;
• Қазақстандағы жеңіл өнеркәсіп саласының қазіргі жағдайы, оның экономикадағы рөліне тоқталу.
Қазіргі таңда ғылыми техникалық прогресстің дамуы, жеңіл өнеркәсіптің қарқынды дамуына әсер етуде. Бұл негізгі өнеркәсіп шикізат базалары саласының өзгеруіне және жаңа техника мен технологияны пайдалануға тығыз байланысты. Себебі, жеңіл өнеркәсіптің дамуы ауыл шаруашылық шикізаттарын өндеумен байланысты болып, халықтың тұтыну заттары, яғни мата, түрлі киім түрлеріне деген қажетін қамтамасыз етеді.
Жеңіл өнеркәсіп халық тұтынатын сан түрлі заттарды өндіреді және сонымен еңбек ресурстарын тиімді пайдалануға мүмкіндік туғызатын кез-келген елдің экономикалық дамуына қажетті құрамдас бөлігі болып табылады.
Құрылымы жағынан шартты түрде бірнеше сатылы өндірістен тұрады: шикізат өндірісі (мақта талшығын алу, теріні бастапқы өңдеу); жартылай дайын өнімдер өндірісі (жіп иіру,тоқыма, бояу, елтірі); дайын өнімдер шығару (тігін өндірісі, кілем тоқу, аяқ киім ). Қазіргі кезде әсіресе дайын өнім өндірісі жедел қарқынмен дамуда.
Жеңіл өнеркәсіптің басты ерекшелігі салынған капиталдың жылдам қайтарымдылғы. Өндірістің технологиялық ерекшелігі аз шығын жұмсау арқылы шығарылатын өнім ассортиментінің тез алмастырылатындығы. Ол өз кезегінде өндірістің мобильділігін қамтамасыз етеді.
Жеңіл өнеркәсіптің негізгі саласы – тігін өнеркәсібі болып табылады. Дүние жүзі бойынша оның дамыған аймақтары Шығыс Азия, Оңтүстік Азия, ТМД елдері, Шетелдік Еуропа. Мақта-мата өндірісі бойынша Қытай, Үндістан, Ресей, АҚШ, Жапония, ал химиялық талшық өндірісі негізінен АҚШ, Үндістан, Жапония, Корей Республикасы, Тайвань елдерінде дамыған.
Жеңіл өнеркәсіп өнімдерін өндіру көлемі бойынша Еуропа көш бастап тұр (45 %-дан астам), одан кейін Азия (шамамен 30%) және Америка (шамамен 20%). Елдер арасынан Қытай, Италия, Жапония, Бразилия, АҚШ, Франция,Тайланд, Ұлыбритания, Аргентина.
Зерттеу жұмысының мақсаты: Дүние жүзінің жеңіл өнеркәсібінің қазіргі жағдайын, даму қарқынын, экономикаға қосар үлесін анықтау, жеңіл өнеркәсіптің дамуына кедергі негізгі мәселелерді қарастыру.
Зерттеу жұмысының міндеттері: Жоғарыда аталған мақсатқа сәйкес келесідей міндеттер қойылды:
• Дүние жүзіндегі жеңіл өнеркәсіптің даму тенденцияларын, экономикалық – географиялық сипатына талдау жасау;
• Дүние жүзіндегі жеңіл өнеркәсіптің орналасуына әсер етуші факторларды анықтау;
• Дүние жүзіндегі жеңіл өнеркәсіптің негізгі даму аймақтарына шолу жасау;
• Қазақстандағы жеңіл өнеркәсіп саласының қазіргі жағдайы, оның экономикадағы рөліне тоқталу.
1. В.П.Желтиков «Экономическая география» высшее образование Феникс Ростов- на –Дону 2004 г
2. Краткий географический словарь. EdwART. 2008.
3. Лёгкая промышленность — статья из Большой советской энциклопедии
4. География. Современная иллюстрированная энциклопедия. — М.: Росмэн. Под редакцией проф. А. П. Горкина. 2006.
5. Ю. Г. Липец , В. А.Пуляркин «География мирового хозяйства» Владос 1999 г
6. В.П. Максаковский «Экономическая и социальная география мира» 1993г
7. Уикипедия ашық энциклопедиясы. www.wikipedia.org
8. А.Г.Хрущев «География промышлености СССР» Москва 1990г
9. Интернет ресурсы http://fb.ru/article//
10. Гаджаев А. И. Промышленная политика Турции в области промышленности. Проблемы современной экономики (2008).
11. Гачечиладзе Реваз. Турция. — Москва: Мысль, 1983. — 125 с.
12. Статьи / БИЗНЕС и ЭКОНОМИКА Турции / Справочник по экономике Турции.Интернет портал.
13. Петров Ю. Российская экономика в начале ХХ века, Москва 2000г
14. Пояснительная Записка к Плану мероприятий по развитию легкой промышленности на 2006—2008 годы (Минпромэнерго России)
15. Российский статистический ежегодник, 2004 : стат. сб. / Федер. служба гос. статистики; редкол. В. Л. Соколин. — М.: Федер. служба гос. статистики, 2004. — 727 с. —ISBN 5-89476-152-Живетин В. В.
16. Состояние и перспективы развития текстильной и лёгкой промышленности // Промышленность России. — 2000. — № 6.
17. "Жеңіл өнеркәсіп өнімдерінің қауіпсіздігіне қойылатын талаптар" "Техникалық реттеу туралы " заңы.
18. Давильбекова Ж.Х. "Промышленность Казахстана: опыт, проблемы, прогноз"Алматы - 2008.
19. www.kaz.stat.kz Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі
20. Промышленность и строительство РК." Агентство РК по статистике. Алматы-2009.
21. "Промышленность РК" Агентство РК по статистике. Алматы-2010. 46-50 стр.
2. Краткий географический словарь. EdwART. 2008.
3. Лёгкая промышленность — статья из Большой советской энциклопедии
4. География. Современная иллюстрированная энциклопедия. — М.: Росмэн. Под редакцией проф. А. П. Горкина. 2006.
5. Ю. Г. Липец , В. А.Пуляркин «География мирового хозяйства» Владос 1999 г
6. В.П. Максаковский «Экономическая и социальная география мира» 1993г
7. Уикипедия ашық энциклопедиясы. www.wikipedia.org
8. А.Г.Хрущев «География промышлености СССР» Москва 1990г
9. Интернет ресурсы http://fb.ru/article//
10. Гаджаев А. И. Промышленная политика Турции в области промышленности. Проблемы современной экономики (2008).
11. Гачечиладзе Реваз. Турция. — Москва: Мысль, 1983. — 125 с.
12. Статьи / БИЗНЕС и ЭКОНОМИКА Турции / Справочник по экономике Турции.Интернет портал.
13. Петров Ю. Российская экономика в начале ХХ века, Москва 2000г
14. Пояснительная Записка к Плану мероприятий по развитию легкой промышленности на 2006—2008 годы (Минпромэнерго России)
15. Российский статистический ежегодник, 2004 : стат. сб. / Федер. служба гос. статистики; редкол. В. Л. Соколин. — М.: Федер. служба гос. статистики, 2004. — 727 с. —ISBN 5-89476-152-Живетин В. В.
16. Состояние и перспективы развития текстильной и лёгкой промышленности // Промышленность России. — 2000. — № 6.
17. "Жеңіл өнеркәсіп өнімдерінің қауіпсіздігіне қойылатын талаптар" "Техникалық реттеу туралы " заңы.
18. Давильбекова Ж.Х. "Промышленность Казахстана: опыт, проблемы, прогноз"Алматы - 2008.
19. www.kaz.stat.kz Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі
20. Промышленность и строительство РК." Агентство РК по статистике. Алматы-2009.
21. "Промышленность РК" Агентство РК по статистике. Алматы-2010. 46-50 стр.
КІРІСПЕ
Зерттеу жұмысының өзектілігі: Жеңіл өнеркәсіп басқа салаларымен салыстырғанда әлеуметтік маңызға ие болып отырған бұл сала белгілі бір аймақтағы немесе елдегі тұрғын халықтың сұранысын қамтамасыз ету мақсатында дамиды. Оның дамуындағы басты фактордың бірі - сапалы жұмыс күшінің болуы. Соңғы онжылдықтарда өндіріске ҒТР жетістіктері кеңінен енгізіле бастады.
Қазіргі таңда ғылыми техникалық прогресстің дамуы, жеңіл өнеркәсіптің қарқынды дамуына әсер етуде. Бұл негізгі өнеркәсіп шикізат базалары саласының өзгеруіне және жаңа техника мен технологияны пайдалануға тығыз байланысты. Себебі, жеңіл өнеркәсіптің дамуы ауыл шаруашылық шикізаттарын өндеумен байланысты болып, халықтың тұтыну заттары, яғни мата, түрлі киім түрлеріне деген қажетін қамтамасыз етеді.
Жеңіл өнеркәсіп халық тұтынатын сан түрлі заттарды өндіреді және сонымен еңбек ресурстарын тиімді пайдалануға мүмкіндік туғызатын кез-келген елдің экономикалық дамуына қажетті құрамдас бөлігі болып табылады.
Құрылымы жағынан шартты түрде бірнеше сатылы өндірістен тұрады: шикізат өндірісі (мақта талшығын алу, теріні бастапқы өңдеу); жартылай дайын өнімдер өндірісі (жіп иіру,тоқыма, бояу, елтірі); дайын өнімдер шығару (тігін өндірісі, кілем тоқу, аяқ киім ). Қазіргі кезде әсіресе дайын өнім өндірісі жедел қарқынмен дамуда.
Жеңіл өнеркәсіптің басты ерекшелігі салынған капиталдың жылдам қайтарымдылғы. Өндірістің технологиялық ерекшелігі аз шығын жұмсау арқылы шығарылатын өнім ассортиментінің тез алмастырылатындығы. Ол өз кезегінде өндірістің мобильділігін қамтамасыз етеді.
Жеңіл өнеркәсіптің негізгі саласы - тігін өнеркәсібі болып табылады. Дүние жүзі бойынша оның дамыған аймақтары Шығыс Азия, Оңтүстік Азия, ТМД елдері, Шетелдік Еуропа. Мақта-мата өндірісі бойынша Қытай, Үндістан, Ресей, АҚШ, Жапония, ал химиялық талшық өндірісі негізінен АҚШ, Үндістан, Жапония, Корей Республикасы, Тайвань елдерінде дамыған.
Жеңіл өнеркәсіп өнімдерін өндіру көлемі бойынша Еуропа көш бастап тұр (45 %-дан астам), одан кейін Азия (шамамен 30%) және Америка (шамамен 20%). Елдер арасынан Қытай, Италия, Жапония, Бразилия, АҚШ, Франция,Тайланд, Ұлыбритания, Аргентина.
Зерттеу жұмысының мақсаты: Дүние жүзінің жеңіл өнеркәсібінің қазіргі жағдайын, даму қарқынын, экономикаға қосар үлесін анықтау, жеңіл өнеркәсіптің дамуына кедергі негізгі мәселелерді қарастыру.
Зерттеу жұмысының міндеттері: Жоғарыда аталған мақсатқа сәйкес келесідей міндеттер қойылды:
* Дүние жүзіндегі жеңіл өнеркәсіптің даму тенденцияларын, экономикалық - географиялық сипатына талдау жасау;
* Дүние жүзіндегі жеңіл өнеркәсіптің орналасуына әсер етуші факторларды анықтау;
* Дүние жүзіндегі жеңіл өнеркәсіптің негізгі даму аймақтарына шолу жасау;
* Қазақстандағы жеңіл өнеркәсіп саласының қазіргі жағдайы, оның экономикадағы рөліне тоқталу.
Зерттеу жұмысының объектісі: Дүние жүзінің жеңіл өнеркәсібі.
Зерттеу жұмысының құрылымы: Курстық жұмыс кіріспеден, екі тараудан, тарау өз ішінде бөлімдерден, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Зерттеу жұмысының әдісі: Салыстырмалы - аналитикалық, экономикалық-статистикалық, сызбалы талдау, топтастыру, жүйелеу әдістері қолданылды.
