Полиграфиядағы дизайн элективтік курсын оқытудың әдістемелік негіздері
Кіріспе
1. Полиграфиялық дизайн және компьютерлік графика
1.1 Полиграфиялық графикалық дизайн
1.2 Компьютерлік графиканың негізгі ұғымдары
1.3 CorelDraw графикалық редакторының мүмкіндіктері
2. "Полиграфиядағы дизайн" элективтік курсын оқытудың әдістемелік негіздері
2.1 Пәндер бойынша бейіндік білім беру мазмұны
2.2 "Полиграфиядағы дизайн" элективтік курсын ұйымдастыру
2.3 "CorelDraw" электронды оқыту құралын дайындау
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1. Полиграфиялық дизайн және компьютерлік графика
1.1 Полиграфиялық графикалық дизайн
1.2 Компьютерлік графиканың негізгі ұғымдары
1.3 CorelDraw графикалық редакторының мүмкіндіктері
2. "Полиграфиядағы дизайн" элективтік курсын оқытудың әдістемелік негіздері
2.1 Пәндер бойынша бейіндік білім беру мазмұны
2.2 "Полиграфиядағы дизайн" элективтік курсын ұйымдастыру
2.3 "CorelDraw" электронды оқыту құралын дайындау
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Бүгінгі таңда адамзаттың жоғары индустриалды және ақпаратты қоғамға қарқынды түрде өтуіне байланысты өркениеттің бет-бейнесі тұтастай өзгеруде. Қазіргі қоғамның маңызды проблемаларының бірі - бұл құбылмалы әлеуметтік және экономикалық жағдайда өмір сүріп қана қоймай, болып жатқан құбылысқа белсенді әсер ете отырып, оны жақсартуға бейім тұлғаны қалыптастыру болып отыр. Мұндай тұлға - шығармашыл, белсенді, әлеуметтік жауапты, жақсы дамыған интеллект иесі, жоғары білімді, кәсіби сауатты болуы қажет.
Қазақстан Республикасының Президенті – Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың «Қазақстан-2050» стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Қазақстан халқына Жолдауында [1], Қазақстан Республикасы «Бiлiм туралы» Заңында [2], Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған Мемлекеттік бағдарламасында [3] және 12 жылдық білім беру бойынша құжаттарда ұлттық және жалпыадамзаттық құндылықтар, ғылым мен техника жетiстiктерi негiзiнде тұлғаның қалыптасуы және дамуы үшiн жағдайлар туғызу қажеттігі атап көрсетiлген. Сонымен қатар бұл құжаттарда білім беру саясатының басым бағыттарының бірі ретінде мектептің жоғары сыныптарына бағдарлы оқытудың енгізілуі және ол оқушыларды әлеуметтендіруге, оқытуды даралауға, оқушылардың бейiмдiлiктерi мен қабiлеттiлiктерiн толығырақ ескеруге, оқуларын әрі қарай жалғастыруы үшiн жағдайлар туғызуға бағытталған оқыту жүйесі екендігі көрсетілген. Сондықтан мектептiң алдында қазiргi заманғы өзгермелi жағдайларда еркiн бағдарлана алуға, бiлiм алуын жалғастыруға мүмкiндiгi бар, өзiнiң болашақ қызметiнде жетiстiкке жете алатын бәсекеге қабілетті мектеп түлегiн дайындау мiндетi тұр.
Қазақстан Республикасының Президенті – Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың «Қазақстан-2050» стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Қазақстан халқына Жолдауында [1], Қазақстан Республикасы «Бiлiм туралы» Заңында [2], Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған Мемлекеттік бағдарламасында [3] және 12 жылдық білім беру бойынша құжаттарда ұлттық және жалпыадамзаттық құндылықтар, ғылым мен техника жетiстiктерi негiзiнде тұлғаның қалыптасуы және дамуы үшiн жағдайлар туғызу қажеттігі атап көрсетiлген. Сонымен қатар бұл құжаттарда білім беру саясатының басым бағыттарының бірі ретінде мектептің жоғары сыныптарына бағдарлы оқытудың енгізілуі және ол оқушыларды әлеуметтендіруге, оқытуды даралауға, оқушылардың бейiмдiлiктерi мен қабiлеттiлiктерiн толығырақ ескеруге, оқуларын әрі қарай жалғастыруы үшiн жағдайлар туғызуға бағытталған оқыту жүйесі екендігі көрсетілген. Сондықтан мектептiң алдында қазiргi заманғы өзгермелi жағдайларда еркiн бағдарлана алуға, бiлiм алуын жалғастыруға мүмкiндiгi бар, өзiнiң болашақ қызметiнде жетiстiкке жете алатын бәсекеге қабілетті мектеп түлегiн дайындау мiндетi тұр.
1 Қазақстан Республикасының Президенті – Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың «Қазақстан-2050» стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» аттыҚазақстан халқына Жолдауы (2012ж. 14.12.).–Астана, 2012.
2 Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы /Қазақстан Республикасы Президентінің 2010ж.07.12. №1118 Жарлығымен бекітілген.
3 ҚазақстанРеспубликасының «Білім туралы» Заңы. 27.07.2007.
4 Теоретические основы содержания общего среднего образования. /Под. ред. В.В.Краевского, И.Я. Лернера.–М.: Педагогика, 1983.–352с.
5 Леднев В.С. Содержание образования: Учебное пособие. – М.:Высшая школа, 1989.–360 с.
6 Лернер И.Я. Базовое содержание общего образования. //Сов. педагогика.–1991.–№11.–С.15-21.
7 Зорина Л.Я. Дидактические аспекты естественнонаучного образования: Монография.–М., Изд-во РАО,1993.–163с.
8 Скаткин М.Н. Проблемы современной дидактики. – М.: Педагогика, 1984.–96с.
9 Садыков Т.С., Абылкасымова А.Е. Методология 12-летнего образования.–Алматы: НИЦ «Ғылым», 2003.–164 с.
10 Концептуальные проблемы создания и совершенствования школьных учебников: Научно-методическое издание /Под редакцией: А.Е.Абылкасымовой, М.В. Рыжакова.–Астана, 2011.–168с.
11 Муканова С.Д. Концептуальные основы развития профильного обучения в Республике Казахстан //Білім беру мекемесі басшыларыныц аныктамалығы = Справочник руководителя образовательного учреждения. – 2011.–№ 8.–С.74-84.
12 Тоқбергенова У.Қ. Мектептегі жаратылыстану пәндерінің мазмұнын бағдарлы саралаудың теориялық негiздерi: п.ғ.д. диссер.авторефераты. – Алматы, 2009.–51 б.
13 ҚазақбаеваД.М. Мектепте жаратылыс-ғылыми білім беруді дамытудың теориясы мен практикасы: п.ғ.д. диссер.авторефераты.–Астана, 2010.–51 б. 14. Смағұлова Г.Қ. және т.б. Шетелдік тәжірибедегі 12 жылдық білім беру //Аль-Фараби атындағыҚазҰУ хабаршысы.–Алматы, 2012.–9 б.
14 Карибаева А.А. 12-летнее образование в странах с переходной экономикой// Абай атындагы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы. Әлем халықтары тілдері сериясы. = Вестн. КазНПУ им. Абая. Сер. Языки народов мира. – 2006. –№1(8).–С.87-89.
15 Дружинский А.Н. Международный опыт 12-летнего среднего образования //Сборник Международной научно-практической конференции «Научное обеспечение функционирования 12-летнего среднего образования». – Алматы, 2007.–20-21 апреля.–Ч.1.–С.45-49. 17. Бегалинова К.К. Современные тенденции образования //12 жылдық білімберу = 12-летнее образование.–2010.–№12.–С.3-6.
16 Жалпы білім беретін орта мектептердегі бағдарлы және қолданбалы элективті курстардың бағдарламалары: Жаратылыстану-математикалық бағыт. – 3-бөлім. – Алматы: Білім беру жүйесі мамандарының біліктілігін көтеру және қайтадаярлау институты, 2007.
17 Бубнов А.Е. Компьютерный дизайн. Основы, Мн: Знание, 2008 г.
18 Кричалов А.А. Компьютерный дизайн. Учебное пособие, Мн.: СТУ МГМУ, 2008 г.
19 Стоянов П.Г. Работа с цветом и графикой, Мн.: БГУИР, 20
20 Лавров С.М. Excel: сб. примеров и задачи М.: Финансы и статистика, 2003.- 332с.
21 Макарева Н.В. и др. Информатика: учебник- 3-е изд М.: Финансы и статистика, 2003.- 758с. 2002.- 3 ст. изд
22 Информатика Базовый курс Учебное пособие для студентов вузов СПб.: Питер, 2003.- 638с. СПб.: Питер, 2002
23 Информатика Уч пособие Ч.2 У-Удэ, 1997.- 59с./ Габеева Д.А., Дамбаева Г-Х.Б и др.
24 Симонович С.В. Общая информатика: Учеб пособие М., 2002.- 591с.
25 Симонович С.В. Специальная информатика Уч пособие М., 2001.- 479с.
26 Симонович С.В. Windows: лаборатория мастера Работа с компьютером без проблем М., 2002.- 655с.
27 Залогова Л. Практикум по компьютерной графике. М.: ЛБЗ, 2001.
28 Тайц A.M., Тайц А.А. Самоучитель Corel DRAW 10. - СПб.: БХВ -Петербург, 2001.
29 Иванова Т. Допечатная подготовка: Учебный курс. СПб.: Питер, 2004.
30 Жвалевский А., Гурский Ю. CorelDRAW 12. Библиотека пользователя.- Спб.: Питер, 2005. (серия «Библиотека пользователя»)
31 http://corell-doc.ru – Самоучитель по CorelDraw для начинающих.
32 http://coreldraw.by.ru – CorelDraw: введение в графику.
33 Андрианов В.И. Самое главное о ... Corel DRAW. - СПб.: Питер, 2004. - 127 с: ил.
34 Мартыненко О.В. Программа курса «Дизайн в полиграфии».
35 Буляница Т. Дизайн на компьютере: Самоучитель. - СПб.: Питер, 2003.
36 Бэйн С. Эффективная работа: Corel Draw 11. - СПб.: Питер, 2003.
37 Миронов Д. Corel Draw 11: Учебный курс. - СПб.: Питер, 2002.
2 Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы /Қазақстан Республикасы Президентінің 2010ж.07.12. №1118 Жарлығымен бекітілген.
3 ҚазақстанРеспубликасының «Білім туралы» Заңы. 27.07.2007.
4 Теоретические основы содержания общего среднего образования. /Под. ред. В.В.Краевского, И.Я. Лернера.–М.: Педагогика, 1983.–352с.
5 Леднев В.С. Содержание образования: Учебное пособие. – М.:Высшая школа, 1989.–360 с.
6 Лернер И.Я. Базовое содержание общего образования. //Сов. педагогика.–1991.–№11.–С.15-21.
7 Зорина Л.Я. Дидактические аспекты естественнонаучного образования: Монография.–М., Изд-во РАО,1993.–163с.
8 Скаткин М.Н. Проблемы современной дидактики. – М.: Педагогика, 1984.–96с.
9 Садыков Т.С., Абылкасымова А.Е. Методология 12-летнего образования.–Алматы: НИЦ «Ғылым», 2003.–164 с.
10 Концептуальные проблемы создания и совершенствования школьных учебников: Научно-методическое издание /Под редакцией: А.Е.Абылкасымовой, М.В. Рыжакова.–Астана, 2011.–168с.
11 Муканова С.Д. Концептуальные основы развития профильного обучения в Республике Казахстан //Білім беру мекемесі басшыларыныц аныктамалығы = Справочник руководителя образовательного учреждения. – 2011.–№ 8.–С.74-84.
12 Тоқбергенова У.Қ. Мектептегі жаратылыстану пәндерінің мазмұнын бағдарлы саралаудың теориялық негiздерi: п.ғ.д. диссер.авторефераты. – Алматы, 2009.–51 б.
13 ҚазақбаеваД.М. Мектепте жаратылыс-ғылыми білім беруді дамытудың теориясы мен практикасы: п.ғ.д. диссер.авторефераты.–Астана, 2010.–51 б. 14. Смағұлова Г.Қ. және т.б. Шетелдік тәжірибедегі 12 жылдық білім беру //Аль-Фараби атындағыҚазҰУ хабаршысы.–Алматы, 2012.–9 б.
14 Карибаева А.А. 12-летнее образование в странах с переходной экономикой// Абай атындагы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы. Әлем халықтары тілдері сериясы. = Вестн. КазНПУ им. Абая. Сер. Языки народов мира. – 2006. –№1(8).–С.87-89.
15 Дружинский А.Н. Международный опыт 12-летнего среднего образования //Сборник Международной научно-практической конференции «Научное обеспечение функционирования 12-летнего среднего образования». – Алматы, 2007.–20-21 апреля.–Ч.1.–С.45-49. 17. Бегалинова К.К. Современные тенденции образования //12 жылдық білімберу = 12-летнее образование.–2010.–№12.–С.3-6.
16 Жалпы білім беретін орта мектептердегі бағдарлы және қолданбалы элективті курстардың бағдарламалары: Жаратылыстану-математикалық бағыт. – 3-бөлім. – Алматы: Білім беру жүйесі мамандарының біліктілігін көтеру және қайтадаярлау институты, 2007.
17 Бубнов А.Е. Компьютерный дизайн. Основы, Мн: Знание, 2008 г.
18 Кричалов А.А. Компьютерный дизайн. Учебное пособие, Мн.: СТУ МГМУ, 2008 г.
19 Стоянов П.Г. Работа с цветом и графикой, Мн.: БГУИР, 20
20 Лавров С.М. Excel: сб. примеров и задачи М.: Финансы и статистика, 2003.- 332с.
21 Макарева Н.В. и др. Информатика: учебник- 3-е изд М.: Финансы и статистика, 2003.- 758с. 2002.- 3 ст. изд
22 Информатика Базовый курс Учебное пособие для студентов вузов СПб.: Питер, 2003.- 638с. СПб.: Питер, 2002
23 Информатика Уч пособие Ч.2 У-Удэ, 1997.- 59с./ Габеева Д.А., Дамбаева Г-Х.Б и др.
24 Симонович С.В. Общая информатика: Учеб пособие М., 2002.- 591с.
25 Симонович С.В. Специальная информатика Уч пособие М., 2001.- 479с.
26 Симонович С.В. Windows: лаборатория мастера Работа с компьютером без проблем М., 2002.- 655с.
27 Залогова Л. Практикум по компьютерной графике. М.: ЛБЗ, 2001.
28 Тайц A.M., Тайц А.А. Самоучитель Corel DRAW 10. - СПб.: БХВ -Петербург, 2001.
29 Иванова Т. Допечатная подготовка: Учебный курс. СПб.: Питер, 2004.
30 Жвалевский А., Гурский Ю. CorelDRAW 12. Библиотека пользователя.- Спб.: Питер, 2005. (серия «Библиотека пользователя»)
31 http://corell-doc.ru – Самоучитель по CorelDraw для начинающих.
32 http://coreldraw.by.ru – CorelDraw: введение в графику.
33 Андрианов В.И. Самое главное о ... Corel DRAW. - СПб.: Питер, 2004. - 127 с: ил.
34 Мартыненко О.В. Программа курса «Дизайн в полиграфии».
35 Буляница Т. Дизайн на компьютере: Самоучитель. - СПб.: Питер, 2003.
36 Бэйн С. Эффективная работа: Corel Draw 11. - СПб.: Питер, 2003.
37 Миронов Д. Corel Draw 11: Учебный курс. - СПб.: Питер, 2002.
"Полиграфиядағы дизайн" элективтік курсын оқытудың әдістемелік негіздері
Мазмұны
Кіріспе
4
1. Полиграфиялық дизайн және компьютерлік графика
1.1 Полиграфиялық графикалық дизайн
7
1.2 Компьютерлік графиканың негізгі ұғымдары
19
1.3 CorelDraw графикалық редакторының мүмкіндіктері
35
2. "Полиграфиядағы дизайн" элективтік курсын оқытудың әдістемелік негіздері
2.1 Пәндер бойынша бейіндік білім беру мазмұны
44
2.2 "Полиграфиядағы дизайн" элективтік курсын ұйымдастыру
52
2.3 "CorelDraw" электронды оқыту құралын дайындау
57
Қорытынды
60
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
61
Кіріспе
Бүгінгі таңда адамзаттың жоғары индустриалды және ақпаратты қоғамға қарқынды түрде өтуіне байланысты өркениеттің бет-бейнесі тұтастай өзгеруде. Қазіргі қоғамның маңызды проблемаларының бірі - бұл құбылмалы әлеуметтік және экономикалық жағдайда өмір сүріп қана қоймай, болып жатқан құбылысқа белсенді әсер ете отырып, оны жақсартуға бейім тұлғаны қалыптастыру болып отыр. Мұндай тұлға - шығармашыл, белсенді, әлеуметтік жауапты, жақсы дамыған интеллект иесі, жоғары білімді, кәсіби сауатты болуы қажет.
Қазақстан Республикасының Президенті - Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан-2050 стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты атты Қазақстан халқына Жолдауында [1], Қазақстан Республикасы Бiлiм туралы Заңында [2], Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған Мемлекеттік бағдарламасында [3] және 12 жылдық білім беру бойынша құжаттарда ұлттық және жалпыадамзаттық құндылықтар, ғылым мен техника жетiстiктерi негiзiнде тұлғаның қалыптасуы және дамуы үшiн жағдайлар туғызу қажеттігі атап көрсетiлген. Сонымен қатар бұл құжаттарда білім беру саясатының басым бағыттарының бірі ретінде мектептің жоғары сыныптарына бағдарлы оқытудың енгізілуі және ол оқушыларды әлеуметтендіруге, оқытуды даралауға, оқушылардың бейiмдiлiктерi мен қабiлеттiлiктерiн толығырақ ескеруге, оқуларын әрі қарай жалғастыруы үшiн жағдайлар туғызуға бағытталған оқыту жүйесі екендігі көрсетілген. Сондықтан мектептiң алдында қазiргi заманғы өзгермелi жағдайларда еркiн бағдарлана алуға, бiлiм алуын жалғастыруға мүмкiндiгi бар, өзiнiң болашақ қызметiнде жетiстiкке жете алатын бәсекеге қабілетті мектеп түлегiн дайындау мiндетi тұр.
Компьютерлік технологиялардың қарқынды дамуы басылымға дейінгі дайындаудың барлық кезеңдерін көбінесе бір ғана адам - графикалық дизайн маманының орындауына тура келуіне алып келді. Сондықтан графикалық түпнұсқаны басылымға дайындау үрдісі мен осы үрдістегі дизайнер ролі дизайнерлерді ерекше қызықтырады.
Дизайнның әрбір даму кезеңі қоғамның дамуымен және ғылыми-техникалық прогреспен байланысты. Дизайнның кәсіптік принциптері, дизайнерлік ойлау мен іс-әрекеттер категориялары дизайнның дамуы мен жаңа әдістердің пайда болуы мөлшерімен өзгере отырып, үнемі қозғалыс үстінде болады. Полиграфия аймағында жұмыс істейтін дизайнерге тек суретші болу жеткіліксіз.
Қазіргі кезеңде республикамызда білім берудің жаңа жүйесі жасалынып, қазақстандық білім беру жүйесі әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Білім беру саласында оқытудың жаңа педагогикалық технологияларын практикада меңгермейінше сауатты, жан - жақты маман болуы мүмкін емес. Ал жаңа технологияны меңгеру оқытушының интеллектуалдық , кәсіптік , адамгершілік , рухани , азаматтық және де басқа көптеген адами келбетінің қалыптасуына игі әсерін тигізеді, білімгер тұлғасын дамытып, оқу - тәрбие үрдісін тиімді ұйымдастыруға көмектеседі.
Орта мектепте 10-11 немесе профильдік сыныптарда компьютерлік графиканы оқытуы әдістемесі оқушыларды информатикадан дайындаудың тиімділігін көтеруді қамтамасыз ететін элективтік курстарға негізделген.
Білім беру жүйесі мемлекеттің экономика, ғылым және әлеуметтік орта салаларының құрылуы мен өсуіне зор ықпал ететін мамандарды дайындаудың негізі болып табылады.
Диплом жұмысының өзектілігі: Жоғары сыныптарда элективтік курстарды оқытуға байланысты барлық кешенді зерттеулер есебінен қойылған мәселелер мен қарама-қайшылықтарды анықтау дипломдық жұмыстың тақырыбының өзектілігін көрсетеді.
Дипломдық жұмыстың мақсаты: мекептің жоғарғы сынып оқушыларының болашақ мамандыққа бейімделуі мақсатында полиграфиядағы дизайн және компьютерлік графика салаларының негізгі ұғымдары мен әдіс-тәсілдеріне кіріспе ретінде ұйымдастырылатын элективтік курс бағдарламасын дайындау.
Дипломдық жұмыстың міндеттері:
1. Мектепте элективтік курстарды оқытудың мақсатын айқындау;
2. Орта мектепте 10-11сыныптарда немесе профильдік сыныптарда оқушыларды мамандарды дайындаудың тиімділігін жоғарлату үшін элективтік курстардың ролін көрсету, мүмкін болатын бағыттарын талдау;
3. Полиграфиялық дизайн және компьютерлік графика салаларының негізгі кіріспе ұғымдары мен құрал-жабдықтарына, программалық құралдарына талдау жасау;
4. "Полиграфиядағы дизайн" элективтік курсының бағдарламасын дайындау.
5. "CorelDraw" графикалық редакторында жұмыс істеуді үйретуге арналған электорнды оқыту құралын дайындау.
Зерттеу нысаны: орта мектепте 10 сыныптың оқу үрдісі.
Орта мектепте 10 сыныпта немесе профильдік сыныптарда оқушыларға полиграфия саласының негізгі ұғымдарын, дизайнер маманының негізгі функцияларын, сонымен қатар, компьютерлік графиканың негізгі ұғымдары мен құрал-жабдықтарын, программалық қамсыздандырылуын қарастыру диплодық жұмыстың практикалық мәнділігі болып табылады.
Дипломдық жұмыстың құрылымы: дипломдық жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1. Полиграфиялық дизайн және компьютерлік графика
1.1 Полиграфиялық графикалық дизайн
Полиграфия, қазіргі ақпараттық әлемде жедел дамып отырған салалардың бірі бола отырып, өзінің технологиясында электрониканың, есептеуіш техниканың, автоматиканың, физиканың, химияның және т.б. ғылымдардың соңғы жетістіктерін қолданады. Оның құрылымдық элементінің бірі - дизайн және т.б.өнер салалары.
Қазіргі уақытта полиграфиялық технология шешетін негізгі міндет - түпнұсқаға максималды жақындайтын және жаңа көркем-үлгілік мүмкіндіктерді тудыратын түрлі-түсті бейнелердің жоғары сапалы басылымын алу.
Бейненің барлық реңктік және түстік гаммасын көрсетуге мүмкіндік беретін түсті ажырату үрдісі - графикалық дизайн нысанының көрем-бейнелік анықтығына әсер ететін маңызды үрдістердің бірі. Түсті ажырату полиграфияның соңғы кезеңі болып табылады, ол шығарылатын өнімнің ақырғы түрін өндіріске салуға негіз болып табылатын. Полиграфиялық өнімді өндіру кезінде түстік және реңктік бейнені беру дайын өнімнің көркемдік үлгілерінің графикалық түпнұсқаға сәйкес келмеуі мәселелерімен бетпе-бет келіп отырған. Дәл осы түсті ажырату технологиясының өзгеруі графикалық дизайндағы көркем бейнелік тәсілдердің дамуына едәуір ықпалын тигізді.
Компьютерлік технологиялардың қарқынды дамуы басылымға дейінгі дайындаудың барлық кезеңдерін көбінесе бір ғана адам - графикалық дизайн маманының орындауына тура келуіне алып келді. Сондықтан графикалық түпнұсқаны басылымға дайындау үрдісі мен осы үрдістегі дизайнер ролі дизайнерлерді ерекше қызықтырады.
Дизайнның әрбір даму кезеңі қоғамның дамуымен және ғылыми-техникалық прогреспен байланысты. Дизайнның кәсіптік принциптері, дизайнерлік ойлау мен іс-әрекеттер категориялары дизайнның дамуы мен жаңа әдістердің пайда болуы мөлшерімен өзгере отырып, үнемі қозғалыс үстінде болады. Полиграфия аймағында жұмыс істейтін дизайнерге тек суретші болу жеткіліксіз.
Одан осы типографияның машиналық кешенінің ерекшеліктерін білу арқылы программалық қамсыздандыру пакетін меңгеру, басылымды баспаға дейін дайындау үрдісін білу, полиграфиялық өндіріс негіздерін бу және т.б. талап етіледі.
Көбінесе қазіргі график-дизайнер басылымға дайындау бойынша барлық жұмыстар кешенін: бастапқы материалдарды ьаңдау мен оларды сандық формаға аударудан бастап, дайын өнімді алуға дейінгі жұмыстарды орындайтын жалғыз адам болады. Оның кәсіби дағдысына өнім сапасы тікелей байланысты болады [17].
Компьютерлік графика - компьютерлік техниканың аппараттық және программалық құралдардың көмегімен полиграфияда электронды түпнұсқалар ретінде қолданылатын жаңа қаріптерді, графикалық бейнелерді, мультипликациялық бейнелерді, күрделі бейнелік монтаждарды жасау.
Қазіргі уақытта компьютерлік графиканың арнайы "баспаханалық" пакеттері (Photoshop , Illustrator , PageMaker , Quark Xpress) дайындалған. Дизайнерлердің компьютерлік графика құралдарымен бейнелерді жасауы қолжазбамен шығармашылық жұмыс істеудің көп жағдайын қайталайды. Осы екеуі де технологиялық тәсілдерді қамтитын шығармашылық жұмыс болып табылады. Техника - небәрі үрдісті жылдамдататын құрал ғана. "Компьютер - басылымдық форма" автоматтандырылған жүйесі тікелей электрондық тасымалдауыштан немесе компьютерден алынған сандық мәліметтер негізінде басылымдық бейнелерді жасауға мүмкіндік береді.
Компьютерлік технологияларда растрлық және векторлық бейнелердің заманауи мүмкіндіктері жеткілікті түрде кең қолданылады. Фотосуреттер мен суретерді электронды түрде цифрлық сақтау растрлық түстіажырату технологиясының көмегімен орындалады. Илюстративті материалдармен жұмыс істеуге арналған бірқатар бағдарламалар бар. Бейнелерді полиграфияда қолдану үшін оны максималды түрде түпнұсқаға жақындата отырып, басылымда тираждау кезінде арнайы графикалық редактор - бағдарламалар арқылы өңдеуге болады.
Қазіргі жедел өзгеретін әлемде көптеген компанияларға жоғары бақталастық жағдайда даму үшін қоршаған ортадағы өзінің ақпараттық өрісін тұрақты түрде қолдап отыруы қажет. Компанияны білуі, естуі және көріа отыруы қажет! Бұл тек ақпаратты жай ғана берудің жеткіліксіз екендігін, оны алушы кем дегенде соңына дейін қабылдайтындай әдемілеп, стильдік тұрғыдан дұрыс безендіру қажет екендігін білдіреді. Ал ең жақсы пікір қалыптастыру үшін ең дұрысы - премиум-классты презентациялық, жарнамалық полиграфия.
Пролиграфиялық жарнамалық материалдардың басты артықшылығы - максималды түрде жоғары ақпарат орналастыру мүмкіндігі. Премиум-классты полиграфия тек әдемік, әрі тартымдылық емес, ол шығарылатын өнімнің немесе ұсынылатын қызметтің сапасы туралы айтады
Барлық полиграфиялық қызметтер орындаушыларға жақсы табыс, ал тапсырыс берушілерге жоғары сапалы өнім береді. Күн сайын әлемде полиграфиялық құрылғылардың жаңа түрлері пайда болуда. Құрылғылардың спекторлары өте кең және компанияларға оларды әртүрлі формаларда және әдістерде қолдануға мүмкіндік береді.
Соңғы уақытта әртүрлі бланктар мен буклеттерді, жеке визиткаларды, төлем карталарын, постерлер мен күнтізбелерді, баннерлерді және т.б. өндіру өте кең тарады. Заманауи полиграфиялық қызметтер өте қысқа мерзімде жедел тасырыс орындауға қабілетті.
Полиграфия ( poly - көп (много) + grafo - жазамын (пишу) деген сөздерден шыққан) - өте көп мөлшерде бірдей баспа жұмысын алу және тауардын баспа түрінде көбейтудің үшін техникалық құралдармен бірігуі.
Бұл жұмыстың түрлері:
визиткалар, бланкілер, жарнамалық беттер, буклеттерді, күнтізбелерді оперативті түрде жасау;
мерзімді басалымдарды шығару (газет, журнал),
кітаптарды көркемдеу.
Программалық жабдықталуы:
Adobe Photoshop, CorelDRAW компьютерлік графика программалары;
QuarkXPress, Adobe PageMaker компьютерлік верстканың арнайы программалары.
Классификациясы:
аз тиражды (оперативті);
көптиражды (профессионалды).
Үстелге қоятын баспа жүйелері
DTP (DeskTop Publishing System настольная издательская система) - баспаға арналған кескіндер мен мәтіндерден жариялау үшін алынған аппаратты және программалық жабдықталу комплексі.
Сонымен қатар құжаттарды жариялауда қатты көшірмеде емес, яғни электронды түрде PDF және HTML-форматтарында. Дәстүрлі типографияға қарағанда полиграфиялық жұмыстарды типографияда емес үйде немесе офистерде дайындауды айтады. Классификация:
Полиграфиялық баспаларды дайындау үшін;
Электронды құжаттардың жүйелік версткалары.
Полиграфиялық баспаларды дайындау жүйесінің кең тараған түрлері:
QuarkXPress, Adobe PageMaker; Adobe InDesign
Электронды баспаларды дайындаудың кең тараған жүйелері:
Adobe Acrobat
Текстік редактордан айырмашылығы:
Верста құжаттарын жаңадан жасау емес, дайын құжатты өңдеуге арналған
Құжаттың верстка процессі иллюстрациялар мен текстерді сәйкесінше орналастыру, өңдеу.
Верстканың мақсаты полиграфиялық әдіспен көбейтуге болатын құжатттардың түпнұсқа-макетін (оригинал-макетін) дайындау.
Түпнұсқа-макеті (Оригинал-макет) - болашақ баспаның әрбір беті сәйкес келетін беттер. Олар мынадай түрге бөлінеді:
кодталған - магниттік немесе оптикалық дискіде;
қатты көшірмесі - фотоформ немесе баспа формға дайындалған түрі;
фотомеханикалық
Жедел полиграфия
Негізгі міндеттері:
аз тиражды баспа (бірнеше мың экземпляр);
брошюра, проспекті жарнамалары, визиткалар, плакаттар, календарлар, открыткаларды жылдам басу;
Postpress қызметтері: ламинация, брошюркалау.
Техникалық мүмкіндіктері:
лазерлі принтер (кемшілігі - төмен жылдамдық);
ризограф (кемшілігі - төмен сапалы);
Толықтүсті көшірмелі аппарат
Полиграфияда қолданылатын негізгі терминдер
oo Шрифт - белгілі бір өлшемдері және суреті бар символдар тіркесі. Шрифті төрт топқа бөлуге болады: антиква (serif), гротеск (scan serif), декоративті (decorative), жазбаша (script). Шрифтар жазылуы бойынша бөлінеді: қалыпты жағдайда, Ж - қарайтылған, К-курсив, Ч - асты сызылған. Бұл жазылудың басқа түрлері көп, алайда жоғарыда келтірілген түрлерін жиі қолданамыз. Пропорцияға байланысты шрифтер ығысқан, қалыпты, және сиретілген болып кездеседі. Көркемдеуге байланысты кез келген шрифтарды контуры бойынша, көлеңке бойынша эффектілер қолдануға болады.
oo Буклет (Booklet) - бір бетке шығарылатын көркем басылым. Екі немесе одан да көп беттерге бүктеуге болады [18].
oo Кітапша (Брошюра) - жұмсақ мұқабалы, периодты емес басылым.
oo Кітап - көлемі 48 беттен асатын, қатты мұқабалы, графикалық, мәтіндік, иллюстрациялық мәліметтер басылған қағаз беттерінен тұратын периодты емес полиграфиялық басылым.
oo Афиша - үлкен форматты, көпшілік алдында өтетін жиынды жарнамалайтын, біржақты (одностороннее) басылым, жарнама.
oo Дайджест - қандай да бір уақыт аралығында шыққан ең қызықты басылымдардың қысқаша мазмұны берілетін басылым.
oo Журнал - тұрақты рубрикасы бар және әр түрлі тақырыптар бойына мақалалар беретін периодты баспа құралы.
oo Плакат - үлкен форматты беттік басылым.
oo Проспект - бір немесе бірнеше тауарларды (қызметті) олардың ерекше қасиеттерін ерекшелей отырып көрсететін жарнамалы басылым.
Баспа басылымының объектілері
Баспа басылымын бастамас бұрын ондағы әртүрлі объектілермен жұмыс істеудің қарапайым алгоритмдерін үйренуіміз керек.
Объектілерге мәтіндер, символдар, кестелер, иллюстрациялар жатады. Алдымен журнал жасау кезінде қандай объектілермен жұмыс істейтінімізді анықтап алайық. Объектілерді екі топқа бөлуге болады: құжаттар және құралдар (Сурет 1, 2).
Құжат объектісі
Мәтін объектісі
Сурет объектісі
Кесте объектісі
Фигуралы мәтін объектісі
Диаграмма объектісі
Сурет 1. Құжатты құрушы объектілердің классификациясы
Әрбір объектінің өзінің қасиеті болады. Мысалы, мәтін объектісі келесі қасиеттерге ие:
1 шрифт түрі (кегль, гарнитура, түсі);
2 абзац стилі;
3 бет параметрі.
Фигуралы мәтін объектісі келесі қасиеттерге ие:
1 шрифт түрі (кегль, гарнитура, түсі);
2 мәтін формасы;
3 арнайы эффектілер (көлеңке, қисаюуы, бұрылуы);
4 бетте орналасуы.
Сурет объектісі келесі қасиеттерге ие:
1 графикалық файлдың форматы;
2 масштабы, өлшемі;
3 түстерді қабылдауы;
4 бетте орналасуы.
Құралдардың көмегімен біз құжаттарда әртүрлі әрекеттер орындаймыз. Әртүрлі символдарға сүйене отырып, мәтіндерді енгізіп, оларды бетте орналастырып, керекті түрімізбен өңдейміз. Фигуралы мәтінмен титулді бетте әдемі де, көркем етіп тақырыпты әсемдейміз. Суреттермен операциялар орындау арқылы құжаттың ішкі түрін әсемдейміз.
Құрал объектісі
Құрал объектісі
Меню объектісі
Панель объектісі
Басты меню объектісі
Жанама меню объектісі
Сурет 2. Құралдар классификациясы
Бірінші басылымды дайындау үшін келесі әрекеттерді орындауымыз қажет: мәтін енгізу, мәтіндерді өңдеу, символдарды форматтау,абзацтарды форматтау, иллюстрацияларды қою, сноскаларды қою, колонтитулдарды қою, беттерді форматтау, титулдық беттерді әсемдеу.
Басылымды дайындаудың технологиялық процессі
Басылымды басуға әзірлеу - күрделі және ұзақ процесс. Ол ұзын бір-бірімен байланысқан бірнеше кезеңнен тұратын тізбек. Осы уақытқа дейін әрбір кезеңде арнайы мамандар орындады: редактор, корректор, суретші, теруші, баспашы. Үстелдік баспа жүйесінің пайда болуы (Desktop Publishing = DTP) баспа дайындаудың әрбір кезеңдері арасындағы арақашықтықтарды жойды. Баспа еңбегінің автоматтандырылған күшті құралы DTP, ондағы басылымды дайындаудың бүкіл процесін бір адам басқара алады. Әрбір кезеңнің технологиялық ерекшеліктерін, сонымен бірге олардың өзара байланысын және өзара тәуелділігін білуі керек [25]. Қысқаша басылымды баспа дайындау төмендегідей түрде болады (Сурет 1):
Макет жасау
Түстерді бөлу
Сынақтан өткізу таңбалау
Форма жасау
Баспаға дайындау
Баспа
Брошюрлеу
Дайын өнім
Сурет 3. Басылымды баспа дайындау
Макет дайындау бірнеше кезеңдерден тұрады:
макеттеу;
мәтінді дайындау;
иллюстрацияларды дайындау;
шрифтер таңдау;
беттеу (верстка);
түпнұсқа - макетін басу;
Макеттеу элементтері:
макет сызбасы;
формат таңдау;
Бет ориентациясы - Өрістер
Дизайн элементі
Модульдік тор
Макеттеуге арналған бес кеңес
Макет сызбасы
Жақсы макет алу үшін, эскизден бастап, мысалы құжаттың соңғы түріне дейін. Алдымен дайын құжат қандай түрде болатынын елестетіп көріңіз де, бірнеше сызбасын қағазға түсіріңіз. Сіз 210 х 297 мм (формат А4) стандартты өлшемде 8 - беттен тұратын ақпараттық бюллитень жасағыңыз келеді. Сызба үшін 210 х 297 мм өлшемді екі ақ бет алыңыз. Бірінің үстіне бірін қойып оны ені бойынша бүктеңіз, осылайша сіз 8-бетті бюллитеннің кішірейген түрін аласыз. Қарындаш алып шапкасын және сыртқы түрін, сурет және мәтінді, жоғарғы және төменгі колонтитулды, іргедегі және төменгі өрістердің сызбасын түсіріңіз. Әрбір бетте сурет пен мәтінді белгілеңіз.
Өзгертуді құжатты дайындаудың ең соңғы сатысында да енгізуге болады. Егер сіз DTP программаларының бірімен жұмыс істеген болсаңыз, онда қарандашсыз бірден монитор экранында сызбасын дайындауға болады.
Формат таңдау
Европада өндірістерде форматты Халықаралық Стандарттау Ұйымы (ISO) анықтаған А-сериялы қағаздарды типографияда қолдануға шығарады. Германияда бұл стандарт басқа атпен белгілі - DIN (Deutsche Industrie-Norm) - Неміс өндіріс стандарты.
Барлық форматтар өлшемі 1189 мм х 841 мм DIN А0 форматынан тараған. Егер осы форматты тең екіге бөлсек, онда екі DIN A1 болады. Егер осы әрекетті қайталасақ, онда DIN А2 форматы және т.с.с. Ең кіші формат ол пошта карточкасының форматы А6. Ең кең тараған форматтар DIN A5, A4 и A3 (Кесте 1).
Кесте 1. Барлық форматтар өлшемі
Формат (DIN)
Миллиметр
Дюймы
A0
841 x 1198
33,1 х 46,8
A1
594 x 841
23,4 х 33,1
A2
420 x 594
16,5 х 23,4
A3
297 х 420
11,7 х 16,5
A4
210 x 297
8,3 х 11,7
A5
148 x 210
5,8 х 8,3
A6
105 x 148
4,1 х 5,8
Бет ориентациясы
Беттегі жолдар әртүрлі орналасуы мүмкін. Олар кітапша (книжной или портретной - от англ. portrait) бет ориентациясы, керісінше альбомды бет ориентациясы болып бөлінеді (аль - бомды немесе ландшафты - ағыл. landscape).
Өрістер
Бетте мәтіндер мен өріс өлшемдері белгілі бір гормониямен орналасулары керек. Осыған байланысты нақты ереже бар. Өріс ені, яғни мәтінді беттің шекарасынан алшақтатату, бір бетте әртүрлі болуы мүмкін, ол мәтінді бетте беттеуге байланысты.
Дизайн элементі
Болашақ жарияланымның дизайнын жасауда әртүрлі элементтер көп мөлшерде қолдануға болады. Олардың кең тараған бірнешеуі төменде келтірілген.
Би әріп (буквица -drop cap)
Абзацтың басындағы әріпті үлкен етіп жазу үшін қолданады, ол бірнеше жолды төмен түсіреді. Сонымен бірге мәтін оны қоршай орналасады. Тарау немесе бөлімнің басталуы және әсемдеу элементі ретінде қолданылады.
Рамка (printing rule)
Иллюстрацияны, мәтін бөлігін, фонды қоршап тұрған сызық.
Кітап элементі
1 - сыртқы қаптау бетінің бүктемесі (суперобложка); 2 - форзац; 3 - фронтиспис; 4 - ти - тульды бет; 5 - сыртқы қаптау бетінің бүктемесі (суперобложка); 6 - кітап бөлігі; 7 - ляссе (Сурет 2).
Сурет 4. Кітап элементі
Модульдік тор
Макет дайындауда модульдік тор көп көмектеседі. Модульдік тор болашақ жарияланымның дизайнын анықтайды және колонцифр, текст, ил - люстрация, тақырып және бастапқы немесе соңғы стадиядағы автор фамилиясы тұрған жолды т.с.с. орналасырады. Торды суретші өңдейді. Оларды шаблон немесе трафарет деп атайды.
Макеттеуге арналған бес кеңес
Үлгілер банкісін жасаңыз. Газет, журнал, кітап, жылдық есеп оқығанда, жарнамалық беттер және брошюралар қарағанда солардың ішіндегі өте жақсы шыққан және кемшіліктері барын жинаңыз. Оларды жақсылар және жамандар деп екі топқа бөліп, несімен жақсы, несімен жаман екенін белгілеп папкада жинастырыңыз. Жеткілікті материал жинаған соң сіз өзіңізді техникалық және көркемдік редактор ретінде еркін сезінесіз.
Болашақ құжатыңыздың жоспарын құрыңыз. Неғұрлым қарапайым болса, солғұрлым жақсы. Осы ережелерді сақтай отырып, сіз аз қателесесіз. Қарапайым макеттер анық, жақсы оқылады және оқырмандардың көңілін аударады.
Құшаққа сыймайтынды құшуға тырыспаңыз. Мысалы, сіз бір бетті 30 колонка орналастыра аласыз, бірақ оны кім оқиды? Жалпы ереже: қос бетте үш арнайы типографиялық эффектіден артық қолданбаңыз. Сіздің макетіңіз сіздің құжатыңыз туралы нақты түсінік беруі керек. Егер сіз қандайда бір өнім туралы жарнама жасасаңыз, онда ғылыми түрде емес, сіздің макетіңіз жарнама түрінде болсын.
1.2 Компьютерлік графиканың негізгі ұғымдары
Компьютерлік графика - әр түрлі кескіндерді (суреттерді, сызбаларды, мультипликацияларды) компьютердің көмегімен алуды қарастыратын информатиканың маңызды саласы.
Дербес компьютерді пайдаланушылардың қатарында компьютерлік графикамен айналысатындардың саны күн санап артып келеді. Қазіргі кез-келген мекемеде кей уақытта газеттер мен журналдарға жарнамаларға тапсырыс беру немесе жарнамалық парақшалар мен буклеттер басып шығару қажеттілігі туындайды. Олардың кейбіреулері осындай жұмыстарды арнайы дизайнерлік бюролар мен жарнамалық агенттіктерге тапсырса, кейбіреулері қолда бар программалық құралдарын пайдаланып, өз күштерімен жасауға тырысады.
Қазіргі танымал программалардың ешқайсысы компьютерлік графикасыз жұмыс істемейді. Статистикаға сүйенсек, жаппай қолданыста жүрген программаларды жасап шығарушы программистік ұжымның қызметкерлері өз жұмыстарының 90% уақытын осы графикамен шұғылдануға жұмсайды екен.
Графикалық программаларды кең көлемде қолдану қажеттілігі Интернеттің және бірінші кезекте миллиондаған интернет парақтарын бір өрмекпен байланыстырған World Wide Web қызметінің пайда болуынан туындады. Өйткені компьютерлік графикасыз безендірілген web-парақтың бүкіләлемдік желіде басқалардың көзіне түсіп, танымал болуы екіталай.
Қазіргі компьютерлік графика тек көркемдеу мен безендірумен үшін ғана емес, ғылым мен медицинаның барлық саласында, коммерциялық және әкімшілік қызмет орындарында алуан түрлі ақпаратты көрнекі түрде көрсету үшін сызбалар, графиктер, диаграммалар жасау үшін қолданылады.
Конструкторлар автомобильдің немесе ұшақтың жаңа үлгілерін құрастырған кезде олардың соңғы көрінісін алу үшін үшөлшемді графикалық объектілерді қолданады. Архитекторлар монитор экранында болашақ ғимараттың кең көлемді кескінін жасап, оның жер бедерімен қалай жанасатынын алдын-ала болжай алады.
Қазіргі компьютерлік графика қолданылу әдісі бойынша мынадай негізгі салаларға бөлінеді:
Сурет 5. Ғылыми графика
Ғылыми графика. Алғашқы компьютерлер тек ғылыми және өндірістік есептерді шығару үшін қолданылды. Есептерден шыққан нәтижелерді дұрыс түсіну үшін оларды графикалық тұрғыда өңдеп, графиктер, мен диаграммалар, сызбалар тұрғызған. Машинадағы алғашқы графиктерді символдық режимде басып шығаратын. Кейін сызбалар мен графиктерді қағазға қаламұштың көмегімен сызатын арнайы құрылғылар - графиксалғыштар (плоттерлер) пайда болды.
Қазіргі заманғы ғылыми компьютерлік графика әр түрлі есептеу тәжірибелерін жүргізіп, олардың нәтижесін көрнекі түрде көрсетуге мүмкіндік береді.
Сурет 6. Іскерлік графика
Іскерлік графика - қандай да бір мекеме жұмысының көрсеткіштерін көрнекі түрде ұсыну үшін қолданылатын компьютерлік графиканың маңызды саласы. Іскерлік графиканың көмегімен жоспар көрсеткіштерін, есеп құжаттарын, статистикалық есептерді және т.б. объектілерді көрнекі түрде ұсынуға болады. Іскерлік графиканың программалық жабдықтары электронды кестелердің құрамында болады.
Сурет 7. Конструкторлық графика
Контрукторлық графика - инженер-конструкторлардың, архитекторлардың, жаңа техниканы ойлап шығарушы өнертапқыштардың жұмысында қолданылады. Компьютерлік графиканың бұл түрі САПР-дың(систем автоматизации проектирования- жобалауды автоматтандыру жүйесі) міндетті элементі болып табылады. Конструкторлық графика құралдарын пайдалана отырып жазықтықтағы кескіндерді (проекциялар, сызбалар) ғана емес, кеңістіктегі үшөлшемді кескіндерді де жасауға болады.
Сурет 8. Жарнамалық графика
Жарнамалық графика - теледидар пайда болғаннан кейін танымал бола бастады. Қазір компьютердің көмегімен жарнамалық роликтер, мультфильмдер, компьютерлік ойындар, видеодәрістер мен видеопрезентациялар жасалады. Оларды жасау үшін қолданылатын графикалық пакеттер осы мақсатта қолданылатын компьютерлердің жады мен жұмыс істеу жылдамдығына үлкен талап қояды. Осы графикалық пакеттердің басты ерекшелігі ретінде олардың шыншыл кескіндер мен қозғалатын суреттерді жасау мүмкіндігін айтуға болады. Үшөлшемді объектілерден тұратын суреттерді салу, оларды бұру, жақындату, аластату, деформациялау үлкен көлемде математикалық есептеулерді қажет етеді. Мысалға, объектінің жарықтылық деңгейін сол объектіге түсіп тұрған жарық көзін, оны қоршаған заттардың, олардың көлеңкелерін есепке ала отырып бейнелеу үшін оптиканың заңдарын есепке алатын күрделі есептеулерді жүргізу қажет.
Сурет 9. Суреттеу графикасы
Суреттеу графикасы (көркем графика) деп компьютер экранында ерікті түрде сурет салу мен сызуды айтады. Суреттеу графикасының пакеттері жалпы мақсатта пайдаланылатын қолданбалы программалық жасақтамалардың қатарына енеді. Суреттеу графикасында қолданылатын қарапайым программалық жабдықтарды графикалық редакторлар деп атайды.
Сурет 10. Компьютерлік анимация
Компьютерлік анимация деп дисплей экранында қозғалатын кескіндерді жасау өнерін айтады. Суретші қозғалатын объектінің бастапқы және соңғы қалпын бейнелейтін суреттерді ғана салады, ал осы екі суреттің арасындағы барлық қозғалысты компьютер осы объектіні қозғалтуға қажетті алдын-ала белгіленген математикалық есептеулерді орындай отырып өзі суреттеп шығады. Белгілі бір жиілікпен бірінен кейін бірі пайда болатын осындай суреттердің жиынтығы экранда қозғалатын суреттерді бейнелеуге мүмкіндік береді.
Мультимедиа деп - компьютер экранындағы жоғары сапалы кескінді дыбыстық сүйемелдеумен біріктіруді айтады. Мультимедиа құралдары оқу-ағарту саласында, электронды ақпарат құралдарында және т.б. мақсатта қолданылады. Мультимедиа мүмкіндіктерін толық пайдалану үшін компьютерге арнайы программаларды орнатып қана қоймай, арнайы құрылғыларды қосу қажет.
Компьютерлік графиканың түрлері
Компьютерлік графика үш түрге: растрлық, векторлық және фракталдық болып бөлінеді. Олар бір-бірінен монитор экранында бейнелену және қағаз бетіне басып шығарылған кезде кескіндердің қалыптасу принциптері бойынша ажыратылады.
Сурет 11. Растрлық графика
Растрлық графикада кескіндер түрлі-түсті нүктелердің жиынтығынан тұрады.Графикалық ақпараттың осындай нүктелер жиыны немесе пиксельдер түрінде ұсынылуы растрлық түрдегі ұсынылу болып табылады. Растрлық кескінді құрайтын әрбір пиксельдің өз орны мен түсі болады және әр пиксельге компьютер жадында бір ұяшық қажет.
Растрлық кескіннің сапасы сол кескіннің өлшеміне (тігінен және көлденең орналасқан пиксельдердің саны) және әр пиксельді бояуға қажетті түстердің санына тәуелді болады.
Мұндай типті кескіндер Adobe Photoshop, Corel Photo, Photofinish секілді қуатты графикалық редакторларда өңделеді. Растрлық кескіндер векторлық кескіндерге қарағанда сапасы жоғары, әсерлі болады. Қарапайым фотосуреттердің өзі компьютерде растрлық кескін түрінде сақталады. Растрлық кескіндерді Paint, Adobe Image Ready секілді программаларды қолданып қолдан жасауға да болады.
Растрлық кескіндердің артықшылықтары да, кемшіліктері де бар.
Артықшылығы: растрлық кескінді түзетуге, әдемілей түсуге, яғни оның кез-келген бөлігін өзгертуге болады; нүктелерді қажет болмаса ішінара алып тастауға немесе қоюлатуға, сондай-ақ кескіннің әр нүктесін ақ-қара немесе басқа кез келген түске өзгертуге болады.
Сурет 12. Растрлық графиканы үлкейту
Кемшілігі: растрлық кескін өлшемінің масштабын өзгерткенде (бір немесе бірнеше бағытта созу немесе сығу) кескіннің сапасын жоғалтатыны. Мысалы, кескінді үлкейткенде, оның көрінісі дөрекіленіп кетсе, кішірейткенде - кескін сапасы өте нашарлап кетеді (нүктелерін жоғалтқандықтан).
Растрлық кескіндердің тағы бір кемшілігі - файлдар өлшемдерінің өте үлкендігінде (түстері неғұрлым көп және сапасы жоғары болған сайын, олар соғұрлым үлкен болады).
Бірақ бұл кемшіліктеріне қарамастан, қазіргі техникада растр өте жоғары сапалы кескін алуға мүмкіндік береді. Сондықтан растрлық кескіндер көркем графикада кеңінен қолданылады.
Растрлық графика электронды (мультимедиалық) және полиграфиялық басылымдарды жасап шығару үшін де жиі қолдылады. Растрлық графикалық редакторлар көбінесе жаңа суреттерді салу үшін емес, дайын суреттерді өңдеу үшін қолданылады. Осы мақсатта көбінесе суретшілердің қолымен салынған дайын суреттер сканерленіп алады немесе фотосуреттер алынады. Соңғы кездері растрлық кескіндерді компьютерге енгізу үшін сандық фотокамералар мен видеокамералар кеңінен қолданылуда.
Сурет 13. Векторлық графика
Векторлық кескіндер, бұл - сызық, доға, шеңбер және тікбұрыш сияқты геометриялық объектілер жинағынан тұратын кескіндер. Бұл жерде вектор дегеніміз - осы объектілерді сипаттайтын мәліметтер жиынтығы.
Векторлық графиканың басты артықшылығы оған кескін сапасын жоғалтпай өзгеріс енгізуге, оңай кішірейтуге және үлкейтуге болатындығы.
Кесте 2. Растрлық графиканы векторлық графикамен салыстыру
Растрлық графиканы векторлық графикамен салыстыру
Салыстыру критерийлері
Растрлық графика
Векторлық графика
Кескіндерді ұсыну әдісі
Растрлық кескін пиксельдердің жиынтығынан тұрады.
Векторлық кескіндер командалардың тізбегі түрінде бейнеленеді.
Шынайы суреттерді бейнелеу мүмкіндігі
Растрлық кескіндер шынайы суреттерді айқын бейнелей алады.
Векторлық графика фотосуреттегідей сапалы кескіндерді алуға мүмкіндік бермейді.
Кескіндерді өңдеу мүмкіндігі
Растрлық кескіндерді үлкейтіп-кішірейткенде немесе бұрғанда кескін өзінің бастапқы сапасын жоғалтады.
Векторлық кескіндерге сапасын жоғалтпай-ақ өзгеріс енгізуге, яғни қажет болса оларды кішірейтуге немесе үлкейтуге болады.
Кескіндердің басып шығарылу ерекшеліктері
Растрлық суреттерді принтерде оңай басып шығаруға болады.
Векторлық суреттер кейде принтерде басылмайды немесе нашар басылып шығады.
Келесі артықшылығы - векторлық кескіндердің ақпараттық көлемі растрлық кескіндермен салыстырғанда әлдеқайда аз болады. Векторлық кескіндер СorelDRAW, Adobe illustrator, Micrografx Draw секілді векторлық графикалық редакторларда жасалады.
Векторлық графикамен жұмыс істеуге арналған программалық құралдар бірінші кезекте кескіндерді өңдеу үшін емес, оларды жаңадан салу үшін қолданылады. Бұндай құралдар жарнама агенттіктерінде, дизайнерлік бюроларда, редакциялар мен баспаханаларда кеңінен қолданылады. Қарапайым геометриялық объектілер мен қаріптерді пайдалануға негізделген безендіру жұмыстары векторлық графика құралдарының көмегімен әлдеқайда оңай іске асады.
Сурет 13. Фракталды графика
Фракталды графиканың жасалу әдісі сурет салуға немесе безендіруге емес,програмалауға негізделеді. Егер растрлық графикада растр (пиксель), ал векторлық графикада сызық базалық элемент болып табылса, фракталдық графикада математикалық формуланың өзі базалық элемент болып табылады, бұл компьютердің жадында ешқандай объект сақталмайды, кескін тек қана теңдік бойынша салынады деген сөз.
Растрлық бейнені құрудағы бағдарламалық құрылым
Компьютерлік екі өлшемді бейнелерді құруға арналған бағдарламалар арасындағы ең танымалы Fractal Pesign компаниясының Painter, Macromedia компаниясындағы FreeHand және Faueve Matisse. Painter пакеті сурет салудағы ең спектрлі құрылымдарды және түспен жұмысты жақсы иеленді. өзінің кезегінде FreeHand бағдарламасының соңғы нұсқасы бейнені және мәтінді редактрлеуді иеленді, сонымен қатар түспен жұмыс жасауға арналған құралдардан тұрады.
Macintosh платформасында бейнені құруға арналған бағдарламалар ортасынан растрлық бейнені редактрлеуге арналған PixelPaint пакетін ерекше атауға болады[20].
Silicon Graphics (SGI) графикалық станциясы үшін компьютерлік бейнелі бағдарламалыр арасынан үш өлшемді модельдегі шынайы уақыт режимында әртүрлі құралдармен жұмыс жасау мүмкіндігі бар Alser Wavefront компаниясының Studio Paint3D пакеті ерекше орын алады. Пакет бейненің шексіз қабаттарымен жұмыс жасайды және алдағы әрекеттерді ауыстырудың 30 деңгейінен тұрады.
Adobe Photoshop. Кеңейтілген түрде растрлық графиканы өңдеуде Adobe компаниясының Photoshop пакеті ерекше орын алады. Қазіргі уақытта компьютерлік графикада стандартты болып табылады.
Adobe Photoshop бағдарламасының барлық басты басқару элементтері меню жолында және саймандар понелінде орналасқан. Негізгі топты диалогтық терезе құрайды - құрал палитрасы:
oo қылқалам палитрасы құралдарды реттеу параметрін күйге келтіруін басқарады. Қылқаламды редактрлеу режимі палитрадағы бейнені екі рет шерткеннен кейін шығады. Ctrl батрмасын басқаннан кезде қылқалам жойылады. Палитраның бос жерін екі рет шерткен уақытта палитраға автоматты түрде қосылатын жаңа қылқаламды форматтайтын диалогтық терезе ашылады.
oo Параметрлер палитрасы ағымдағы құралдар қасиетін редактрлеу үшін арналған. Оны меню жолынан ғана емес, құралдар панеліндегі құрал жұлдызшасын екі рет шертіп ашуға болады. Палитраны басқару элементінің құрамы таңдалған құралға байланысты.
oo Инфо палитрасы ақпараттық қолдау құралын басқарады. Бұнда: ағымдағы тышан сілтеуішінің координаттары, ағымдағы белгіленген аумақтың көлемі, бейненің түс параметрлері және басқа мәліметтер анықталады.
oo Навигатор палитрасы бейненің әртүрлі бөліктері қарауға және көру масштабын өзгертуге мүмкіндік береді.
oo Синтез палитрасы ағымдағы түстің алдыңғы фонның түстік мәнәі анықтайды.
oo Каталог палитрасы қолданылатын түстердің жиынтығынан тұрады. Мұндай жиынтықты жүктеуге және редактрлеуге болады. Алдыңғы фонның түсн жиынтық құрамыннан алуға болады.
oo Қабат (слои) палитрасы басынан бастап бейненің барлық қабатын басқаруға арналған.
oo Каналдар палитрасы белгілеу, құру, көшіру және каналдарды жою, олардың параметрлерін анықтау, орындарын ауыстыруға арналған.
oo Контурлар палитрасы құрылған барлық контурлар тізімінен тұрады.
oo Операций палитрасы макрокомандаларды құруға арналған. Макрокомандаларды жазуға, орындауға, редакрлеуге, жоюға, файл түрінде сақтауға болады.
oo Бағдарламалық ортада бейнені өңдеуде негізгі топты Филтрлеу алады.
Векторлақ графикалық бағдарламалар
Қазіргі уақытта көптеген иллюстративтік графикалық пакеттер бар.
Графикалық объектіні құру үшін иллюстративтік векторлы графикалық бағдарламалар қажет болады. Векторлық графиканың сапасы және құрылғыладың қажеттілігі масштабтау мүмкіндігіне байланысты болады.
Векторлық және иллюстративтік графикалық пакеттер әрқашан объекттердің контурын салып, ал содан кейін оларды бояп және өрнектерге толтыруға мүмкіндік беретін объекті - басқару қадамын өтеді. Сіз бұл контурларды қисық және нүктелердің математикалық модельдердің көлемімен пайда болғандықтан кез келген өлшем беріп құра аласыз.
Жаңа мүмкіндіктердің қатарына көптүсті градиентті бояуды жатқызуға болады. Байланысқан түстерді қызыл саршыл түске өзгерте алады. Барлық байланысқан түстер автоматты түрде өзгереді. Көпқабатты түстік интерактивтік түсті диапозитивтер ерекше тереңдікті қамтамасыз етеді және сіз вкеторлық бейнені векторлық графикалық файл көлеміндегі растрлық бейнеге ауыстыра аласыз.
Соңғы пакет негізіндегі ұстаным толығымен векторлық графика жйында ойын өзгертеді. Corel Xara 1.5 визуализацияға сапалы жаңа қадам жасайды. Fractal Design фирмасындағы Expression 1.0 пакеті контурды басқа да қиын векторлық графикалық бейнелерді жасауға мүмкіндіе берді. Көп жағдайда қарапайым иллюстрацияларды құру үшін Corel және Lotus бағдарламаларын қолдануға болады [20].
Corel Draw пакеті әрқашан өте жақсы әсер қалдырады. Corel фирмасының топтпмаларында көптеген бағдарламалар бар, оның ішінде Corel Photo - Paint. Барлық бағдарламалардың ішіндегі жаңа пакетте ең жақсы құралдармен жұмыс жасауға болады. Бірақ Web үшін публикация дайындауға Corel Draw Corel Xara-ға орын береді. Corel Draw-да мәтінді бейнелердің көркемдік мүмкіндіктері өте жақсы. Лупа құралына теңесетін ешқандай құрал жоқ - ол көптеген арнайы эффекттерді ала алады, сонымен қатар бейненің тек бір бөлігін ғана үлкейтеді және фон түсіне байланысты мәтіннің түсін автоматты түрде өзгерте алады. Егер сізге пиксельді өңдеу керек болса, Corel Draw сізді бірден Corel Photo - Paint-қа қасады.
Бірақ барлығы ойлағандай оңай емес. CMYK түс моделін қолданған кезде Corel Draw-да келеңсіз жағдайлар пайда болады, бірақ бағдарлама Kodak CMS түс басқару жүйесімен жұмыс жасай алады.
Ең жақсы құралдарға қарамастан Corel Draw-да жетіспеушіліктер де жоқ емес. Құралдардың кең тараған жиынтығы бұл пакетте сурет салу үшін қолайлы, бірақ баспа беттері және Web беттер бұл пактті қолдану мүмкіндігін шектейді.
Micrografx Designer 7
Бұл өте қарапайым, көптеген мәтіндермен оңай жұмыс жасайтын бағдарлама. Designer пакетінің сурет салу құрал - саймандар ортасы қолдануда ең қарапайым болып табылады. Corel Xara сияқты Designer-де мәтінді редактрлеу терезесі қарастырылмаған. Қабаттардың арасын ауыстыру өте қолайсыз, бірақ әртүрлі форматтағы бірнеше бетерді қолдануға болады. Designer пакетінің құрамына растрлық филтрлар, эффекттер кіреді. Олар пиксельдерді OLE технологиясымен Picture Publisher құрылғысында редактрлеуге мүмкіндік берді. Сонымен қатар бұл пакет Micrografx QuickSilver 3 браузерінің сыртқы модулімен бірге қолдану үшін URL-ді объектреге қосты. Егер сіз жақсы сызбалар сызғыңыз келсе немесе интерактивті режимде жұмыс жасағыңыз келсе, ақпараттарыңызды өз Web бетіңізге орналастырғыңыз келсе, онда сізге осы пакетке тоқталуыңызға болады.
Macromedia FreeHand 7
Macromedia FreeHand 7 пакеті төрт түсті CMYK баспамен және Web ке арналған бінеше форматпен ерекшеленеді. FreeHand сіз нұсқаған түс тізімін ғана қолданады. Бағдарлама бірнеше кітапханалардан түстерді таңдауға мүмкіндік береді, яғни оның ішінде Pantone және Hexachrome. FreeHand сурет салу құралдары және мәтінмен жұмыс қажетті сұраныстарға жауап береді, бірақ шектелу бар. Бұл пакет интерфейсі объектіні толығымен емес, түйіндерді ғана редактрлеуге берілген. Әрбір Corel Draw-да орындалатын масштабтау операциялары, қайталаулар, жән деформациялар FreeHand құралдар жиынтығынан жеке құралды қажет етеді.
Графикалық мәліметтердің форматтары
Компьютерлік графикада бейнені сақтау үшін үш ондық форматты файлдар қолданылады. Бірақ олардың жартысы ғана стандартты де - факто болады. Сонымен қатар сәйкес келмейтін форматтар растрлық, векторлық файлдардан, үш өлшемді бейнелерден тұрады, бірақ басқа кластағы мәліметтерді сақтай алатын басқа форматтар бар.
TIFF (Tagged Image File Format). Формат жоғарғы сападағы растрлық бейнені сақтауға арналған (файл кеңейтілуінің аты . TIF). Кеңінен таралғандардың қатарына кіреді және көптеген графикалық, дизайнерлік бағдарламалардың қолданысында. Монохромды ақ - қара түстен 32 разрядты CMYK түс бөліну моделіне дейінгі кең диапазонды қарастырады. 6.0 нұсқадан бастап TIFF форматында бейненің маскасы туралы мәлімет сақтауға болады. Формат көлемін кішірейту үшін LZW сығу алгоритмі қолданылады.
PSD (Photoshop Document). Adobe Photoshop бағдарламасының өзіндік форматы (файл кеңейтілуінің аты . PSD). Бірден - бір растрлық графиканың ақпаратын сақтауға арналған жақсы формат. Көптеген маскалар, қабаттар, канал параметрлерін есте сақтауға мүмкіндік береді. 48 - разрядты кодталған түстерді және әртүрлі түсті модельдерді қолдайды. Ең негізгі кемшілігі ақпаратты тиімді сығу алгоритімінің болмауы.
PCX. Формат Z - Soft фирмасының PC PaintBrush бағдарламасындағы растрлық мәліметтерді сақтау үшін пайда болған және бірден - бір кең таралған болып табылады (файл кеңейтілуінің аты . PCX). Көптүсті бейнелерді сақтау мүмкіндігінің болмауы, түс модельдерінің жетіспеуі және басқа да кемшіліктері форматтың кеңінен таралуына кедергі болды. Қазіргі уақытта ескірген болып табылады.
JPEG (Joint Photographic Experts Group). Формат растрлық бейнеледі сақтауға арналған (файл кеңейтілуінің аты .JPG). Файлдарды сығу дәрежелерінің арасындағы байланысын және бейненің сапасын реттеуге мүмкіндік береді. Қолданылатын сығу әдісі қажетсіз ақпараттарды жоюға негізделген, сондықтан форматты электронды жариялауларды қолдану үшін ұсынылған.
GIF (Graphics Interchange Format). 1987 жылы бекітілген (256) түсті сығылған бейнені сақтау құрылғысы ретінде стандартталған (файл кеңейтілуінің аты . GIF ). өзінің сығу дәрежесінің жоғаллығының нәтижесінде Интернеттен жақсы орын алады. Соңғы GIF 89а форматты версиясы мөлдір фонды сурет құруға мүмкіндік береді. Түстің шектелуінің нәтижесінде бұл формат электронды жариялауларда қолданыла алмайды.
PNG (Portable Network Graphics). Салыстырмалы түрде жаңа (1995 ж.) формат. Бейнелерді сақтауға, Интернетке жариялауға арналған (файл кеңейтілуінің аты . PNG). Үш типті бейнені ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Мазмұны
Кіріспе
4
1. Полиграфиялық дизайн және компьютерлік графика
1.1 Полиграфиялық графикалық дизайн
7
1.2 Компьютерлік графиканың негізгі ұғымдары
19
1.3 CorelDraw графикалық редакторының мүмкіндіктері
35
2. "Полиграфиядағы дизайн" элективтік курсын оқытудың әдістемелік негіздері
2.1 Пәндер бойынша бейіндік білім беру мазмұны
44
2.2 "Полиграфиядағы дизайн" элективтік курсын ұйымдастыру
52
2.3 "CorelDraw" электронды оқыту құралын дайындау
57
Қорытынды
60
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
61
Кіріспе
Бүгінгі таңда адамзаттың жоғары индустриалды және ақпаратты қоғамға қарқынды түрде өтуіне байланысты өркениеттің бет-бейнесі тұтастай өзгеруде. Қазіргі қоғамның маңызды проблемаларының бірі - бұл құбылмалы әлеуметтік және экономикалық жағдайда өмір сүріп қана қоймай, болып жатқан құбылысқа белсенді әсер ете отырып, оны жақсартуға бейім тұлғаны қалыптастыру болып отыр. Мұндай тұлға - шығармашыл, белсенді, әлеуметтік жауапты, жақсы дамыған интеллект иесі, жоғары білімді, кәсіби сауатты болуы қажет.
Қазақстан Республикасының Президенті - Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан-2050 стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты атты Қазақстан халқына Жолдауында [1], Қазақстан Республикасы Бiлiм туралы Заңында [2], Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған Мемлекеттік бағдарламасында [3] және 12 жылдық білім беру бойынша құжаттарда ұлттық және жалпыадамзаттық құндылықтар, ғылым мен техника жетiстiктерi негiзiнде тұлғаның қалыптасуы және дамуы үшiн жағдайлар туғызу қажеттігі атап көрсетiлген. Сонымен қатар бұл құжаттарда білім беру саясатының басым бағыттарының бірі ретінде мектептің жоғары сыныптарына бағдарлы оқытудың енгізілуі және ол оқушыларды әлеуметтендіруге, оқытуды даралауға, оқушылардың бейiмдiлiктерi мен қабiлеттiлiктерiн толығырақ ескеруге, оқуларын әрі қарай жалғастыруы үшiн жағдайлар туғызуға бағытталған оқыту жүйесі екендігі көрсетілген. Сондықтан мектептiң алдында қазiргi заманғы өзгермелi жағдайларда еркiн бағдарлана алуға, бiлiм алуын жалғастыруға мүмкiндiгi бар, өзiнiң болашақ қызметiнде жетiстiкке жете алатын бәсекеге қабілетті мектеп түлегiн дайындау мiндетi тұр.
Компьютерлік технологиялардың қарқынды дамуы басылымға дейінгі дайындаудың барлық кезеңдерін көбінесе бір ғана адам - графикалық дизайн маманының орындауына тура келуіне алып келді. Сондықтан графикалық түпнұсқаны басылымға дайындау үрдісі мен осы үрдістегі дизайнер ролі дизайнерлерді ерекше қызықтырады.
Дизайнның әрбір даму кезеңі қоғамның дамуымен және ғылыми-техникалық прогреспен байланысты. Дизайнның кәсіптік принциптері, дизайнерлік ойлау мен іс-әрекеттер категориялары дизайнның дамуы мен жаңа әдістердің пайда болуы мөлшерімен өзгере отырып, үнемі қозғалыс үстінде болады. Полиграфия аймағында жұмыс істейтін дизайнерге тек суретші болу жеткіліксіз.
Қазіргі кезеңде республикамызда білім берудің жаңа жүйесі жасалынып, қазақстандық білім беру жүйесі әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Білім беру саласында оқытудың жаңа педагогикалық технологияларын практикада меңгермейінше сауатты, жан - жақты маман болуы мүмкін емес. Ал жаңа технологияны меңгеру оқытушының интеллектуалдық , кәсіптік , адамгершілік , рухани , азаматтық және де басқа көптеген адами келбетінің қалыптасуына игі әсерін тигізеді, білімгер тұлғасын дамытып, оқу - тәрбие үрдісін тиімді ұйымдастыруға көмектеседі.
Орта мектепте 10-11 немесе профильдік сыныптарда компьютерлік графиканы оқытуы әдістемесі оқушыларды информатикадан дайындаудың тиімділігін көтеруді қамтамасыз ететін элективтік курстарға негізделген.
Білім беру жүйесі мемлекеттің экономика, ғылым және әлеуметтік орта салаларының құрылуы мен өсуіне зор ықпал ететін мамандарды дайындаудың негізі болып табылады.
Диплом жұмысының өзектілігі: Жоғары сыныптарда элективтік курстарды оқытуға байланысты барлық кешенді зерттеулер есебінен қойылған мәселелер мен қарама-қайшылықтарды анықтау дипломдық жұмыстың тақырыбының өзектілігін көрсетеді.
Дипломдық жұмыстың мақсаты: мекептің жоғарғы сынып оқушыларының болашақ мамандыққа бейімделуі мақсатында полиграфиядағы дизайн және компьютерлік графика салаларының негізгі ұғымдары мен әдіс-тәсілдеріне кіріспе ретінде ұйымдастырылатын элективтік курс бағдарламасын дайындау.
Дипломдық жұмыстың міндеттері:
1. Мектепте элективтік курстарды оқытудың мақсатын айқындау;
2. Орта мектепте 10-11сыныптарда немесе профильдік сыныптарда оқушыларды мамандарды дайындаудың тиімділігін жоғарлату үшін элективтік курстардың ролін көрсету, мүмкін болатын бағыттарын талдау;
3. Полиграфиялық дизайн және компьютерлік графика салаларының негізгі кіріспе ұғымдары мен құрал-жабдықтарына, программалық құралдарына талдау жасау;
4. "Полиграфиядағы дизайн" элективтік курсының бағдарламасын дайындау.
5. "CorelDraw" графикалық редакторында жұмыс істеуді үйретуге арналған электорнды оқыту құралын дайындау.
Зерттеу нысаны: орта мектепте 10 сыныптың оқу үрдісі.
Орта мектепте 10 сыныпта немесе профильдік сыныптарда оқушыларға полиграфия саласының негізгі ұғымдарын, дизайнер маманының негізгі функцияларын, сонымен қатар, компьютерлік графиканың негізгі ұғымдары мен құрал-жабдықтарын, программалық қамсыздандырылуын қарастыру диплодық жұмыстың практикалық мәнділігі болып табылады.
Дипломдық жұмыстың құрылымы: дипломдық жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1. Полиграфиялық дизайн және компьютерлік графика
1.1 Полиграфиялық графикалық дизайн
Полиграфия, қазіргі ақпараттық әлемде жедел дамып отырған салалардың бірі бола отырып, өзінің технологиясында электрониканың, есептеуіш техниканың, автоматиканың, физиканың, химияның және т.б. ғылымдардың соңғы жетістіктерін қолданады. Оның құрылымдық элементінің бірі - дизайн және т.б.өнер салалары.
Қазіргі уақытта полиграфиялық технология шешетін негізгі міндет - түпнұсқаға максималды жақындайтын және жаңа көркем-үлгілік мүмкіндіктерді тудыратын түрлі-түсті бейнелердің жоғары сапалы басылымын алу.
Бейненің барлық реңктік және түстік гаммасын көрсетуге мүмкіндік беретін түсті ажырату үрдісі - графикалық дизайн нысанының көрем-бейнелік анықтығына әсер ететін маңызды үрдістердің бірі. Түсті ажырату полиграфияның соңғы кезеңі болып табылады, ол шығарылатын өнімнің ақырғы түрін өндіріске салуға негіз болып табылатын. Полиграфиялық өнімді өндіру кезінде түстік және реңктік бейнені беру дайын өнімнің көркемдік үлгілерінің графикалық түпнұсқаға сәйкес келмеуі мәселелерімен бетпе-бет келіп отырған. Дәл осы түсті ажырату технологиясының өзгеруі графикалық дизайндағы көркем бейнелік тәсілдердің дамуына едәуір ықпалын тигізді.
Компьютерлік технологиялардың қарқынды дамуы басылымға дейінгі дайындаудың барлық кезеңдерін көбінесе бір ғана адам - графикалық дизайн маманының орындауына тура келуіне алып келді. Сондықтан графикалық түпнұсқаны басылымға дайындау үрдісі мен осы үрдістегі дизайнер ролі дизайнерлерді ерекше қызықтырады.
Дизайнның әрбір даму кезеңі қоғамның дамуымен және ғылыми-техникалық прогреспен байланысты. Дизайнның кәсіптік принциптері, дизайнерлік ойлау мен іс-әрекеттер категориялары дизайнның дамуы мен жаңа әдістердің пайда болуы мөлшерімен өзгере отырып, үнемі қозғалыс үстінде болады. Полиграфия аймағында жұмыс істейтін дизайнерге тек суретші болу жеткіліксіз.
Одан осы типографияның машиналық кешенінің ерекшеліктерін білу арқылы программалық қамсыздандыру пакетін меңгеру, басылымды баспаға дейін дайындау үрдісін білу, полиграфиялық өндіріс негіздерін бу және т.б. талап етіледі.
Көбінесе қазіргі график-дизайнер басылымға дайындау бойынша барлық жұмыстар кешенін: бастапқы материалдарды ьаңдау мен оларды сандық формаға аударудан бастап, дайын өнімді алуға дейінгі жұмыстарды орындайтын жалғыз адам болады. Оның кәсіби дағдысына өнім сапасы тікелей байланысты болады [17].
Компьютерлік графика - компьютерлік техниканың аппараттық және программалық құралдардың көмегімен полиграфияда электронды түпнұсқалар ретінде қолданылатын жаңа қаріптерді, графикалық бейнелерді, мультипликациялық бейнелерді, күрделі бейнелік монтаждарды жасау.
Қазіргі уақытта компьютерлік графиканың арнайы "баспаханалық" пакеттері (Photoshop , Illustrator , PageMaker , Quark Xpress) дайындалған. Дизайнерлердің компьютерлік графика құралдарымен бейнелерді жасауы қолжазбамен шығармашылық жұмыс істеудің көп жағдайын қайталайды. Осы екеуі де технологиялық тәсілдерді қамтитын шығармашылық жұмыс болып табылады. Техника - небәрі үрдісті жылдамдататын құрал ғана. "Компьютер - басылымдық форма" автоматтандырылған жүйесі тікелей электрондық тасымалдауыштан немесе компьютерден алынған сандық мәліметтер негізінде басылымдық бейнелерді жасауға мүмкіндік береді.
Компьютерлік технологияларда растрлық және векторлық бейнелердің заманауи мүмкіндіктері жеткілікті түрде кең қолданылады. Фотосуреттер мен суретерді электронды түрде цифрлық сақтау растрлық түстіажырату технологиясының көмегімен орындалады. Илюстративті материалдармен жұмыс істеуге арналған бірқатар бағдарламалар бар. Бейнелерді полиграфияда қолдану үшін оны максималды түрде түпнұсқаға жақындата отырып, басылымда тираждау кезінде арнайы графикалық редактор - бағдарламалар арқылы өңдеуге болады.
Қазіргі жедел өзгеретін әлемде көптеген компанияларға жоғары бақталастық жағдайда даму үшін қоршаған ортадағы өзінің ақпараттық өрісін тұрақты түрде қолдап отыруы қажет. Компанияны білуі, естуі және көріа отыруы қажет! Бұл тек ақпаратты жай ғана берудің жеткіліксіз екендігін, оны алушы кем дегенде соңына дейін қабылдайтындай әдемілеп, стильдік тұрғыдан дұрыс безендіру қажет екендігін білдіреді. Ал ең жақсы пікір қалыптастыру үшін ең дұрысы - премиум-классты презентациялық, жарнамалық полиграфия.
Пролиграфиялық жарнамалық материалдардың басты артықшылығы - максималды түрде жоғары ақпарат орналастыру мүмкіндігі. Премиум-классты полиграфия тек әдемік, әрі тартымдылық емес, ол шығарылатын өнімнің немесе ұсынылатын қызметтің сапасы туралы айтады
Барлық полиграфиялық қызметтер орындаушыларға жақсы табыс, ал тапсырыс берушілерге жоғары сапалы өнім береді. Күн сайын әлемде полиграфиялық құрылғылардың жаңа түрлері пайда болуда. Құрылғылардың спекторлары өте кең және компанияларға оларды әртүрлі формаларда және әдістерде қолдануға мүмкіндік береді.
Соңғы уақытта әртүрлі бланктар мен буклеттерді, жеке визиткаларды, төлем карталарын, постерлер мен күнтізбелерді, баннерлерді және т.б. өндіру өте кең тарады. Заманауи полиграфиялық қызметтер өте қысқа мерзімде жедел тасырыс орындауға қабілетті.
Полиграфия ( poly - көп (много) + grafo - жазамын (пишу) деген сөздерден шыққан) - өте көп мөлшерде бірдей баспа жұмысын алу және тауардын баспа түрінде көбейтудің үшін техникалық құралдармен бірігуі.
Бұл жұмыстың түрлері:
визиткалар, бланкілер, жарнамалық беттер, буклеттерді, күнтізбелерді оперативті түрде жасау;
мерзімді басалымдарды шығару (газет, журнал),
кітаптарды көркемдеу.
Программалық жабдықталуы:
Adobe Photoshop, CorelDRAW компьютерлік графика программалары;
QuarkXPress, Adobe PageMaker компьютерлік верстканың арнайы программалары.
Классификациясы:
аз тиражды (оперативті);
көптиражды (профессионалды).
Үстелге қоятын баспа жүйелері
DTP (DeskTop Publishing System настольная издательская система) - баспаға арналған кескіндер мен мәтіндерден жариялау үшін алынған аппаратты және программалық жабдықталу комплексі.
Сонымен қатар құжаттарды жариялауда қатты көшірмеде емес, яғни электронды түрде PDF және HTML-форматтарында. Дәстүрлі типографияға қарағанда полиграфиялық жұмыстарды типографияда емес үйде немесе офистерде дайындауды айтады. Классификация:
Полиграфиялық баспаларды дайындау үшін;
Электронды құжаттардың жүйелік версткалары.
Полиграфиялық баспаларды дайындау жүйесінің кең тараған түрлері:
QuarkXPress, Adobe PageMaker; Adobe InDesign
Электронды баспаларды дайындаудың кең тараған жүйелері:
Adobe Acrobat
Текстік редактордан айырмашылығы:
Верста құжаттарын жаңадан жасау емес, дайын құжатты өңдеуге арналған
Құжаттың верстка процессі иллюстрациялар мен текстерді сәйкесінше орналастыру, өңдеу.
Верстканың мақсаты полиграфиялық әдіспен көбейтуге болатын құжатттардың түпнұсқа-макетін (оригинал-макетін) дайындау.
Түпнұсқа-макеті (Оригинал-макет) - болашақ баспаның әрбір беті сәйкес келетін беттер. Олар мынадай түрге бөлінеді:
кодталған - магниттік немесе оптикалық дискіде;
қатты көшірмесі - фотоформ немесе баспа формға дайындалған түрі;
фотомеханикалық
Жедел полиграфия
Негізгі міндеттері:
аз тиражды баспа (бірнеше мың экземпляр);
брошюра, проспекті жарнамалары, визиткалар, плакаттар, календарлар, открыткаларды жылдам басу;
Postpress қызметтері: ламинация, брошюркалау.
Техникалық мүмкіндіктері:
лазерлі принтер (кемшілігі - төмен жылдамдық);
ризограф (кемшілігі - төмен сапалы);
Толықтүсті көшірмелі аппарат
Полиграфияда қолданылатын негізгі терминдер
oo Шрифт - белгілі бір өлшемдері және суреті бар символдар тіркесі. Шрифті төрт топқа бөлуге болады: антиква (serif), гротеск (scan serif), декоративті (decorative), жазбаша (script). Шрифтар жазылуы бойынша бөлінеді: қалыпты жағдайда, Ж - қарайтылған, К-курсив, Ч - асты сызылған. Бұл жазылудың басқа түрлері көп, алайда жоғарыда келтірілген түрлерін жиі қолданамыз. Пропорцияға байланысты шрифтер ығысқан, қалыпты, және сиретілген болып кездеседі. Көркемдеуге байланысты кез келген шрифтарды контуры бойынша, көлеңке бойынша эффектілер қолдануға болады.
oo Буклет (Booklet) - бір бетке шығарылатын көркем басылым. Екі немесе одан да көп беттерге бүктеуге болады [18].
oo Кітапша (Брошюра) - жұмсақ мұқабалы, периодты емес басылым.
oo Кітап - көлемі 48 беттен асатын, қатты мұқабалы, графикалық, мәтіндік, иллюстрациялық мәліметтер басылған қағаз беттерінен тұратын периодты емес полиграфиялық басылым.
oo Афиша - үлкен форматты, көпшілік алдында өтетін жиынды жарнамалайтын, біржақты (одностороннее) басылым, жарнама.
oo Дайджест - қандай да бір уақыт аралығында шыққан ең қызықты басылымдардың қысқаша мазмұны берілетін басылым.
oo Журнал - тұрақты рубрикасы бар және әр түрлі тақырыптар бойына мақалалар беретін периодты баспа құралы.
oo Плакат - үлкен форматты беттік басылым.
oo Проспект - бір немесе бірнеше тауарларды (қызметті) олардың ерекше қасиеттерін ерекшелей отырып көрсететін жарнамалы басылым.
Баспа басылымының объектілері
Баспа басылымын бастамас бұрын ондағы әртүрлі объектілермен жұмыс істеудің қарапайым алгоритмдерін үйренуіміз керек.
Объектілерге мәтіндер, символдар, кестелер, иллюстрациялар жатады. Алдымен журнал жасау кезінде қандай объектілермен жұмыс істейтінімізді анықтап алайық. Объектілерді екі топқа бөлуге болады: құжаттар және құралдар (Сурет 1, 2).
Құжат объектісі
Мәтін объектісі
Сурет объектісі
Кесте объектісі
Фигуралы мәтін объектісі
Диаграмма объектісі
Сурет 1. Құжатты құрушы объектілердің классификациясы
Әрбір объектінің өзінің қасиеті болады. Мысалы, мәтін объектісі келесі қасиеттерге ие:
1 шрифт түрі (кегль, гарнитура, түсі);
2 абзац стилі;
3 бет параметрі.
Фигуралы мәтін объектісі келесі қасиеттерге ие:
1 шрифт түрі (кегль, гарнитура, түсі);
2 мәтін формасы;
3 арнайы эффектілер (көлеңке, қисаюуы, бұрылуы);
4 бетте орналасуы.
Сурет объектісі келесі қасиеттерге ие:
1 графикалық файлдың форматы;
2 масштабы, өлшемі;
3 түстерді қабылдауы;
4 бетте орналасуы.
Құралдардың көмегімен біз құжаттарда әртүрлі әрекеттер орындаймыз. Әртүрлі символдарға сүйене отырып, мәтіндерді енгізіп, оларды бетте орналастырып, керекті түрімізбен өңдейміз. Фигуралы мәтінмен титулді бетте әдемі де, көркем етіп тақырыпты әсемдейміз. Суреттермен операциялар орындау арқылы құжаттың ішкі түрін әсемдейміз.
Құрал объектісі
Құрал объектісі
Меню объектісі
Панель объектісі
Басты меню объектісі
Жанама меню объектісі
Сурет 2. Құралдар классификациясы
Бірінші басылымды дайындау үшін келесі әрекеттерді орындауымыз қажет: мәтін енгізу, мәтіндерді өңдеу, символдарды форматтау,абзацтарды форматтау, иллюстрацияларды қою, сноскаларды қою, колонтитулдарды қою, беттерді форматтау, титулдық беттерді әсемдеу.
Басылымды дайындаудың технологиялық процессі
Басылымды басуға әзірлеу - күрделі және ұзақ процесс. Ол ұзын бір-бірімен байланысқан бірнеше кезеңнен тұратын тізбек. Осы уақытқа дейін әрбір кезеңде арнайы мамандар орындады: редактор, корректор, суретші, теруші, баспашы. Үстелдік баспа жүйесінің пайда болуы (Desktop Publishing = DTP) баспа дайындаудың әрбір кезеңдері арасындағы арақашықтықтарды жойды. Баспа еңбегінің автоматтандырылған күшті құралы DTP, ондағы басылымды дайындаудың бүкіл процесін бір адам басқара алады. Әрбір кезеңнің технологиялық ерекшеліктерін, сонымен бірге олардың өзара байланысын және өзара тәуелділігін білуі керек [25]. Қысқаша басылымды баспа дайындау төмендегідей түрде болады (Сурет 1):
Макет жасау
Түстерді бөлу
Сынақтан өткізу таңбалау
Форма жасау
Баспаға дайындау
Баспа
Брошюрлеу
Дайын өнім
Сурет 3. Басылымды баспа дайындау
Макет дайындау бірнеше кезеңдерден тұрады:
макеттеу;
мәтінді дайындау;
иллюстрацияларды дайындау;
шрифтер таңдау;
беттеу (верстка);
түпнұсқа - макетін басу;
Макеттеу элементтері:
макет сызбасы;
формат таңдау;
Бет ориентациясы - Өрістер
Дизайн элементі
Модульдік тор
Макеттеуге арналған бес кеңес
Макет сызбасы
Жақсы макет алу үшін, эскизден бастап, мысалы құжаттың соңғы түріне дейін. Алдымен дайын құжат қандай түрде болатынын елестетіп көріңіз де, бірнеше сызбасын қағазға түсіріңіз. Сіз 210 х 297 мм (формат А4) стандартты өлшемде 8 - беттен тұратын ақпараттық бюллитень жасағыңыз келеді. Сызба үшін 210 х 297 мм өлшемді екі ақ бет алыңыз. Бірінің үстіне бірін қойып оны ені бойынша бүктеңіз, осылайша сіз 8-бетті бюллитеннің кішірейген түрін аласыз. Қарындаш алып шапкасын және сыртқы түрін, сурет және мәтінді, жоғарғы және төменгі колонтитулды, іргедегі және төменгі өрістердің сызбасын түсіріңіз. Әрбір бетте сурет пен мәтінді белгілеңіз.
Өзгертуді құжатты дайындаудың ең соңғы сатысында да енгізуге болады. Егер сіз DTP программаларының бірімен жұмыс істеген болсаңыз, онда қарандашсыз бірден монитор экранында сызбасын дайындауға болады.
Формат таңдау
Европада өндірістерде форматты Халықаралық Стандарттау Ұйымы (ISO) анықтаған А-сериялы қағаздарды типографияда қолдануға шығарады. Германияда бұл стандарт басқа атпен белгілі - DIN (Deutsche Industrie-Norm) - Неміс өндіріс стандарты.
Барлық форматтар өлшемі 1189 мм х 841 мм DIN А0 форматынан тараған. Егер осы форматты тең екіге бөлсек, онда екі DIN A1 болады. Егер осы әрекетті қайталасақ, онда DIN А2 форматы және т.с.с. Ең кіші формат ол пошта карточкасының форматы А6. Ең кең тараған форматтар DIN A5, A4 и A3 (Кесте 1).
Кесте 1. Барлық форматтар өлшемі
Формат (DIN)
Миллиметр
Дюймы
A0
841 x 1198
33,1 х 46,8
A1
594 x 841
23,4 х 33,1
A2
420 x 594
16,5 х 23,4
A3
297 х 420
11,7 х 16,5
A4
210 x 297
8,3 х 11,7
A5
148 x 210
5,8 х 8,3
A6
105 x 148
4,1 х 5,8
Бет ориентациясы
Беттегі жолдар әртүрлі орналасуы мүмкін. Олар кітапша (книжной или портретной - от англ. portrait) бет ориентациясы, керісінше альбомды бет ориентациясы болып бөлінеді (аль - бомды немесе ландшафты - ағыл. landscape).
Өрістер
Бетте мәтіндер мен өріс өлшемдері белгілі бір гормониямен орналасулары керек. Осыған байланысты нақты ереже бар. Өріс ені, яғни мәтінді беттің шекарасынан алшақтатату, бір бетте әртүрлі болуы мүмкін, ол мәтінді бетте беттеуге байланысты.
Дизайн элементі
Болашақ жарияланымның дизайнын жасауда әртүрлі элементтер көп мөлшерде қолдануға болады. Олардың кең тараған бірнешеуі төменде келтірілген.
Би әріп (буквица -drop cap)
Абзацтың басындағы әріпті үлкен етіп жазу үшін қолданады, ол бірнеше жолды төмен түсіреді. Сонымен бірге мәтін оны қоршай орналасады. Тарау немесе бөлімнің басталуы және әсемдеу элементі ретінде қолданылады.
Рамка (printing rule)
Иллюстрацияны, мәтін бөлігін, фонды қоршап тұрған сызық.
Кітап элементі
1 - сыртқы қаптау бетінің бүктемесі (суперобложка); 2 - форзац; 3 - фронтиспис; 4 - ти - тульды бет; 5 - сыртқы қаптау бетінің бүктемесі (суперобложка); 6 - кітап бөлігі; 7 - ляссе (Сурет 2).
Сурет 4. Кітап элементі
Модульдік тор
Макет дайындауда модульдік тор көп көмектеседі. Модульдік тор болашақ жарияланымның дизайнын анықтайды және колонцифр, текст, ил - люстрация, тақырып және бастапқы немесе соңғы стадиядағы автор фамилиясы тұрған жолды т.с.с. орналасырады. Торды суретші өңдейді. Оларды шаблон немесе трафарет деп атайды.
Макеттеуге арналған бес кеңес
Үлгілер банкісін жасаңыз. Газет, журнал, кітап, жылдық есеп оқығанда, жарнамалық беттер және брошюралар қарағанда солардың ішіндегі өте жақсы шыққан және кемшіліктері барын жинаңыз. Оларды жақсылар және жамандар деп екі топқа бөліп, несімен жақсы, несімен жаман екенін белгілеп папкада жинастырыңыз. Жеткілікті материал жинаған соң сіз өзіңізді техникалық және көркемдік редактор ретінде еркін сезінесіз.
Болашақ құжатыңыздың жоспарын құрыңыз. Неғұрлым қарапайым болса, солғұрлым жақсы. Осы ережелерді сақтай отырып, сіз аз қателесесіз. Қарапайым макеттер анық, жақсы оқылады және оқырмандардың көңілін аударады.
Құшаққа сыймайтынды құшуға тырыспаңыз. Мысалы, сіз бір бетті 30 колонка орналастыра аласыз, бірақ оны кім оқиды? Жалпы ереже: қос бетте үш арнайы типографиялық эффектіден артық қолданбаңыз. Сіздің макетіңіз сіздің құжатыңыз туралы нақты түсінік беруі керек. Егер сіз қандайда бір өнім туралы жарнама жасасаңыз, онда ғылыми түрде емес, сіздің макетіңіз жарнама түрінде болсын.
1.2 Компьютерлік графиканың негізгі ұғымдары
Компьютерлік графика - әр түрлі кескіндерді (суреттерді, сызбаларды, мультипликацияларды) компьютердің көмегімен алуды қарастыратын информатиканың маңызды саласы.
Дербес компьютерді пайдаланушылардың қатарында компьютерлік графикамен айналысатындардың саны күн санап артып келеді. Қазіргі кез-келген мекемеде кей уақытта газеттер мен журналдарға жарнамаларға тапсырыс беру немесе жарнамалық парақшалар мен буклеттер басып шығару қажеттілігі туындайды. Олардың кейбіреулері осындай жұмыстарды арнайы дизайнерлік бюролар мен жарнамалық агенттіктерге тапсырса, кейбіреулері қолда бар программалық құралдарын пайдаланып, өз күштерімен жасауға тырысады.
Қазіргі танымал программалардың ешқайсысы компьютерлік графикасыз жұмыс істемейді. Статистикаға сүйенсек, жаппай қолданыста жүрген программаларды жасап шығарушы программистік ұжымның қызметкерлері өз жұмыстарының 90% уақытын осы графикамен шұғылдануға жұмсайды екен.
Графикалық программаларды кең көлемде қолдану қажеттілігі Интернеттің және бірінші кезекте миллиондаған интернет парақтарын бір өрмекпен байланыстырған World Wide Web қызметінің пайда болуынан туындады. Өйткені компьютерлік графикасыз безендірілген web-парақтың бүкіләлемдік желіде басқалардың көзіне түсіп, танымал болуы екіталай.
Қазіргі компьютерлік графика тек көркемдеу мен безендірумен үшін ғана емес, ғылым мен медицинаның барлық саласында, коммерциялық және әкімшілік қызмет орындарында алуан түрлі ақпаратты көрнекі түрде көрсету үшін сызбалар, графиктер, диаграммалар жасау үшін қолданылады.
Конструкторлар автомобильдің немесе ұшақтың жаңа үлгілерін құрастырған кезде олардың соңғы көрінісін алу үшін үшөлшемді графикалық объектілерді қолданады. Архитекторлар монитор экранында болашақ ғимараттың кең көлемді кескінін жасап, оның жер бедерімен қалай жанасатынын алдын-ала болжай алады.
Қазіргі компьютерлік графика қолданылу әдісі бойынша мынадай негізгі салаларға бөлінеді:
Сурет 5. Ғылыми графика
Ғылыми графика. Алғашқы компьютерлер тек ғылыми және өндірістік есептерді шығару үшін қолданылды. Есептерден шыққан нәтижелерді дұрыс түсіну үшін оларды графикалық тұрғыда өңдеп, графиктер, мен диаграммалар, сызбалар тұрғызған. Машинадағы алғашқы графиктерді символдық режимде басып шығаратын. Кейін сызбалар мен графиктерді қағазға қаламұштың көмегімен сызатын арнайы құрылғылар - графиксалғыштар (плоттерлер) пайда болды.
Қазіргі заманғы ғылыми компьютерлік графика әр түрлі есептеу тәжірибелерін жүргізіп, олардың нәтижесін көрнекі түрде көрсетуге мүмкіндік береді.
Сурет 6. Іскерлік графика
Іскерлік графика - қандай да бір мекеме жұмысының көрсеткіштерін көрнекі түрде ұсыну үшін қолданылатын компьютерлік графиканың маңызды саласы. Іскерлік графиканың көмегімен жоспар көрсеткіштерін, есеп құжаттарын, статистикалық есептерді және т.б. объектілерді көрнекі түрде ұсынуға болады. Іскерлік графиканың программалық жабдықтары электронды кестелердің құрамында болады.
Сурет 7. Конструкторлық графика
Контрукторлық графика - инженер-конструкторлардың, архитекторлардың, жаңа техниканы ойлап шығарушы өнертапқыштардың жұмысында қолданылады. Компьютерлік графиканың бұл түрі САПР-дың(систем автоматизации проектирования- жобалауды автоматтандыру жүйесі) міндетті элементі болып табылады. Конструкторлық графика құралдарын пайдалана отырып жазықтықтағы кескіндерді (проекциялар, сызбалар) ғана емес, кеңістіктегі үшөлшемді кескіндерді де жасауға болады.
Сурет 8. Жарнамалық графика
Жарнамалық графика - теледидар пайда болғаннан кейін танымал бола бастады. Қазір компьютердің көмегімен жарнамалық роликтер, мультфильмдер, компьютерлік ойындар, видеодәрістер мен видеопрезентациялар жасалады. Оларды жасау үшін қолданылатын графикалық пакеттер осы мақсатта қолданылатын компьютерлердің жады мен жұмыс істеу жылдамдығына үлкен талап қояды. Осы графикалық пакеттердің басты ерекшелігі ретінде олардың шыншыл кескіндер мен қозғалатын суреттерді жасау мүмкіндігін айтуға болады. Үшөлшемді объектілерден тұратын суреттерді салу, оларды бұру, жақындату, аластату, деформациялау үлкен көлемде математикалық есептеулерді қажет етеді. Мысалға, объектінің жарықтылық деңгейін сол объектіге түсіп тұрған жарық көзін, оны қоршаған заттардың, олардың көлеңкелерін есепке ала отырып бейнелеу үшін оптиканың заңдарын есепке алатын күрделі есептеулерді жүргізу қажет.
Сурет 9. Суреттеу графикасы
Суреттеу графикасы (көркем графика) деп компьютер экранында ерікті түрде сурет салу мен сызуды айтады. Суреттеу графикасының пакеттері жалпы мақсатта пайдаланылатын қолданбалы программалық жасақтамалардың қатарына енеді. Суреттеу графикасында қолданылатын қарапайым программалық жабдықтарды графикалық редакторлар деп атайды.
Сурет 10. Компьютерлік анимация
Компьютерлік анимация деп дисплей экранында қозғалатын кескіндерді жасау өнерін айтады. Суретші қозғалатын объектінің бастапқы және соңғы қалпын бейнелейтін суреттерді ғана салады, ал осы екі суреттің арасындағы барлық қозғалысты компьютер осы объектіні қозғалтуға қажетті алдын-ала белгіленген математикалық есептеулерді орындай отырып өзі суреттеп шығады. Белгілі бір жиілікпен бірінен кейін бірі пайда болатын осындай суреттердің жиынтығы экранда қозғалатын суреттерді бейнелеуге мүмкіндік береді.
Мультимедиа деп - компьютер экранындағы жоғары сапалы кескінді дыбыстық сүйемелдеумен біріктіруді айтады. Мультимедиа құралдары оқу-ағарту саласында, электронды ақпарат құралдарында және т.б. мақсатта қолданылады. Мультимедиа мүмкіндіктерін толық пайдалану үшін компьютерге арнайы программаларды орнатып қана қоймай, арнайы құрылғыларды қосу қажет.
Компьютерлік графиканың түрлері
Компьютерлік графика үш түрге: растрлық, векторлық және фракталдық болып бөлінеді. Олар бір-бірінен монитор экранында бейнелену және қағаз бетіне басып шығарылған кезде кескіндердің қалыптасу принциптері бойынша ажыратылады.
Сурет 11. Растрлық графика
Растрлық графикада кескіндер түрлі-түсті нүктелердің жиынтығынан тұрады.Графикалық ақпараттың осындай нүктелер жиыны немесе пиксельдер түрінде ұсынылуы растрлық түрдегі ұсынылу болып табылады. Растрлық кескінді құрайтын әрбір пиксельдің өз орны мен түсі болады және әр пиксельге компьютер жадында бір ұяшық қажет.
Растрлық кескіннің сапасы сол кескіннің өлшеміне (тігінен және көлденең орналасқан пиксельдердің саны) және әр пиксельді бояуға қажетті түстердің санына тәуелді болады.
Мұндай типті кескіндер Adobe Photoshop, Corel Photo, Photofinish секілді қуатты графикалық редакторларда өңделеді. Растрлық кескіндер векторлық кескіндерге қарағанда сапасы жоғары, әсерлі болады. Қарапайым фотосуреттердің өзі компьютерде растрлық кескін түрінде сақталады. Растрлық кескіндерді Paint, Adobe Image Ready секілді программаларды қолданып қолдан жасауға да болады.
Растрлық кескіндердің артықшылықтары да, кемшіліктері де бар.
Артықшылығы: растрлық кескінді түзетуге, әдемілей түсуге, яғни оның кез-келген бөлігін өзгертуге болады; нүктелерді қажет болмаса ішінара алып тастауға немесе қоюлатуға, сондай-ақ кескіннің әр нүктесін ақ-қара немесе басқа кез келген түске өзгертуге болады.
Сурет 12. Растрлық графиканы үлкейту
Кемшілігі: растрлық кескін өлшемінің масштабын өзгерткенде (бір немесе бірнеше бағытта созу немесе сығу) кескіннің сапасын жоғалтатыны. Мысалы, кескінді үлкейткенде, оның көрінісі дөрекіленіп кетсе, кішірейткенде - кескін сапасы өте нашарлап кетеді (нүктелерін жоғалтқандықтан).
Растрлық кескіндердің тағы бір кемшілігі - файлдар өлшемдерінің өте үлкендігінде (түстері неғұрлым көп және сапасы жоғары болған сайын, олар соғұрлым үлкен болады).
Бірақ бұл кемшіліктеріне қарамастан, қазіргі техникада растр өте жоғары сапалы кескін алуға мүмкіндік береді. Сондықтан растрлық кескіндер көркем графикада кеңінен қолданылады.
Растрлық графика электронды (мультимедиалық) және полиграфиялық басылымдарды жасап шығару үшін де жиі қолдылады. Растрлық графикалық редакторлар көбінесе жаңа суреттерді салу үшін емес, дайын суреттерді өңдеу үшін қолданылады. Осы мақсатта көбінесе суретшілердің қолымен салынған дайын суреттер сканерленіп алады немесе фотосуреттер алынады. Соңғы кездері растрлық кескіндерді компьютерге енгізу үшін сандық фотокамералар мен видеокамералар кеңінен қолданылуда.
Сурет 13. Векторлық графика
Векторлық кескіндер, бұл - сызық, доға, шеңбер және тікбұрыш сияқты геометриялық объектілер жинағынан тұратын кескіндер. Бұл жерде вектор дегеніміз - осы объектілерді сипаттайтын мәліметтер жиынтығы.
Векторлық графиканың басты артықшылығы оған кескін сапасын жоғалтпай өзгеріс енгізуге, оңай кішірейтуге және үлкейтуге болатындығы.
Кесте 2. Растрлық графиканы векторлық графикамен салыстыру
Растрлық графиканы векторлық графикамен салыстыру
Салыстыру критерийлері
Растрлық графика
Векторлық графика
Кескіндерді ұсыну әдісі
Растрлық кескін пиксельдердің жиынтығынан тұрады.
Векторлық кескіндер командалардың тізбегі түрінде бейнеленеді.
Шынайы суреттерді бейнелеу мүмкіндігі
Растрлық кескіндер шынайы суреттерді айқын бейнелей алады.
Векторлық графика фотосуреттегідей сапалы кескіндерді алуға мүмкіндік бермейді.
Кескіндерді өңдеу мүмкіндігі
Растрлық кескіндерді үлкейтіп-кішірейткенде немесе бұрғанда кескін өзінің бастапқы сапасын жоғалтады.
Векторлық кескіндерге сапасын жоғалтпай-ақ өзгеріс енгізуге, яғни қажет болса оларды кішірейтуге немесе үлкейтуге болады.
Кескіндердің басып шығарылу ерекшеліктері
Растрлық суреттерді принтерде оңай басып шығаруға болады.
Векторлық суреттер кейде принтерде басылмайды немесе нашар басылып шығады.
Келесі артықшылығы - векторлық кескіндердің ақпараттық көлемі растрлық кескіндермен салыстырғанда әлдеқайда аз болады. Векторлық кескіндер СorelDRAW, Adobe illustrator, Micrografx Draw секілді векторлық графикалық редакторларда жасалады.
Векторлық графикамен жұмыс істеуге арналған программалық құралдар бірінші кезекте кескіндерді өңдеу үшін емес, оларды жаңадан салу үшін қолданылады. Бұндай құралдар жарнама агенттіктерінде, дизайнерлік бюроларда, редакциялар мен баспаханаларда кеңінен қолданылады. Қарапайым геометриялық объектілер мен қаріптерді пайдалануға негізделген безендіру жұмыстары векторлық графика құралдарының көмегімен әлдеқайда оңай іске асады.
Сурет 13. Фракталды графика
Фракталды графиканың жасалу әдісі сурет салуға немесе безендіруге емес,програмалауға негізделеді. Егер растрлық графикада растр (пиксель), ал векторлық графикада сызық базалық элемент болып табылса, фракталдық графикада математикалық формуланың өзі базалық элемент болып табылады, бұл компьютердің жадында ешқандай объект сақталмайды, кескін тек қана теңдік бойынша салынады деген сөз.
Растрлық бейнені құрудағы бағдарламалық құрылым
Компьютерлік екі өлшемді бейнелерді құруға арналған бағдарламалар арасындағы ең танымалы Fractal Pesign компаниясының Painter, Macromedia компаниясындағы FreeHand және Faueve Matisse. Painter пакеті сурет салудағы ең спектрлі құрылымдарды және түспен жұмысты жақсы иеленді. өзінің кезегінде FreeHand бағдарламасының соңғы нұсқасы бейнені және мәтінді редактрлеуді иеленді, сонымен қатар түспен жұмыс жасауға арналған құралдардан тұрады.
Macintosh платформасында бейнені құруға арналған бағдарламалар ортасынан растрлық бейнені редактрлеуге арналған PixelPaint пакетін ерекше атауға болады[20].
Silicon Graphics (SGI) графикалық станциясы үшін компьютерлік бейнелі бағдарламалыр арасынан үш өлшемді модельдегі шынайы уақыт режимында әртүрлі құралдармен жұмыс жасау мүмкіндігі бар Alser Wavefront компаниясының Studio Paint3D пакеті ерекше орын алады. Пакет бейненің шексіз қабаттарымен жұмыс жасайды және алдағы әрекеттерді ауыстырудың 30 деңгейінен тұрады.
Adobe Photoshop. Кеңейтілген түрде растрлық графиканы өңдеуде Adobe компаниясының Photoshop пакеті ерекше орын алады. Қазіргі уақытта компьютерлік графикада стандартты болып табылады.
Adobe Photoshop бағдарламасының барлық басты басқару элементтері меню жолында және саймандар понелінде орналасқан. Негізгі топты диалогтық терезе құрайды - құрал палитрасы:
oo қылқалам палитрасы құралдарды реттеу параметрін күйге келтіруін басқарады. Қылқаламды редактрлеу режимі палитрадағы бейнені екі рет шерткеннен кейін шығады. Ctrl батрмасын басқаннан кезде қылқалам жойылады. Палитраның бос жерін екі рет шерткен уақытта палитраға автоматты түрде қосылатын жаңа қылқаламды форматтайтын диалогтық терезе ашылады.
oo Параметрлер палитрасы ағымдағы құралдар қасиетін редактрлеу үшін арналған. Оны меню жолынан ғана емес, құралдар панеліндегі құрал жұлдызшасын екі рет шертіп ашуға болады. Палитраны басқару элементінің құрамы таңдалған құралға байланысты.
oo Инфо палитрасы ақпараттық қолдау құралын басқарады. Бұнда: ағымдағы тышан сілтеуішінің координаттары, ағымдағы белгіленген аумақтың көлемі, бейненің түс параметрлері және басқа мәліметтер анықталады.
oo Навигатор палитрасы бейненің әртүрлі бөліктері қарауға және көру масштабын өзгертуге мүмкіндік береді.
oo Синтез палитрасы ағымдағы түстің алдыңғы фонның түстік мәнәі анықтайды.
oo Каталог палитрасы қолданылатын түстердің жиынтығынан тұрады. Мұндай жиынтықты жүктеуге және редактрлеуге болады. Алдыңғы фонның түсн жиынтық құрамыннан алуға болады.
oo Қабат (слои) палитрасы басынан бастап бейненің барлық қабатын басқаруға арналған.
oo Каналдар палитрасы белгілеу, құру, көшіру және каналдарды жою, олардың параметрлерін анықтау, орындарын ауыстыруға арналған.
oo Контурлар палитрасы құрылған барлық контурлар тізімінен тұрады.
oo Операций палитрасы макрокомандаларды құруға арналған. Макрокомандаларды жазуға, орындауға, редакрлеуге, жоюға, файл түрінде сақтауға болады.
oo Бағдарламалық ортада бейнені өңдеуде негізгі топты Филтрлеу алады.
Векторлақ графикалық бағдарламалар
Қазіргі уақытта көптеген иллюстративтік графикалық пакеттер бар.
Графикалық объектіні құру үшін иллюстративтік векторлы графикалық бағдарламалар қажет болады. Векторлық графиканың сапасы және құрылғыладың қажеттілігі масштабтау мүмкіндігіне байланысты болады.
Векторлық және иллюстративтік графикалық пакеттер әрқашан объекттердің контурын салып, ал содан кейін оларды бояп және өрнектерге толтыруға мүмкіндік беретін объекті - басқару қадамын өтеді. Сіз бұл контурларды қисық және нүктелердің математикалық модельдердің көлемімен пайда болғандықтан кез келген өлшем беріп құра аласыз.
Жаңа мүмкіндіктердің қатарына көптүсті градиентті бояуды жатқызуға болады. Байланысқан түстерді қызыл саршыл түске өзгерте алады. Барлық байланысқан түстер автоматты түрде өзгереді. Көпқабатты түстік интерактивтік түсті диапозитивтер ерекше тереңдікті қамтамасыз етеді және сіз вкеторлық бейнені векторлық графикалық файл көлеміндегі растрлық бейнеге ауыстыра аласыз.
Соңғы пакет негізіндегі ұстаным толығымен векторлық графика жйында ойын өзгертеді. Corel Xara 1.5 визуализацияға сапалы жаңа қадам жасайды. Fractal Design фирмасындағы Expression 1.0 пакеті контурды басқа да қиын векторлық графикалық бейнелерді жасауға мүмкіндіе берді. Көп жағдайда қарапайым иллюстрацияларды құру үшін Corel және Lotus бағдарламаларын қолдануға болады [20].
Corel Draw пакеті әрқашан өте жақсы әсер қалдырады. Corel фирмасының топтпмаларында көптеген бағдарламалар бар, оның ішінде Corel Photo - Paint. Барлық бағдарламалардың ішіндегі жаңа пакетте ең жақсы құралдармен жұмыс жасауға болады. Бірақ Web үшін публикация дайындауға Corel Draw Corel Xara-ға орын береді. Corel Draw-да мәтінді бейнелердің көркемдік мүмкіндіктері өте жақсы. Лупа құралына теңесетін ешқандай құрал жоқ - ол көптеген арнайы эффекттерді ала алады, сонымен қатар бейненің тек бір бөлігін ғана үлкейтеді және фон түсіне байланысты мәтіннің түсін автоматты түрде өзгерте алады. Егер сізге пиксельді өңдеу керек болса, Corel Draw сізді бірден Corel Photo - Paint-қа қасады.
Бірақ барлығы ойлағандай оңай емес. CMYK түс моделін қолданған кезде Corel Draw-да келеңсіз жағдайлар пайда болады, бірақ бағдарлама Kodak CMS түс басқару жүйесімен жұмыс жасай алады.
Ең жақсы құралдарға қарамастан Corel Draw-да жетіспеушіліктер де жоқ емес. Құралдардың кең тараған жиынтығы бұл пакетте сурет салу үшін қолайлы, бірақ баспа беттері және Web беттер бұл пактті қолдану мүмкіндігін шектейді.
Micrografx Designer 7
Бұл өте қарапайым, көптеген мәтіндермен оңай жұмыс жасайтын бағдарлама. Designer пакетінің сурет салу құрал - саймандар ортасы қолдануда ең қарапайым болып табылады. Corel Xara сияқты Designer-де мәтінді редактрлеу терезесі қарастырылмаған. Қабаттардың арасын ауыстыру өте қолайсыз, бірақ әртүрлі форматтағы бірнеше бетерді қолдануға болады. Designer пакетінің құрамына растрлық филтрлар, эффекттер кіреді. Олар пиксельдерді OLE технологиясымен Picture Publisher құрылғысында редактрлеуге мүмкіндік берді. Сонымен қатар бұл пакет Micrografx QuickSilver 3 браузерінің сыртқы модулімен бірге қолдану үшін URL-ді объектреге қосты. Егер сіз жақсы сызбалар сызғыңыз келсе немесе интерактивті режимде жұмыс жасағыңыз келсе, ақпараттарыңызды өз Web бетіңізге орналастырғыңыз келсе, онда сізге осы пакетке тоқталуыңызға болады.
Macromedia FreeHand 7
Macromedia FreeHand 7 пакеті төрт түсті CMYK баспамен және Web ке арналған бінеше форматпен ерекшеленеді. FreeHand сіз нұсқаған түс тізімін ғана қолданады. Бағдарлама бірнеше кітапханалардан түстерді таңдауға мүмкіндік береді, яғни оның ішінде Pantone және Hexachrome. FreeHand сурет салу құралдары және мәтінмен жұмыс қажетті сұраныстарға жауап береді, бірақ шектелу бар. Бұл пакет интерфейсі объектіні толығымен емес, түйіндерді ғана редактрлеуге берілген. Әрбір Corel Draw-да орындалатын масштабтау операциялары, қайталаулар, жән деформациялар FreeHand құралдар жиынтығынан жеке құралды қажет етеді.
Графикалық мәліметтердің форматтары
Компьютерлік графикада бейнені сақтау үшін үш ондық форматты файлдар қолданылады. Бірақ олардың жартысы ғана стандартты де - факто болады. Сонымен қатар сәйкес келмейтін форматтар растрлық, векторлық файлдардан, үш өлшемді бейнелерден тұрады, бірақ басқа кластағы мәліметтерді сақтай алатын басқа форматтар бар.
TIFF (Tagged Image File Format). Формат жоғарғы сападағы растрлық бейнені сақтауға арналған (файл кеңейтілуінің аты . TIF). Кеңінен таралғандардың қатарына кіреді және көптеген графикалық, дизайнерлік бағдарламалардың қолданысында. Монохромды ақ - қара түстен 32 разрядты CMYK түс бөліну моделіне дейінгі кең диапазонды қарастырады. 6.0 нұсқадан бастап TIFF форматында бейненің маскасы туралы мәлімет сақтауға болады. Формат көлемін кішірейту үшін LZW сығу алгоритмі қолданылады.
PSD (Photoshop Document). Adobe Photoshop бағдарламасының өзіндік форматы (файл кеңейтілуінің аты . PSD). Бірден - бір растрлық графиканың ақпаратын сақтауға арналған жақсы формат. Көптеген маскалар, қабаттар, канал параметрлерін есте сақтауға мүмкіндік береді. 48 - разрядты кодталған түстерді және әртүрлі түсті модельдерді қолдайды. Ең негізгі кемшілігі ақпаратты тиімді сығу алгоритімінің болмауы.
PCX. Формат Z - Soft фирмасының PC PaintBrush бағдарламасындағы растрлық мәліметтерді сақтау үшін пайда болған және бірден - бір кең таралған болып табылады (файл кеңейтілуінің аты . PCX). Көптүсті бейнелерді сақтау мүмкіндігінің болмауы, түс модельдерінің жетіспеуі және басқа да кемшіліктері форматтың кеңінен таралуына кедергі болды. Қазіргі уақытта ескірген болып табылады.
JPEG (Joint Photographic Experts Group). Формат растрлық бейнеледі сақтауға арналған (файл кеңейтілуінің аты .JPG). Файлдарды сығу дәрежелерінің арасындағы байланысын және бейненің сапасын реттеуге мүмкіндік береді. Қолданылатын сығу әдісі қажетсіз ақпараттарды жоюға негізделген, сондықтан форматты электронды жариялауларды қолдану үшін ұсынылған.
GIF (Graphics Interchange Format). 1987 жылы бекітілген (256) түсті сығылған бейнені сақтау құрылғысы ретінде стандартталған (файл кеңейтілуінің аты . GIF ). өзінің сығу дәрежесінің жоғаллығының нәтижесінде Интернеттен жақсы орын алады. Соңғы GIF 89а форматты версиясы мөлдір фонды сурет құруға мүмкіндік береді. Түстің шектелуінің нәтижесінде бұл формат электронды жариялауларда қолданыла алмайды.
PNG (Portable Network Graphics). Салыстырмалы түрде жаңа (1995 ж.) формат. Бейнелерді сақтауға, Интернетке жариялауға арналған (файл кеңейтілуінің аты . PNG). Үш типті бейнені ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz