Бюджет жүйесінің принциптері
ГЛОССАРИЙ
3. Бюджеттің түсімдері мен шығыстарына эсер ететін нормативтік күқықтық актілері
1. Бюджеттердің түрлері мен деңгейлері
3 БЮДЖЕТТІҢ ҚҰРЫЛЫМЫ
4 Лекция. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ ҚОРЫ
5 Лекция. БІРЫҢҒАЙ БЮДЖЕТТІК СЫНЫПТАМА
2.БӨЛІМ. БЮДЖЕТАРАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАР ЖӨНЕ ТҮСІМДЕР МЕН ШЫҒЫСТАРДЫ БЮДЖЕТ ДЕҢГЕЙЛЕРІ АРАСЫНДА БӨЛУ
7.тарау. ТҮСІМДЕРДІБЮДЖЕТТЕР ДЕҢГЕЙЛЕРІ АРАСЫНДА БӨЛУ
8.тарау. ШЫҒЫСТАРДЫ БЮДЖЕТТЕР ДЕҢГЕЙЛЕРІ АРАСЫНДА БӨЛУ
3. Бюджеттің түсімдері мен шығыстарына эсер ететін нормативтік күқықтық актілері
1. Бюджеттердің түрлері мен деңгейлері
3 БЮДЖЕТТІҢ ҚҰРЫЛЫМЫ
4 Лекция. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ ҚОРЫ
5 Лекция. БІРЫҢҒАЙ БЮДЖЕТТІК СЫНЫПТАМА
2.БӨЛІМ. БЮДЖЕТАРАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАР ЖӨНЕ ТҮСІМДЕР МЕН ШЫҒЫСТАРДЫ БЮДЖЕТ ДЕҢГЕЙЛЕРІ АРАСЫНДА БӨЛУ
7.тарау. ТҮСІМДЕРДІБЮДЖЕТТЕР ДЕҢГЕЙЛЕРІ АРАСЫНДА БӨЛУ
8.тарау. ШЫҒЫСТАРДЫ БЮДЖЕТТЕР ДЕҢГЕЙЛЕРІ АРАСЫНДА БӨЛУ
1. Қазақстан Республикасының бюджет заңдары бюджеттік және бюджетаралық қатынастарды реттейді және бюджет жүйесі жұмыс істеуінің, бюджет қаражатының құралуы мен пайдаланылуының негізгі ережелерін, принциптері мен тетіктерін белгілейді, Қазақстан Республикасының Конституциясына негізделеді және ҚР Бюджеттік Кодексінде көзделген басқа де нормативтік-құқықтық актілерден тұрады.
Қазақстан Республикасының бюджет заңдары Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында қолданыста болады және барлық жеке және занды тұлғаларға қолданылады. Қазақстан Республикасының Үкіметі мен жергілікті атқарушы органдардың тиісінше республикалық және жергілікті бюджеттерден тиісті қаржы жылына арнап ақша бөлу туралы актілері ағымдағы қаржы жылы аяқталғаннан кейін күшін жояды.
Тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңға өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы заңдар, тиісті қаржы жылына арналған жергілікті бюджет туралы маслихаттардың шешімдеріне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы меслихаттардың шешімдері, сондай-ақ Қазақстан Республикасының Үкіметі мен жергілікті атқарушы органдардың оларды іске асыру туралы актілері тиісті қаржы жылының 1 қаңтарынан бастап қолданысқа енгізіледі.
2. Бюджет жүйесінің принциптері
Бюджет жүйесі мынадай принциптерге негізделеді:
1) бірлік принципі — Қазақстан Республикасының аумағында Қазақстан Республикасының бірыңғай бюджеттік заңдарының қолданылуын, соның ішінде бірыңғай бюджеттік сыныптауды, бюджет процесін жүзеге асырудың бірыңғай рәсімдерін пайдалануды қамтамасыз ету;
2) толықтық принципі — Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген барлық түсімдер мен шығыстарды бюджеттерде және Қазақстан Республикасының Ұлттық қорыңда көрсету, бюджет қаражатын пайдалана отырып, өзара талаптарды есепке алуға, сол сияқты бюджет қаражаты бойынша талаптар құқықтарынан шегінуге жол бермеу;
3) реалистік принципі — бекітілген (нақтыланған, түзетілген) бюджет көрсеткіштерінің орта мерзімді фискадық саясатқа және Қазақстан Республикасы мен аймақтарды әлеуметтік-экономикалық дамытудың орта мерзімді жоспарының бекітілген (түзетілген) өлшемдері мен бағыттарына сәйкес келуі;
4) транспаренттілік принципі — мемлекеттік немесе заңмен қорғалатын өзге де құпия больш табылатын мәліметтерді қоспағанда, Қазақстан Республикасының бюджет заңдары саласындағы нормативтік кұқықтық актілерді, бекітілген (нақтыланған, түзетілген) бюджеттерді жене олардың атқарылуы туралы есептерді, мемлекеттің фискалдық саясатына қатысты басқа да ақпаратты міндетті түрде жариялау, бюджет процесінің ашықтығы, мемлекеттік қаржы бақылауын жүргізу;
5) дәйектілік принципі — бюджеттік қатынастар аясында бұрын қабылданған шешімдерді мемлекеттік басқару органдарының сақтауы;
6) тиімділік және нәтижелілік принципі — бюджеттерді бюджеттік бағдарламалар паспорттарымен көзделген белгілі бір нәтижелерге қол жеткізу қажеттілігін негізге алып, бюджет каражатының осы нәтижелерге қол жеткізу үшін қажетті оңтайлы көлемін пайдалана отырып әзірлеу және атқару немесе бюджеттік қаражаттың бекітілген көлемін пайдалана отырып ең үздік нәтижені камтамасыз ету;
Қазақстан Республикасының бюджет заңдары Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында қолданыста болады және барлық жеке және занды тұлғаларға қолданылады. Қазақстан Республикасының Үкіметі мен жергілікті атқарушы органдардың тиісінше республикалық және жергілікті бюджеттерден тиісті қаржы жылына арнап ақша бөлу туралы актілері ағымдағы қаржы жылы аяқталғаннан кейін күшін жояды.
Тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңға өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы заңдар, тиісті қаржы жылына арналған жергілікті бюджет туралы маслихаттардың шешімдеріне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы меслихаттардың шешімдері, сондай-ақ Қазақстан Республикасының Үкіметі мен жергілікті атқарушы органдардың оларды іске асыру туралы актілері тиісті қаржы жылының 1 қаңтарынан бастап қолданысқа енгізіледі.
2. Бюджет жүйесінің принциптері
Бюджет жүйесі мынадай принциптерге негізделеді:
1) бірлік принципі — Қазақстан Республикасының аумағында Қазақстан Республикасының бірыңғай бюджеттік заңдарының қолданылуын, соның ішінде бірыңғай бюджеттік сыныптауды, бюджет процесін жүзеге асырудың бірыңғай рәсімдерін пайдалануды қамтамасыз ету;
2) толықтық принципі — Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген барлық түсімдер мен шығыстарды бюджеттерде және Қазақстан Республикасының Ұлттық қорыңда көрсету, бюджет қаражатын пайдалана отырып, өзара талаптарды есепке алуға, сол сияқты бюджет қаражаты бойынша талаптар құқықтарынан шегінуге жол бермеу;
3) реалистік принципі — бекітілген (нақтыланған, түзетілген) бюджет көрсеткіштерінің орта мерзімді фискадық саясатқа және Қазақстан Республикасы мен аймақтарды әлеуметтік-экономикалық дамытудың орта мерзімді жоспарының бекітілген (түзетілген) өлшемдері мен бағыттарына сәйкес келуі;
4) транспаренттілік принципі — мемлекеттік немесе заңмен қорғалатын өзге де құпия больш табылатын мәліметтерді қоспағанда, Қазақстан Республикасының бюджет заңдары саласындағы нормативтік кұқықтық актілерді, бекітілген (нақтыланған, түзетілген) бюджеттерді жене олардың атқарылуы туралы есептерді, мемлекеттің фискалдық саясатына қатысты басқа да ақпаратты міндетті түрде жариялау, бюджет процесінің ашықтығы, мемлекеттік қаржы бақылауын жүргізу;
5) дәйектілік принципі — бюджеттік қатынастар аясында бұрын қабылданған шешімдерді мемлекеттік басқару органдарының сақтауы;
6) тиімділік және нәтижелілік принципі — бюджеттерді бюджеттік бағдарламалар паспорттарымен көзделген белгілі бір нәтижелерге қол жеткізу қажеттілігін негізге алып, бюджет каражатының осы нәтижелерге қол жеткізу үшін қажетті оңтайлы көлемін пайдалана отырып әзірлеу және атқару немесе бюджеттік қаражаттың бекітілген көлемін пайдалана отырып ең үздік нәтижені камтамасыз ету;
ГЛОССАРИЙ
мемлекеттің активтері — өткен операциялар немесе оқиғалар нәтижесінде
мемлекеттік меншікке алынған мүліктік және мүліктік емес игіліктер мен
құндық бағасы бар кұкықтар;
бюджет — мемлекеттің міндеттері мен функцияларын іске асыруды қаржымен
қамтамасыз етуге арналған орталықтандырылған ақша қоры;
облыстың бюджеті — араларындағы өзара өтелетін операцияларды есепке
алмағанда, облыстық бюджетті, аудандардың (облыстық маңызы бар қалалардың)
бюджеттерін біріктіретін, талдамалы ақпарат ретінде пайдаланылатын жене
бекітуге жатпайтын жиынтық бюджет;
бюджеттік қамтамасыз етілу — мемлекеттік баскару органдары тиісті
бюджет қаражаты есебінен ұсынатын мемлекеттік қызметтер көрсетуді
алушылардың бірлігіне шақкандағы заттай нормалар есепке алынған мемлекеттік
қызметтер көрсету кұны;
бюджет жүйесі — бюджеттердің және Қазақстан Республикасы Ұлттық
қорының, сондай-ақ бюджеттік процестер мен қатынастардың жиынтығы;
бюджеттік инвестициялық бағдарлама — сипаты техникалық-экономикалық
негіздеу сатысында қол жеткізу мерзімін анықтауға мүмкіндік бермейтін
бірыңғай инвестициялық мақсатты көздейтін іс-шаралар жиынтығы;
бюджеттік инвестициялар — экономикалық пайда табу немесе әлеуметтік-
экономикалық тиімділікке жету мақсатымен мемлекет активтерінің құнын
ұлғайтуға, адам ресурстарын дамытуға және табиғи ресурстарды жаңғыртуға
бағытталған қаржыландыру;
бюджеттік операциялар — бюджетті атқару процесінде жүзеге асырылатын
операциялар;
бюджеттік қатынастар — бюджет процесінде туындайтын қатынастар;
бюджет қаражаты — мемлекеттік меншікке түсуі мен жұмсалуы бюджетте
ақшалай нысанда көрсетілетін мемлекеттің ақша және өзге де активтері;
бюджеттік инвестициялық жоба — шектеулі уақыт кезеңі ішінде іске
асырылатын және аяқталған сипаты бар бюджеттік инвестицияларды жүзеге асыру
жөніндегі іс-шаралар жиынтығы;
бюджет процесі — бюджетті жоспарлау, карау, бекіту, атқару, нақтылау,
түзету жөніндегі, бюджеттің атқарылуы бойынша бюджет есебі мен
есептілілігін жүргізу мемлекеттік қаржы бақылауы, соңдай-ақ
байланыстырылған гранттарды жоспарлау мен пайдалану жөніндегі Қазақстан
Республикасының бюджет заңдарымен реттелген қызмет;
мемлекеттік инвестициялық саясат — инвестициялық процестерді ұлттық
экономиканың мүдделері үшін мемлекеттік реттеудің экономикалық және
қаржылық негізделген шараларын көрсететін әлеуметтік-экономикалық саясаттың
құрамдас бөлігі;
мемлекеттік бағдарлама — салааралық сипаты бар, әлеуметтік-экономикалық
дамудың неғүрлым маңызды міндеттерін шешуге және мемлекеттің қорғаныс
қабілетін, құқық тәртібін, заңдылық пен қауіпсіздікті қамтамасыз етуге
бағытталған меселелер бойынша Қазақстан Республикасының Үкіметі әзірлейтін
және Қазақстан Республикасының Президенті бекітетін бағдарлама;
мемлекеттік бюджет — араларындағы өзара өтелетін операцияларды есепке
алмағанда, республикалық және жергілікті бюджеттерді біріктіретін,
талдамалы ақпарат ретінде пайдаланылатын және бекітуге жатпайтын жиынтық
бюджет;
инвестициялық ұсыныс — инвестициялық жобаның (бағдарламаның) мақсатын,
оған жету жолдарын көрсететін және инвестициялық жобаны (бағдарламаны) одан
әрі өзірлеу үшін оны алдың ала іріктеуді жүзеге асыру мүмкіндігін
камтамасыз ететін инвестициялық жоба (бағдарлама) тұжырымдамасы;
кассалық алшақтық — қаржы жылы ішінде шығыстар көлемінің бюджетке
түсетін түсімдер мен бюджет каражатының бос қалдықтары көлемінен асып
түсуі;
жергілікті бюджет — облыстық бюджет, республикалық маңызы бар қаланың,
астананың бюджеті, ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) бюджеті;
бюджеттік жоспарлау жөніндегі жергілікті уәкілетті орган — жергілікті
бюджеттен қаржыландырылатын, жергілікті бюджеттің орташа мерзімді кезеңге
арналған болжамды көрсеткіштерін және тиісті қаржы жылына арналған
жергілікті бюджеттің жобасын жоспарлау жөніндегі функцияларды жүзеге
асыратын атқарушы орган;
бюджетті атқару жөніндегі жергілікті уәкілетті орган —жергілікті
бюджеттен қаржыландырылатын, бюджетті атқару, жергілікті бюджеттің
атқарылуы жөніндегі бюджеттік есеп пен есептілікті жүргізу саласындағы
функцияларды жүзеге асыратын атқарушы орган;
экономикалық жоспарлау жөніндегі жергілікті уәкілетті орган —
жергілікті бюджеттен қаржыландырылатын, тиісті әкімшілік-аумақтық бірлікті
әлеуметтік-экономикалық дамытудың негізгі бағыттарын әзірлеу функциясын
жүзеге асыратын атқарушы орган;
кірістерді бөлу нормативі — кірістерді әртүрлі деңгейлердегі
бюджеттердің арасында бөлудің проценттік арақатынасы;
салалық (секторлық) бағдарлама — Қазақстан Республикасының Үкіметі
бекітетін, экономиканың жекелеген салаларының (секторларының) неғұрлым
маңызды міндеттерін шешуге бағытталған бағдарлама;
басым (республикалық немесе жергілікті) бюджеттік инвестициялық
жобалардың (бағдарламалардың) тізбесі — республикалық немесе жергілікті
бюджеттердің каражаты есебінен қаржыландыру жоспарланған инвестициялық
жобалардың (бағдарламалардың) тізімі болып табылатын, республиканы немесе
аймақтарды әлеуметтік-экономикалық дамытудың орта мерзімді жоспарына
қосымша;
бюджет қаражатын алушы — бюджет каражатын игерудің барлық деңгейінде
бюджет каражатын пайдаланатын орталық және жергіліхті атқарушы органдар,
мемлекеттік мекемелер, жеке және заңды тұлғалар, сондай-ақ қаржылық қызмет
көрсететін, соның ішінде азаматтық-құқықтық мәмілелер негізінде кызмет
көрсететін тұлғалар;
аймақтық бағдарлама — мәслихаттар бекітетін, аймақтың (аумақтың)
әлеуметтік-экономикалық дамыту міндеттерін шешуге бағытталған бағдарлама;
түзетілген бюджет — тиісінше Қазақстан Республикасының Парламентінде
немесе мәслихатта нақтыланбай, Қазақстан Республикасының Үкіметі немесе
жергілікті атқарушы органдар енгізген өзгерістер мен толықтыруларды ескере
отырып бекітілген немесе нақтыланған бюджет;
әлеуметтік-экономикалық дамудың орташа мерзімдік жоспары — Қазақстан
Республикасының Үкіметі немесе мәслихат бекітетін, республиканы немесе
аймақгы әлеуметтік-экономикалық дамытудың үш жылдық кезеңге арналган
негізгі көрсеткіштері мен бағыттарын және оларды іске асыру жөніндегі
шараларды айқындайтын кұжат;
трансферттер — бюджетке және Қазақстан Республикасының Ұлттық қорына,
сондай-ақ бюджеттен, соның ішінде жеке және заңды тұлғаларға Қазақстан
Республикасының Ұлттық қорынан бюджетке төленетін өтеусіз және
кайтарылмайтын төлемдер;
бекітілген бюджет — тиісті қаржы жылына арналған, Қазақстан
Республикасьшың Парламенті немесе тиісті мәслихат бекіткен бюджет;
нақтыланған бюджет — атқарылуы барысында Қазақстан Республикасының
Парламенті немесе тиісті мәслихат кабыддаған өзгерістер мен толықгыруларды
ескере отырып тиісті қаржы жылына бекітілген бюджет;
қаржыландыру — бюджет қаражатын алушыларға осы қаражатты бөлу;
қаржы жылы — бюджеттің атқарылуы жүзеге асырылатын, күнтізбелік жылдың
1 қаңтарынан басталып, 31 желтоқсанында аяқталатын уақыт кезеңі;
бюджеттік жоспарлау жөніндегі орталық уәкілетті орган —орташа мерзімді
кезеңге арналған мемлекеттік бюджеттің болжамды көрсеткіштерін және тиісті
қаржы жылына арналған республикалық бюджеттің жобасын жоспарлау жөніндегі
функцияларды жүзеге асыратын орталық атқарушы орган;
ішкі бақылау жөніндегі орталық уәкілетті орган — ішкі мемлекеттік қаржы
бақылауы функцияларын жүзеге асыратын орталық атқарушы орган;
бюджетті атқару жөніндегі орталық уәкілетті орган - республикалық
бюджетті және өз құзыреті шегінде жергілікті бюджеттерді атқару жөніндегі
бюджеттік есеп пен есептілікті атқару жүргізу саласындағы функцияларды
жүзеге асыратын орталық атқарушы орган;
экономикалық жоспарлау жөніндегі орталық уәкілетті орган— Қазақстан
Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуының негізгі бағыттарын әзірлеу
функцияларын жүзеге асыратын орталық атқарушы орган.