І Жеңіл өнеркәсіп түсінігі, орналасуына әсер етуші факторлар
1.1 Жеңіл өнеркәсіп саласына экономикалық - географиялық сипаттама
Жеңіл өнеркәсіп халық тұтынатын сан түрлі заттарды өндіреді және сонымен еңбек ресурстарын тиімді пайдалануға мүмкіндік туғызатын елдің экономикалық дамуына қажетті құрамдас бөлігі болып табылады. Жеңіл өнеркәсіптің де дамуы ауыл шаруашылық шикізаттарын өндеумен байланысты болып, халықтың тұтыну заттары, яғни мата, түрлі киім түрлеріне деген қажетін қамтамасыз етеді. Жеңіл өнеркәсіп салаларына тігін, трикотаж, былғары-аяқ киім, тоқыма, мех, фарфор-фаянс салалары жатады. Жеңіл өнеркәсіп салаларында да тамақ өнеркәсібі сияқты әйелдер еңбек ресурсы басым болып келеді.
Жеңіл өнеркәсіп салалары шикізат көзі және тұтыну аудандарына бағдарлануына қарай үш топқа бөлінеді.
1. Бір мезгілде әрі шикізат, әрі тұтынушыға бағдарланатын салалар, яғни жүн, жібек, мақта-мата, трикотаж өндірістері.
2. Тұтынушыға бағдарланатын салалар, оған тігін және аяқ киім жатады.
3. Шикізатқа бағдарланатын салалар, оған былғары, зығыр талшығы өндірістері.
Жеңіл өнеркәсіптің дамуында:
* химиялық талшықтардан өндірілетін маталар өндірісін төмендету;
* дамушы елдер тігін өнеркәсібінің даму үлесінің кең етек алуы;
* өндірілетін өнімдердің ассортиментін кеңейту сияқты белгілі тенденциялар қалыптасқан.
Жеңіл өнеркәсіп- өнеркәсіптің ірі саласы. Жеңіл өнкересіп халық тұтыну тауарларын өндіретін бірнеше өңдеуші салалардың жиынтығы болып табылады. Басқа өндіріс салаларына қарағанда жеңіл өнеркәсіп ауыл шаруашылығы шикізаттарын өңдеуші салалармен тығыз байланысты.
Жеңіл өнеркәсіптің өндірістік процесіне шикізатты алғашқы өңдеу, дайын өнімді шығару кіреді.
Жеңіл өнеркәсіп өнімдері көптеген қосымша өнеркәсіп салаларында қолданылады. Жеңіл өнеркәсіптің жартылай фабрикаттары басқадай өнеркәсіп өнімдерін шығаруда негіз болып табылады. Жеңіл өнеркәсіп өнімдері жиһаз, авиация және автомобиль өнеркәсібінде, ауыл шаруашылығында, көлік, денсаулық сақтау саласында қолданылады.
Қазіргі таңда жеңіл өнеркәсіп әр мемлекет экономикасының ірі құрамдас бөлігі болып табылады. Эксперттердің пайымдауынша дүние жүзінде жеңіл өнеркәсіпті әрі қарай дамытуда басты назар өнімнің сапасын және ассортиментін кеңейту, оның жаңа түрлерін игеру және халықтың сұранысана орай өнім шығарылымын арттыру болып отыр.
Машина жасау
Тоқыма өндірісінің қалдықтары, техникалық маталар
Машианалар, құрал-жабдықтар
Машина дөңгелектеріне арнайы (корд) маталар
Целлюлоза- қағаз өнеркәсібі
Жеңіл өнеркәсіп
Мақта, зығыр, жүн, мал-жануарлар терілерін алғашқы өңдеу өнімдері
Химия өнеркәсібі
Теріні алмастырғыштар, жасанды және синтетикалық талшықтар, бояулар
Техникалық маталар
Агроөндіріс кешені салалары
-
1-сурет. Жеңіл өнеркәсіптің өндірістік байланыстары
Жеңіл өнеркәсіпті дамытудағы басты тенденция - өнімнің сапасын жақсарту және шығарылатын өнім ассортиментін кеңейту. Ол - өз кезегінде жаңа мата түрлерін, аяқ киімдердің заманауи моделдері мен фасондарын, тігін және тоқыма бұйымдарын шығару, сапалы және ашық реңкі бояғыштар, жоғары сапалы химиялық сіңіргіштерді қолдану.
Жеңіл өнеркәсіптің басты ерекшелігі салынған капиталдың жылдам қайтарымдылғы. Өндірістің технологиялық ерекшелігі аз шығын жұмсау арқылы шығарылатын өнім ассортиментінің тез алмастырылатындығы. Ол өз кезегінде өндірістің мобильділігін қамтамасыз етеді.
Шикізатты алғашқы өңдеу сатысында жеңіл өнеркәсіп шаруашылығымен тығыз байланысты болады. Жеңіл өнеркәсіп базасына ауыл шаруашылығы тауарларымен бірге химия өнеркәсібінің жасанды және синтетикалық материалдары (жасанды жібек және былғары, химиялық талшық, синтетикалық каучук) құрайды.
Жеңіл өнеркәсіп кәсіпорындарының орналасуына тұтынушылық (аяқкиім, тігін) және шикізаттық, еңбек ресурстарының болуы әсер етеді.
Өнеркәсіптің басқа салаларымен салыстырғанда әлеуметтік маңызға ие болып отырған бұл сала белгілі бір аймақтағы немесе елдегі тұрғын халықтың сұранысын қамтамасыз ету мақсатында дамиды. оның дамуындағы басты факторлардың бірі- сапалы жұмыс күшінің болуы. Соңғы онжылдықтарда өндіріске ҒТР жетістіктері кеңінен енгізіле бастады.
Құрылымы жағынан жеңіл өнеркәсіп:
* шикізат өндірісі (мақта талшығын алу, теріні бастапқы өңдеу);
* жартылай дайын өнімдер өндірісі (жіп иіру, тоқыма, бояу, елтірі);
* дайын өнімдер шығарыу (тігін өндірісі, кілем тоқу, аяқкиім) сияқты бірнеше сатылы өндірістен тұрады.
Жеңіл өнеркәсіпке зығырды, кендірді, жүнді, жібек пен мақтаны бірінші өңдеуден өткізетін мата шығаратын кәсіпорындар, тері зауыттары және халықтың мұқтажына қажетті тауарлар өндіретін фабрикалар жатады.
Бұл салада негізгі атмосфераны ластайтын көздер электролиз ванналары, шикізат тиетін және түсіретін жерлер оларды майдалайтын иірмендер, араластырғыштар, кептіретін барабандар, темір және де басқа металл бұйымдарын тегістеп өңдейтін станоктар, тоқитын және жүн түтетін машиналар, аң мен мал терілерін арнайы өңдейтін аспаптар мен бояйтын жабдықтар.
Жеңіл өнеркәсіп кәсіпорындарының ауаға шығаратын заттары күкірт диоксиді, көміртек, азот, ваннадий оксидтері, бензин, этилацетат, бутилацетат, ацетон, бензол, толуол, аммиак, күкіртті сутек, басқа да әр түрлі қосылыстар мен қалдықтар.
Бұл сала негізгі негативтік әсерді су обьектілеріне тигізеді. Әсіресе улы заттар мен мөлшерде тоқыма фабрикалары мен комбинаттарынан және тері илейтін үрдістерден шығады. Тоқыма өнеркәсібінен тасталатын ағынды суларда, қалқыған заттар, сульфаттар, хлоридтер, фосфор мен азот қосылыстары нитраттар, беттік активті заттар, темір, мырыш, никель, хром кездеседі. Тері өнеркәсібінің ағынды суларында азоттың қосылыстары фенол, синтетикалық беттік активті заттар, майлар, хром, алюминий, күкіртті сутек, метанол, формальдегид болады. Жанама өнімдер мен қалдықтарды қосымша өңдеп, пайдалы қолдану мәселелері шешілмей, зауыттың маңайындағы экологиялық қалыптасқан жағдайының жөнделуі мүмкін емес.
Жеңіл өнеркәсіп өнімдерінің қауіпсіздігіне қойылатын талаптар
Былғары және былғары-галантерея бұйымдарының қауіпсіздігіне қойылатын талаптар.
Аяқ киім мына механикалық, биологиялық және химиялық қауіпсіздік көрсеткіштерімен:
1) механикалық - аяқ киімнің төменгі бөліктерінің, өкшесінің дайындама жіп тігістерінің бекітілу беріктігі, пішін өзгерісі көрсеткіштерімен; спорттық аяқ-киім - ұлтанның көп мәрте иілуге шыдамдылығы ұлтанның соққыға беріктігі, бекітілу тұстарының беріктігі көрсеткіштерімен;
2) биологиялық - бұйымның физикалық қасиеттерінің көрсеткіштерімен (иілгіштігі, су өткізбеушілігі);
3) химиялық - модельді ауа соғатын ортасына және сулы ортаға денсаулыққа қауіпті химиялық заттардың шекті бөлінуімен, материалдар бояуларының құрғақ және ылғалды үйкелуге, терлеу әсеріне беріктігімен сипатталады.
Аяқ киімнің мынадай қауіпсіздік көрсеткіштері айқындалады:
күнделікті киетін, модельді, спорттық және үйде киетін аяқ киім-ұлтанның және төменгі бөліктерінің бекітілу беріктігі;
күнделікті киетін, модельді және үйде киетін -- өкшенің бекітілу беріктігі;
күнделікті киетін, модельді, үйде және жолда киетін -- иілгіштігі;
спорттық - ұлтанның көп мәрте иілуге төзімділігі;
спорттық - ұлтанның соққыға беріктігі және бекітілу тұстарының беріктігі;
резеңке, полимер, резеңке-тоқыма және полимер-тоқыма - су
өткізбеушілігі.
Аяқ киім аяққа ыңғайлы болуы тиіс. Аяқ киім дайындауға арналған қалыптар, өкшені, аяқ киім бөліктерін бекіту әдістері мен беріктігі, аяқ киімнің иілгіштігі, табан ұшы мен өкшесінің майысу шамасы аяқ киімнің нақты түрлеріне арналған қолданыстағы нормативтік құжаттарға сәйкес болуға тиіс. Қолданылатын материалдардың сапасы аяқ киімнің иілгіштігін қамтамасыз етеді. Өкшесі төмен аяқ киімнен басқа, табан жиынтығын ұстау үшін міндетті түрде супинатор (өкшелік) болуы тиіс.
Аяқ киім астары бөліктерінің бояуы құрғақ, ылғалды үйкелу және терлеу әсеріне төзімді болуы тиіс.
Үйде және жағажайда киетін аяқ киім материалынан бөлінетін зиянды заттардың бөлінуін бақылау сулы ортада, аяқ киімнің қалған түрлерін ауа соғатын ортада жүргізіледі.
Сулы орта мен ауа соғатын ортадағы дәлдік индексі 120%-дан артық болмауы қажет.
Былғары-галантерея бұйымдардың қауіпсіздігі мына:
1) тұтқалары мен иықтық белдіктердің ажырату жүктемесі - механикалық көрсеткіштермен.
2) денсаулыққа зиянды химиялық заттардың модельді ауа соғатын ортаға және сулы ортада шекті бөлінуі химиялық көрсеткіштермен сипатталады.
+ Былғары-галантерея бұйымдары бөліктерінің бояуы құрғақ, ылғалды үйкелу және терлеу әсеріне орнықты болуға тиіс.
+ Былғары-галантерея бұйымдарының материалдарынан зиянды заттардың бөлінуін бақылау ауа ортада жүргізіледі.
+ Ауа соғатын ортадағы дәлдік индексі 120 %-дан аспауға тиіс.
Тоқыма және трикотаж материалдардың және олардан жасалатын бұйымдардың қауіпсіздігіне қойылатын талаптар
Тоқыма және трикотаж материалдардың және олардан жасалатын бұйымдардың (бұдан әрі - киім және бұйым; тігін және трикотаж бұйымдар) биологиялық және химиялық қауіпсіздігін сипаттайтын көрсеткіштер олардың функционалдық мақсатына қарай белгіленеді.
Киім мақсатына қарай: бірінші, екінші және үшінші қабаттағы киімдерге бөлінеді.
Бірінші қабаттағы киімдерге адам терісімен тікелей жанасатын киімдер жатады. Осы топқа бұйымның мынадай түрлері жатады: жайма бұйымдары (жайма, іш-киім және асхана жаймасы); корсеттік және суға шомылу бұйымдары; бас киімдер (жазғы); шұлық-ұйық бұйымдары; бет орамалдар мен басқа тартатын орамалдар.
Екінші қабаттағы киімдерге адамның терісімен шектеулі жанасатын бұйымдар жатқызылады. Аталған топқа көйлек-кеудеше, костюм (астарсыз), шалбар және жейде ассортименті мен көрсетілген ассортименттің ерлерге және әйелдерге арналған трикотаж бұйымдары жатады.
Үшінші қабаттағы бұйымдарға екінші қабат киімінің үстінен киюге арналған бұйымдар, оның ішінде пальто, қысқа пальто, күрте, плащ, костюм (астары бар) жатады.
Тоқыма және трикотаж материалдардан жасалған киімдер мен бұйымдардың қауіпсіздігі өнімнің түріне қарай белгіленген химиялық және физикалық-химиялық қасиеттері көрсеткіштерінің кешенімен (бояудың беріктігі, ылғал тартқыштығы, ауа өткізушілігі, үлестік электрлік қарсылығы, құрамында формальдегидтің және басқалардың болуы) сипатталады.
Тоқыма және трикотаж материалдары мен олардан жасалған бұйымдар мақсатына, функционалдығы мен физикалық-химиялық әсерлерге орнықтылығына қарай өнімнің нақты түріне арналған қолданыстағы нормативтік құжаттарға сәйкес келуі тиіс.[1.2.3]
1.2 Жеңіл өнеркәсіптің орналасуына әсер етуші факторлар
Өндірістің ең маңызды салаларының бірі жеңіл өнеркәсіп болып саналады. Саланың айрықша деңгейі халықтық тұтыну тауарларын өндіруге бағытталған. Жеңіл өнеркәсіп салаларына тігін, трикотаж, былғары аяқ-киім,тоқыма, мех, фарфор-фаянс салалар жатады. Жеңіл өнеркәсіп бөліміне өндіргіш өнеркәсіп салаларынан Б - тобының өнімдерінен 25 пайызы келеді.
Жеңіл өнеркәсіптің территориялық ұйымы тұтыну және шикізат факторларына тығыз байланысты. Осы факторлардың әрқайсысы өндіру сатысына және техника - экономикалық ерекшеліктеріне қарай әртүрлі әсер етеді. Салалық және тұтынушылық факторлардан басқа сол және басқа территориялардың жұмыс күшімен қамтамасыз етілуі үлкен мәнге ие болады. Жеңіл өнеркәсіп салаларындағы негізгі жұмыс күші болып әйелдер екенін айта кеткен жөн.
Алғашқы өндірістен өткізетін өнеркәсіптерде шикізат қалдықтары едәуір көп (30-40% шығатын шикізаттың салмағынан) сондықтан шикізат базаларына тартылады. Түкті мәдени дақылдарды өсіретін жерде алғашқы өндірістен өткізеді, ал жануарлардан алатын шикізатты алғашқы өңдеуден шикізат базасынан алыста өндіреді. Жүнді алғашқы өңдеуден тасымалдау кезінде де өткізуге болады, егер су және отынмен қамтамасыздандырылса. Тері өнеркәсіптерін жануарлар базасында сондай ақ етті пайдалану орталықтарында орналастыруға болады.
Жеңіл өнеркәсіпті орналастыруға (соның ішінде оның негізгі саласы - тоқыма саласы) ғылыми - техникалық төңкеріс үлкен әсерін тигізеді. Бұл әсіресе тоқыма өндірісінің құрамына және шикізат базасының өзгеруінен байқалады.
Табиғи талшық ақырындап химиялық талшықпен алмасуда. Өйткені, химиялық талшық өндіру жеңіл және шығыны аз болып келеді. Маталардың көп бөлігі табиғи және химиялық талшықтырдың қоспасынан жасалады.
Былғары өндірісінде маңызды орынды жасанды тері алады, өйткені табиғи тері қымбат шикізат және табиғи теріні өндірісте пайдалануға мүмкіндіктер жоқ.
Экономикалық жағынан дамыған елдерде жеңіл өнеркәсіп кәсіпорындары жер жерде ірі қалаларда да, сондай-ақ шағын және тіптен ауылдық елді мекендерде орналастырылады. Дамушы елдер үшін ауылдық өндіріс, оның ішінде үйде өндіру ерекше маңызды мәнге ие. Бұл ретте өндірілетін өнім тіптен экспортталады да (кілемдер, зергерлік бұйымдар және т.с.с.).
Шикізат базасы ретінде жеңіл өнеркәсіп үшін органикалық синтезді өзінің орналасу шарттарын өндіру жеке аудандарда күрт өзгерді. Шикізатты алғашқы өндіруге қарағанда дайын өнімді өндіру өнеркәсібін орналастыру қиынырақ болып сипатталады. Орналасу нұсқаларын қараған кезде көбіне шикізат, тұтыну және еңбек ресурстары факторларына қарайды.
Басты рөлде еңбек ресурстары факторы болып есептеледі, өйткені жеңіл өнеркәсіп өндірісінің саласы ең жұмысы көп сала ретінде қарастырылады. Сонымен қатар халық дайын өнімді тұтынушы болып саналады. Осылайша еңбек ресурсымен қамтамасыз етілген аудандар жеңіл өнеркәсіп өнімін жаппай пайдаланады және сонымен бірге өнеркәсіптерді орналастыру үшін қолайлы шарттар жасайды.
Соңғы жылдары әлемнің жеңіл өнеркәсіп кәсіпорындарының орналастырылуына шешуші рөлді, әсіресе, кең тұтынылатын бұқаралық өнім шығаратын салаларда өндіріс технологиясының деңгейі емес, жұмысшы күшінің құны (еңбектің арзандығы) басты фактор саналып отыр. Өндірістердің жаңа индустриалды елдерде және басқа да дамушы елдерде күн өткен сайын көбірек шоғырлануы дәл осымен түсіндіріледі. Жеңіл өнеркәсіп өнімдерін өндірудегі дамушы елдердің үлесі жалпы алғанда айтарлықтай (40-45%-ға дейін) артты.
Бірақ жеңіл өнеркәсіптің осындай қымбат, ерекше сәнді тауарлары шығарылатын шағын салалары және өндірістері бар. Осыған ұқсас кәсіпорындар экономикалық жағынан дамыған елдердің (сәнді заңдастырушылардың) мамандануы болып табылады. Солай бола тұрса да, бұл салада да өндірістердің дамушы елдерге орын ауыстыруы (әсіресе, зергерлік, тері, кілем, фарфор өнеркәсібі саласында) байқалуда.
Жеңіл өнеркәсіп шаруашылық кешенінің көптеген салаларымен тығыз өндірістік байланыста болады. Ауыл шаруашылығы өсімдіктің (мақта, зығыр, кендір талшығы, кендір жіп, қарасора) және жануарлар (қой, қозы және түйе жүндері мен терілері) тұт жібек құрта шикізаттарымен; машина жасау - станоктар және жабдықтармен; химия өнеркәсібі қолдан жасалған талшықтармен және синтетикалық терімен және де тұрақты бояғыш заттарымен қамтамасыз етеді.
Өз кезегінде жеңіл өнеркәсіп өнімдері авиациялық және автомобильдік өндірісте, жиһаз, металлургиялық, химиялық және шаруашылық салаларында қолданысын табады. Жеңіл өнеркәсіп облыс орталығы Қостанай қаласында үлкен функцияны атқарады.
Бұл сала көп еңбекті қажет етеді, сондықтан жеңіл өнеркәсіптің орналасу факторларының ең басымдысы еңбек ресурстарымен қамтамасыз етілуі болып табылады (көбіне әйел еңбегі).
Басқа факторлардың арасында орналасудың мәні технологиялық өндірістік сатысына байланысты шикізат және тұтынушылық болып табылады.
Тұтынушылық фактор мақта - мата, жүнді, жібек, талшықты кендір және тоқыма сонымен қатар аяқ киім және тігін өнеркәсіптерінің орналасуына себеп болды. Өйткені шикізатты тасымалдау одан алынатын дайын өнімге қарағанда арзанырақ түседі.
Шикізат факторы ауыл шаруашылық шикізатының бірінші өндірімі өнеркәсіптің орналасуына әсерін тигізеді. Осылайша мақта шикізатын өндірген кезде 35-40% талшықты мақта өндіріледі, ал өсімдіктен зығыр талшығының шығуы 30-35% құрайды. Зығыр талшығы тасымалдануды аз қажет ететін шикізат көзіне жатады. Жүннің алғашқы өңделуі дайындау аудандарында жасалынады, өйткені шикізат алған кезде көп ластану болады.
Жеңіл өнеркәсіп салалары құрамынан мыналарды шығарады:
oo тоқыма өзіне қосатын салаларымен мақта - мата, зығыр, жүн, жібек; алғашқы өңдеуден өткен зығыр және жүн; киіз шеберханасы; тоқыма галантерейлік өндіріс;
oo тігін;
oo былғары, аң терісі және аяқ киім салалары.
Шаруашылықтың барлық саласын жаулап алған экономикалық дағдарыстың ең көп бөлігі жеңіл өнеркәсіптің дамуына кері әсерін тигізді. Өндіріс көлемінің түсуі барлық салаларда байқалады, соның ішінде тоқыма өндірісінде бұл жағдай қатты байқалады.
Техникалық жабдықтаудың әлсіздігі, жеңіл өнеркәсіп өнімдерінің сапасының өсуі бәсекелесуге жарамай қалды. Жаңа жабдықтарды шығару үшін қазіргі уақытта жеңіл өнеркәсіптің әр саласында көптеген факторлар әсер етеді. Солардың бірі болып машиналардың типтері мен түрлерінің көп болуы.
Жеңіл өнеркәсіп саласында техникалық және технологиялық артта қалу жағдайын атап кету жөн. Өнеркәсіп орындарының қиын қаржылық жағдайы жаңа технологияларды еңгізу үшін күштері жетпейді. Негізгі қорлары мен техника - технологиялық жабдықтарының жаңаруысыз әрі қарай дамуы мүмкін емес.
Жеңіл өнеркәсіптің әрі қарай төмендеуі ішкі және сыртқы факторларының әсерінен болады.
Жеңіл өнеркәсіптің өрістеуіне кері әсер ететін сыртқы факторлар:
+ Өнеркәсіптер, ғылымдар және инженерлік ұйымдар арасындағы дәстүрлі байланыстардың бұзылуы және шикізат көздері мен материалдардың сатып алу және дайын өнімдерді өткізу қиыншылықтары.
+ Алдында өнеркәсіптің ғылыми - техникалық потенциалын қадағалап тұратын ұйымдардың жоғалуы, өнім мен өндірістің техникалық деңгейі.
+ Өнеркәсіптің техникалық жаңаруына және қайтадан қарулануына жол бермейтін ауыр қаржылық жағдайы.
+ Массалық сұранысы бар арзан тауарлардың өндірісіне инвесторлардың қызықпаушылығы.
+ Ішкі нарықты керекті деңгейде қорғамаушылығы.
+ Қаржыландырылған және де демпигтік бағамен өткізілген тауарлардың массалық бақылаусыз әкелінуі.
+ Материалдардың электроэнергетикалық, транспорттық қызметтің бағасының өсуі, отандық өнімінің бағасының жоғары болуы.
+ Жеңіл өнеркәсіптің өрістеуіне кері ішкі факторлардың да әсері бар:
+ Техникалық және технологиялық өндірістің деңгейі төмен болуына байланысты, шығарылған өнімнің бәсекеге қабілетсіздігі.
+ Маркетинг қызметтерінің жоқтығы және жетілмегендігі, өнімдердің тұрақтылануының сұрақтарының шешілмеуі, түрлерінің кеңейтілуі.
+ Нарықтық жағдайдағы жұмысқа кадрлардың дайындықсыздығы.
+ Жоғары пайыздық төлемдері үшін кредиттік ресурстарға қол жеткізе алмауы және мемлекекттік қолдаудың көлемінің тез қысқартылуы.
+ Техникалық потенциалдың дамуына түрткі болатын дәлелдер келесі:
+ өндірістің көлемін көбейту
+ технологиялық жабдықтың моральді және физикалық тозуы, технологиялық үрдістердің моральді ескеруі
+ шығарылған өнімнің бағасының бәсекелестігінің төмендеуі.
+ Осылайша алынған нәтижелердің анализі бойынша өндірістік өнеркәсіптерінің соның ішінде жеңіл өнеркәсібінің технологиялық потенциалының жағдайына келесі шешімдерді жасауға болады:
+ еліміздің өндірістік өнеркәсіптерінде инновациялау іс - әрекеттері төмен.
+ өндіріс салаларында жоғары техникалық және ғылымдық өндірістерінің жоқтығынан өнеркәсіптің технологиялық базасы жақсармайды.
+ салаларда техникалық қайта қаруландыру керекті деңгейде өткізілмейді.
+ салалар өз инновациялық іс - әрекеттері туралы мәліметтерді толық білмейді.
Осылайша, экономиканың технологиялық даму жолына өнеркәсіптік өндірістің бәсекеге қабілеттілігін арттыруға бағытталған технологиялық саясаттың жүрілуінсіз аударылым мүмкін емес.
Жеңіл өнеркәсіп өндірісінің технологиялық әлеуетін талдаған кезде, бұл салалардың ең салмақты төмендеуін және оны көтеру үшін күш керектігін байқаймыз.
Саланы қалпына келтірудің ұстап тұрған құрал - жабдықтардың жетіспеушілігі, өнеркәсіптердің бюджет алдында және қоюшыларға өсіп кеткен қарыздары, техникалық жабдықтардың моральді және физикалық ескеруі, инвестицияның жоқтығы негізгі мәселенің бірі болып отыр.
Жеңіл өнеркәсіп дамуының проблемалары өнеркәсіптің техникалық тозуы, өндіріліп жатқан өнімдерінің сапасының жоғарлауы және оның түрлерінің көбеюімен байланысты. Орта және шағын бизнесті өнеркәсіптер нарықтық өнімді өндірудің икемді жүйесіне көшіп, болып жатқан жағдайды шешуге мүмкіндіктері бар.[2.3.4]
ІІ Дүние жүзі елдеріндегі жеңіл өнеркәсіптің қазіргі жағдайы
2.1 Жеңіл өнеркәсіп саласының әлем елдері экономикасындағы рөлі
Жеңіл өнеркәсіп - халықтың жеке сұранысын қанағаттандыратын өнім түрлерін шығаратын сала. Бұл индустрияның ең қарқынды дамыған саласы.
Аймақтық тұрғыда жеңіл өнеркәсіп өнімдерін өндіру көлемі бойынша Еуропа көш бастап келеді, одан кейін Азия мен Америка келе жатыр. Дүниежүзі елдері арасында өнім шығару бойынша алдыңғы орындарды Америка Құрама Штаттары мен Жапония, сонымен қатар Қытай иеленіп келсе, одан кейін, айтарлықтай артта қалып отырып, тығыз топпен дамыған елдер де, дамушы елдер (Италия, Бразилия, Франция, Таиланд, Ұлыбритания, Аргентина, Тайвань аралы) иеленуде.
Жеңіл өнеркәсіптің құрамында көшбасшы болып бұрынғысынша үш сала: тоқыма, тігін және аяқ киім салалары қалуда.
Ең бірінші орында мақта-мата өндірісі (Қытай, Үндістан, Ресей), екінші орында- химиялық талшық маталар өндірісі (АҚШ, Жапония, Үндістан) тұр. Жібек мата өндірісі бойынша-АҚШ, Жапония, Қытай болса, жүн маталары бойынша- Ресей мен Италия мемлекеттері алдыңғы орында.
Арзан жұмыс күші бар Ганконг, Пәкістан, Үндістан, Египет, Бразилия мемлекеттері бас жеңіл өнеркәсіп бұйымдарын экспорттаушы мемлекеттер болып табылады.
Қазіргі кезде, әсіресе дайын өнім өндірісі жедел қарқынмен дамуда.
Жеңіл өнеркәсіптің орналасуы ХХ ғасырдың екінші жартысында күрделі өзгерістерге ұшырады. бұл сала бойынша дүниежүзі бойынша жетекші орынға Азия елдері шықты. Бұған жергілікті шикізат базасы, салыстырмалы түрде арзан жұмыс күші, азиялықтардың дәстүрлі кәсіби мамандануы себепші болды. Дүниежүзінде табиғи жібек пен джуттың (табиғи талшық алынатын өсімдік) барлығы дерлік, ал ірі қара мал терісінің 30%-дан астамы Азияның үлесіне тиесілі, мақтаның жартысынан астамы осында жиналады. Химиялық талшық өндірісінің 23 бөлігін Азия елдері өндіріледі. Тек жоғары сапалы аустралиялық жүнді сатып алуға мәжбүр болады.
Ұзақ уақыт бойы Батыс Еуропаның меншігінде болған зығыр өндірісінен Қытай алдыңғы орынға шықты. Батыс Еуропа мен АҚШ неғұрлым күрделі технология мен сапалы шикізатты қажет ететін қымбат өнімдер (былғары елтірі бұйымдары, сәнді киім-кешек, қымбат аяқкиім және т.б.) өндірісінде жетекші рөлін сақтап отыр.
Тоқыма өнеркәсібі
Жеңіл өнеркәсіптің дамыған салаларының бірі- тоқыма өнеркәсібі.
Бұл шығарылатын өнімнің көлемі және жұмыспен қамтылғандардың саны бойынша ең ірі сала. Тоқыма өнеркәсібін орналастыру тұтынушыға, еңбек ресурстарына және шикізат көздеріне бағытталады.
Мата жасау процесі бірнеше сатыны біріктіреді. Алдымен шикізат мақта тазартатын, зығыр өңдейтін, жүн жуатын кәсіпорындарда бастапқы өңдеуден өтеді. Одан кейін талшықтан иірілген жіп, жіптер (жіп иіру) жасалады, бұлар өңделмеген мата жасауға жұмсалады (тоқымашылық). Өңделмеген матаны ағартады, бояайды, сурет салады (өңдеу). Өндірістік циклдың жекелеген сатылары жіп иіру, жіпті орау, тоқыма және өңдеу (ағарту-бояу) фабрикаларында жүзеге асырылады. Бұл ретте әр сатыдағы тасымалдауға, тиеу-түсіру жұмыстарына кететін шығындар дайын өнімнің өзіндік құнына енеді. Осылайша, тоқыма өндірісінің сатыларын комбинаттарда байланыстырғанда пайдалырақ.
Тоқыма өнеркәсібі өзіне жіп иіру өнеркәсібін (тоқыма өндірісі үшін шикізат шығаратын); тоқыма өндірісін (мақтадан тоқылған, жүннен, зығырдан тоқылған, сонымен қатар табиғи талшықтарды қоса отырып, химиялық талшықтардың әртүрлерінен аралас және жібек маталар шығару); тоқылмаған маталар өндірісін; тоқыма өнімдерінің өндірісін (төсек-орындық, тюль-гардина өнімдері, кілемдер мен кілем өнімдері және т.с.с.) және трикотажды (қазірде негізінен алғанда синтетикалық талшықтардан) қосады. Егер тарихты еске алар болсақ, онда, мысалға, Англияда дәл осы тоқыма өнеркәсібінің дамуы (және де жалпы алғанда жеңіл өнеркәсіп базасында) капиталистік қатынастардың индустриалануы мен дамуы үшін түрткі болды.
Қазіргі уақытта тоқыма өнеркәсібі дамудың жоғары денгейіне қол жеткізді. Бұл ретте көптеген елдер үшін ол экономиканың маңызды секторы болып отыр. Осы саланың дамуы тұтынушылық факторымен (халық сұранысының өсуімен) анықталады. Саланың өндірістік профилі (шығарылатын өнімнің көлемі және ассортименті) де тоқыма шикізатының, жабдығының, жұмысшы күші құнының әлемдік нарықтағы конъюнктурасы секілді факторлардың әсер етуімен қалыптасады.
Шығарылатын материалдың құрылымы мен параметрлері техниканы (автоматтандырылған ағынды линияларды пайдалану, автоматты және жартылай автоматты линияларды қолдану, фабрика-автоматтар құру), сонымен қатар тоқымашылық пен өңдеу өндірісінің технологиясын жетілдіру есебінен өзгеріп отырады. Осының барлығы маталардың тұтынушылық қасиеттерін жақсартуға, өндірістік процестің материал сыйымдылығын төмендетуге мүмкіндік береді. Химия талшықтарынан маталар өндіру (оның ішінде осылардың шикізатының құрамына химиялық талшықтар да, табиғи талшықтар да кіретін аралас маталар деп аталатындарды қоса отырып) бірінші орынға шықты. Олар табиғи жібек және жүн маталарды алмастыруда және ығыстыруда әрі тіптен мақтадан тоқылған материалдармен бәсекелесіп отыр.
Дүниежүзінде бүгінгі таңда жылына 100 млрд м3-тан артық мата (аралас, мақтадан тоқылған, жүннен тоқылған, жібек, трикотаж) өндіріледі.
Саланың өндірістік қуаттылықтарын орналастырудағы өзгерістер. Дүниежүзілік шаруашылықта екі жүз жылға жуық уақыт еңбекті бөлудің белгілі бір жүйесі қалыптасты: мақта шаруашылығы оңтүстік елдерде (мақта өсетін жерлерде), ал тоқыма өндірісінің дамуы - солтүстіктегі өнеркәсіптік жағынан дамыған елдерде (мата шығару) шоғырланған болатын. Тек ХХ ғасырдың екінші жартысында ғана саланың өндірістік қуаттылығын орналастыруда елеулі өзгерістер болып өтті. Тоқыма өндірісі шикізат базаларына жақын орналаса бастады.
АҚШ-та тоқыма өнеркәсібі шоғырланған басты аудан АҚШ-тың байырғы штаттары орналасқан Жаңа Англия болатын. Ұзақ жылдар бойы мұндағы Бостон қаласында елдегі ең сапалы маталар өндіріліп келді. XX ғасырдың басында өнеркәсіптің бұл саласы шикізат (мақта, жүн, синтетикалық талшықтар) көзі жақын, салыстырмалы түрде арзан жұмыс күші бар оңтүстік штаттарға қоныс аударды. Қазіргі кезде Атланта және оның маңындағы Гринвилл, Нашвилл қалалары тоқыма өнеркәсібінің орталықтары болып табылады.
Азия елдерінда мақтаның дүниежүзілік өндірісіндегі бойынша үлесі күрт арта (60%-ға дейін) түсіп, аймақ маталар өндіру үшін табиғи талшықтың аса маңызды түрлерінің бірін өндіруде көшбасшы бола бастады. 80-ші жылдардың аяғынан бастап-ақ көшбасшы ретінде Қытай мемлекеті (ал бұрынырақта Америка Құрама Штаттары болған) болып отыр. Бұл ретте іс жүзінде мақта өсірумен айналысатын елдер сонымен қатар мақта талшығының ірі тұтынушылары болып табыла бастады.
Қазіргі уақытта дүниежүзіндегі аса ірі мақта өсірушілердің (Қытай мен Үндістан) тоқыма өнеркәсіптерінің қуаттылықтары оларға барлық өндірілетін мақтаны игерілген жіп пен матаға толығымен өңдеуге мүмкіндік береді. Ал Пәкістан, Түркия, Мексика, Бразилия секілді елдер мақтаны өсіруге қарағанда, мақтаны өңдеумен айналысу тиімді болып отыр.
Өзінің мақта базасында мақта-мата комбинаттарын құруға деген жаңа тенденция тіптен Африканың әлсіз дамыған елдеріне (Мали, Нигер, Чад, Кот-д`Ивуар жән т.б.) тән болып отыр. Бұрынғы КСРО-да осындай тенденциялар Орталық Азия республикалары мен Әзербайжанда (60-70 жылдардың өзінде) өз мақта-мата өнеркәсіптерін жасаудан көрініс тапты.
Мақтадан тоқылған және аралас (талшықтардың немесе жіптердің бірнше түрлерінен шығарылады) мата өндірісі бойынша көшбасшылар болып Қытай, Үндістан, Италия, Ресей табылады. Мақтадан тоқылған маталарды негізгі экспорттаушылар Пәкістан, Үндістан, Мысыр ел, Тайвань, Қытай болып отыр. Дамыған елдердің ішінен сапасы жоғары, мақтадан тоқылған матаның айтарлықтай мөлшерін Германия, Жапония, Италия экспорттайды. Мысалға, Германияда тоқыма саласындағы сатылым көлемінен экспорттың үлесі 30%-ға жуық шаманы құрайды.
Химиялық талшықтардан мата өндіруші болып Америка Құрама Штаттары, Үндістан, Жапония, Корей Республикасы, Тайвань, Қытай, Германия табылады. Матаның жүннен, жібектен, зығырдан тоқылған және матаға қарағанда анағұрлым азырақ мөлшерде де шығарылады.
Дүниежүзіндегі аса ірі жүн өндірушілер болып Аустралия, Қытай, Жаңа Зеландия, Аргентина, Оңтүстік Африка Республикасы, Ресей, Ұлыбритания, Испания табылады. Өндіруші елдердің өздерінде күн өткен сайын көбірек тұтынылатын мақтадан өзгешелігі, жүн халықаралық сауданың аса маңызды тауары болып қалуда. Оның экспорттылығы әлемде жыл сайын қырқылатын жүннен 55%-дан астам оның өнімдері құрайды (2,5 млн тоннадан аса) және жүн өндіруші елдрден тысқары шығарылады.
Бұрынғы жылдары жүн шикізатын өндіру көлемдері бойынша дүниежүзінде үшінші орынды КСРО алып келген еді (өндірістің шамамен 55%-ы Ресейге келген). Бірақ, өз жүн өндірісінің қомақты мөлшеріне қарамастан, маталар-костюмдік, көйлектік және т.с.маталар шығарған кезде қолданылатын биязы жүн өндіру іс жүзінде болмағандықтан (әрі қазір де болмай отыр), жүнді Аустралиядан және Жаңа Зеландиядан экспорттап отырады.
Дүниежүзінде зығыр маталарының өндірісі тіптен шамалы. Ол негізінен алғанда Ресейде, Францияда, Белгияда, Нидерландыда, Ұлыбританияда, Беларуссияда шоғырланған.
Табиғи жібек өндіру (оның тігін өнеркәсібінде жасанды жібек пен алмастыруына орай елеулі құлдыраудан кейін) қайтадан жаңғыра бастады. Жібек маталар шығару бойынша дүниежүзінде көшбасшы ретінде Қытай,Үндістан, Корей Республикасы, Жапония, Германия,Франция, Италия болып танылады.
Көптеген дамушы елдер үшін әсіресе, кендір - жұт өнеркәсібін атай кеткен жөн. Жұттын ең көп егістік аудандарына Бангладеш пен Үндістан ие.
Жұттың құрғақ сабақтарының талшығы техникалық, орамдық, жиһаздық маталар өндіруге, сонымен қатар кілемдер мен басқа да өнімдер жасауға жұмсалады.[5.6]
Тоқыма өнеркәсібінің ерекше саласы деп кілем өндірісін есептеуімізге болады. Негізгі шикізат-химиялық талшықтар. Дәстүрлі, тоқылған кілемдерді ғана жүннен немесе жұттан жасайды. Дамыған елдер арасынан кілемдердің негізгі өндірушілері Амрика Құрама Штаттары (тоқылмаған типтегі кілемдер), Бельгия мен Ұлыбритания (тоқылған типтегі кілемдер) табылады. Дамушы елдердің арасындағы ірі кілем өндірушілер мен экспорттаушылар-Үндістан,Түркия, Иран.
Арзан іш киім трикотажын өндіру негізінен алғанда дамушы елдерде шоғырланған (олар өз өнімдерін әлемнің барлық елдеріне экспорттайды. Трикотаж өнеркәсібінде электронды басқаруы бар ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Зерттеу жұмысының өзектілігі: Жеңіл өнеркәсіп басқа салаларымен салыстырғанда әлеуметтік маңызға ие болып отырған бұл сала белгілі бір аймақтағы немесе елдегі тұрғын халықтың сұранысын қамтамасыз ету мақсатында дамиды. Оның дамуындағы басты фактордың бірі - сапалы жұмыс күшінің болуы. Соңғы онжылдықтарда өндіріске ҒТР жетістіктері кеңінен енгізіле бастады.
Қазіргі таңда ғылыми техникалық прогресстің дамуы, жеңіл өнеркәсіптің қарқынды дамуына әсер етуде. Бұл негізгі өнеркәсіп шикізат базалары саласының өзгеруіне және жаңа техника мен технологияны пайдалануға тығыз байланысты. Себебі, жеңіл өнеркәсіптің дамуы ауыл шаруашылық шикізаттарын өндеумен байланысты болып, халықтың тұтыну заттары, яғни мата, түрлі киім түрлеріне деген қажетін қамтамасыз етеді.
Жеңіл өнеркәсіп халық тұтынатын сан түрлі заттарды өндіреді және сонымен еңбек ресурстарын тиімді пайдалануға мүмкіндік туғызатын кез-келген елдің экономикалық дамуына қажетті құрамдас бөлігі болып табылады.
Құрылымы жағынан шартты түрде бірнеше сатылы өндірістен тұрады: шикізат өндірісі (мақта талшығын алу, теріні бастапқы өңдеу); жартылай дайын өнімдер өндірісі (жіп иіру,тоқыма, бояу, елтірі); дайын өнімдер шығару (тігін өндірісі, кілем тоқу, аяқ киім ). Қазіргі кезде әсіресе дайын өнім өндірісі жедел қарқынмен дамуда.
Жеңіл өнеркәсіптің басты ерекшелігі салынған капиталдың жылдам қайтарымдылғы. Өндірістің технологиялық ерекшелігі аз шығын жұмсау арқылы шығарылатын өнім ассортиментінің тез алмастырылатындығы. Ол өз кезегінде өндірістің мобильділігін қамтамасыз етеді.
Жеңіл өнеркәсіптің негізгі саласы - тігін өнеркәсібі болып табылады. Дүние жүзі бойынша оның дамыған аймақтары Шығыс Азия, Оңтүстік Азия, ТМД елдері, Шетелдік Еуропа. Мақта-мата өндірісі бойынша Қытай, Үндістан, Ресей, АҚШ, Жапония, ал химиялық талшық өндірісі негізінен АҚШ, Үндістан, Жапония, Корей Республикасы, Тайвань елдерінде дамыған.
Жеңіл өнеркәсіп өнімдерін өндіру көлемі бойынша Еуропа көш бастап тұр (45 %-дан астам), одан кейін Азия (шамамен 30%) және Америка (шамамен 20%). Елдер арасынан Қытай, Италия, Жапония, Бразилия, АҚШ, Франция,Тайланд, Ұлыбритания, Аргентина.
Зерттеу жұмысының мақсаты: Дүние жүзінің жеңіл өнеркәсібінің қазіргі жағдайын, даму қарқынын, экономикаға қосар үлесін анықтау, жеңіл өнеркәсіптің дамуына кедергі негізгі мәселелерді қарастыру.
Зерттеу жұмысының міндеттері: Жоғарыда аталған мақсатқа сәйкес келесідей міндеттер қойылды:
* Дүние жүзіндегі жеңіл өнеркәсіптің даму тенденцияларын, экономикалық - географиялық сипатына талдау жасау;
* Дүние жүзіндегі жеңіл өнеркәсіптің орналасуына әсер етуші факторларды анықтау;
* Дүние жүзіндегі жеңіл өнеркәсіптің негізгі даму аймақтарына шолу жасау;
* Қазақстандағы жеңіл өнеркәсіп саласының қазіргі жағдайы, оның экономикадағы рөліне тоқталу.
Зерттеу жұмысының объектісі: Дүние жүзінің жеңіл өнеркәсібі.
Зерттеу жұмысының құрылымы: Курстық жұмыс кіріспеден, екі тараудан, тарау өз ішінде бөлімдерден, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Зерттеу жұмысының әдісі: Салыстырмалы - аналитикалық, экономикалық-статистикалық, сызбалы талдау, топтастыру, жүйелеу әдістері қолданылды.
І Жеңіл өнеркәсіп түсінігі, орналасуына әсер етуші факторлар
1.1 Жеңіл өнеркәсіп саласына экономикалық - географиялық сипаттама
Жеңіл өнеркәсіп халық тұтынатын сан түрлі заттарды өндіреді және сонымен еңбек ресурстарын тиімді пайдалануға мүмкіндік туғызатын елдің экономикалық дамуына қажетті құрамдас бөлігі болып табылады. Жеңіл өнеркәсіптің де дамуы ауыл шаруашылық шикізаттарын өндеумен байланысты болып, халықтың тұтыну заттары, яғни мата, түрлі киім түрлеріне деген қажетін қамтамасыз етеді. Жеңіл өнеркәсіп салаларына тігін, трикотаж, былғары-аяқ киім, тоқыма, мех, фарфор-фаянс салалары жатады. Жеңіл өнеркәсіп салаларында да тамақ өнеркәсібі сияқты әйелдер еңбек ресурсы басым болып келеді.
Жеңіл өнеркәсіп салалары шикізат көзі және тұтыну аудандарына бағдарлануына қарай үш топқа бөлінеді.
1. Бір мезгілде әрі шикізат, әрі тұтынушыға бағдарланатын салалар, яғни жүн, жібек, мақта-мата, трикотаж өндірістері.
2. Тұтынушыға бағдарланатын салалар, оған тігін және аяқ киім жатады.
3. Шикізатқа бағдарланатын салалар, оған былғары, зығыр талшығы өндірістері.
Жеңіл өнеркәсіптің дамуында:
* химиялық талшықтардан өндірілетін маталар өндірісін төмендету;
* дамушы елдер тігін өнеркәсібінің даму үлесінің кең етек алуы;
* өндірілетін өнімдердің ассортиментін кеңейту сияқты белгілі тенденциялар қалыптасқан.
Жеңіл өнеркәсіп- өнеркәсіптің ірі саласы. Жеңіл өнкересіп халық тұтыну тауарларын өндіретін бірнеше өңдеуші салалардың жиынтығы болып табылады. Басқа өндіріс салаларына қарағанда жеңіл өнеркәсіп ауыл шаруашылығы шикізаттарын өңдеуші салалармен тығыз байланысты.
Жеңіл өнеркәсіптің өндірістік процесіне шикізатты алғашқы өңдеу, дайын өнімді шығару кіреді.
Жеңіл өнеркәсіп өнімдері көптеген қосымша өнеркәсіп салаларында қолданылады. Жеңіл өнеркәсіптің жартылай фабрикаттары басқадай өнеркәсіп өнімдерін шығаруда негіз болып табылады. Жеңіл өнеркәсіп өнімдері жиһаз, авиация және автомобиль өнеркәсібінде, ауыл шаруашылығында, көлік, денсаулық сақтау саласында қолданылады.
Қазіргі таңда жеңіл өнеркәсіп әр мемлекет экономикасының ірі құрамдас бөлігі болып табылады. Эксперттердің пайымдауынша дүние жүзінде жеңіл өнеркәсіпті әрі қарай дамытуда басты назар өнімнің сапасын және ассортиментін кеңейту, оның жаңа түрлерін игеру және халықтың сұранысана орай өнім шығарылымын арттыру болып отыр.
Машина жасау
Тоқыма өндірісінің қалдықтары, техникалық маталар
Машианалар, құрал-жабдықтар
Машина дөңгелектеріне арнайы (корд) маталар
Целлюлоза- қағаз өнеркәсібі
Жеңіл өнеркәсіп
Мақта, зығыр, жүн, мал-жануарлар терілерін алғашқы өңдеу өнімдері
Химия өнеркәсібі
Теріні алмастырғыштар, жасанды және синтетикалық талшықтар, бояулар
Техникалық маталар
Агроөндіріс кешені салалары
-
1-сурет. Жеңіл өнеркәсіптің өндірістік байланыстары
Жеңіл өнеркәсіпті дамытудағы басты тенденция - өнімнің сапасын жақсарту және шығарылатын өнім ассортиментін кеңейту. Ол - өз кезегінде жаңа мата түрлерін, аяқ киімдердің заманауи моделдері мен фасондарын, тігін және тоқыма бұйымдарын шығару, сапалы және ашық реңкі бояғыштар, жоғары сапалы химиялық сіңіргіштерді қолдану.
Жеңіл өнеркәсіптің басты ерекшелігі салынған капиталдың жылдам қайтарымдылғы. Өндірістің технологиялық ерекшелігі аз шығын жұмсау арқылы шығарылатын өнім ассортиментінің тез алмастырылатындығы. Ол өз кезегінде өндірістің мобильділігін қамтамасыз етеді.
Шикізатты алғашқы өңдеу сатысында жеңіл өнеркәсіп шаруашылығымен тығыз байланысты болады. Жеңіл өнеркәсіп базасына ауыл шаруашылығы тауарларымен бірге химия өнеркәсібінің жасанды және синтетикалық материалдары (жасанды жібек және былғары, химиялық талшық, синтетикалық каучук) құрайды.
Жеңіл өнеркәсіп кәсіпорындарының орналасуына тұтынушылық (аяқкиім, тігін) және шикізаттық, еңбек ресурстарының болуы әсер етеді.
Өнеркәсіптің басқа салаларымен салыстырғанда әлеуметтік маңызға ие болып отырған бұл сала белгілі бір аймақтағы немесе елдегі тұрғын халықтың сұранысын қамтамасыз ету мақсатында дамиды. оның дамуындағы басты факторлардың бірі- сапалы жұмыс күшінің болуы. Соңғы онжылдықтарда өндіріске ҒТР жетістіктері кеңінен енгізіле бастады.
Құрылымы жағынан жеңіл өнеркәсіп:
* шикізат өндірісі (мақта талшығын алу, теріні бастапқы өңдеу);
* жартылай дайын өнімдер өндірісі (жіп иіру, тоқыма, бояу, елтірі);
* дайын өнімдер шығарыу (тігін өндірісі, кілем тоқу, аяқкиім) сияқты бірнеше сатылы өндірістен тұрады.
Жеңіл өнеркәсіпке зығырды, кендірді, жүнді, жібек пен мақтаны бірінші өңдеуден өткізетін мата шығаратын кәсіпорындар, тері зауыттары және халықтың мұқтажына қажетті тауарлар өндіретін фабрикалар жатады.
Бұл салада негізгі атмосфераны ластайтын көздер электролиз ванналары, шикізат тиетін және түсіретін жерлер оларды майдалайтын иірмендер, араластырғыштар, кептіретін барабандар, темір және де басқа металл бұйымдарын тегістеп өңдейтін станоктар, тоқитын және жүн түтетін машиналар, аң мен мал терілерін арнайы өңдейтін аспаптар мен бояйтын жабдықтар.
Жеңіл өнеркәсіп кәсіпорындарының ауаға шығаратын заттары күкірт диоксиді, көміртек, азот, ваннадий оксидтері, бензин, этилацетат, бутилацетат, ацетон, бензол, толуол, аммиак, күкіртті сутек, басқа да әр түрлі қосылыстар мен қалдықтар.
Бұл сала негізгі негативтік әсерді су обьектілеріне тигізеді. Әсіресе улы заттар мен мөлшерде тоқыма фабрикалары мен комбинаттарынан және тері илейтін үрдістерден шығады. Тоқыма өнеркәсібінен тасталатын ағынды суларда, қалқыған заттар, сульфаттар, хлоридтер, фосфор мен азот қосылыстары нитраттар, беттік активті заттар, темір, мырыш, никель, хром кездеседі. Тері өнеркәсібінің ағынды суларында азоттың қосылыстары фенол, синтетикалық беттік активті заттар, майлар, хром, алюминий, күкіртті сутек, метанол, формальдегид болады. Жанама өнімдер мен қалдықтарды қосымша өңдеп, пайдалы қолдану мәселелері шешілмей, зауыттың маңайындағы экологиялық қалыптасқан жағдайының жөнделуі мүмкін емес.
Жеңіл өнеркәсіп өнімдерінің қауіпсіздігіне қойылатын талаптар
Былғары және былғары-галантерея бұйымдарының қауіпсіздігіне қойылатын талаптар.
Аяқ киім мына механикалық, биологиялық және химиялық қауіпсіздік көрсеткіштерімен:
1) механикалық - аяқ киімнің төменгі бөліктерінің, өкшесінің дайындама жіп тігістерінің бекітілу беріктігі, пішін өзгерісі көрсеткіштерімен; спорттық аяқ-киім - ұлтанның көп мәрте иілуге шыдамдылығы ұлтанның соққыға беріктігі, бекітілу тұстарының беріктігі көрсеткіштерімен;
2) биологиялық - бұйымның физикалық қасиеттерінің көрсеткіштерімен (иілгіштігі, су өткізбеушілігі);
3) химиялық - модельді ауа соғатын ортасына және сулы ортаға денсаулыққа қауіпті химиялық заттардың шекті бөлінуімен, материалдар бояуларының құрғақ және ылғалды үйкелуге, терлеу әсеріне беріктігімен сипатталады.
Аяқ киімнің мынадай қауіпсіздік көрсеткіштері айқындалады:
күнделікті киетін, модельді, спорттық және үйде киетін аяқ киім-ұлтанның және төменгі бөліктерінің бекітілу беріктігі;
күнделікті киетін, модельді және үйде киетін -- өкшенің бекітілу беріктігі;
күнделікті киетін, модельді, үйде және жолда киетін -- иілгіштігі;
спорттық - ұлтанның көп мәрте иілуге төзімділігі;
спорттық - ұлтанның соққыға беріктігі және бекітілу тұстарының беріктігі;
резеңке, полимер, резеңке-тоқыма және полимер-тоқыма - су
өткізбеушілігі.
Аяқ киім аяққа ыңғайлы болуы тиіс. Аяқ киім дайындауға арналған қалыптар, өкшені, аяқ киім бөліктерін бекіту әдістері мен беріктігі, аяқ киімнің иілгіштігі, табан ұшы мен өкшесінің майысу шамасы аяқ киімнің нақты түрлеріне арналған қолданыстағы нормативтік құжаттарға сәйкес болуға тиіс. Қолданылатын материалдардың сапасы аяқ киімнің иілгіштігін қамтамасыз етеді. Өкшесі төмен аяқ киімнен басқа, табан жиынтығын ұстау үшін міндетті түрде супинатор (өкшелік) болуы тиіс.
Аяқ киім астары бөліктерінің бояуы құрғақ, ылғалды үйкелу және терлеу әсеріне төзімді болуы тиіс.
Үйде және жағажайда киетін аяқ киім материалынан бөлінетін зиянды заттардың бөлінуін бақылау сулы ортада, аяқ киімнің қалған түрлерін ауа соғатын ортада жүргізіледі.
Сулы орта мен ауа соғатын ортадағы дәлдік индексі 120%-дан артық болмауы қажет.
Былғары-галантерея бұйымдардың қауіпсіздігі мына:
1) тұтқалары мен иықтық белдіктердің ажырату жүктемесі - механикалық көрсеткіштермен.
2) денсаулыққа зиянды химиялық заттардың модельді ауа соғатын ортаға және сулы ортада шекті бөлінуі химиялық көрсеткіштермен сипатталады.
+ Былғары-галантерея бұйымдары бөліктерінің бояуы құрғақ, ылғалды үйкелу және терлеу әсеріне орнықты болуға тиіс.
+ Былғары-галантерея бұйымдарының материалдарынан зиянды заттардың бөлінуін бақылау ауа ортада жүргізіледі.
+ Ауа соғатын ортадағы дәлдік индексі 120 %-дан аспауға тиіс.
Тоқыма және трикотаж материалдардың және олардан жасалатын бұйымдардың қауіпсіздігіне қойылатын талаптар
Тоқыма және трикотаж материалдардың және олардан жасалатын бұйымдардың (бұдан әрі - киім және бұйым; тігін және трикотаж бұйымдар) биологиялық және химиялық қауіпсіздігін сипаттайтын көрсеткіштер олардың функционалдық мақсатына қарай белгіленеді.
Киім мақсатына қарай: бірінші, екінші және үшінші қабаттағы киімдерге бөлінеді.
Бірінші қабаттағы киімдерге адам терісімен тікелей жанасатын киімдер жатады. Осы топқа бұйымның мынадай түрлері жатады: жайма бұйымдары (жайма, іш-киім және асхана жаймасы); корсеттік және суға шомылу бұйымдары; бас киімдер (жазғы); шұлық-ұйық бұйымдары; бет орамалдар мен басқа тартатын орамалдар.
Екінші қабаттағы киімдерге адамның терісімен шектеулі жанасатын бұйымдар жатқызылады. Аталған топқа көйлек-кеудеше, костюм (астарсыз), шалбар және жейде ассортименті мен көрсетілген ассортименттің ерлерге және әйелдерге арналған трикотаж бұйымдары жатады.
Үшінші қабаттағы бұйымдарға екінші қабат киімінің үстінен киюге арналған бұйымдар, оның ішінде пальто, қысқа пальто, күрте, плащ, костюм (астары бар) жатады.
Тоқыма және трикотаж материалдардан жасалған киімдер мен бұйымдардың қауіпсіздігі өнімнің түріне қарай белгіленген химиялық және физикалық-химиялық қасиеттері көрсеткіштерінің кешенімен (бояудың беріктігі, ылғал тартқыштығы, ауа өткізушілігі, үлестік электрлік қарсылығы, құрамында формальдегидтің және басқалардың болуы) сипатталады.
Тоқыма және трикотаж материалдары мен олардан жасалған бұйымдар мақсатына, функционалдығы мен физикалық-химиялық әсерлерге орнықтылығына қарай өнімнің нақты түріне арналған қолданыстағы нормативтік құжаттарға сәйкес келуі тиіс.[1.2.3]
1.2 Жеңіл өнеркәсіптің орналасуына әсер етуші факторлар
Өндірістің ең маңызды салаларының бірі жеңіл өнеркәсіп болып саналады. Саланың айрықша деңгейі халықтық тұтыну тауарларын өндіруге бағытталған. Жеңіл өнеркәсіп салаларына тігін, трикотаж, былғары аяқ-киім,тоқыма, мех, фарфор-фаянс салалар жатады. Жеңіл өнеркәсіп бөліміне өндіргіш өнеркәсіп салаларынан Б - тобының өнімдерінен 25 пайызы келеді.
Жеңіл өнеркәсіптің территориялық ұйымы тұтыну және шикізат факторларына тығыз байланысты. Осы факторлардың әрқайсысы өндіру сатысына және техника - экономикалық ерекшеліктеріне қарай әртүрлі әсер етеді. Салалық және тұтынушылық факторлардан басқа сол және басқа территориялардың жұмыс күшімен қамтамасыз етілуі үлкен мәнге ие болады. Жеңіл өнеркәсіп салаларындағы негізгі жұмыс күші болып әйелдер екенін айта кеткен жөн.
Алғашқы өндірістен өткізетін өнеркәсіптерде шикізат қалдықтары едәуір көп (30-40% шығатын шикізаттың салмағынан) сондықтан шикізат базаларына тартылады. Түкті мәдени дақылдарды өсіретін жерде алғашқы өндірістен өткізеді, ал жануарлардан алатын шикізатты алғашқы өңдеуден шикізат базасынан алыста өндіреді. Жүнді алғашқы өңдеуден тасымалдау кезінде де өткізуге болады, егер су және отынмен қамтамасыздандырылса. Тері өнеркәсіптерін жануарлар базасында сондай ақ етті пайдалану орталықтарында орналастыруға болады.
Жеңіл өнеркәсіпті орналастыруға (соның ішінде оның негізгі саласы - тоқыма саласы) ғылыми - техникалық төңкеріс үлкен әсерін тигізеді. Бұл әсіресе тоқыма өндірісінің құрамына және шикізат базасының өзгеруінен байқалады.
Табиғи талшық ақырындап химиялық талшықпен алмасуда. Өйткені, химиялық талшық өндіру жеңіл және шығыны аз болып келеді. Маталардың көп бөлігі табиғи және химиялық талшықтырдың қоспасынан жасалады.
Былғары өндірісінде маңызды орынды жасанды тері алады, өйткені табиғи тері қымбат шикізат және табиғи теріні өндірісте пайдалануға мүмкіндіктер жоқ.
Экономикалық жағынан дамыған елдерде жеңіл өнеркәсіп кәсіпорындары жер жерде ірі қалаларда да, сондай-ақ шағын және тіптен ауылдық елді мекендерде орналастырылады. Дамушы елдер үшін ауылдық өндіріс, оның ішінде үйде өндіру ерекше маңызды мәнге ие. Бұл ретте өндірілетін өнім тіптен экспортталады да (кілемдер, зергерлік бұйымдар және т.с.с.).
Шикізат базасы ретінде жеңіл өнеркәсіп үшін органикалық синтезді өзінің орналасу шарттарын өндіру жеке аудандарда күрт өзгерді. Шикізатты алғашқы өндіруге қарағанда дайын өнімді өндіру өнеркәсібін орналастыру қиынырақ болып сипатталады. Орналасу нұсқаларын қараған кезде көбіне шикізат, тұтыну және еңбек ресурстары факторларына қарайды.
Басты рөлде еңбек ресурстары факторы болып есептеледі, өйткені жеңіл өнеркәсіп өндірісінің саласы ең жұмысы көп сала ретінде қарастырылады. Сонымен қатар халық дайын өнімді тұтынушы болып саналады. Осылайша еңбек ресурсымен қамтамасыз етілген аудандар жеңіл өнеркәсіп өнімін жаппай пайдаланады және сонымен бірге өнеркәсіптерді орналастыру үшін қолайлы шарттар жасайды.
Соңғы жылдары әлемнің жеңіл өнеркәсіп кәсіпорындарының орналастырылуына шешуші рөлді, әсіресе, кең тұтынылатын бұқаралық өнім шығаратын салаларда өндіріс технологиясының деңгейі емес, жұмысшы күшінің құны (еңбектің арзандығы) басты фактор саналып отыр. Өндірістердің жаңа индустриалды елдерде және басқа да дамушы елдерде күн өткен сайын көбірек шоғырлануы дәл осымен түсіндіріледі. Жеңіл өнеркәсіп өнімдерін өндірудегі дамушы елдердің үлесі жалпы алғанда айтарлықтай (40-45%-ға дейін) артты.
Бірақ жеңіл өнеркәсіптің осындай қымбат, ерекше сәнді тауарлары шығарылатын шағын салалары және өндірістері бар. Осыған ұқсас кәсіпорындар экономикалық жағынан дамыған елдердің (сәнді заңдастырушылардың) мамандануы болып табылады. Солай бола тұрса да, бұл салада да өндірістердің дамушы елдерге орын ауыстыруы (әсіресе, зергерлік, тері, кілем, фарфор өнеркәсібі саласында) байқалуда.
Жеңіл өнеркәсіп шаруашылық кешенінің көптеген салаларымен тығыз өндірістік байланыста болады. Ауыл шаруашылығы өсімдіктің (мақта, зығыр, кендір талшығы, кендір жіп, қарасора) және жануарлар (қой, қозы және түйе жүндері мен терілері) тұт жібек құрта шикізаттарымен; машина жасау - станоктар және жабдықтармен; химия өнеркәсібі қолдан жасалған талшықтармен және синтетикалық терімен және де тұрақты бояғыш заттарымен қамтамасыз етеді.
Өз кезегінде жеңіл өнеркәсіп өнімдері авиациялық және автомобильдік өндірісте, жиһаз, металлургиялық, химиялық және шаруашылық салаларында қолданысын табады. Жеңіл өнеркәсіп облыс орталығы Қостанай қаласында үлкен функцияны атқарады.
Бұл сала көп еңбекті қажет етеді, сондықтан жеңіл өнеркәсіптің орналасу факторларының ең басымдысы еңбек ресурстарымен қамтамасыз етілуі болып табылады (көбіне әйел еңбегі).
Басқа факторлардың арасында орналасудың мәні технологиялық өндірістік сатысына байланысты шикізат және тұтынушылық болып табылады.
Тұтынушылық фактор мақта - мата, жүнді, жібек, талшықты кендір және тоқыма сонымен қатар аяқ киім және тігін өнеркәсіптерінің орналасуына себеп болды. Өйткені шикізатты тасымалдау одан алынатын дайын өнімге қарағанда арзанырақ түседі.
Шикізат факторы ауыл шаруашылық шикізатының бірінші өндірімі өнеркәсіптің орналасуына әсерін тигізеді. Осылайша мақта шикізатын өндірген кезде 35-40% талшықты мақта өндіріледі, ал өсімдіктен зығыр талшығының шығуы 30-35% құрайды. Зығыр талшығы тасымалдануды аз қажет ететін шикізат көзіне жатады. Жүннің алғашқы өңделуі дайындау аудандарында жасалынады, өйткені шикізат алған кезде көп ластану болады.
Жеңіл өнеркәсіп салалары құрамынан мыналарды шығарады:
oo тоқыма өзіне қосатын салаларымен мақта - мата, зығыр, жүн, жібек; алғашқы өңдеуден өткен зығыр және жүн; киіз шеберханасы; тоқыма галантерейлік өндіріс;
oo тігін;
oo былғары, аң терісі және аяқ киім салалары.
Шаруашылықтың барлық саласын жаулап алған экономикалық дағдарыстың ең көп бөлігі жеңіл өнеркәсіптің дамуына кері әсерін тигізді. Өндіріс көлемінің түсуі барлық салаларда байқалады, соның ішінде тоқыма өндірісінде бұл жағдай қатты байқалады.
Техникалық жабдықтаудың әлсіздігі, жеңіл өнеркәсіп өнімдерінің сапасының өсуі бәсекелесуге жарамай қалды. Жаңа жабдықтарды шығару үшін қазіргі уақытта жеңіл өнеркәсіптің әр саласында көптеген факторлар әсер етеді. Солардың бірі болып машиналардың типтері мен түрлерінің көп болуы.
Жеңіл өнеркәсіп саласында техникалық және технологиялық артта қалу жағдайын атап кету жөн. Өнеркәсіп орындарының қиын қаржылық жағдайы жаңа технологияларды еңгізу үшін күштері жетпейді. Негізгі қорлары мен техника - технологиялық жабдықтарының жаңаруысыз әрі қарай дамуы мүмкін емес.
Жеңіл өнеркәсіптің әрі қарай төмендеуі ішкі және сыртқы факторларының әсерінен болады.
Жеңіл өнеркәсіптің өрістеуіне кері әсер ететін сыртқы факторлар:
+ Өнеркәсіптер, ғылымдар және инженерлік ұйымдар арасындағы дәстүрлі байланыстардың бұзылуы және шикізат көздері мен материалдардың сатып алу және дайын өнімдерді өткізу қиыншылықтары.
+ Алдында өнеркәсіптің ғылыми - техникалық потенциалын қадағалап тұратын ұйымдардың жоғалуы, өнім мен өндірістің техникалық деңгейі.
+ Өнеркәсіптің техникалық жаңаруына және қайтадан қарулануына жол бермейтін ауыр қаржылық жағдайы.
+ Массалық сұранысы бар арзан тауарлардың өндірісіне инвесторлардың қызықпаушылығы.
+ Ішкі нарықты керекті деңгейде қорғамаушылығы.
+ Қаржыландырылған және де демпигтік бағамен өткізілген тауарлардың массалық бақылаусыз әкелінуі.
+ Материалдардың электроэнергетикалық, транспорттық қызметтің бағасының өсуі, отандық өнімінің бағасының жоғары болуы.
+ Жеңіл өнеркәсіптің өрістеуіне кері ішкі факторлардың да әсері бар:
+ Техникалық және технологиялық өндірістің деңгейі төмен болуына байланысты, шығарылған өнімнің бәсекеге қабілетсіздігі.
+ Маркетинг қызметтерінің жоқтығы және жетілмегендігі, өнімдердің тұрақтылануының сұрақтарының шешілмеуі, түрлерінің кеңейтілуі.
+ Нарықтық жағдайдағы жұмысқа кадрлардың дайындықсыздығы.
+ Жоғары пайыздық төлемдері үшін кредиттік ресурстарға қол жеткізе алмауы және мемлекекттік қолдаудың көлемінің тез қысқартылуы.
+ Техникалық потенциалдың дамуына түрткі болатын дәлелдер келесі:
+ өндірістің көлемін көбейту
+ технологиялық жабдықтың моральді және физикалық тозуы, технологиялық үрдістердің моральді ескеруі
+ шығарылған өнімнің бағасының бәсекелестігінің төмендеуі.
+ Осылайша алынған нәтижелердің анализі бойынша өндірістік өнеркәсіптерінің соның ішінде жеңіл өнеркәсібінің технологиялық потенциалының жағдайына келесі шешімдерді жасауға болады:
+ еліміздің өндірістік өнеркәсіптерінде инновациялау іс - әрекеттері төмен.
+ өндіріс салаларында жоғары техникалық және ғылымдық өндірістерінің жоқтығынан өнеркәсіптің технологиялық базасы жақсармайды.
+ салаларда техникалық қайта қаруландыру керекті деңгейде өткізілмейді.
+ салалар өз инновациялық іс - әрекеттері туралы мәліметтерді толық білмейді.
Осылайша, экономиканың технологиялық даму жолына өнеркәсіптік өндірістің бәсекеге қабілеттілігін арттыруға бағытталған технологиялық саясаттың жүрілуінсіз аударылым мүмкін емес.
Жеңіл өнеркәсіп өндірісінің технологиялық әлеуетін талдаған кезде, бұл салалардың ең салмақты төмендеуін және оны көтеру үшін күш керектігін байқаймыз.
Саланы қалпына келтірудің ұстап тұрған құрал - жабдықтардың жетіспеушілігі, өнеркәсіптердің бюджет алдында және қоюшыларға өсіп кеткен қарыздары, техникалық жабдықтардың моральді және физикалық ескеруі, инвестицияның жоқтығы негізгі мәселенің бірі болып отыр.
Жеңіл өнеркәсіп дамуының проблемалары өнеркәсіптің техникалық тозуы, өндіріліп жатқан өнімдерінің сапасының жоғарлауы және оның түрлерінің көбеюімен байланысты. Орта және шағын бизнесті өнеркәсіптер нарықтық өнімді өндірудің икемді жүйесіне көшіп, болып жатқан жағдайды шешуге мүмкіндіктері бар.[2.3.4]
ІІ Дүние жүзі елдеріндегі жеңіл өнеркәсіптің қазіргі жағдайы
2.1 Жеңіл өнеркәсіп саласының әлем елдері экономикасындағы рөлі
Жеңіл өнеркәсіп - халықтың жеке сұранысын қанағаттандыратын өнім түрлерін шығаратын сала. Бұл индустрияның ең қарқынды дамыған саласы.
Аймақтық тұрғыда жеңіл өнеркәсіп өнімдерін өндіру көлемі бойынша Еуропа көш бастап келеді, одан кейін Азия мен Америка келе жатыр. Дүниежүзі елдері арасында өнім шығару бойынша алдыңғы орындарды Америка Құрама Штаттары мен Жапония, сонымен қатар Қытай иеленіп келсе, одан кейін, айтарлықтай артта қалып отырып, тығыз топпен дамыған елдер де, дамушы елдер (Италия, Бразилия, Франция, Таиланд, Ұлыбритания, Аргентина, Тайвань аралы) иеленуде.
Жеңіл өнеркәсіптің құрамында көшбасшы болып бұрынғысынша үш сала: тоқыма, тігін және аяқ киім салалары қалуда.
Ең бірінші орында мақта-мата өндірісі (Қытай, Үндістан, Ресей), екінші орында- химиялық талшық маталар өндірісі (АҚШ, Жапония, Үндістан) тұр. Жібек мата өндірісі бойынша-АҚШ, Жапония, Қытай болса, жүн маталары бойынша- Ресей мен Италия мемлекеттері алдыңғы орында.
Арзан жұмыс күші бар Ганконг, Пәкістан, Үндістан, Египет, Бразилия мемлекеттері бас жеңіл өнеркәсіп бұйымдарын экспорттаушы мемлекеттер болып табылады.
Қазіргі кезде, әсіресе дайын өнім өндірісі жедел қарқынмен дамуда.
Жеңіл өнеркәсіптің орналасуы ХХ ғасырдың екінші жартысында күрделі өзгерістерге ұшырады. бұл сала бойынша дүниежүзі бойынша жетекші орынға Азия елдері шықты. Бұған жергілікті шикізат базасы, салыстырмалы түрде арзан жұмыс күші, азиялықтардың дәстүрлі кәсіби мамандануы себепші болды. Дүниежүзінде табиғи жібек пен джуттың (табиғи талшық алынатын өсімдік) барлығы дерлік, ал ірі қара мал терісінің 30%-дан астамы Азияның үлесіне тиесілі, мақтаның жартысынан астамы осында жиналады. Химиялық талшық өндірісінің 23 бөлігін Азия елдері өндіріледі. Тек жоғары сапалы аустралиялық жүнді сатып алуға мәжбүр болады.
Ұзақ уақыт бойы Батыс Еуропаның меншігінде болған зығыр өндірісінен Қытай алдыңғы орынға шықты. Батыс Еуропа мен АҚШ неғұрлым күрделі технология мен сапалы шикізатты қажет ететін қымбат өнімдер (былғары елтірі бұйымдары, сәнді киім-кешек, қымбат аяқкиім және т.б.) өндірісінде жетекші рөлін сақтап отыр.
Тоқыма өнеркәсібі
Жеңіл өнеркәсіптің дамыған салаларының бірі- тоқыма өнеркәсібі.
Бұл шығарылатын өнімнің көлемі және жұмыспен қамтылғандардың саны бойынша ең ірі сала. Тоқыма өнеркәсібін орналастыру тұтынушыға, еңбек ресурстарына және шикізат көздеріне бағытталады.
Мата жасау процесі бірнеше сатыны біріктіреді. Алдымен шикізат мақта тазартатын, зығыр өңдейтін, жүн жуатын кәсіпорындарда бастапқы өңдеуден өтеді. Одан кейін талшықтан иірілген жіп, жіптер (жіп иіру) жасалады, бұлар өңделмеген мата жасауға жұмсалады (тоқымашылық). Өңделмеген матаны ағартады, бояайды, сурет салады (өңдеу). Өндірістік циклдың жекелеген сатылары жіп иіру, жіпті орау, тоқыма және өңдеу (ағарту-бояу) фабрикаларында жүзеге асырылады. Бұл ретте әр сатыдағы тасымалдауға, тиеу-түсіру жұмыстарына кететін шығындар дайын өнімнің өзіндік құнына енеді. Осылайша, тоқыма өндірісінің сатыларын комбинаттарда байланыстырғанда пайдалырақ.
Тоқыма өнеркәсібі өзіне жіп иіру өнеркәсібін (тоқыма өндірісі үшін шикізат шығаратын); тоқыма өндірісін (мақтадан тоқылған, жүннен, зығырдан тоқылған, сонымен қатар табиғи талшықтарды қоса отырып, химиялық талшықтардың әртүрлерінен аралас және жібек маталар шығару); тоқылмаған маталар өндірісін; тоқыма өнімдерінің өндірісін (төсек-орындық, тюль-гардина өнімдері, кілемдер мен кілем өнімдері және т.с.с.) және трикотажды (қазірде негізінен алғанда синтетикалық талшықтардан) қосады. Егер тарихты еске алар болсақ, онда, мысалға, Англияда дәл осы тоқыма өнеркәсібінің дамуы (және де жалпы алғанда жеңіл өнеркәсіп базасында) капиталистік қатынастардың индустриалануы мен дамуы үшін түрткі болды.
Қазіргі уақытта тоқыма өнеркәсібі дамудың жоғары денгейіне қол жеткізді. Бұл ретте көптеген елдер үшін ол экономиканың маңызды секторы болып отыр. Осы саланың дамуы тұтынушылық факторымен (халық сұранысының өсуімен) анықталады. Саланың өндірістік профилі (шығарылатын өнімнің көлемі және ассортименті) де тоқыма шикізатының, жабдығының, жұмысшы күші құнының әлемдік нарықтағы конъюнктурасы секілді факторлардың әсер етуімен қалыптасады.
Шығарылатын материалдың құрылымы мен параметрлері техниканы (автоматтандырылған ағынды линияларды пайдалану, автоматты және жартылай автоматты линияларды қолдану, фабрика-автоматтар құру), сонымен қатар тоқымашылық пен өңдеу өндірісінің технологиясын жетілдіру есебінен өзгеріп отырады. Осының барлығы маталардың тұтынушылық қасиеттерін жақсартуға, өндірістік процестің материал сыйымдылығын төмендетуге мүмкіндік береді. Химия талшықтарынан маталар өндіру (оның ішінде осылардың шикізатының құрамына химиялық талшықтар да, табиғи талшықтар да кіретін аралас маталар деп аталатындарды қоса отырып) бірінші орынға шықты. Олар табиғи жібек және жүн маталарды алмастыруда және ығыстыруда әрі тіптен мақтадан тоқылған материалдармен бәсекелесіп отыр.
Дүниежүзінде бүгінгі таңда жылына 100 млрд м3-тан артық мата (аралас, мақтадан тоқылған, жүннен тоқылған, жібек, трикотаж) өндіріледі.
Саланың өндірістік қуаттылықтарын орналастырудағы өзгерістер. Дүниежүзілік шаруашылықта екі жүз жылға жуық уақыт еңбекті бөлудің белгілі бір жүйесі қалыптасты: мақта шаруашылығы оңтүстік елдерде (мақта өсетін жерлерде), ал тоқыма өндірісінің дамуы - солтүстіктегі өнеркәсіптік жағынан дамыған елдерде (мата шығару) шоғырланған болатын. Тек ХХ ғасырдың екінші жартысында ғана саланың өндірістік қуаттылығын орналастыруда елеулі өзгерістер болып өтті. Тоқыма өндірісі шикізат базаларына жақын орналаса бастады.
АҚШ-та тоқыма өнеркәсібі шоғырланған басты аудан АҚШ-тың байырғы штаттары орналасқан Жаңа Англия болатын. Ұзақ жылдар бойы мұндағы Бостон қаласында елдегі ең сапалы маталар өндіріліп келді. XX ғасырдың басында өнеркәсіптің бұл саласы шикізат (мақта, жүн, синтетикалық талшықтар) көзі жақын, салыстырмалы түрде арзан жұмыс күші бар оңтүстік штаттарға қоныс аударды. Қазіргі кезде Атланта және оның маңындағы Гринвилл, Нашвилл қалалары тоқыма өнеркәсібінің орталықтары болып табылады.
Азия елдерінда мақтаның дүниежүзілік өндірісіндегі бойынша үлесі күрт арта (60%-ға дейін) түсіп, аймақ маталар өндіру үшін табиғи талшықтың аса маңызды түрлерінің бірін өндіруде көшбасшы бола бастады. 80-ші жылдардың аяғынан бастап-ақ көшбасшы ретінде Қытай мемлекеті (ал бұрынырақта Америка Құрама Штаттары болған) болып отыр. Бұл ретте іс жүзінде мақта өсірумен айналысатын елдер сонымен қатар мақта талшығының ірі тұтынушылары болып табыла бастады.
Қазіргі уақытта дүниежүзіндегі аса ірі мақта өсірушілердің (Қытай мен Үндістан) тоқыма өнеркәсіптерінің қуаттылықтары оларға барлық өндірілетін мақтаны игерілген жіп пен матаға толығымен өңдеуге мүмкіндік береді. Ал Пәкістан, Түркия, Мексика, Бразилия секілді елдер мақтаны өсіруге қарағанда, мақтаны өңдеумен айналысу тиімді болып отыр.
Өзінің мақта базасында мақта-мата комбинаттарын құруға деген жаңа тенденция тіптен Африканың әлсіз дамыған елдеріне (Мали, Нигер, Чад, Кот-д`Ивуар жән т.б.) тән болып отыр. Бұрынғы КСРО-да осындай тенденциялар Орталық Азия республикалары мен Әзербайжанда (60-70 жылдардың өзінде) өз мақта-мата өнеркәсіптерін жасаудан көрініс тапты.
Мақтадан тоқылған және аралас (талшықтардың немесе жіптердің бірнше түрлерінен шығарылады) мата өндірісі бойынша көшбасшылар болып Қытай, Үндістан, Италия, Ресей табылады. Мақтадан тоқылған маталарды негізгі экспорттаушылар Пәкістан, Үндістан, Мысыр ел, Тайвань, Қытай болып отыр. Дамыған елдердің ішінен сапасы жоғары, мақтадан тоқылған матаның айтарлықтай мөлшерін Германия, Жапония, Италия экспорттайды. Мысалға, Германияда тоқыма саласындағы сатылым көлемінен экспорттың үлесі 30%-ға жуық шаманы құрайды.
Химиялық талшықтардан мата өндіруші болып Америка Құрама Штаттары, Үндістан, Жапония, Корей Республикасы, Тайвань, Қытай, Германия табылады. Матаның жүннен, жібектен, зығырдан тоқылған және матаға қарағанда анағұрлым азырақ мөлшерде де шығарылады.
Дүниежүзіндегі аса ірі жүн өндірушілер болып Аустралия, Қытай, Жаңа Зеландия, Аргентина, Оңтүстік Африка Республикасы, Ресей, Ұлыбритания, Испания табылады. Өндіруші елдердің өздерінде күн өткен сайын көбірек тұтынылатын мақтадан өзгешелігі, жүн халықаралық сауданың аса маңызды тауары болып қалуда. Оның экспорттылығы әлемде жыл сайын қырқылатын жүннен 55%-дан астам оның өнімдері құрайды (2,5 млн тоннадан аса) және жүн өндіруші елдрден тысқары шығарылады.
Бұрынғы жылдары жүн шикізатын өндіру көлемдері бойынша дүниежүзінде үшінші орынды КСРО алып келген еді (өндірістің шамамен 55%-ы Ресейге келген). Бірақ, өз жүн өндірісінің қомақты мөлшеріне қарамастан, маталар-костюмдік, көйлектік және т.с.маталар шығарған кезде қолданылатын биязы жүн өндіру іс жүзінде болмағандықтан (әрі қазір де болмай отыр), жүнді Аустралиядан және Жаңа Зеландиядан экспорттап отырады.
Дүниежүзінде зығыр маталарының өндірісі тіптен шамалы. Ол негізінен алғанда Ресейде, Францияда, Белгияда, Нидерландыда, Ұлыбританияда, Беларуссияда шоғырланған.
Табиғи жібек өндіру (оның тігін өнеркәсібінде жасанды жібек пен алмастыруына орай елеулі құлдыраудан кейін) қайтадан жаңғыра бастады. Жібек маталар шығару бойынша дүниежүзінде көшбасшы ретінде Қытай,Үндістан, Корей Республикасы, Жапония, Германия,Франция, Италия болып танылады.
Көптеген дамушы елдер үшін әсіресе, кендір - жұт өнеркәсібін атай кеткен жөн. Жұттын ең көп егістік аудандарына Бангладеш пен Үндістан ие.
Жұттың құрғақ сабақтарының талшығы техникалық, орамдық, жиһаздық маталар өндіруге, сонымен қатар кілемдер мен басқа да өнімдер жасауға жұмсалады.[5.6]
Тоқыма өнеркәсібінің ерекше саласы деп кілем өндірісін есептеуімізге болады. Негізгі шикізат-химиялық талшықтар. Дәстүрлі, тоқылған кілемдерді ғана жүннен немесе жұттан жасайды. Дамыған елдер арасынан кілемдердің негізгі өндірушілері Амрика Құрама Штаттары (тоқылмаған типтегі кілемдер), Бельгия мен Ұлыбритания (тоқылған типтегі кілемдер) табылады. Дамушы елдердің арасындағы ірі кілем өндірушілер мен экспорттаушылар-Үндістан,Түркия, Иран.
Арзан іш киім трикотажын өндіру негізінен алғанда дамушы елдерде шоғырланған (олар өз өнімдерін әлемнің барлық елдеріне экспорттайды. Трикотаж өнеркәсібінде электронды басқаруы бар ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz