Ертедегі түрік жазуы

1 Ертедегі түрік жазуы
2 Солтүстік көшпенділері

Ертедегі түрік жазуын ұқсастыру ең күрделі және қиын проблемалардың бірі, өйткені бұл тақырып бойынша ол дерек көздерінің өте жұтаңдығымен ғана емес, сонымен бірге соңғы уақытқа дейін көпшілігінде көшпенділердің жазба мәдениетін, жазба (зайырлы) әдебиетін жоққа шығарып келген ғалым ағайындардың көп ғасырлық теріс түсінігімен де қиындатылып келді. Әсіресе бұл проблеманы дұрыс түсінуге ХІХ ғасырдың шығыстанушы ғалымдары үлкен зиян келтірді. Олар ертедегі түрік халықтарының кітаптық (баспаханалық) өнімдерін таппастан, олардың, оның ішінде көшпенділердің жалпы мәдениеті болмағандығы туралы қорытындылар жасаған. .

ХІХ ғасырдағы Қазақстан тарихы мен мәдениетін жетік зерттеушілердің бірі А.Левшин былай деп жазады: "Қырғыз-қазақтардың білімді болуына не өмір салты, не әдет-ғұрпы, не діні мүмкіндік бермейді. Олардың бар ағартуы адамды еріксіз дерлік нұрландыратын бірнеше әлсіз сәулелерден тұрады, ол аздап ойлана алса да, қиял елесі болса да және өзін қоршаған заттардан әсер алса да, бірақ олардың бұл танымдары ырымшылдығымен сиқын бұзады. ¤з тілінде оқи және жаза алатынды ғалым ретінде құрметтейді, жалпы олар хат танымайды". ХІХ ғасырдың басындағы бұл қызық шығыстанушыны далалық номадтардың мәдениеті туралы үрдісшілдік пен теріс түсінік күшті еліктіргені соншалықты, ол өз кітабының ең басында: "Қайсақ" немесе "қасақ" сөзі бұзылған "қазақ" аты болып табылады, кейбір шығыстық жазушылар сендіргендей, оны ертедегілер Христово Рождестводан әріден шығарады",-деп жазғанын ұмытқандай болады. (Левшин А.И.).

¤ткен жүзжылдықтағы қазақ далаларының құрметті зерттеушісі, А.С.Пушкиннің замандасы сізді Христово Рождествоға дейінгі оқиғаларға, яғни "біздің дәуірімізге дейінгі" деп аталатын ортақ қабылданған датаға сілтеп жіберетін болса, онда біз де ғасырлар тереңіне үңілейік, егер "қасақ, қазақ, казах" сөзі соншалықты ежелгі болса, онда ертедегі түріктік ауызша сөз де, бәлкім, сөздің өзі сияқты көне шығар.