Òàûðûï 1. Ìåìëåêåòòiê áþäæåòòiº ýкономикàëû ìàçì½íû
1. Áþäæåòòiº ûçìåò åòóiíiº ýêîíîìèêàëû, ½ûòû æ´íå ½éûìäàñòûðóøûëû
íûñàíäàðû.
2. Бюджет жүйесінің принциптері
3. Бюджеттің түсімдері мен шығыстарына эсер ететін нормативтік күқықтық
актілері.
1. Қазақстан Республикасының бюджет заңдары бюджеттік және бюджетаралық
қатынастарды реттейді және бюджет жүйесі жұмыс істеуінің, бюджет
қаражатының құралуы мен пайдаланылуының негізгі ережелерін, принциптері мен
тетіктерін белгілейді, Қазақстан Республикасының Конституциясына
негізделеді және ҚР Бюджеттік Кодексінде көзделген басқа де нормативтік-
құқықтық актілерден тұрады.
Қазақстан Республикасының бюджет заңдары Қазақстан Республикасының
бүкіл аумағында қолданыста болады және барлық жеке және занды тұлғаларға
қолданылады. Қазақстан Республикасының Үкіметі мен жергілікті атқарушы
органдардың тиісінше республикалық және жергілікті бюджеттерден тиісті
қаржы жылына арнап ақша бөлу туралы актілері ағымдағы қаржы жылы
аяқталғаннан кейін күшін жояды.
Тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңға
өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы заңдар, тиісті қаржы жылына
арналған жергілікті бюджет туралы маслихаттардың шешімдеріне өзгерістер мен
толықтырулар енгізу туралы меслихаттардың шешімдері, сондай-ақ Қазақстан
Республикасының Үкіметі мен жергілікті атқарушы органдардың оларды іске
асыру туралы актілері тиісті қаржы жылының 1 қаңтарынан бастап қолданысқа
енгізіледі.
2. Бюджет жүйесінің принциптері
Бюджет жүйесі мынадай принциптерге негізделеді:
1) бірлік принципі — Қазақстан Республикасының аумағында Қазақстан
Республикасының бірыңғай бюджеттік заңдарының қолданылуын, соның ішінде
бірыңғай бюджеттік сыныптауды, бюджет процесін жүзеге асырудың бірыңғай
рәсімдерін пайдалануды қамтамасыз ету;
2) толықтық принципі — Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген
барлық түсімдер мен шығыстарды бюджеттерде және Қазақстан Республикасының
Ұлттық қорыңда көрсету, бюджет қаражатын пайдалана отырып, өзара талаптарды
есепке алуға, сол сияқты бюджет қаражаты бойынша талаптар құқықтарынан
шегінуге жол бермеу;
3) реалистік принципі — бекітілген (нақтыланған, түзетілген) бюджет
көрсеткіштерінің орта мерзімді фискадық саясатқа және Қазақстан
Республикасы мен аймақтарды әлеуметтік-экономикалық дамытудың орта мерзімді
жоспарының бекітілген (түзетілген) өлшемдері мен бағыттарына сәйкес келуі;
4) транспаренттілік принципі — мемлекеттік немесе заңмен қорғалатын
өзге де құпия больш табылатын мәліметтерді қоспағанда, Қазақстан
Республикасының бюджет заңдары саласындағы нормативтік кұқықтық актілерді,
бекітілген (нақтыланған, түзетілген) бюджеттерді жене олардың атқарылуы
туралы есептерді, мемлекеттің фискалдық саясатына қатысты басқа да
ақпаратты міндетті түрде жариялау, бюджет процесінің ашықтығы, мемлекеттік
қаржы бақылауын жүргізу;
5) дәйектілік принципі — бюджеттік қатынастар аясында бұрын қабылданған
шешімдерді мемлекеттік басқару органдарының сақтауы;
6) тиімділік және нәтижелілік принципі — бюджеттерді бюджеттік
бағдарламалар паспорттарымен көзделген белгілі бір нәтижелерге қол жеткізу
қажеттілігін негізге алып, бюджет каражатының осы нәтижелерге қол жеткізу
үшін қажетті оңтайлы көлемін пайдалана отырып әзірлеу және атқару немесе
бюджеттік қаражаттың бекітілген көлемін пайдалана отырып ең үздік нәтижені
камтамасыз ету;
7) басымдық принципі — бюджеттік процесті республиканың немесе аймақтың
әлеуметтік-экономикалық дамуының басым бағыттарына сәйкес жүзеге асыру;
8) жауапкершілік принципі — бюджет процесіне қатысушыларды Қазақстан
Республикасының бюджеттік заңдарын бұзғаны үшін жауапка тарту;
9) бюджеттердін дербестік принципі — түрлі деңгейдегі бюджеттер
арасында түсімдердің тұрақты түрде бөлініп тұруын орнықтыру және олардың
жұмсалу бағыттарын анықтау, мемлекеттік басқарудың барлық деңгейлерінің
бюджет процесін дербес жүзеге асыру қүқығы, жергілікті бюджеттердің
атқарылуы барысында қосымша алынған кірістерді, жергілікті бюджеттер
қаражатының бос калдықтарын жоғары тұрған бюджетке алып қоюға жол
берілмейтіндігі, тиісті өтемсіз төмен тұрған бюджеттерге қосымша шығыстар
жүктеуге жол берілмейтіндігі.
3. Бюджеттің түсімдері мен шығыстарына эсер ететін нормативтік күқықтық
актілері.
Республикалық немесе жергілікті бюджеттердің шығыстарын ұлғайтуды
немесе түсімдерін қысқартуды көздейтін Қазақстан Республикасы заңдары
жобаларының ережелері Қазақстан Республикасы Үкіметінің оң қорытындысы
болған жағдайда ғана енгізілу мүмкін. Қазақстан Республикасы Үкіметінің
қорытындысы Республикалық бюджет комиссиясының ұсыныстары ескеріле отырып
жасалады.
Республикалық немесе жергілікті бюджеттердің шығыстарын ұлғайтуды
немесе түсімдерін қысқартуды көздейтін Қазақстан Республикасы Президентінің
жарлықтары және Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулылары жобаларының
ережелерін Республикалық бюджет комиссиясының міндетті түрде карауына
жатады.
Жоғарыда айтылған актілер жобаларының ережелері Қазақстан Республикасы
Үкіметінің (Республикалық бюджет комиссиясының) қортындысы ағымдағы жылдың
бірінші жартысында берілген жағдайда қолданысқа келесі қаржы жылынан ерте
енгізіле алмайды.
Қорытынды ағымдағы жылдың екінші жартысында берілген жағдайда аталған
ережелер қолданысқа жоспарланып отырған жылдан кейінгі қаржы жылынан ерте
енгізіле алмайды.
Жергілікті бюджеттердің шығыстарын үлғайтуды немесе түсімдерін
қысқартуды көздейтін жергілікті өкілді органдар шешімдерінің жобалары
әкімдіктің оң қорытындысы болған жағдайда ғана мәслихаттардың карауьша
енгізілуі мүмкін. Әкімдіктің қорытындысы тиісті бюджет комиссиясының
ұсыныстары ескеріле отырып жасалады.
Жергілікті бюджеттердің шығыстарын ұлғайтуды немесе түсімдерін
қысқартуды көздейтін жергілікті атқарушы органдар актілері жобаларының
ережелерін тиісті бюджет комиссиясының міндетті түрде карауына жатады.
Жергілікті бюджеттердің шығыстарын үлғайтуды немесе түсімдерін
қысқартуды көздейтін жергілікті өкілді органдар шешімдерінің жобалары
әкімдіктін (тиісті бюджет комиссиясының) оң қорытындысы болған жағдайда
колданысқа келесі қаржы жылынан ерте енгізіле алмайды.
Аталған жайттар тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет
туралы заңға
өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы заңдарға және тиісті қаржы жылына
арналған жергілікті бюджет туралы мәслихаттардың шешімдеріне өзгерістер мен
толықтырулар енгізу туралы мәслихаттар шешімдеріне, сондай-ақ оларды іске
асыру туралы нормативтік күқықтық актілерге қолданылмайды.
Òàûðûï 3. Áþäæåò æ¾éåñi
1. Бюджеттердің түрлері мен деңгейлері
1. Қазақстан Республикасында мынадай деңгейдегі бюджеттер бекітіледі,
аткарылады және дербес болып табылады:
- республикалық бюджет;
- облыстық бюджет, республикалық маңызы бар қала, астана бюджеті;
- аудан (облыстық маңызы бар кала) бюджеті.
Сонымен қатар төтенше мемлекеттік бюджет әзірленуі, бекітілуі және
атқарылуы мүмкін.
Салықтық және басқа да түсімдер есебінен қалыптастырылатын және орталық
мемлекеттік органдардың, оларға ведомстволық бағынысты мемлекеттік
мекемелердің міндеттері мен функцияларын қаржымен қамтамасыз етуге және
мемлекеттік саясаттың жалпы республикалық бағыттарын іске асыруға арналған
орталықтандырылған ақша қоры республикалық бюджет болып табылады. Тиісті
қаржы жылына арналған республикалық бюджет Қазақстан Республикасының
заңымен бекітіледі.
Салықтық және басқа да түсімдер есебінен қалыптастырылатын және
облыстық деңгейдегі жергілікті мемлекеттік органдардың, республикалық
маңызы бар қаланың, астананың, оларға ведомстволық бағынысты мемлекеттік
мекемелердің міндеттері мен функцияларын қаржымен қамтамасыз етуге және
тиісті әкімшілік-аумақтық бірлікте мемлекеттік саясатты іске асыруға
арналған орталықтандырылған ақша қоры облыс бюджеті, республикалық маңызы
бар қала, астана бюджеті болып табылады.
Тиісті қаржы жылына арналған облыстың бюджеті, республикалық маңызы бар
қаланың, астананың бюджеті облыс, республикалық маңызы бар қала, астана
маслихатының шешімімен
бекітіледі.
Салықтық және басқа да түсімдер есебінен қалыптастырылатын және
ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) жергілікті мемлекеттік органдарының,
оларға ведомстволық бағынысты мемлекеттік мекемелердің міндеттері мен
функцияларын қаржымен қамтамасыз етуге және тиісті аудандағы (облыстық
маңызы бар қаладағы) мемлекеттік саясатты іске асыруға арналған
орталықтандырылған ақша қоры аудан (облыстық маңызы бар қала) бюджеті болып
табылады.
Тиісті қаржы жылына арналған аудан (облыстық маңызы бар қала) бюджеті
аудан (облыстық маңызы бар қала) маслихатының шешімімен бекітіледі.
Төтенше мемлекеттік бюджет республикалық және жергілікті бюджеттердің
негізінде қалыптастырылады және Қазақстан Республикасындағы төтенше немесе
соғыс жағдайларында енгізіледі.
Төтенше мемлекеттік бюджетті бюджеттік жоспарлау жөніндегі орталық
уәкілетті орган әзірлейді және ол Қазақстан Республикасының заңдарында
белгіленген төртіппен Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен
бекітіледі.
Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында төтенше немесе соғыс жағдайын
енгізу және оның күшін жою туралы Қазақстан Республикасы Президентінің
Жарлығы төтенше мемлекеттік бюджетті енгізуге және оның қолданылуын
тоқтатуға негіз болып табылады.
Төтенше мемлекеттік бюджеттің қабылданғаны туралы Қазақстан
Республикасының Парламенті дереу хабардар етіледі.
Төтенше мемлекеттік бюджеттің қодданылу уақытына тиісті қаржы жылына
арналған республикалық бюджет туралы заңның және тиісті қаржы жылына
арналған барлық деңгейлердегі жергілікті бюджеттер туралы маслихаттар
шешімдерінің қолданылуы тоқтатыла тұрады.
Төтенше мемлекеттік бюджет төтенше немесе соғыс жағдайы енгізілген
мерзім ішінде қолданыста болады. Төтенше мемлекеттік бюджеттің қодданылуы
тоқтатылғаннан бастап республикалық және жергілікті бюджеттердің атқарылуы
тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңға және тиісті
қаржы жылына арналған барлық деңгейлердегі жергілікті бюджеттер туралы
маслихаттардың шешімдеріне сәйкес жүзеге асырылады.
Қазақстан Республикасының жекелеген жерлерінде төтенше жағдай
енгізілген ретте төтенше мемлекетпк бюджет енгізілмейді. Қазақстан
Республикасының бірнеше аймақтарының аумақтарында бір мезгілде төтенше
жағдай енгізу төтенше жағдайдың зардабы ұлттық мүдделерге және
республиканың экономикалық кауіпсіздігіне нақты қатер төндіруі мүмкін
болатын ретте ғана төтенше мемлекеттік бюджет енгізуге негіз бола алады.
2. Қазақстан Республикасының Ұлттық қоры
Қазақстан Республикасы Үкіметінің Қазақстан Республикасының Ұлттық
Банкіндегі шотында шоғырландырылатын, мемлекеттің қаржылық актив тұріндегі,
сондай-ақ материалдық емес активтерді қоспағанда, өзге де мүлік түріндегі
активтері Қазақстан Республикасының Ұлттық қоры болып табылады.
Қазақстан Республикасының Ұлттық қоры мемлекеттің тұрақты әлеуметтік-
экономикалық дамуын қамтамасыз етуге, қаржылық активтердің және материалдық
емес активтерді қоспағанца, өзге де мүліктердің қорлануына, экономиканың
шикізат секторына тәуелділігін және колайсыз сыртқы факторлардың ықпалын
төмендетуге арналған.
Қазақстан Республикасының Ұлттық қоры жинақтау және тұрақтандыру
функцияларын жүзеге асырады. Жинақтау функциясы каржылық активтердің және
материаддық емес активтерді қоспағанда, өзге де мүліктердің қорлануын
қамтамасыз етеді. Тұрақтандыру функциясы шикізат ресурстарына әлемдік
бағаның конъюнктурасына республикалық бюджеттің тәуелділігін төмендетуге
арналған. Қазақстан Республикасының ¥лттық қорын қалыптастыру мен пайдалану
дүниежүзілік және ішкі тауар мен қаржы рыноктарының конъюнктурасы,
мемлекеттегі және шет еддердегі экономикалық
жағдай, республиканың әлеуметтік-экономикалық дамуының басымдықтары
ескеріле отырып, бұл ретте макроэкономикалық. және фискалдық тұрақтылық
және Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының негізгі мақсаттары мен
міндеттері сақтала отырып айқындалады.
Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының түсімі мен жұмсалуы ұлттық және
шетеддік валюталармен жүргізіледі. Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының
операциялар жөніндегі есебі мен есептілігі ұлттық валютамен жүзеге
асырылады. Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын сенімгерлік басқаруды
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі мен Қазақстан Республикасының
Үкіметі арасында жасалатын сенімгерлік басқару туралы шарттың негізінде
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі жүзеге асырады.
БЮДЖЕТТІҢ ҚҰРЫЛЫМЫ
1. Бюджеттің түсімдері мен шығыстары.
Кірістер, бюджет кредиттерін өтеу, мемлекеттің қаржы активтерін сатудан
түсетін түсімдер, сондай-ақ мемлекеттік қарыздар бюджеттің түсімдері болып
табылады. Шығындар, бюджет кредиттері, қаржы активтерін сатып алу, қарыздар
бойынша негізгі борышты өтеу бюджеттің шығыстары болып табылады.
Бюджеттің күрылымы мынадай бөлімдерден тұрады:
1) кірістер:
- салыктық түсімдер;
- салыктық емес түсімдер;
- негізгі капиталды сатудан түскен түсімдер;
- ресми трансферттер түсімдері;
2) шығындар;
3) операциялық сальдо;
4) таза бюджеттік кредит беру;
- бюджеттік кредиттер;
- бюджеттік кредиттерді өтеу;
5) қаржы активтерімен жасалатын операциялар бойынша сальдо:
- қаржы активтерін сатып алу;
- мемлекеттің қаржы активтерін сатудан түсетін түсімдер;
6) бюджет талшылығы (профициті);
7) бюджет тапшылығын қаржыландыру (профицитін пайдалану):
- қарыздар түсімі;
- қарыздарды өтеу;
- бюджет каражаты қалдықтарының козғалысы.
Бюджеттерді бекіту және бюджеттердің атқарылуы туралы есептерді түзу
атап кеткен құрылым бойынша жүзеге асырылады.
Бюджет кірістері.
Салық және басқа да міндетті төлемдер, ресми трансферттер, мемлекетке
өтеусіз негізде берілетін, қайтарылатын сипатта болмайтын және мемлекеттің
қаржы активтерін сатуға байланысты емес, Бюджеттік Кодекске және Қазақстан
Республикасының басқа да заң актілеріне сәйкес бюджетке есептелуге тиісті
ақша бюджет кірістері болып табылады.
Салықтық түсімдер — Қазақстан Республикасының Салық кодексінде
белгіленген салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер.
Салықтық емес түсімдер — Қазақстан Республикасының Салық кодексінде
белгіленген, негізгі капитадды, гранттарды сатудан түсетін түсімдерге
жатпайтындардан басқа, Бюджеттік Кодексте және Қазақстан Республикасының
басқа да заң актілерінде белгіленген бюджетке төленетін міндетті,
кайтарылмайтын төлемдер, сондай-ақ, ресми трансферттерден басқа, бюджетке
өтеусіз негізде берілетін ақша. Мынадай ақшалар негізгі капиталды сатудан
түсетін түсімдер болып табылады:
1) мемлекеттік мекемелерге бекітіліп берілген мемлекеттік мүлікті сатудан
түсетін ақша;
2) мемлекеттік материалдық резервтен тауарларды сатудан түсетін ақша;
3) мемлекет меншігіңдегі жер учаскелерін жеке меншікке сатудан немесе
оларды тұрақты немесе уақытша жер пайдалануға беруден не Қазақстан
Республикасының заңдарында немесе халықаралық шарттарда көзделген
жағдайларда жер учаскелерін өзге қүкықтық нысандарда өткізуден түсетін
ақша;
4) мемлекетке тиесілі материаддық емес активтерді сатудан түсетін ақша.
Ресми трансферттер түсімдері — бюджеттің бір деңгейінен екіншісіне,
Қазақстан Республикасының Ұлттық қорынан бюджетке түсетін трансферттер
түсімдері. Кірістердің жаңа түрлерін енгізу, қолданылып жүргендерінің күшін
жою немесе оларды өзгерту Бюджеттік Кодекске міндетті түрде езгерістер
немесе толықтарулар енгізіле отырып жүзеге асырылады. Нысаналы ресми
трансферттерді қоспағанда, кірістердің нысаналы мақсаты болмайды.
Мемлекеттік мекемелердің тауарларды (жұмыстарды көрсетілетін
қызметтерді) өткізуінен түсетін ақша тиісті бюджетке есептелуге тиіс. Егер
Қазақстан Республихасының заң актілерінде мемлекеттік мекемелердің
өздерінің негізгі қызметіне жатпайтын, төленетін акысының міңдетті сипаты
болмайтын әрі жеке және заңды тұлғамен келісім бойынша айқындалатын
тауарларды (жұмыстарды, көрсетілетін қызметтерді) өткізу кұқығы көзделген
болса, мұндай тауарларды (жұмыстарды, көрсетілетін қызметтерді) өткізуден
түсетін ақша мемлекеттік мекеменің иелігінде қалуы мүмкін.
Мемлекеттік мекемелердің тауарларды (жұмыстарды, көрсетілетін
қызметтерді) өткізуінен түсетін өздерінің иелігінде қалған ақша Қазақстан
Республикасының заң актілерімен және ҚР Үкіметі айқындаған төртіппен
пайдаланылады.
Бюджет шығындары.
Қайтарылмайтын негізде бөлінетін бюджет қаражаты бюджет шығындары болып
табылады.
Бюджет шығындары мынадай түрлерге бөлінеді:
1. мемлекеттік мекемелердің қызметін қамтамасыз ететін шығындар;
2. тұрақты сипаты жоқ іс-шараларды ұйымдастыру мен өткізуге байланысты
шығындар;
3. мемлекеттік тапсырыска арналған шығындар — мемлекеттік саясатты іске
асыру мақсатында (мемлекеттік органдардың өздерінің тұтынуына арналмаған)
өндірілетін тауарларға (жұмыстарға, көрсетілетін кызметтерге) мемлекеттік
органдардың ақы төлеуі;
4. жеке тұлғаларға ақшалай төлемдер — қызметкерлерге еңбегі үшін
ақшалай төлемдерден басқа, Қазақстан Республикасының заң актілеріне сейкес
жеке тұлғаларға ақшалай нысандағы төлемдермен байланысты шығындар;
5. занды тұлғаларға субсидиялар — мемлекеттік мекемелер және қоғамдық
бірлестіктер болып табылмайтын заңды тұлғаларды өтеусіз және қайтарылмайтын
негізде қаржыландыру;
6. ресми трансферттер — бюджеттің бір деңгейінен екіншісіне, сондай-ақ
Қазақстан Республикасының Ұлттық қорына трансферттер төлеу;
7. мемлекеттің міндеттемелерін орындауға арналған шығындардың өзге
де түрлері.
Заңды тұлғаларға субсидиялар нақгы саланы немесе қызмет аясын
әлеуметтік-экономикалық дамыту міндеттеріл іске асырудың басқа, неғұрлым
тиімді төсілі болмаған реттерде ғана Қазақстан Республикасының заң
актілерінде көзделген жағдайларда берілуі мүмкін. Занды тұлғаларға субсидия
берудің басым бағыттары орта мерзімде фискаддық саясатпен айқындалады.
Ресми трансферттердің жалпылама сипаты да, нысаналы мақсаты да болуы
мүмкін. Нысаналы сипаты бар ресми трансферттер нысаналы трансферттер болып
табылады.
2. Қазақстан Республикасының Үкіметі мен жергілікті атқарушы
органдардың резервтері
Қазақстан Республикасының Үкіметі мен жергілікті атқарушы органдардың
резервтері республикалық және жергілікті бюджеттерді өзірлеу кезінде оларды
болжауға болмағандыктан жоспарланбаған және ағымдағы қаржы жылында кейінге
қалдыруға болмайтын қаржыландыруды талап ететін шығындарды қаржыландыру
үшін республикалық және жергілікті бюджеттердің құрамында құрылады.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің, жергілікті атқарушы органдардың
резерві:
1) төтенше резервті;
2) шұғыл шығындарға арналған резервті;
3) облыстық бюджеттердің, республикалық маңызы бар қалалар, астана
бюджеттерінің, аудандар (облыстық маңызы бар қалалық бюджеттерінің кассалық
алшақтығын жабуға арналған резерв қамтиды.
Төтенше резерв Қазақстан Республикасының және басқа мемлекеттердің
аумағындағы табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайларды жою
мақсатында ғана пайдаланылады.
Шұғыл шығындарға арналған резерв Қазақстан Республикасының немесе оның
әкімшілік-аумақтық бірлігінің саяси, экономикалық, және әлеуметтік
тұрақтылығына, сондай-ақ адамдарды өмірі мен денсаулығына катер төндіретін
жағдайларды жон соттардың шешімдері бойынша Қззакстан Республикасы
Үкіметінің орталық мемлекеттік органдардың, жергілікті атқарушы органдарды
міндеттемелерін орындау мақсатында ғана пайдаланылады.
Облыстық бюджеттің, республикалық маңызы бар қала, астана бюджетінің
кассалық алшақтығын жабута арналган резерв оларі кассалық алшақтық пайда
болған жағдайда облыс бюджетін
республикалық маңызы бар қала, астана бюджетіне кредит беру ұш: тиісті
қаржы жылына арналған республикалық бюджетте көзделел.
Аудандар (облыстық маңызы бар қалалар) бюджеттерін кассалық алшақтығын
жабуға арналған резерв оларда кассалық алшақтық пайда болған жағдайда аудан
(облыстық маңызы бар кала бюджетіне кредит беру үшін облыстық бюджетте
көзделеді.
Кассалық алшақтықты жабуға қарыз беру қаржы жылы шегігінде алты айға
дейінгі мерзімге жүзеге асырылады және республикалық немесе жергілікті
бюджетті нақтылауды талап етпейді.
Қазақстан Республикасы Үкіметі резервінің және жергілікті атқарушы
орган резервінің жалпы көлемі тиісті бюджет түсімдері көлемінің екі
процентінен аспауға тиіс.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің және жергілікті атқарушы органдардың
резервтерінен ақша бөлу тиісті қаржы жылына арналға республикалық немесе
жергілікті бюджеттерде бекітілген көлемде шегінде тиісінше Қазақстан
Республикасы Үкіметінің және жергілікті аткзрушы органдардың ағымдағы қаржы
жылы аяқталғаннан кейін күшін жоятын шешімдері бойынша жүзеге асырылады.
Резерв құрамында көзделген ақша толық көлемінде пайдаланылған жағдайда
Қазақстан Республикасының Үкіметі немесе жергілікті атқарушы орган қажет
болған кезде Қазақстан
Республикасының Парламентіне немесе тиісті маслихатка тиіс қаржы жылына
арналған республикалық бюджет туралы заңға немес тиісті қаржы жылына
арналған жергілікті бюджет туралы маслихаттың шешіміне өзгерістер мен
толықтырулар енгізу арқыл Қазақстан Республикасының Үкіметі немесе
жергілікті атқарушы орган резервтерінің мөлшерін ұлгайту туралы ұсыныстар
енгізеді.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің немесе жергілікті атқарушы органның
резервінен бөлінген ақша қаржы жылы ішінде пайдаланылмаған немесе ішінара
пайдаланылған жағдайда, бюджет бағдарламасының әкімшісі бөлінген ақшаның
пайдаланылмаған бөлігін ағымдағы қаржы жылының соңына дейін тиісті бюджетті
қайтаруды қамтамасыз етеді.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің және жергілікті атқарушы органдардың
резервтерін пайдалану төртібін Қазақста Республикасының Үкіметі белгілейді.
4. Операциялық сальдо
Операциялық сальдо бюджет кірістері мен шығындар арасындағы айырма
ретінде айқындалады.
Бюджет шығындарының бюджет кірістерінен асып түскен сомасы теріс
операциялық сальдо болып табылады. Бюджет кірістерінің бюджет шығындарынан
асып түскен сомасы оң операциялық сальдо болып табылады.
Бюджет шығындарында бюджеттік даму бағдарламалар болған жағдайда теріс
операциялық саальдоға жол беріледі. Ағыамдағы бюджеттік бағдарламалардың
жалпы көлемі бюджет кірістерінің көлемінен асып түспеуге тиіс. Теріс
операциялық сальдоның жол берілетін шекті мөлшері орта мерзімді фисқалдық
саясатпен айқындалады.
Таза бюджеттік кредит беру
Таза бюджеттік кредит беру бюджеттік кредиттердің және бюджеттік
кредиттерді өтеудің арасындағы айырма ретінде айқындалады.
5. Қаржы активтерімен жасалатын операциялар бойынша сальдо
Қаржы активтерімен жасалатын операциялар:
1) қаржы активтерін сатып алуды;
2) мемлекеттің қаржы активтерін сатудан түсетін түсімдерді қамтиды.
Қаржы активтерін сатып алу — заңды тұлғалардың, соның ішінде
халықаралық ұйымдардың қатысу үлестерін, бағалы қағаздарын мемлекеттік
меншікке сатып алу операцияларымен байланысты бюджет шығыстары.
Мемлекеттің қаржы активтерін сатудан түсетін түсімдер - мемлекеттік
меншіктегі занды тұлғалардың соның ішінде халықаралық ұйымдардың, мүліктік
кешен түріндегі мемлекеттік мекемелер мен мемлекеттік кәсіпорындардың
катысу үлесін, бағалы кағаздарын, сондай-ақ мемлекеттік кәсіпорындардың
жедел басқаруындағы немесе шаруашылық жүргізуіндегі өзге де мемлекеттік
мүлікті сату жөніндегі операцияларға байланысты бюджетке түсетін түсімдер.
Қаржы активтерімен жасалатын операциялар бойынша сальдо қаржы
активтерін сатып алу мен мемлекеттің қаржы активтерін сатудан түсетін
түсімдердің арасындағы айырма ретінде
айқындалады.
Қаржы активтерін сатып алу және мемлекеттің қаржы активтерін сатудан
түсетін түсімдер Қазақстан Республикасының заң актілеріне және әлеуметтік-
экономикалық дамудың орта мерзімді жоспарына сәйкес жүзеге асырылады.
6. Бюджет тапшылығы (профициті)
Бюджет тапшылығы (профициті) таза бюджеттік кредит беруді және қаржы
активтерімен жасалатын операциялар бойынша сальдоны шегеріп тастағандағы
операциялық сальдоға тең.
Теріс белгімен алынған шама — бюджет тапшылығы, оң белгімен алынған
шама бюджет профициті болып табылады. Бюджет тапшылығының жол берілетін
шекті мөлшері әлеуметтік-экономикалық дамудың орта мерзімді жоспарымен
белгіленеді.
Бюджет тапшылығын қаржыландыру (профицитін пайдалану)
Бюджет тайшылығын қаржыландыру — қарыз алу және бюджет каражатының бос
қалдықтары есебінен бюджет тапшылығын жабуды қамтамасыз ету.
Бюджет тапшылығын қаржыландыру келемі алынған қарыздар сомасының,
бюджет каражаты қалдықтары қозғалысының қарыздар бойынша негізгі борышты
өтеу сомасынан асып түсуі ретінде белгіленеді. Бюджет тапшылығын
қаржыландыру мәні оң белгімен белгіленеді және бюджет тапшылығының шамасына
сай келеді. Бюджет профицитін пайдалану — қарыздар бойынша негізгі борышты
өтеуге бюджет профицитін, қарыздар каражатын, бюджет қаражатының бос
қалдықтарын жұмсау. Бюджет профицитін пайдалану көлемі қарыздар бойынша
негізгі борышпы өтеу сомасының алынған қарыздар және бюджет каражаты
қалдықтарының қозғалысы сомасынан асып түсуі ретінде белгіленеді. Бюджет
профицитін пайдалану мәні теріс белгімен белгіленеді және бюджет
профицитінің шамасына сай келеді.
Лекция. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ ҚОРЫ
1. Қазақстаи Республикасының Ұлттық қорын қалыптастыру көздері
1. Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын қалыптастыру көздері:
• шикізат секторы ұйымдарынан республикалық бюджетке түсетін нақты
түсімдердің тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы
заңда бекітілген олардың жылдық көлемінен асып түсуі ретінде айқындалатын
республикалық бюджеттен берілетін ресми трансферттер;
• республикалық меншіктегі және кен өндіру мен өндеу салаларына жататын
мемлекеттік мүлікті жекешелендіруден түсетін түсімдердің есебінен
айқындалатын республикалық бюджеттен берілетін ресми трансферттер;
• шикізат секторы ұйымдарынан республикалық бюджетке түсетін республикалық
бюджетте жоспарланған түсімдер сомасының он проценті мөлшерінде
есептелген республикалық бюджеттен берілетін ресми трансферттер;
• ауыл шаруашылық мақсатындағы жер учаскелерін сатудан түскен түсімдер
есебінен айқындалатын жергілікті бюджеттің ресми трансферттері;
• Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын басқарудан түсетін инвестициялық
кірістер;
• Қазақстан Республикасының заңдарымен тыйым салынбаған өзге де түсімдер
мен кірістер болып табылады.
Негізгі қызметі табиғи ресурстарды өндіру мен өндеу болып табылатын
заңды тұлғалар шикізат секторының ұйымдары болып табылады. Шикізат секторы
ұйымдарының тізбесін Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейді.
Шикізат секторының ұйымдарынан түсетін түсімдер — шикізат секторы
ұйымдарынан бюджетке салықтың мынадай түрлері бойынша түсетін түсімдердің
жиынтығы:
• корпорациялық табыс салығы;
• косылған қүнға салынатын салық;
• үстеме пайдаға салынатын салық;
• бонустар;
• роялти;
• жасасқан келісім-шарттар бойынша Қазақстан Республикасының өнімді
бөлу жөніндегі үлесі.
Шикізат секторы ұйымдарынан түсетін түсімдер болжамы шикізат секторының
тауарларына республиканың алеуметтік-экономикалық дамуының орта мерзімді
жоспарында айқындалған дүниежүзілік тұрақты есеп айырысу бағалары ескеріле
отырып жасалады. Жоғарыда аталған ресми тансферттерді, сондай-ақ
республикалық меншіктегі және кен өндіруші өңдеуші салаларға жататын
мемлекеттік мүлікті жекешелендіруден түсетін жоспардан тыс түсімдер
есебінен айқындалатын республикалық бюджеттен берілетін ресми
трансферттерді республикалық бюджеттің атқарылуы барысында оны Қазақстан
Республикасының Парламентінде нақтыламай-ақ бюджетті атқару жөніндегі
орталық уәкілетті орган айқындап, республикалық бюджеттен Қазақстан
Республикасының Ұлттық қорына аударады.
Ауылшаруашылық мақсатындағы жер учаскелерін сатудан түскен түсімдер
есебінен айқындалатын, жоғарыда аталған ресми трансферттер мәслихаттың
тиісті қаржы жылына арналған жергілікті бюджет туралы шешімімен бекітіледі,
ал жоспардан тыс түсімдер есебінен айқындалған ресми трансферттерді
жергілікті бюджеттен бюджетті атқару жөніндегі жергілікті уәкілетті орган
жергілікті бюджетті атқару барысынаа оны маслихатта нақтыламай-ақ Қазақстан
Республикасының Ұлттық қорына аударады.
Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын басқарудан түсетін инвестициялық
кірістер Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын қаржылық активтерге және
материалдық емес активтерді қоспағанда, өзге де мүліктерге орналастырудан
кұрылады.
2. Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын пайдалану
Қазақстан Республикасының Ұлттық қоры:
1. тұтас алғанда ағымдағы қаржы жылы бойынша шикізат секторы ұйымдарынан
республикалық бюджетке түсегін түсімдердің бекітілген және нақты
көлемдері арасындағы айырма ретінде айқындалатын республикалық бюджет
шығының өтеуге жұмсалады. Өтем мөлшері республикалық бюджеттің түсімдер
бойынша толық атқарылмаған жалпы сомасынан аспауға тиіс. Түсімдердің
жалпы нақты көлемі олардың бекітілген көлемінен асып түскен жағдайда өтем
жүзеге асырылмайды;
2. Қазақстан Республикасының Ұлттық қорынан республикалық бюджетке
Қазақстан Республикасының Президенті белгілейтін мақсаттарға арналып
берілетін нысаналы трансферттер түрінде;
3. Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын басқаруға және жыл сайын аудит
өткізуге байланысты шығыстарды жабуға жұмсалады.
Қазақстан Республикасының Ұлттық қоры:
• Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын сақтау;
• Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының жеткілікті өтімділік деңгейін ұстап
тұру;
• тәуекел деңгейінің қалыптылығы жағдайында ұзақ мерзімді перспективада
Қазақстан Республикасының Ұлттық қоры табыстылығының жоғары деңгейін
ұстап тұру;
• инвестициялық кірістер алуды қамтамасыз ету мақсатында рұқсат етілген
қаржы активтеріне және материалдық емес активтерді қоспағанда, өзге де
мүліктерге орналастырылады.
Рұқсат етілген қаржылық активтердің және, материаддық емес активтерді
қоспағанда, өзге де мүліктердің тізбесін Қазақстан Республикасының Ұлттық
қорын басқару жөніндегі кеңестің ұсынысы бойынша Қазақстан Республикасының
Ұлттық Банкімен бірлесіп Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайды.
Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын жеке және заңды тұлғаларға
кредит беруге және міндеттемелерді орындауды қамтамасыз ету ретінде
пайдалануға болмайды. Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының есебінен
республикалық бюджеттің шығынын өтеу оның атқарылуы барысында Қазақстан
Республикасының Ұлттық қорын басқару жөніндегі
кеңестің келісімімен қаржы жылының қорытындылары бойынша Қазақстан
Республикасының Парламентінде рерпубликалық бюджетті нақтыламай-ақ жүзеге
асырылады.
Қазақстан Республикасының Ұлттық қорынан республикалық бюджетке
берілетін нысаналы трансферттердің көлемі тиісті қаржы жылына арналған
республикалық бюджет туралы заңмен бекітіледі. Активтерді Қазақстан
Республикасының Ұлттық қорына есептеу және Қазақстан Республикасының Ұлттық
қорын пайдалану тертібін Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайды.
Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын басқару жөніндегі кеңес —
Қазақстан Республикасының Президенті жанындағы Қазақстан Республикасының
Ұлттық қорын тиімді пайдалану және оны қаржылық активтерге және,
материалдық емес активтерді қоспағанда, өзге де мүліктерге орналастыру
жөнінде ұсыныстар талдап-жасайтын консультациялық-кеңесші орган.
Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын басқару жөніндегі кеңестің
функциялары:
1) Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын қалыптастыру мен пайдалану
тиімділігін арттыру жөнінде ұсыныстар талдап-жасау;
2) Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын пайдалак көлемдері мен
бағыттары жөніндегі ұсыныстарды қарау және таддап жасау;
3) Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын орналастыру үшін рұқсат
етілген қаржылық активтердің және, материалдық емес активтерді қоспағанда,
өзге де мүліктердің тізбесі жөнінде ұсыныстар таддап-жасау болып табылады.
Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын басқару жөніндегі кеңесті қүру
туралы шешімді, оның құрамы мен ол туралы ережер Қазақстан Республикасының
Президенті бекітеді.
Лекция. БІРЫҢҒАЙ БЮДЖЕТТІК СЫНЫПТАМА
Бірыңғай бюджеттік сыныптама бюджет түсімдері меі шығыстарын сыныптама
объектілеріне топтамалық кодтар бере отырып, функционалдық, ведомстволық
және экономикалық сипаттамалар бойынша топтастыру болып табылады. Бірыңғай
бюджеттік сыныптама бюджет жүйесінің барлық деңгейдегі бюджеттері
көрсеткіштерінің салыстырымдылығын қамтамасыз етеді.
Бюджет процесі бірыңғай бюджеттік сыныптама негізінде жүзеге асырылады.
Бірыңғай бюджеттік сыныптама бюджеттердің барлық деңгейлері үшін
бірыңғай және міндетті болып табылады. Бірыңғай бюджеттік сыныптама
Қазақстан Республикасы заң актілерінің, Қазақстан Республикасының
Президенті жарлықтарының, Қазақстан Республикасы Үкіметі қаулыларының
негізінде әзірленеді. Бірыңғай бюджеттік сыныптаманы бюджеттік жоспарлау
жөніндегі орталық уәкілетті орган әзірлейді және Қазақстан Республикасының
Үкіметі бекітеді.
1. Бірыңғай бюджеттік сыныптаманың құрамы
Бірыңғай бюджеттік сыныптама:
• бюджет түсімдерінің сыныптамасын;
• бюджет шығыстарының функционаддық сыныптамасын;
• бюджет шығыстарының экономикалық сыныптамасын қамтиды.
Барлық деңгейдегі бюджеттер түсімдерінің белгілі бір сипаттамалар
бойынша Қазақстан Республикасының бюджет заңдарына негізделген топтамасы
бюджет түсімдерінің сыныптамасы болып табылады. Бюджет түсімдері
сыныптамасының топтамасы санаттан, сыныптан, ішкі сыныптан және
ерекшеліктен тұрады.
Санаттар түсімдерді экономикалық белгілер бойынша топтастыру болып
табылады.
Сыныптар мен ішкі сыныптар түсімдерді олардың көздері мен түрлері
бойынша топтастырады.
Ерекшелік бюджетке төленетін төлем немесе түсім түрін айқындайды.
Мемлекет функцияларының орындалуын, республикада мемлекеттік саясатты
іске асыруды бейнелейтін функционалдық және ведомстволық белгілер бойынша
бюджеттік қаражаттардың жұмсалу бағыттарын айқындайтын барлық деңгейлердегі
бюджеттер шығыстарының топтамасы бюджет шығыстарының функционалдық
сыныптамасы болып табылады.
Бюджет шығыстарының функционаддық сыныптамасының топтамасы мынадай
деңгейлерден:
• функционаддық топтардан;
• функционаддық ішкі топтардан;
• бюджеттік бағдарламалардың әкімшілерінен;
• бюджеттік бағдарламалардан және ішкі бағдарламалардан тұрады.
Функционалдық топ — бюджет шығыстарын салалық белгілер мен
функционаддық бағыт бойынша біріктіру.
Функционалдық ішкі топ бюджет каражатының функционаддық топ ішінде
жұмсалу бағытын нақтылайды.
Бюджет шығыстарының функционалдық сыныптамасы негізінде бюджеттік
бағдарламалар әкімшілерін, функционалдық топтар мен бюджеттік
бағдарламаларды (ішкі бағдарламаларды) топтастыру арқылы жасалатын бюджет
шығыстарының ведомстволық сыныптамасы қалыптастырылуы мүмкін.
Бюджеттік бағдарламалардың әкімшісі — бюджеттік бағдарламаларды
жоспарлауға, негіздеуге және іске асыруға жауапты мемлекеттік орган.
Бюджеттік бағдарламалардың әкімшісі оған жүктелген функциялар мен
өкілеттіктерге сәйкес айқындалады. Бюджеттік бағдарламалардың әкімшісі
бюджет қаражатын бюджеттік бағдарламалардың мақсаттары мен міндеттеріне
сәйкес бекітілген (нақтыланған, түзетілген) шегінде дербес пайдаланад,
олардың тиімді нәтижелі және нысаналы пайдалануына жауапты болады.
Мемлекеттік органдардың құрылымдық және аумақтық бөлімшелері бюджеттік
бағдарламалардың әкімшілері бола алмайды.
Орталық атқарушы және өзге де орталық мемлекеттік органдар
республикалық бюджеттік бағдарламалардың әкімшілері болып табылады.
Жергілікті бюджеттік бағдарламалардың әкімшілері Қазақстан
Республикасының Үкіметі бекітетін жергілікті мемлекеттік басқарудың үлгілік
құрылымы негізге алына отырып айқындалады.
Облыстық бюджеттен, республикалық маңызы бар қала, астана бюджетінен
каржыландырылатын жергілікті мемлекеттік басқарудың жекелеген функцияларын
жүзеге асыруга облыстар, республикалық маңызы бар қалалар, астана әкімдігі
уәкілеттік берген атқарушы органдар, облыстар, республикалық маңызы бар
қалалар, астана әкімдері мен маслихаттарының аппараттары облыстық бюджеттік
бағдарламалардың, республикалық мақызы бар кзлалардың, астананың бюджеттік
бағдарламаларының әкімшілері болып табылады.
Аудан (облыстық маңызы бар қала) бюджетінен қаржыландырылатын
жергілікті мемлекеттік басқарудың жекелеген функцияларын жүзеге асыруға
аудан (облыстық маңызы бар қала әкімдігі уәкілеттік берген атқарушы
органдар, аудан (облыстык маңызы бар қала) әкімі мен мәслихатының
аппараттары аудандық (кзладық) бюджеттік бағдарламалардың әкімшілері болып
табылады. Қаладағы аудан, аудандық маңызы бар қала, кент, ауыл (село),
ауылдық (селолық) округ әкімдерінің аппараттары осы әкімшілік-аумақтық
бірліктердің бюджеттік бағдарламаларының әкімшілері болып табылады.
Бюджеттік бағдарлама — бюджеттің мемлекеттік басқару функциялары мен
мемлекеттік саясатты іске асыру жөніндегі шығыстары.
Бюджеттік бағдарлама бюджет шығыстарының бюджеттік бағдарлама
шеңберіндегі бағыттарын нақтылайтын ішкі бағдарламаларға бөлінуі мүмкін.
Бюджеттік бағдарламаның мақсаты мен міндеттері болуға тиіс. Бюджеттік
бағдарламаның мақсаты бюджеттік бағдарламаны орындау кезінде кол
жеткізілуге тиіс белгілі бір түпкі нәтиже болып табылады. Бюджеттік
бағдарламаның мақсаты айқын, нақтылы және кол жететіндей болуға тиіс.
Бюджеттік бағдарламаның мақсаты жекелеген міндеттерге бөлінеді, олар
бюджеттік бағдарламаның мақсатына жетудің жоддары болып табылады.
Бюджеттік бағдарламаның атауы мен мазмұны Қазақстан Республикасының
зандарында көзделген мемлекеттік функцияларды, сондай-ақ мемлекеттің
әлеуметтік-экономикалық дамуының мемлекеттік, салалық (секторлық) аймақтық
бағдарламалармен айқындалған мақсаттарын көрсетуге тиіс.
2. Бюджеттік бағдарламалардың түрлері
Экономикалық нөтижелерге байланысты бюджеттік бағдарламалар:
Қазақстан Республикасының заң актілеріне сәйкес мемлекеттік басқару
функциялары мен мемлекет міндеттемелерінің орындалуын қамтамасыз етуге
бағытталған тұрақты сипаты бар немесе дамудың бюджеттік бағдарламаларына
жатпайтын біржолғы шаралар өткізуді көздейтін ағымдағы бюджеттік
бағдарламалар;
бюджеттік инвестицияларды жүзеге асыруға бағытталган дамудың бюджеттік
бағдарламалары болып бөлінеді.
Белгілі бір функцияларды атқаратын мемлекеттік басқару деңгейіне
байланысты бюджеттік бағдарламалар:
1) республикалық бюджетте бекітілетін республикалық бағдарламалар;
2) облыстық бюджетте, республикалық маңызы бар қала, астана бюджетінде
бекітілетін облыстық, республикалық маңызы бар қалалар, астана
бағдарламалары;
3) аудан (облыстық маңызы бар қала) бюджетінде бекітілетін аудандық
(қалалық) бағдарламалар;
4) республикалық маңызы бар қаланың, астананың, ауданның (облыстық
маңызы бар қаланың) бюджетінде бекітілетін қаладағы ауданның,
аудандық маңызы бар қаланың, кенттің, ауылдың (селоның), ауылдық
(селолық) округтің бюджеттік бағдарламалары болып бөлінеді.
Облыстық, республикалық маңызы бар қалалар, астана, аудандық (қалалық),
сондай-ақ қаладағы ауданның, аудандық маңызы бар қаланың, кенттің, ауылдың
(селоның), ауылдық (селолық) округтін бюджеттік бағдарламалары жергілікті
бюджеттік бағдарламалар болып табылады.
3. Іске асыру тәсіліне байланысты бюджеттік бағдарламалар:
бір әкімші іске асыратын жеке бюджет бағдарламалары;
бюджеттік бағдарламалардың бір әкімшісі бойынша бюджетте бекітілетін және
бюджеттік бағдарламалардың түрлі әкімшілері арасында қаржы жылы ішінде
бөлінуге тиісті бөлінетін бюджеттік
бағдарламалар болып бөлінеді. Мүндай бюджеттік бағдарламаларды белу
Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысымен немесе жергілікті атқарушы
органның нормативтік қүқықтық актісімен
белгіленеді.
35-бап. Бюджеттік бағдарламалардың тиімділігін бағалау 1. Бюджеттік
бағдарламалардың тиімділігін бағалау іске асырылатын бағдарламалардың түпкі
мақсатка крл жеткізу дөрежесін айқындау ұшін шығыстардың тиімділік,
уактылылық, сапа, нөтижелілік өлшемдері кодданыла1 отырып жұргізіледі, осы
өлшемдер арқылы:
бюджеттік бағдарламаларды жоспарлау сатысында олардың есебін және
негіздемесін таддау;
бюджеттік бағдарламалардың ағымдағы атқарылуын және мемлекеттің
әлеуметтік-экономикалық жағдайына олардың ықпал етуін талдау;
бюджеттік бағдарламаларды іс;ке асыру мен бақылаудың барлық сатыларында
оларды атқарудың неғүрлым тиімді және нөтижелі әдістері мен тәсіддерін
талдап-жасау жүзеге асырылады.
2. Бюджеттік бағдарламалардың тиімділігін бағалау үш сатыда:
бюджет жобасын әзірлеу кезінде;
бюджеттін атқарылуы кезінде;.
бюджеттің атқарылуын бақылау кезінде жүзеге асырылады.
Бюджеттік бағдарламалардың тиімділігін бағалау бюджеттік өтінімдер,
паспорттар, бюджеттік бағдарламаның іске асырылу барысы туралы есептер,
бюджеттік бағдарламаларды қаржыландыру
жоспарлары негізінде жүргізіледі.
Бюджеттік бағдарламалардың тиімділігіне бағалау жүргізудің тәртібін
Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайды.
Бюджеттің атқарылуын сыртқы бақылау кезінде бюджеттік бағдарламалардың
тиімділігін бағалауды жұргізу төртібің Республикалық бюджеттің аткзрылуын
бақылау жөніндегі есеп
комитеті айқындайды.
36-бап. Бюджет іпыгыстарының экономикалық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
мемлекеттің активтері — өткен операциялар немесе оқиғалар нәтижесінде
мемлекеттік меншікке алынған мүліктік және мүліктік емес игіліктер мен
құндық бағасы бар кұкықтар;
бюджет — мемлекеттің міндеттері мен функцияларын іске асыруды қаржымен
қамтамасыз етуге арналған орталықтандырылған ақша қоры;
облыстың бюджеті — араларындағы өзара өтелетін операцияларды есепке
алмағанда, облыстық бюджетті, аудандардың (облыстық маңызы бар қалалардың)
бюджеттерін біріктіретін, талдамалы ақпарат ретінде пайдаланылатын жене
бекітуге жатпайтын жиынтық бюджет;
бюджеттік қамтамасыз етілу — мемлекеттік баскару органдары тиісті
бюджет қаражаты есебінен ұсынатын мемлекеттік қызметтер көрсетуді
алушылардың бірлігіне шақкандағы заттай нормалар есепке алынған мемлекеттік
қызметтер көрсету кұны;
бюджет жүйесі — бюджеттердің және Қазақстан Республикасы Ұлттық
қорының, сондай-ақ бюджеттік процестер мен қатынастардың жиынтығы;
бюджеттік инвестициялық бағдарлама — сипаты техникалық-экономикалық
негіздеу сатысында қол жеткізу мерзімін анықтауға мүмкіндік бермейтін
бірыңғай инвестициялық мақсатты көздейтін іс-шаралар жиынтығы;
бюджеттік инвестициялар — экономикалық пайда табу немесе әлеуметтік-
экономикалық тиімділікке жету мақсатымен мемлекет активтерінің құнын
ұлғайтуға, адам ресурстарын дамытуға және табиғи ресурстарды жаңғыртуға
бағытталған қаржыландыру;
бюджеттік операциялар — бюджетті атқару процесінде жүзеге асырылатын
операциялар;
бюджеттік қатынастар — бюджет процесінде туындайтын қатынастар;
бюджет қаражаты — мемлекеттік меншікке түсуі мен жұмсалуы бюджетте
ақшалай нысанда көрсетілетін мемлекеттің ақша және өзге де активтері;
бюджеттік инвестициялық жоба — шектеулі уақыт кезеңі ішінде іске
асырылатын және аяқталған сипаты бар бюджеттік инвестицияларды жүзеге асыру
жөніндегі іс-шаралар жиынтығы;
бюджет процесі — бюджетті жоспарлау, карау, бекіту, атқару, нақтылау,
түзету жөніндегі, бюджеттің атқарылуы бойынша бюджет есебі мен
есептілілігін жүргізу мемлекеттік қаржы бақылауы, соңдай-ақ
байланыстырылған гранттарды жоспарлау мен пайдалану жөніндегі Қазақстан
Республикасының бюджет заңдарымен реттелген қызмет;
мемлекеттік инвестициялық саясат — инвестициялық процестерді ұлттық
экономиканың мүдделері үшін мемлекеттік реттеудің экономикалық және
қаржылық негізделген шараларын көрсететін әлеуметтік-экономикалық саясаттың
құрамдас бөлігі;
мемлекеттік бағдарлама — салааралық сипаты бар, әлеуметтік-экономикалық
дамудың неғүрлым маңызды міндеттерін шешуге және мемлекеттің қорғаныс
қабілетін, құқық тәртібін, заңдылық пен қауіпсіздікті қамтамасыз етуге
бағытталған меселелер бойынша Қазақстан Республикасының Үкіметі әзірлейтін
және Қазақстан Республикасының Президенті бекітетін бағдарлама;
мемлекеттік бюджет — араларындағы өзара өтелетін операцияларды есепке
алмағанда, республикалық және жергілікті бюджеттерді біріктіретін,
талдамалы ақпарат ретінде пайдаланылатын және бекітуге жатпайтын жиынтық
бюджет;
инвестициялық ұсыныс — инвестициялық жобаның (бағдарламаның) мақсатын,
оған жету жолдарын көрсететін және инвестициялық жобаны (бағдарламаны) одан
әрі өзірлеу үшін оны алдың ала іріктеуді жүзеге асыру мүмкіндігін
камтамасыз ететін инвестициялық жоба (бағдарлама) тұжырымдамасы;
кассалық алшақтық — қаржы жылы ішінде шығыстар көлемінің бюджетке
түсетін түсімдер мен бюджет каражатының бос қалдықтары көлемінен асып
түсуі;
жергілікті бюджет — облыстық бюджет, республикалық маңызы бар қаланың,
астананың бюджеті, ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) бюджеті;
бюджеттік жоспарлау жөніндегі жергілікті уәкілетті орган — жергілікті
бюджеттен қаржыландырылатын, жергілікті бюджеттің орташа мерзімді кезеңге
арналған болжамды көрсеткіштерін және тиісті қаржы жылына арналған
жергілікті бюджеттің жобасын жоспарлау жөніндегі функцияларды жүзеге
асыратын атқарушы орган;
бюджетті атқару жөніндегі жергілікті уәкілетті орган —жергілікті
бюджеттен қаржыландырылатын, бюджетті атқару, жергілікті бюджеттің
атқарылуы жөніндегі бюджеттік есеп пен есептілікті жүргізу саласындағы
функцияларды жүзеге асыратын атқарушы орган;
экономикалық жоспарлау жөніндегі жергілікті уәкілетті орган —
жергілікті бюджеттен қаржыландырылатын, тиісті әкімшілік-аумақтық бірлікті
әлеуметтік-экономикалық дамытудың негізгі бағыттарын әзірлеу функциясын
жүзеге асыратын атқарушы орган;
кірістерді бөлу нормативі — кірістерді әртүрлі деңгейлердегі
бюджеттердің арасында бөлудің проценттік арақатынасы;
салалық (секторлық) бағдарлама — Қазақстан Республикасының Үкіметі
бекітетін, экономиканың жекелеген салаларының (секторларының) неғұрлым
маңызды міндеттерін шешуге бағытталған бағдарлама;
басым (республикалық немесе жергілікті) бюджеттік инвестициялық
жобалардың (бағдарламалардың) тізбесі — республикалық немесе жергілікті
бюджеттердің каражаты есебінен қаржыландыру жоспарланған инвестициялық
жобалардың (бағдарламалардың) тізімі болып табылатын, республиканы немесе
аймақтарды әлеуметтік-экономикалық дамытудың орта мерзімді жоспарына
қосымша;
бюджет қаражатын алушы — бюджет каражатын игерудің барлық деңгейінде
бюджет каражатын пайдаланатын орталық және жергіліхті атқарушы органдар,
мемлекеттік мекемелер, жеке және заңды тұлғалар, сондай-ақ қаржылық қызмет
көрсететін, соның ішінде азаматтық-құқықтық мәмілелер негізінде кызмет
көрсететін тұлғалар;
аймақтық бағдарлама — мәслихаттар бекітетін, аймақтың (аумақтың)
әлеуметтік-экономикалық дамыту міндеттерін шешуге бағытталған бағдарлама;
түзетілген бюджет — тиісінше Қазақстан Республикасының Парламентінде
немесе мәслихатта нақтыланбай, Қазақстан Республикасының Үкіметі немесе
жергілікті атқарушы органдар енгізген өзгерістер мен толықтыруларды ескере
отырып бекітілген немесе нақтыланған бюджет;
әлеуметтік-экономикалық дамудың орташа мерзімдік жоспары — Қазақстан
Республикасының Үкіметі немесе мәслихат бекітетін, республиканы немесе
аймақгы әлеуметтік-экономикалық дамытудың үш жылдық кезеңге арналган
негізгі көрсеткіштері мен бағыттарын және оларды іске асыру жөніндегі
шараларды айқындайтын кұжат;
трансферттер — бюджетке және Қазақстан Республикасының Ұлттық қорына,
сондай-ақ бюджеттен, соның ішінде жеке және заңды тұлғаларға Қазақстан
Республикасының Ұлттық қорынан бюджетке төленетін өтеусіз және
кайтарылмайтын төлемдер;
бекітілген бюджет — тиісті қаржы жылына арналған, Қазақстан
Республикасьшың Парламенті немесе тиісті мәслихат бекіткен бюджет;
нақтыланған бюджет — атқарылуы барысында Қазақстан Республикасының
Парламенті немесе тиісті мәслихат кабыддаған өзгерістер мен толықгыруларды
ескере отырып тиісті қаржы жылына бекітілген бюджет;
қаржыландыру — бюджет қаражатын алушыларға осы қаражатты бөлу;
қаржы жылы — бюджеттің атқарылуы жүзеге асырылатын, күнтізбелік жылдың
1 қаңтарынан басталып, 31 желтоқсанында аяқталатын уақыт кезеңі;
бюджеттік жоспарлау жөніндегі орталық уәкілетті орган —орташа мерзімді
кезеңге арналған мемлекеттік бюджеттің болжамды көрсеткіштерін және тиісті
қаржы жылына арналған республикалық бюджеттің жобасын жоспарлау жөніндегі
функцияларды жүзеге асыратын орталық атқарушы орган;
ішкі бақылау жөніндегі орталық уәкілетті орган — ішкі мемлекеттік қаржы
бақылауы функцияларын жүзеге асыратын орталық атқарушы орган;
бюджетті атқару жөніндегі орталық уәкілетті орган - республикалық
бюджетті және өз құзыреті шегінде жергілікті бюджеттерді атқару жөніндегі
бюджеттік есеп пен есептілікті атқару жүргізу саласындағы функцияларды
жүзеге асыратын орталық атқарушы орган;
экономикалық жоспарлау жөніндегі орталық уәкілетті орган— Қазақстан
Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуының негізгі бағыттарын әзірлеу
функцияларын жүзеге асыратын орталық атқарушы орган.
Òàûðûï 1. Ìåìëåêåòòiê áþäæåòòiº ýкономикàëû ìàçì½íû
1. Áþäæåòòiº ûçìåò åòóiíiº ýêîíîìèêàëû, ½ûòû æ´íå ½éûìäàñòûðóøûëû
íûñàíäàðû.
2. Бюджет жүйесінің принциптері
3. Бюджеттің түсімдері мен шығыстарына эсер ететін нормативтік күқықтық
актілері.
1. Қазақстан Республикасының бюджет заңдары бюджеттік және бюджетаралық
қатынастарды реттейді және бюджет жүйесі жұмыс істеуінің, бюджет
қаражатының құралуы мен пайдаланылуының негізгі ережелерін, принциптері мен
тетіктерін белгілейді, Қазақстан Республикасының Конституциясына
негізделеді және ҚР Бюджеттік Кодексінде көзделген басқа де нормативтік-
құқықтық актілерден тұрады.
Қазақстан Республикасының бюджет заңдары Қазақстан Республикасының
бүкіл аумағында қолданыста болады және барлық жеке және занды тұлғаларға
қолданылады. Қазақстан Республикасының Үкіметі мен жергілікті атқарушы
органдардың тиісінше республикалық және жергілікті бюджеттерден тиісті
қаржы жылына арнап ақша бөлу туралы актілері ағымдағы қаржы жылы
аяқталғаннан кейін күшін жояды.
Тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңға
өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы заңдар, тиісті қаржы жылына
арналған жергілікті бюджет туралы маслихаттардың шешімдеріне өзгерістер мен
толықтырулар енгізу туралы меслихаттардың шешімдері, сондай-ақ Қазақстан
Республикасының Үкіметі мен жергілікті атқарушы органдардың оларды іске
асыру туралы актілері тиісті қаржы жылының 1 қаңтарынан бастап қолданысқа
енгізіледі.
2. Бюджет жүйесінің принциптері
Бюджет жүйесі мынадай принциптерге негізделеді:
1) бірлік принципі — Қазақстан Республикасының аумағында Қазақстан
Республикасының бірыңғай бюджеттік заңдарының қолданылуын, соның ішінде
бірыңғай бюджеттік сыныптауды, бюджет процесін жүзеге асырудың бірыңғай
рәсімдерін пайдалануды қамтамасыз ету;
2) толықтық принципі — Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген
барлық түсімдер мен шығыстарды бюджеттерде және Қазақстан Республикасының
Ұлттық қорыңда көрсету, бюджет қаражатын пайдалана отырып, өзара талаптарды
есепке алуға, сол сияқты бюджет қаражаты бойынша талаптар құқықтарынан
шегінуге жол бермеу;
3) реалистік принципі — бекітілген (нақтыланған, түзетілген) бюджет
көрсеткіштерінің орта мерзімді фискадық саясатқа және Қазақстан
Республикасы мен аймақтарды әлеуметтік-экономикалық дамытудың орта мерзімді
жоспарының бекітілген (түзетілген) өлшемдері мен бағыттарына сәйкес келуі;
4) транспаренттілік принципі — мемлекеттік немесе заңмен қорғалатын
өзге де құпия больш табылатын мәліметтерді қоспағанда, Қазақстан
Республикасының бюджет заңдары саласындағы нормативтік кұқықтық актілерді,
бекітілген (нақтыланған, түзетілген) бюджеттерді жене олардың атқарылуы
туралы есептерді, мемлекеттің фискалдық саясатына қатысты басқа да
ақпаратты міндетті түрде жариялау, бюджет процесінің ашықтығы, мемлекеттік
қаржы бақылауын жүргізу;
5) дәйектілік принципі — бюджеттік қатынастар аясында бұрын қабылданған
шешімдерді мемлекеттік басқару органдарының сақтауы;
6) тиімділік және нәтижелілік принципі — бюджеттерді бюджеттік
бағдарламалар паспорттарымен көзделген белгілі бір нәтижелерге қол жеткізу
қажеттілігін негізге алып, бюджет каражатының осы нәтижелерге қол жеткізу
үшін қажетті оңтайлы көлемін пайдалана отырып әзірлеу және атқару немесе
бюджеттік қаражаттың бекітілген көлемін пайдалана отырып ең үздік нәтижені
камтамасыз ету;
7) басымдық принципі — бюджеттік процесті республиканың немесе аймақтың
әлеуметтік-экономикалық дамуының басым бағыттарына сәйкес жүзеге асыру;
8) жауапкершілік принципі — бюджет процесіне қатысушыларды Қазақстан
Республикасының бюджеттік заңдарын бұзғаны үшін жауапка тарту;
9) бюджеттердін дербестік принципі — түрлі деңгейдегі бюджеттер
арасында түсімдердің тұрақты түрде бөлініп тұруын орнықтыру және олардың
жұмсалу бағыттарын анықтау, мемлекеттік басқарудың барлық деңгейлерінің
бюджет процесін дербес жүзеге асыру қүқығы, жергілікті бюджеттердің
атқарылуы барысында қосымша алынған кірістерді, жергілікті бюджеттер
қаражатының бос калдықтарын жоғары тұрған бюджетке алып қоюға жол
берілмейтіндігі, тиісті өтемсіз төмен тұрған бюджеттерге қосымша шығыстар
жүктеуге жол берілмейтіндігі.
3. Бюджеттің түсімдері мен шығыстарына эсер ететін нормативтік күқықтық
актілері.
Республикалық немесе жергілікті бюджеттердің шығыстарын ұлғайтуды
немесе түсімдерін қысқартуды көздейтін Қазақстан Республикасы заңдары
жобаларының ережелері Қазақстан Республикасы Үкіметінің оң қорытындысы
болған жағдайда ғана енгізілу мүмкін. Қазақстан Республикасы Үкіметінің
қорытындысы Республикалық бюджет комиссиясының ұсыныстары ескеріле отырып
жасалады.
Республикалық немесе жергілікті бюджеттердің шығыстарын ұлғайтуды
немесе түсімдерін қысқартуды көздейтін Қазақстан Республикасы Президентінің
жарлықтары және Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулылары жобаларының
ережелерін Республикалық бюджет комиссиясының міндетті түрде карауына
жатады.
Жоғарыда айтылған актілер жобаларының ережелері Қазақстан Республикасы
Үкіметінің (Республикалық бюджет комиссиясының) қортындысы ағымдағы жылдың
бірінші жартысында берілген жағдайда қолданысқа келесі қаржы жылынан ерте
енгізіле алмайды.
Қорытынды ағымдағы жылдың екінші жартысында берілген жағдайда аталған
ережелер қолданысқа жоспарланып отырған жылдан кейінгі қаржы жылынан ерте
енгізіле алмайды.
Жергілікті бюджеттердің шығыстарын үлғайтуды немесе түсімдерін
қысқартуды көздейтін жергілікті өкілді органдар шешімдерінің жобалары
әкімдіктің оң қорытындысы болған жағдайда ғана мәслихаттардың карауьша
енгізілуі мүмкін. Әкімдіктің қорытындысы тиісті бюджет комиссиясының
ұсыныстары ескеріле отырып жасалады.
Жергілікті бюджеттердің шығыстарын ұлғайтуды немесе түсімдерін
қысқартуды көздейтін жергілікті атқарушы органдар актілері жобаларының
ережелерін тиісті бюджет комиссиясының міндетті түрде карауына жатады.
Жергілікті бюджеттердің шығыстарын үлғайтуды немесе түсімдерін
қысқартуды көздейтін жергілікті өкілді органдар шешімдерінің жобалары
әкімдіктін (тиісті бюджет комиссиясының) оң қорытындысы болған жағдайда
колданысқа келесі қаржы жылынан ерте енгізіле алмайды.
Аталған жайттар тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет
туралы заңға
өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы заңдарға және тиісті қаржы жылына
арналған жергілікті бюджет туралы мәслихаттардың шешімдеріне өзгерістер мен
толықтырулар енгізу туралы мәслихаттар шешімдеріне, сондай-ақ оларды іске
асыру туралы нормативтік күқықтық актілерге қолданылмайды.
Òàûðûï 3. Áþäæåò æ¾éåñi
1. Бюджеттердің түрлері мен деңгейлері
1. Қазақстан Республикасында мынадай деңгейдегі бюджеттер бекітіледі,
аткарылады және дербес болып табылады:
- республикалық бюджет;
- облыстық бюджет, республикалық маңызы бар қала, астана бюджеті;
- аудан (облыстық маңызы бар кала) бюджеті.
Сонымен қатар төтенше мемлекеттік бюджет әзірленуі, бекітілуі және
атқарылуы мүмкін.
Салықтық және басқа да түсімдер есебінен қалыптастырылатын және орталық
мемлекеттік органдардың, оларға ведомстволық бағынысты мемлекеттік
мекемелердің міндеттері мен функцияларын қаржымен қамтамасыз етуге және
мемлекеттік саясаттың жалпы республикалық бағыттарын іске асыруға арналған
орталықтандырылған ақша қоры республикалық бюджет болып табылады. Тиісті
қаржы жылына арналған республикалық бюджет Қазақстан Республикасының
заңымен бекітіледі.
Салықтық және басқа да түсімдер есебінен қалыптастырылатын және
облыстық деңгейдегі жергілікті мемлекеттік органдардың, республикалық
маңызы бар қаланың, астананың, оларға ведомстволық бағынысты мемлекеттік
мекемелердің міндеттері мен функцияларын қаржымен қамтамасыз етуге және
тиісті әкімшілік-аумақтық бірлікте мемлекеттік саясатты іске асыруға
арналған орталықтандырылған ақша қоры облыс бюджеті, республикалық маңызы
бар қала, астана бюджеті болып табылады.
Тиісті қаржы жылына арналған облыстың бюджеті, республикалық маңызы бар
қаланың, астананың бюджеті облыс, республикалық маңызы бар қала, астана
маслихатының шешімімен
бекітіледі.
Салықтық және басқа да түсімдер есебінен қалыптастырылатын және
ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) жергілікті мемлекеттік органдарының,
оларға ведомстволық бағынысты мемлекеттік мекемелердің міндеттері мен
функцияларын қаржымен қамтамасыз етуге және тиісті аудандағы (облыстық
маңызы бар қаладағы) мемлекеттік саясатты іске асыруға арналған
орталықтандырылған ақша қоры аудан (облыстық маңызы бар қала) бюджеті болып
табылады.
Тиісті қаржы жылына арналған аудан (облыстық маңызы бар қала) бюджеті
аудан (облыстық маңызы бар қала) маслихатының шешімімен бекітіледі.
Төтенше мемлекеттік бюджет республикалық және жергілікті бюджеттердің
негізінде қалыптастырылады және Қазақстан Республикасындағы төтенше немесе
соғыс жағдайларында енгізіледі.
Төтенше мемлекеттік бюджетті бюджеттік жоспарлау жөніндегі орталық
уәкілетті орган әзірлейді және ол Қазақстан Республикасының заңдарында
белгіленген төртіппен Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен
бекітіледі.
Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында төтенше немесе соғыс жағдайын
енгізу және оның күшін жою туралы Қазақстан Республикасы Президентінің
Жарлығы төтенше мемлекеттік бюджетті енгізуге және оның қолданылуын
тоқтатуға негіз болып табылады.
Төтенше мемлекеттік бюджеттің қабылданғаны туралы Қазақстан
Республикасының Парламенті дереу хабардар етіледі.
Төтенше мемлекеттік бюджеттің қодданылу уақытына тиісті қаржы жылына
арналған республикалық бюджет туралы заңның және тиісті қаржы жылына
арналған барлық деңгейлердегі жергілікті бюджеттер туралы маслихаттар
шешімдерінің қолданылуы тоқтатыла тұрады.
Төтенше мемлекеттік бюджет төтенше немесе соғыс жағдайы енгізілген
мерзім ішінде қолданыста болады. Төтенше мемлекеттік бюджеттің қодданылуы
тоқтатылғаннан бастап республикалық және жергілікті бюджеттердің атқарылуы
тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңға және тиісті
қаржы жылына арналған барлық деңгейлердегі жергілікті бюджеттер туралы
маслихаттардың шешімдеріне сәйкес жүзеге асырылады.
Қазақстан Республикасының жекелеген жерлерінде төтенше жағдай
енгізілген ретте төтенше мемлекетпк бюджет енгізілмейді. Қазақстан
Республикасының бірнеше аймақтарының аумақтарында бір мезгілде төтенше
жағдай енгізу төтенше жағдайдың зардабы ұлттық мүдделерге және
республиканың экономикалық кауіпсіздігіне нақты қатер төндіруі мүмкін
болатын ретте ғана төтенше мемлекеттік бюджет енгізуге негіз бола алады.
2. Қазақстан Республикасының Ұлттық қоры
Қазақстан Республикасы Үкіметінің Қазақстан Республикасының Ұлттық
Банкіндегі шотында шоғырландырылатын, мемлекеттің қаржылық актив тұріндегі,
сондай-ақ материалдық емес активтерді қоспағанда, өзге де мүлік түріндегі
активтері Қазақстан Республикасының Ұлттық қоры болып табылады.
Қазақстан Республикасының Ұлттық қоры мемлекеттің тұрақты әлеуметтік-
экономикалық дамуын қамтамасыз етуге, қаржылық активтердің және материалдық
емес активтерді қоспағанца, өзге де мүліктердің қорлануына, экономиканың
шикізат секторына тәуелділігін және колайсыз сыртқы факторлардың ықпалын
төмендетуге арналған.
Қазақстан Республикасының Ұлттық қоры жинақтау және тұрақтандыру
функцияларын жүзеге асырады. Жинақтау функциясы каржылық активтердің және
материаддық емес активтерді қоспағанда, өзге де мүліктердің қорлануын
қамтамасыз етеді. Тұрақтандыру функциясы шикізат ресурстарына әлемдік
бағаның конъюнктурасына республикалық бюджеттің тәуелділігін төмендетуге
арналған. Қазақстан Республикасының ¥лттық қорын қалыптастыру мен пайдалану
дүниежүзілік және ішкі тауар мен қаржы рыноктарының конъюнктурасы,
мемлекеттегі және шет еддердегі экономикалық
жағдай, республиканың әлеуметтік-экономикалық дамуының басымдықтары
ескеріле отырып, бұл ретте макроэкономикалық. және фискалдық тұрақтылық
және Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының негізгі мақсаттары мен
міндеттері сақтала отырып айқындалады.
Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының түсімі мен жұмсалуы ұлттық және
шетеддік валюталармен жүргізіледі. Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының
операциялар жөніндегі есебі мен есептілігі ұлттық валютамен жүзеге
асырылады. Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын сенімгерлік басқаруды
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі мен Қазақстан Республикасының
Үкіметі арасында жасалатын сенімгерлік басқару туралы шарттың негізінде
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі жүзеге асырады.
БЮДЖЕТТІҢ ҚҰРЫЛЫМЫ
1. Бюджеттің түсімдері мен шығыстары.
Кірістер, бюджет кредиттерін өтеу, мемлекеттің қаржы активтерін сатудан
түсетін түсімдер, сондай-ақ мемлекеттік қарыздар бюджеттің түсімдері болып
табылады. Шығындар, бюджет кредиттері, қаржы активтерін сатып алу, қарыздар
бойынша негізгі борышты өтеу бюджеттің шығыстары болып табылады.
Бюджеттің күрылымы мынадай бөлімдерден тұрады:
1) кірістер:
- салыктық түсімдер;
- салыктық емес түсімдер;
- негізгі капиталды сатудан түскен түсімдер;
- ресми трансферттер түсімдері;
2) шығындар;
3) операциялық сальдо;
4) таза бюджеттік кредит беру;
- бюджеттік кредиттер;
- бюджеттік кредиттерді өтеу;
5) қаржы активтерімен жасалатын операциялар бойынша сальдо:
- қаржы активтерін сатып алу;
- мемлекеттің қаржы активтерін сатудан түсетін түсімдер;
6) бюджет талшылығы (профициті);
7) бюджет тапшылығын қаржыландыру (профицитін пайдалану):
- қарыздар түсімі;
- қарыздарды өтеу;
- бюджет каражаты қалдықтарының козғалысы.
Бюджеттерді бекіту және бюджеттердің атқарылуы туралы есептерді түзу
атап кеткен құрылым бойынша жүзеге асырылады.
Бюджет кірістері.
Салық және басқа да міндетті төлемдер, ресми трансферттер, мемлекетке
өтеусіз негізде берілетін, қайтарылатын сипатта болмайтын және мемлекеттің
қаржы активтерін сатуға байланысты емес, Бюджеттік Кодекске және Қазақстан
Республикасының басқа да заң актілеріне сәйкес бюджетке есептелуге тиісті
ақша бюджет кірістері болып табылады.
Салықтық түсімдер — Қазақстан Республикасының Салық кодексінде
белгіленген салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер.
Салықтық емес түсімдер — Қазақстан Республикасының Салық кодексінде
белгіленген, негізгі капитадды, гранттарды сатудан түсетін түсімдерге
жатпайтындардан басқа, Бюджеттік Кодексте және Қазақстан Республикасының
басқа да заң актілерінде белгіленген бюджетке төленетін міндетті,
кайтарылмайтын төлемдер, сондай-ақ, ресми трансферттерден басқа, бюджетке
өтеусіз негізде берілетін ақша. Мынадай ақшалар негізгі капиталды сатудан
түсетін түсімдер болып табылады:
1) мемлекеттік мекемелерге бекітіліп берілген мемлекеттік мүлікті сатудан
түсетін ақша;
2) мемлекеттік материалдық резервтен тауарларды сатудан түсетін ақша;
3) мемлекет меншігіңдегі жер учаскелерін жеке меншікке сатудан немесе
оларды тұрақты немесе уақытша жер пайдалануға беруден не Қазақстан
Республикасының заңдарында немесе халықаралық шарттарда көзделген
жағдайларда жер учаскелерін өзге қүкықтық нысандарда өткізуден түсетін
ақша;
4) мемлекетке тиесілі материаддық емес активтерді сатудан түсетін ақша.
Ресми трансферттер түсімдері — бюджеттің бір деңгейінен екіншісіне,
Қазақстан Республикасының Ұлттық қорынан бюджетке түсетін трансферттер
түсімдері. Кірістердің жаңа түрлерін енгізу, қолданылып жүргендерінің күшін
жою немесе оларды өзгерту Бюджеттік Кодекске міндетті түрде езгерістер
немесе толықтарулар енгізіле отырып жүзеге асырылады. Нысаналы ресми
трансферттерді қоспағанда, кірістердің нысаналы мақсаты болмайды.
Мемлекеттік мекемелердің тауарларды (жұмыстарды көрсетілетін
қызметтерді) өткізуінен түсетін ақша тиісті бюджетке есептелуге тиіс. Егер
Қазақстан Республихасының заң актілерінде мемлекеттік мекемелердің
өздерінің негізгі қызметіне жатпайтын, төленетін акысының міңдетті сипаты
болмайтын әрі жеке және заңды тұлғамен келісім бойынша айқындалатын
тауарларды (жұмыстарды, көрсетілетін қызметтерді) өткізу кұқығы көзделген
болса, мұндай тауарларды (жұмыстарды, көрсетілетін қызметтерді) өткізуден
түсетін ақша мемлекеттік мекеменің иелігінде қалуы мүмкін.
Мемлекеттік мекемелердің тауарларды (жұмыстарды, көрсетілетін
қызметтерді) өткізуінен түсетін өздерінің иелігінде қалған ақша Қазақстан
Республикасының заң актілерімен және ҚР Үкіметі айқындаған төртіппен
пайдаланылады.
Бюджет шығындары.
Қайтарылмайтын негізде бөлінетін бюджет қаражаты бюджет шығындары болып
табылады.
Бюджет шығындары мынадай түрлерге бөлінеді:
1. мемлекеттік мекемелердің қызметін қамтамасыз ететін шығындар;
2. тұрақты сипаты жоқ іс-шараларды ұйымдастыру мен өткізуге байланысты
шығындар;
3. мемлекеттік тапсырыска арналған шығындар — мемлекеттік саясатты іске
асыру мақсатында (мемлекеттік органдардың өздерінің тұтынуына арналмаған)
өндірілетін тауарларға (жұмыстарға, көрсетілетін кызметтерге) мемлекеттік
органдардың ақы төлеуі;
4. жеке тұлғаларға ақшалай төлемдер — қызметкерлерге еңбегі үшін
ақшалай төлемдерден басқа, Қазақстан Республикасының заң актілеріне сейкес
жеке тұлғаларға ақшалай нысандағы төлемдермен байланысты шығындар;
5. занды тұлғаларға субсидиялар — мемлекеттік мекемелер және қоғамдық
бірлестіктер болып табылмайтын заңды тұлғаларды өтеусіз және қайтарылмайтын
негізде қаржыландыру;
6. ресми трансферттер — бюджеттің бір деңгейінен екіншісіне, сондай-ақ
Қазақстан Республикасының Ұлттық қорына трансферттер төлеу;
7. мемлекеттің міндеттемелерін орындауға арналған шығындардың өзге
де түрлері.
Заңды тұлғаларға субсидиялар нақгы саланы немесе қызмет аясын
әлеуметтік-экономикалық дамыту міндеттеріл іске асырудың басқа, неғұрлым
тиімді төсілі болмаған реттерде ғана Қазақстан Республикасының заң
актілерінде көзделген жағдайларда берілуі мүмкін. Занды тұлғаларға субсидия
берудің басым бағыттары орта мерзімде фискаддық саясатпен айқындалады.
Ресми трансферттердің жалпылама сипаты да, нысаналы мақсаты да болуы
мүмкін. Нысаналы сипаты бар ресми трансферттер нысаналы трансферттер болып
табылады.
2. Қазақстан Республикасының Үкіметі мен жергілікті атқарушы
органдардың резервтері
Қазақстан Республикасының Үкіметі мен жергілікті атқарушы органдардың
резервтері республикалық және жергілікті бюджеттерді өзірлеу кезінде оларды
болжауға болмағандыктан жоспарланбаған және ағымдағы қаржы жылында кейінге
қалдыруға болмайтын қаржыландыруды талап ететін шығындарды қаржыландыру
үшін республикалық және жергілікті бюджеттердің құрамында құрылады.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің, жергілікті атқарушы органдардың
резерві:
1) төтенше резервті;
2) шұғыл шығындарға арналған резервті;
3) облыстық бюджеттердің, республикалық маңызы бар қалалар, астана
бюджеттерінің, аудандар (облыстық маңызы бар қалалық бюджеттерінің кассалық
алшақтығын жабуға арналған резерв қамтиды.
Төтенше резерв Қазақстан Республикасының және басқа мемлекеттердің
аумағындағы табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайларды жою
мақсатында ғана пайдаланылады.
Шұғыл шығындарға арналған резерв Қазақстан Республикасының немесе оның
әкімшілік-аумақтық бірлігінің саяси, экономикалық, және әлеуметтік
тұрақтылығына, сондай-ақ адамдарды өмірі мен денсаулығына катер төндіретін
жағдайларды жон соттардың шешімдері бойынша Қззакстан Республикасы
Үкіметінің орталық мемлекеттік органдардың, жергілікті атқарушы органдарды
міндеттемелерін орындау мақсатында ғана пайдаланылады.
Облыстық бюджеттің, республикалық маңызы бар қала, астана бюджетінің
кассалық алшақтығын жабута арналган резерв оларі кассалық алшақтық пайда
болған жағдайда облыс бюджетін
республикалық маңызы бар қала, астана бюджетіне кредит беру ұш: тиісті
қаржы жылына арналған республикалық бюджетте көзделел.
Аудандар (облыстық маңызы бар қалалар) бюджеттерін кассалық алшақтығын
жабуға арналған резерв оларда кассалық алшақтық пайда болған жағдайда аудан
(облыстық маңызы бар кала бюджетіне кредит беру үшін облыстық бюджетте
көзделеді.
Кассалық алшақтықты жабуға қарыз беру қаржы жылы шегігінде алты айға
дейінгі мерзімге жүзеге асырылады және республикалық немесе жергілікті
бюджетті нақтылауды талап етпейді.
Қазақстан Республикасы Үкіметі резервінің және жергілікті атқарушы
орган резервінің жалпы көлемі тиісті бюджет түсімдері көлемінің екі
процентінен аспауға тиіс.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің және жергілікті атқарушы органдардың
резервтерінен ақша бөлу тиісті қаржы жылына арналға республикалық немесе
жергілікті бюджеттерде бекітілген көлемде шегінде тиісінше Қазақстан
Республикасы Үкіметінің және жергілікті аткзрушы органдардың ағымдағы қаржы
жылы аяқталғаннан кейін күшін жоятын шешімдері бойынша жүзеге асырылады.
Резерв құрамында көзделген ақша толық көлемінде пайдаланылған жағдайда
Қазақстан Республикасының Үкіметі немесе жергілікті атқарушы орган қажет
болған кезде Қазақстан
Республикасының Парламентіне немесе тиісті маслихатка тиіс қаржы жылына
арналған республикалық бюджет туралы заңға немес тиісті қаржы жылына
арналған жергілікті бюджет туралы маслихаттың шешіміне өзгерістер мен
толықтырулар енгізу арқыл Қазақстан Республикасының Үкіметі немесе
жергілікті атқарушы орган резервтерінің мөлшерін ұлгайту туралы ұсыныстар
енгізеді.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің немесе жергілікті атқарушы органның
резервінен бөлінген ақша қаржы жылы ішінде пайдаланылмаған немесе ішінара
пайдаланылған жағдайда, бюджет бағдарламасының әкімшісі бөлінген ақшаның
пайдаланылмаған бөлігін ағымдағы қаржы жылының соңына дейін тиісті бюджетті
қайтаруды қамтамасыз етеді.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің және жергілікті атқарушы органдардың
резервтерін пайдалану төртібін Қазақста Республикасының Үкіметі белгілейді.
4. Операциялық сальдо
Операциялық сальдо бюджет кірістері мен шығындар арасындағы айырма
ретінде айқындалады.
Бюджет шығындарының бюджет кірістерінен асып түскен сомасы теріс
операциялық сальдо болып табылады. Бюджет кірістерінің бюджет шығындарынан
асып түскен сомасы оң операциялық сальдо болып табылады.
Бюджет шығындарында бюджеттік даму бағдарламалар болған жағдайда теріс
операциялық саальдоға жол беріледі. Ағыамдағы бюджеттік бағдарламалардың
жалпы көлемі бюджет кірістерінің көлемінен асып түспеуге тиіс. Теріс
операциялық сальдоның жол берілетін шекті мөлшері орта мерзімді фисқалдық
саясатпен айқындалады.
Таза бюджеттік кредит беру
Таза бюджеттік кредит беру бюджеттік кредиттердің және бюджеттік
кредиттерді өтеудің арасындағы айырма ретінде айқындалады.
5. Қаржы активтерімен жасалатын операциялар бойынша сальдо
Қаржы активтерімен жасалатын операциялар:
1) қаржы активтерін сатып алуды;
2) мемлекеттің қаржы активтерін сатудан түсетін түсімдерді қамтиды.
Қаржы активтерін сатып алу — заңды тұлғалардың, соның ішінде
халықаралық ұйымдардың қатысу үлестерін, бағалы қағаздарын мемлекеттік
меншікке сатып алу операцияларымен байланысты бюджет шығыстары.
Мемлекеттің қаржы активтерін сатудан түсетін түсімдер - мемлекеттік
меншіктегі занды тұлғалардың соның ішінде халықаралық ұйымдардың, мүліктік
кешен түріндегі мемлекеттік мекемелер мен мемлекеттік кәсіпорындардың
катысу үлесін, бағалы кағаздарын, сондай-ақ мемлекеттік кәсіпорындардың
жедел басқаруындағы немесе шаруашылық жүргізуіндегі өзге де мемлекеттік
мүлікті сату жөніндегі операцияларға байланысты бюджетке түсетін түсімдер.
Қаржы активтерімен жасалатын операциялар бойынша сальдо қаржы
активтерін сатып алу мен мемлекеттің қаржы активтерін сатудан түсетін
түсімдердің арасындағы айырма ретінде
айқындалады.
Қаржы активтерін сатып алу және мемлекеттің қаржы активтерін сатудан
түсетін түсімдер Қазақстан Республикасының заң актілеріне және әлеуметтік-
экономикалық дамудың орта мерзімді жоспарына сәйкес жүзеге асырылады.
6. Бюджет тапшылығы (профициті)
Бюджет тапшылығы (профициті) таза бюджеттік кредит беруді және қаржы
активтерімен жасалатын операциялар бойынша сальдоны шегеріп тастағандағы
операциялық сальдоға тең.
Теріс белгімен алынған шама — бюджет тапшылығы, оң белгімен алынған
шама бюджет профициті болып табылады. Бюджет тапшылығының жол берілетін
шекті мөлшері әлеуметтік-экономикалық дамудың орта мерзімді жоспарымен
белгіленеді.
Бюджет тапшылығын қаржыландыру (профицитін пайдалану)
Бюджет тайшылығын қаржыландыру — қарыз алу және бюджет каражатының бос
қалдықтары есебінен бюджет тапшылығын жабуды қамтамасыз ету.
Бюджет тапшылығын қаржыландыру келемі алынған қарыздар сомасының,
бюджет каражаты қалдықтары қозғалысының қарыздар бойынша негізгі борышты
өтеу сомасынан асып түсуі ретінде белгіленеді. Бюджет тапшылығын
қаржыландыру мәні оң белгімен белгіленеді және бюджет тапшылығының шамасына
сай келеді. Бюджет профицитін пайдалану — қарыздар бойынша негізгі борышты
өтеуге бюджет профицитін, қарыздар каражатын, бюджет қаражатының бос
қалдықтарын жұмсау. Бюджет профицитін пайдалану көлемі қарыздар бойынша
негізгі борышпы өтеу сомасының алынған қарыздар және бюджет каражаты
қалдықтарының қозғалысы сомасынан асып түсуі ретінде белгіленеді. Бюджет
профицитін пайдалану мәні теріс белгімен белгіленеді және бюджет
профицитінің шамасына сай келеді.
Лекция. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ ҚОРЫ
1. Қазақстаи Республикасының Ұлттық қорын қалыптастыру көздері
1. Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын қалыптастыру көздері:
• шикізат секторы ұйымдарынан республикалық бюджетке түсетін нақты
түсімдердің тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы
заңда бекітілген олардың жылдық көлемінен асып түсуі ретінде айқындалатын
республикалық бюджеттен берілетін ресми трансферттер;
• республикалық меншіктегі және кен өндіру мен өндеу салаларына жататын
мемлекеттік мүлікті жекешелендіруден түсетін түсімдердің есебінен
айқындалатын республикалық бюджеттен берілетін ресми трансферттер;
• шикізат секторы ұйымдарынан республикалық бюджетке түсетін республикалық
бюджетте жоспарланған түсімдер сомасының он проценті мөлшерінде
есептелген республикалық бюджеттен берілетін ресми трансферттер;
• ауыл шаруашылық мақсатындағы жер учаскелерін сатудан түскен түсімдер
есебінен айқындалатын жергілікті бюджеттің ресми трансферттері;
• Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын басқарудан түсетін инвестициялық
кірістер;
• Қазақстан Республикасының заңдарымен тыйым салынбаған өзге де түсімдер
мен кірістер болып табылады.
Негізгі қызметі табиғи ресурстарды өндіру мен өндеу болып табылатын
заңды тұлғалар шикізат секторының ұйымдары болып табылады. Шикізат секторы
ұйымдарының тізбесін Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейді.
Шикізат секторының ұйымдарынан түсетін түсімдер — шикізат секторы
ұйымдарынан бюджетке салықтың мынадай түрлері бойынша түсетін түсімдердің
жиынтығы:
• корпорациялық табыс салығы;
• косылған қүнға салынатын салық;
• үстеме пайдаға салынатын салық;
• бонустар;
• роялти;
• жасасқан келісім-шарттар бойынша Қазақстан Республикасының өнімді
бөлу жөніндегі үлесі.
Шикізат секторы ұйымдарынан түсетін түсімдер болжамы шикізат секторының
тауарларына республиканың алеуметтік-экономикалық дамуының орта мерзімді
жоспарында айқындалған дүниежүзілік тұрақты есеп айырысу бағалары ескеріле
отырып жасалады. Жоғарыда аталған ресми тансферттерді, сондай-ақ
республикалық меншіктегі және кен өндіруші өңдеуші салаларға жататын
мемлекеттік мүлікті жекешелендіруден түсетін жоспардан тыс түсімдер
есебінен айқындалатын республикалық бюджеттен берілетін ресми
трансферттерді республикалық бюджеттің атқарылуы барысында оны Қазақстан
Республикасының Парламентінде нақтыламай-ақ бюджетті атқару жөніндегі
орталық уәкілетті орган айқындап, республикалық бюджеттен Қазақстан
Республикасының Ұлттық қорына аударады.
Ауылшаруашылық мақсатындағы жер учаскелерін сатудан түскен түсімдер
есебінен айқындалатын, жоғарыда аталған ресми трансферттер мәслихаттың
тиісті қаржы жылына арналған жергілікті бюджет туралы шешімімен бекітіледі,
ал жоспардан тыс түсімдер есебінен айқындалған ресми трансферттерді
жергілікті бюджеттен бюджетті атқару жөніндегі жергілікті уәкілетті орган
жергілікті бюджетті атқару барысынаа оны маслихатта нақтыламай-ақ Қазақстан
Республикасының Ұлттық қорына аударады.
Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын басқарудан түсетін инвестициялық
кірістер Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын қаржылық активтерге және
материалдық емес активтерді қоспағанда, өзге де мүліктерге орналастырудан
кұрылады.
2. Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын пайдалану
Қазақстан Республикасының Ұлттық қоры:
1. тұтас алғанда ағымдағы қаржы жылы бойынша шикізат секторы ұйымдарынан
республикалық бюджетке түсегін түсімдердің бекітілген және нақты
көлемдері арасындағы айырма ретінде айқындалатын республикалық бюджет
шығының өтеуге жұмсалады. Өтем мөлшері республикалық бюджеттің түсімдер
бойынша толық атқарылмаған жалпы сомасынан аспауға тиіс. Түсімдердің
жалпы нақты көлемі олардың бекітілген көлемінен асып түскен жағдайда өтем
жүзеге асырылмайды;
2. Қазақстан Республикасының Ұлттық қорынан республикалық бюджетке
Қазақстан Республикасының Президенті белгілейтін мақсаттарға арналып
берілетін нысаналы трансферттер түрінде;
3. Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын басқаруға және жыл сайын аудит
өткізуге байланысты шығыстарды жабуға жұмсалады.
Қазақстан Республикасының Ұлттық қоры:
• Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын сақтау;
• Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының жеткілікті өтімділік деңгейін ұстап
тұру;
• тәуекел деңгейінің қалыптылығы жағдайында ұзақ мерзімді перспективада
Қазақстан Республикасының Ұлттық қоры табыстылығының жоғары деңгейін
ұстап тұру;
• инвестициялық кірістер алуды қамтамасыз ету мақсатында рұқсат етілген
қаржы активтеріне және материалдық емес активтерді қоспағанда, өзге де
мүліктерге орналастырылады.
Рұқсат етілген қаржылық активтердің және, материаддық емес активтерді
қоспағанда, өзге де мүліктердің тізбесін Қазақстан Республикасының Ұлттық
қорын басқару жөніндегі кеңестің ұсынысы бойынша Қазақстан Республикасының
Ұлттық Банкімен бірлесіп Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайды.
Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын жеке және заңды тұлғаларға
кредит беруге және міндеттемелерді орындауды қамтамасыз ету ретінде
пайдалануға болмайды. Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының есебінен
республикалық бюджеттің шығынын өтеу оның атқарылуы барысында Қазақстан
Республикасының Ұлттық қорын басқару жөніндегі
кеңестің келісімімен қаржы жылының қорытындылары бойынша Қазақстан
Республикасының Парламентінде рерпубликалық бюджетті нақтыламай-ақ жүзеге
асырылады.
Қазақстан Республикасының Ұлттық қорынан республикалық бюджетке
берілетін нысаналы трансферттердің көлемі тиісті қаржы жылына арналған
республикалық бюджет туралы заңмен бекітіледі. Активтерді Қазақстан
Республикасының Ұлттық қорына есептеу және Қазақстан Республикасының Ұлттық
қорын пайдалану тертібін Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайды.
Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын басқару жөніндегі кеңес —
Қазақстан Республикасының Президенті жанындағы Қазақстан Республикасының
Ұлттық қорын тиімді пайдалану және оны қаржылық активтерге және,
материалдық емес активтерді қоспағанда, өзге де мүліктерге орналастыру
жөнінде ұсыныстар талдап-жасайтын консультациялық-кеңесші орган.
Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын басқару жөніндегі кеңестің
функциялары:
1) Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын қалыптастыру мен пайдалану
тиімділігін арттыру жөнінде ұсыныстар талдап-жасау;
2) Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын пайдалак көлемдері мен
бағыттары жөніндегі ұсыныстарды қарау және таддап жасау;
3) Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын орналастыру үшін рұқсат
етілген қаржылық активтердің және, материалдық емес активтерді қоспағанда,
өзге де мүліктердің тізбесі жөнінде ұсыныстар таддап-жасау болып табылады.
Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын басқару жөніндегі кеңесті қүру
туралы шешімді, оның құрамы мен ол туралы ережер Қазақстан Республикасының
Президенті бекітеді.
Лекция. БІРЫҢҒАЙ БЮДЖЕТТІК СЫНЫПТАМА
Бірыңғай бюджеттік сыныптама бюджет түсімдері меі шығыстарын сыныптама
объектілеріне топтамалық кодтар бере отырып, функционалдық, ведомстволық
және экономикалық сипаттамалар бойынша топтастыру болып табылады. Бірыңғай
бюджеттік сыныптама бюджет жүйесінің барлық деңгейдегі бюджеттері
көрсеткіштерінің салыстырымдылығын қамтамасыз етеді.
Бюджет процесі бірыңғай бюджеттік сыныптама негізінде жүзеге асырылады.
Бірыңғай бюджеттік сыныптама бюджеттердің барлық деңгейлері үшін
бірыңғай және міндетті болып табылады. Бірыңғай бюджеттік сыныптама
Қазақстан Республикасы заң актілерінің, Қазақстан Республикасының
Президенті жарлықтарының, Қазақстан Республикасы Үкіметі қаулыларының
негізінде әзірленеді. Бірыңғай бюджеттік сыныптаманы бюджеттік жоспарлау
жөніндегі орталық уәкілетті орган әзірлейді және Қазақстан Республикасының
Үкіметі бекітеді.
1. Бірыңғай бюджеттік сыныптаманың құрамы
Бірыңғай бюджеттік сыныптама:
• бюджет түсімдерінің сыныптамасын;
• бюджет шығыстарының функционаддық сыныптамасын;
• бюджет шығыстарының экономикалық сыныптамасын қамтиды.
Барлық деңгейдегі бюджеттер түсімдерінің белгілі бір сипаттамалар
бойынша Қазақстан Республикасының бюджет заңдарына негізделген топтамасы
бюджет түсімдерінің сыныптамасы болып табылады. Бюджет түсімдері
сыныптамасының топтамасы санаттан, сыныптан, ішкі сыныптан және
ерекшеліктен тұрады.
Санаттар түсімдерді экономикалық белгілер бойынша топтастыру болып
табылады.
Сыныптар мен ішкі сыныптар түсімдерді олардың көздері мен түрлері
бойынша топтастырады.
Ерекшелік бюджетке төленетін төлем немесе түсім түрін айқындайды.
Мемлекет функцияларының орындалуын, республикада мемлекеттік саясатты
іске асыруды бейнелейтін функционалдық және ведомстволық белгілер бойынша
бюджеттік қаражаттардың жұмсалу бағыттарын айқындайтын барлық деңгейлердегі
бюджеттер шығыстарының топтамасы бюджет шығыстарының функционалдық
сыныптамасы болып табылады.
Бюджет шығыстарының функционаддық сыныптамасының топтамасы мынадай
деңгейлерден:
• функционаддық топтардан;
• функционаддық ішкі топтардан;
• бюджеттік бағдарламалардың әкімшілерінен;
• бюджеттік бағдарламалардан және ішкі бағдарламалардан тұрады.
Функционалдық топ — бюджет шығыстарын салалық белгілер мен
функционаддық бағыт бойынша біріктіру.
Функционалдық ішкі топ бюджет каражатының функционаддық топ ішінде
жұмсалу бағытын нақтылайды.
Бюджет шығыстарының функционалдық сыныптамасы негізінде бюджеттік
бағдарламалар әкімшілерін, функционалдық топтар мен бюджеттік
бағдарламаларды (ішкі бағдарламаларды) топтастыру арқылы жасалатын бюджет
шығыстарының ведомстволық сыныптамасы қалыптастырылуы мүмкін.
Бюджеттік бағдарламалардың әкімшісі — бюджеттік бағдарламаларды
жоспарлауға, негіздеуге және іске асыруға жауапты мемлекеттік орган.
Бюджеттік бағдарламалардың әкімшісі оған жүктелген функциялар мен
өкілеттіктерге сәйкес айқындалады. Бюджеттік бағдарламалардың әкімшісі
бюджет қаражатын бюджеттік бағдарламалардың мақсаттары мен міндеттеріне
сәйкес бекітілген (нақтыланған, түзетілген) шегінде дербес пайдаланад,
олардың тиімді нәтижелі және нысаналы пайдалануына жауапты болады.
Мемлекеттік органдардың құрылымдық және аумақтық бөлімшелері бюджеттік
бағдарламалардың әкімшілері бола алмайды.
Орталық атқарушы және өзге де орталық мемлекеттік органдар
республикалық бюджеттік бағдарламалардың әкімшілері болып табылады.
Жергілікті бюджеттік бағдарламалардың әкімшілері Қазақстан
Республикасының Үкіметі бекітетін жергілікті мемлекеттік басқарудың үлгілік
құрылымы негізге алына отырып айқындалады.
Облыстық бюджеттен, республикалық маңызы бар қала, астана бюджетінен
каржыландырылатын жергілікті мемлекеттік басқарудың жекелеген функцияларын
жүзеге асыруга облыстар, республикалық маңызы бар қалалар, астана әкімдігі
уәкілеттік берген атқарушы органдар, облыстар, республикалық маңызы бар
қалалар, астана әкімдері мен маслихаттарының аппараттары облыстық бюджеттік
бағдарламалардың, республикалық мақызы бар кзлалардың, астананың бюджеттік
бағдарламаларының әкімшілері болып табылады.
Аудан (облыстық маңызы бар қала) бюджетінен қаржыландырылатын
жергілікті мемлекеттік басқарудың жекелеген функцияларын жүзеге асыруға
аудан (облыстық маңызы бар қала әкімдігі уәкілеттік берген атқарушы
органдар, аудан (облыстык маңызы бар қала) әкімі мен мәслихатының
аппараттары аудандық (кзладық) бюджеттік бағдарламалардың әкімшілері болып
табылады. Қаладағы аудан, аудандық маңызы бар қала, кент, ауыл (село),
ауылдық (селолық) округ әкімдерінің аппараттары осы әкімшілік-аумақтық
бірліктердің бюджеттік бағдарламаларының әкімшілері болып табылады.
Бюджеттік бағдарлама — бюджеттің мемлекеттік басқару функциялары мен
мемлекеттік саясатты іске асыру жөніндегі шығыстары.
Бюджеттік бағдарлама бюджет шығыстарының бюджеттік бағдарлама
шеңберіндегі бағыттарын нақтылайтын ішкі бағдарламаларға бөлінуі мүмкін.
Бюджеттік бағдарламаның мақсаты мен міндеттері болуға тиіс. Бюджеттік
бағдарламаның мақсаты бюджеттік бағдарламаны орындау кезінде кол
жеткізілуге тиіс белгілі бір түпкі нәтиже болып табылады. Бюджеттік
бағдарламаның мақсаты айқын, нақтылы және кол жететіндей болуға тиіс.
Бюджеттік бағдарламаның мақсаты жекелеген міндеттерге бөлінеді, олар
бюджеттік бағдарламаның мақсатына жетудің жоддары болып табылады.
Бюджеттік бағдарламаның атауы мен мазмұны Қазақстан Республикасының
зандарында көзделген мемлекеттік функцияларды, сондай-ақ мемлекеттің
әлеуметтік-экономикалық дамуының мемлекеттік, салалық (секторлық) аймақтық
бағдарламалармен айқындалған мақсаттарын көрсетуге тиіс.
2. Бюджеттік бағдарламалардың түрлері
Экономикалық нөтижелерге байланысты бюджеттік бағдарламалар:
Қазақстан Республикасының заң актілеріне сәйкес мемлекеттік басқару
функциялары мен мемлекет міндеттемелерінің орындалуын қамтамасыз етуге
бағытталған тұрақты сипаты бар немесе дамудың бюджеттік бағдарламаларына
жатпайтын біржолғы шаралар өткізуді көздейтін ағымдағы бюджеттік
бағдарламалар;
бюджеттік инвестицияларды жүзеге асыруға бағытталган дамудың бюджеттік
бағдарламалары болып бөлінеді.
Белгілі бір функцияларды атқаратын мемлекеттік басқару деңгейіне
байланысты бюджеттік бағдарламалар:
1) республикалық бюджетте бекітілетін республикалық бағдарламалар;
2) облыстық бюджетте, республикалық маңызы бар қала, астана бюджетінде
бекітілетін облыстық, республикалық маңызы бар қалалар, астана
бағдарламалары;
3) аудан (облыстық маңызы бар қала) бюджетінде бекітілетін аудандық
(қалалық) бағдарламалар;
4) республикалық маңызы бар қаланың, астананың, ауданның (облыстық
маңызы бар қаланың) бюджетінде бекітілетін қаладағы ауданның,
аудандық маңызы бар қаланың, кенттің, ауылдың (селоның), ауылдық
(селолық) округтің бюджеттік бағдарламалары болып бөлінеді.
Облыстық, республикалық маңызы бар қалалар, астана, аудандық (қалалық),
сондай-ақ қаладағы ауданның, аудандық маңызы бар қаланың, кенттің, ауылдың
(селоның), ауылдық (селолық) округтін бюджеттік бағдарламалары жергілікті
бюджеттік бағдарламалар болып табылады.
3. Іске асыру тәсіліне байланысты бюджеттік бағдарламалар:
бір әкімші іске асыратын жеке бюджет бағдарламалары;
бюджеттік бағдарламалардың бір әкімшісі бойынша бюджетте бекітілетін және
бюджеттік бағдарламалардың түрлі әкімшілері арасында қаржы жылы ішінде
бөлінуге тиісті бөлінетін бюджеттік
бағдарламалар болып бөлінеді. Мүндай бюджеттік бағдарламаларды белу
Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысымен немесе жергілікті атқарушы
органның нормативтік қүқықтық актісімен
белгіленеді.
35-бап. Бюджеттік бағдарламалардың тиімділігін бағалау 1. Бюджеттік
бағдарламалардың тиімділігін бағалау іске асырылатын бағдарламалардың түпкі
мақсатка крл жеткізу дөрежесін айқындау ұшін шығыстардың тиімділік,
уактылылық, сапа, нөтижелілік өлшемдері кодданыла1 отырып жұргізіледі, осы
өлшемдер арқылы:
бюджеттік бағдарламаларды жоспарлау сатысында олардың есебін және
негіздемесін таддау;
бюджеттік бағдарламалардың ағымдағы атқарылуын және мемлекеттің
әлеуметтік-экономикалық жағдайына олардың ықпал етуін талдау;
бюджеттік бағдарламаларды іс;ке асыру мен бақылаудың барлық сатыларында
оларды атқарудың неғүрлым тиімді және нөтижелі әдістері мен тәсіддерін
талдап-жасау жүзеге асырылады.
2. Бюджеттік бағдарламалардың тиімділігін бағалау үш сатыда:
бюджет жобасын әзірлеу кезінде;
бюджеттін атқарылуы кезінде;.
бюджеттің атқарылуын бақылау кезінде жүзеге асырылады.
Бюджеттік бағдарламалардың тиімділігін бағалау бюджеттік өтінімдер,
паспорттар, бюджеттік бағдарламаның іске асырылу барысы туралы есептер,
бюджеттік бағдарламаларды қаржыландыру
жоспарлары негізінде жүргізіледі.
Бюджеттік бағдарламалардың тиімділігіне бағалау жүргізудің тәртібін
Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайды.
Бюджеттің атқарылуын сыртқы бақылау кезінде бюджеттік бағдарламалардың
тиімділігін бағалауды жұргізу төртібің Республикалық бюджеттің аткзрылуын
бақылау жөніндегі есеп
комитеті айқындайды.
36-бап. Бюджет іпыгыстарының экономикалық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz