Азықтардың түрлері

Жоспар
Кіріспе

1. Кіріспе
2. Азық туралы түсінік
3. Азықтардың жіктелуі
3.1. Көк азық
3.2. Сүрлем және пішен
3.3. Сабан
3.4. Дәнді азықтар
3.5. Күнжара және шрот
4. Қорытынды

Адамзат тіршілігінде дұрыс тамақтанудың маңызы зор. Бұл әрдайым күн тәртібінен түспейтін мәселе. Оны шешу үшін әрбір елде мемлекеттік шаралар жүзеге асырылады.
Малды азықтандыру – олардың қоректенуін ғылыми түрде ұйымдастыру. Малды дұрыс азықтандыру арқылы организмдегі морфологиялық және функционалдық өзгерістерді бағыттап отыруға болады.
Мал азығы, жемшөп - мал азығына, яғни жемшөп қорына, мал жайылуына пайдаланылатын табиғи және екпе жайылымдар мен мал азықтандыруға жұмсалатын, яғни жемшөп қорын толықтыратын, табиғи және екпе шөп шабыстар, сонымен қоса мал азығын дайындауға пайдаланылатын азықтық дақылдар мен олардан дайыңдалатын азықтар мен түрлі азықтық қалдықтар мен қосыңдылар жатады. Жайылым оты (шөбі) оларға малды жайғаңда немесе орып, алдарына салынып көк азық түріңде пайдаланылса, шөпшабыс көгі шабылып, пішенге кептіріліп, жиналып, сақталып, қысқы ірі, яғни қатайып іріленген азық ретінде пайдаланылады. Ірі мал азығына орылып, дәні алынған сабан, топан да жатады. Көк жүгері, күнбағыстың шырынын, яғни сөлін сақтау үшін оларды сүрлемге, ал қиын сүрлемделетін бұршақ тұқымдастар (жоңышқа, беде, т.б.) көгін пішеңдемеге салады. Осылай дайындалған шырынды азыққа азықтық тамыр-түйнек жемістілер (қызылша, сәбіз, картоп) мен бақшалық дақылдар (асқабақ, әңгелек, т.б.) жатады.

Пән: Биология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 21 бет
Таңдаулыға:

Тақырыбы: Азықтардың түрлері
Жоспар:
1. Кіріспе
2. Азық туралы түсінік
3. Азықтардың жіктелуі
3.1. Көк азық
3.2. Сүрлем және пішен
3.3. Сабан
3.4. Дәнді азықтар
3.5. Күнжара және шрот
4. Қорытынды

Кіріспе
Адамзат тіршілігінде дұрыс тамақтанудың маңызы зор. Бұл әрдайым күн тәртібінен түспейтін мәселе. Оны шешу үшін әрбір елде мемлекеттік шаралар жүзеге асырылады.
Малды азықтандыру - олардың қоректенуін ғылыми түрде ұйымдастыру. Малды дұрыс азықтандыру арқылы организмдегі морфологиялық және функционалдық өзгерістерді бағыттап отыруға болады.
Мал азығы, жемшөп - мал азығына, яғни жемшөп қорына, мал жайылуына пайдаланылатын табиғи және екпе жайылымдар мен мал азықтандыруға жұмсалатын, яғни жемшөп қорын толықтыратын, табиғи және екпе шөп шабыстар, сонымен қоса мал азығын дайындауға пайдаланылатын азықтық дақылдар мен олардан дайыңдалатын азықтар мен түрлі азықтық қалдықтар мен қосыңдылар жатады. Жайылым оты (шөбі) оларға малды жайғаңда немесе орып, алдарына салынып көк азық түріңде пайдаланылса, шөпшабыс көгі шабылып, пішенге кептіріліп, жиналып, сақталып, қысқы ірі, яғни қатайып іріленген азық ретінде пайдаланылады. Ірі мал азығына орылып, дәні алынған сабан, топан да жатады. Көк жүгері, күнбағыстың шырынын, яғни сөлін сақтау үшін оларды сүрлемге, ал қиын сүрлемделетін бұршақ тұқымдастар (жоңышқа, беде, т.б.) көгін пішеңдемеге салады. Осылай дайындалған шырынды азыққа азықтық тамыр-түйнек жемістілер (қызылша, сәбіз, картоп) мен бақшалық дақылдар (асқабақ, әңгелек, т.б.) жатады.

Азық туралы түсінік
Азық дегеніміз - өсімдік тектес немесе жануар тектес жасанды минералдық азықтар. Химиялық жағынан мал жегенде организміне зиян келтірмейтін, сонымен қатар олардан өнім сапасын кемітпейтін қоректі заттарға бай. Азықтар әр түрлі табиғи және шаруашылық жағдайларда алынуына байланысты қоректілігі және құрамы бойынша тарқатылады. Азықтың құрамында әсер ететін факторларды біліп, дұрыс дайындалуын және тиімді пайдалану технологиясын меңгеру талап етіледі.
Мал азығына азықтар мен азықтық қосындылар жатады. Азықтар деп физиологиялық тұрғыдан мал қорегіне жарамды, денсаулығы мен өнімділігіне зиянсыз, тіршілігіне қажетті қоректік және биологиялық әсерлі заттарды жеткізетін өнімдерді айтады. Азықтық қосындылар азықтармен қоса мал азығына қолданылатын табиғи және синтетикалық, микробиологиялық, минералды т.б. қосындыларды қамтиды. Азықтар мен азықтық қосындылардың мал азығына жұмсалуы олардың қоректілігі және диеталық, яғни жұғымдылық қасиеттерімен айғақталады. Мал азығына қорытылымы жоғары, мал түлігіне тән, олар сүйсініп жейтін жұғымды жемшөп пен азықтық қосындыларды жұмсайды.
Мал азығының қоректілігі мен жұғымдылығына химиялық құрамы, дайындалу мерзімі мен технологияс, сақталу жағдайы, малға жеткізу алдында өңдеуден өткізілу әдісі мен тәсілі, малға берілу көлемі мен тәртібі секілді көптеген факторлар ықпал етеді. Жемшөп деп аталып, төрт түлік малдың негізгі қоректік көзі болып табылатын өсімдік азықтар құрамы мен қоректілігіне өскен аймағының топырақ құрамы мен құнарлылығы, ауа райының ерекшеліктері, малға жеткізу түрі мен жегізілген немесе мал жетілу фазасы, дайындалу әдісі, сақталу мерзімі мен режимі, азықтандыруға жұмсау тәртібі секілді көптеген жағдайлар әсер етеді. Екпе жемшөп қоректілігіне оған қоса өсіру агротехникасы, қолданылған тығайтқыштар түрі мен мөлшерінің ықпалы қосылады.
Бір түрге жататын өсімдіктердің өзінің химиялық құрамы тұқымына, сортына, топырақ құрамына, ауа райына, арготехнологиясына, т.б. бірқатар факторларға байланысты ерекшеленеді. Өсімдік дақылынқор жинауы мен қоректілігін айғақтауына өскен аймақтағы ауа райының ықпалы тиеді.
Өсімдік құрамының өзгергіштігін бойында өте аз мөлшерде жиналатын микроэлементтер деңгейінен байқауға болады. Биогеохимия ілімі бойынша барлық топырақ құрастырушы элементтер биосфера қабаттарына шашыранды түрде таралатындықтан, олар өсімдікте, одан жануар денесіне жергілікті топырақ пен судағы көлеміне сәйкес жиналады.
Мал азығының құрамы мен қоректілігі дайындау технологиясы мен сақтау жағдайына байланысты да бір шама өзгереді. Шабылған өсімдік жасушасында орын алатын биохимиялық үрдіс пен өрістейтін микробиологиялық өзгерістер өсімдік қоректік заттарын, бір жағынан, ыдыратса, екінші жағынан, сол өзгерістер барысында біршама жаңа қосындылармен байытады. Өсімдік тыныстануы мен микробиологиялық ашыту қанттарымен қоса протеиндерін де өзгертіп, сүрлеме салынған дақылдағы көптеген аминқышқылдарының мөлшерін кемітетін көптеген зерттеулер нәтижелері көрсетті.
Сонымен азықтың құрамына және оның қоректілігіне мынадай себептер әсер етеді: экологиялық-географиялық, өсімдіктің түрі, климат, топырақ, тыңайтқыш, агратехника, өсімдіктердің сорттық ерекшеліктері, жасы, жинау кезеңі, жинау технологиясы және сақталу жағдайы, ылғал, жылылық, жарық, әзірлеу тәсілі т.б.
1. Климат жағдайларының әсерінен тек қана қоректік заттардың саны өзгертіп қоймай, оның сапасы да өзгереді, белоктық заттарды (протеин) құрамындағы амин қышқылдары, майдағы қанықпаған қышқылдар т.б. оңтүстіктің баурайында өскен өсімдікте белоктық зат (протеин), солтүстік баурайында өскен өсімдікке қарағанда көбірек жиналады.
2. Құнарлы топырақта қоректік заттар жоғары болады.
3. Өсімдікте қоректік заттардың жиналуына органикалық тыңайтқыштарға қарағанда көң жақсы әсер етеді.
Көктемде жайылым шөбінің қоректілігі күшті, протеині көп болады. Жазда және күзде жайылым шөбі сарғайып, негізгі қоректік заттары кемиді.
Пішенге орылған шөпті ұзақ кептіру немесе жауын-шашын қоректік заттарды кемітеді.
Кептірілген пішенде құрғақ заттың 13 бөлігі, қорытылған қоректік заттардың және протеинінің 23 бөлігі, кальций, фосфор, марганец, темір мыстың 12 бөлігіне жуық және мырыштың 13 бөлігін жоғалтады.
Мал азықтандыруда қолданылатын азықтар мен азықтық қосындылар жалпы қоректілік, сапа-құнарлылық және диеталық-жұғымдылық қаситеттері бойынша жітеліп, топтастырылады да, жекелеген топтарға бөлінеді, яғни классификацияланады. Мал азығын жіктеуді жоғарыда келтірілген барлық көрсеткіш-қасиеттерін нысандап, жан-жақты сипаттау мәліметтері тұрғысынан қарастыру қажет.
Азықтарды жіктеу
Мал азығын шығу тегі мен түрі, физикалық жағдайы, фзиологиялық герілімдігі, қоректік заттарының шоғырлануы мен арақатынасы секілді мал түлігіне қоректілік құнарлылығы мен жұғымдылығын айғақтайтын қасиеттеріне қарай топтастырып, жіктейді.
Шығу тегі бойынша келесі бес топқа бөлінеді:
1. Өсімдік тектес жемшөп;
2. Жануар тектес азық;
3. Синтетикалық қосындылар (химиялық және микробиологиялық түзу өнімдері);
4. Минералдық қосындылар;
5. Биологиялы әсерлі заттар (витаминдер, премикстер).
Өсімдік тектес азықтар. Өсімдік тектес азықтар физикалық жағдайы мен құрамында қоректік заттар шоғырлану дәрежесіне сәйкес аумақты және құнарлы топқа бөлінеді. Аумақты азықтарға 1 кг құрғақ затында 0,5 кг - нан төмен қорытылатын қоректік заттар шоғырланған, құрамында ылғалдылығы немесе клетчаткасы мол азықтар жатады. 1кг құрғақ затының қуаттылығы 0,65 азық өлшемімен, яғни, 7,1 мДЖ-ден аспайды. Соған қарамастан олар шаруашылық азық қорының негізін құрастырады. Өйткені бұл топқа барлық көк ірі және шырынды жемшөп кіреді.
Ірі азық құрғақ затында 19 пайыздан астам клетчатка болады. Оларға барлық пішен түрлері: сабан, қырман қалдықтары жатады. Қырман қалдықтарында қорытылмайтын заттар көп болғандықтан, малға берер алдында арнайы дайындықтан өтеді.
Ылғалды (шырынды) азық құрамында 40 пайыздан астам ылғал болады. Шырынды азықтарда бұл ылғал негізінен протоплазма және өсімдік сөлі құрамында химиялық байланыста болады. Оларға көк балауса шөп, тамыр- түйнек жемістілер, сүрлем, пішендеме, химилық жолмен сақталған көк азықтар кіреді.
Сулы азықтарға азықтарға техникалық өндіріс, атап айтқанда, крахмал, спирт және қант өндірісінің қалдықтары жатады.
Химиялық құрамы бойынша құнарлы азықтағы көмірсутек немесе энергетикалық (астық тұқымдастар дәні) және протеиндік (бұршақ тұқымдастар дәні, май өндірісінің қалдықтары) топқа бөлінеді.
Протеиндік құнарлы азықтарға жануар тектес азықтарды ет, ет-сүйек, балық ұны және заводтарда түрлі азықтар қосындысынан құрастырылған құрама жемді де жатқызуға болады.
Толық рационды құрама жемдер жан-жақты толықтырылған, мал мен құстың қоректік мұқтаждығын толығымен қамтамасыз ететін түрде шығарылады.
Құнарлы құрама жемдер тек қана түрлі дәндер, минералды заттардан құрастырылады. Олар жеке берілмей, малдың негізгі азықтарын толықтыратын қосымша азық ретінде қолданылады. Сондықтан оларды рациондағы негізгі азықтардың қоректілігін жоғарылату үшін пайдаланады.
Ақзатты - витаминді - минералды қосындылар азотты, витаминді, минералды заттары мол арнайы дайындалған біркелкі қосындылар. Құрама жемге немесе азықтарға қосып беріледі.
Премикстер - заводтарда витаминдер, микроэлементтер және басқа да биологиялық әсерлі заттардан (антибиотик, ферменттер, гармондар) жасалатын арнайы қосындылар. Жем салмағына 0,5-1,0 пайыз көлемінде қосылады.
Сонымен қатар өндірісте мал азығы ретінде қолдану үшін арнайы протеиндік(карбамид) және амин қышқылдарының (азықтық ашытқы, синтетикалық және микробтық препараттар т.б.) минералдық ас тұзы, (фосфаттар т.б.) қосындылар шығарылады.
Жанур тектес азықтарды 3 топқа бөлуге болады 1.Сүт және сүт өнімдері 2.ет өндірісінің қалдықтары 3. Балық зауытының қалдықтары.
Шаруашылықта малға азық берер алдында оның сапасын анықтайды. Шаруашылық жағдайында мал азығының сапасын бағалау үшін қарапайым, органолептикалық тәсілдерді қолданады. Ол әдіс арқылы азықтың түр-түсін, иісі, түрін, дұрыс сақталуын анықтайды. Өсімдік түріне байланысты анықтау әдістерін қолданады.
Бұл азықтар және азықтық қосындылармен қоса ма азықтандыруда олардың қосындысынан құрастырылатын құрама жем мен тағамдық қалдықтар қолданылады. Биохимиялық тұрғыдан азықтық қосындыларды жіктеуде олардың басым көпшілігі қарапайым қосындыларды игеріп қоректенетін автотрофты болып келгенмен, мал қорегінде дайын органикалық қосындылармен қоректенетін гетеротрофты организмдер де пайдаланылатын ескеру қажет.
Азық құрамына, оның қоректілігіне әсер етуші факторлар. Азықтық дақылдар селекциясы мен оларды ӛсіру аймағының азықтық құрамы мен қоректілігіне тигізетін әсері. Азық ӛндіру ісін химияландыру, агротехникалау, азық дайындау технологиясы азық құрамы мен қоректілігіне тигізетін әсері. Негізгі азық топтары, оларды топтастыру. Азық сапасын шаруашылық және зоотехникалық тұрғыда бағалау әдістері.
Көк азық
Химиялық құрамы, оның қоректілігі мен диетикалық қасиеті және мемлекеттік стандарт талабы. Малға үзбей балауса беру үшін қолданылатын дақылдар. Табиғи көк шөп және мәдени жайылымдардың қоректілігі. Көк шөп конвейірін ұтымды пайдалану жолдары.Мал түрлері мен топтары үшін көк шөпті азықтандырар алдында даярлау, оның азықтандыру мөлшері.
Көк азық - мал азығына жұмсалатын табиғи және екпе шөп, азықтық дақылдар балаусасы. ЬІлғалдылығы мол болғандықтан 1 кг-ның жалпы қоректілігі 0,18-0,2 азық өлшемінен артпағанымен, құрғақ затында малға жұғымды қоректік, минералды және биологиялық пәрменді қосындылар жеңіл қорытылып, жылдам сіңірілетін түрде шоғырланған. Көк азық құрғақ затының қоректілігі құнарлы азықтікі шамалас болса, биологиялық құндылығы, құнарлылығы жағынан олардікінен асып түседі. Көк азықмалға жайып жегізіп, немесе қорада тұрғандарына шауып, турап үлестіреді. Ең арзан жемшөп көзі болғандыктан, көк азықпен мал басын жыл бойында мүмкіндігінше ұзак мерзім қамтамасыз етіп, өзіндік құны арзан сапалы мал өнімін мол өндіруге күш жұмсайды. Көк азықпен мал басын қамтамасыз ету мерзімін ұзарту үшін ерте көктемде малды күздік дақылдар көгіне жайып, содан кейін жетілген көп жылдық бүршақ тұқымдастар көгіне шығарып, жаздың жартысы ауа азықтыққа себілген астықтұқымдастар көгін шауып беріп, күзде қайта көктеген бұршақ тұқымдастар көгін, тамыртүйнек жемістілер пәлегін, бақшалық дақылдарды жұмсап жасыл (көк) конвейер ұйымдастырады.[[][1]]
Сүрлем және пішендеме
Азық сүрлеудің ғылыми негізгі. Жоғары сапалы сүрлем дайындауға қажет жағдайлар. Сүрлемді азық ылғалдылығын азайту арқылы дайындау. Азықты химиялық жолмен консервілеу. Сүрлемнің қоректілігі мен сапасына қарай Мемлекеттік стандарт қоятын талаптар, сақтау әдістерінің пішендеме сапасы мен қоректілігіне тигізетін әсері. Сүрлем пайдалану жолдары. Пішендеме дайындаудың ғылыми негізі. Әртүрлі азықтық дақылдардан дайындалған пішендеменің қоректілігі мен құрамы. Мал азықтандыруда пішендемені ұтымды пайдалану жолдары. Пішендеменің сапасы мен қоректілігіне Мемлекеттік стандарт қоятын талабы, сақтау әдістерінің пішендеме сапасы мен қоректілігіне тигізетін әсері. Сүрлем мен пішендемені бағалау тәсілдері. Малға беру мөлшері.
Сүрлем - ауа жібермей консервілеу арқылы дайындалатын, ұзақ уақыт сақтау үшін ашытылған шырынды жемшөп. Сүрлемге салынатын балауса түріне қарай жүгері, күнбағыс, сұлы, сиыржоңышқа cүрлемі деп бөлінеді. Құрамында каротин, С дәрумені, аздаған мөлшерде суда еритін қант, органикалық - сүт (2%-ға дейін) және сірке (0,6%-ға дейін) қышқылдары, кейбір түрлерінде пропион, валериан, т.б. қышқылдары кездеседі. Сүрлемді дайындау және сақтау технологиясы бұзылған жағдайда май қышқылы пайда болады. Сүрлемнің құрамында қышқылдардың болуы малдың ас қорыту органдарының қызметін жақсартады, ішек-қарын сөлі көбірек бөлінеді, азық жақсы қорытылады. Сүрлемде пішенге қарағанда қоректік заттар өте көп, каротин толық сақталады. Оның құнарлылығы өсімдіктің түріне, жинау мерзіміне, оны дайындау және сақтау әдістеріне байланысты. Өнімділігі жоғары сүрлем алу үшін жүгері дәнінің балауыздана-сүттеніп піскен кезінде, күнбағысты гүлдей бастағанда, сиыржоңышқа-сұлы және бұршақ-сұлы қоспаларын бұршақтары пайда болғанда, шабындық шөптерін масақтануы басталғанда, көпжылдық шөптердің көшетінен шөпті масақтана бастағаннан гүлдегенге дейін, бөрібұршақты сүттеніп піскен кезінде жинайды. 100 кг күнбағыс сүрлемінде 16 азықтық өлшем және 1,4 кг қорытылатын протеин, сәйкесінше жүгері сүрлемінде 20 және 1,4 кг; жоңышқа сүрлемінде 18 және 2,9 кг болады. С-нің түсі ашық қоңыр, сарғыш келеді. Қатты күйген сүрлемнің түсі қара қоңыр болады. Ашытылған капустаның, тұздалған көкөністің, бұзылған кезде - бұзылған балықтың, қидың иісі болады. Ылғалдылығы 60% болатын сүрлемнің қышқылдығы (рН) 4,0 - 4,2. С. ауыл шаруашылығы малдарының барлық түріне беріледі. Бордақылайтын және сүтті сиырлардың азық рационының 50%-ын сүрлем құрайды. Сапалы сүрлем әзірлеу үшін балаусаны дер кезінде сүрлем қоймасына жеткізіп, тығыздап салады да, үстін ауа, су өтпейтіндей етіп жабады. сүрлемнің ішкі қабатының температурасы 30 - 35 оС-тан аспау керек.[[][1]]
Пішен
Жоғары сапалы пішен дайындау негізі. Көк шөпті кептіру барысында пішеннің химиялық құрамы мен қоректілігіне биохимиялық үрдістердің тигізетін әсері. Көк шөп пен кептіру технологиясы және пішеннің химиялық құрамы мен қоректілігі. Витаминді пішен және шөп ұның дайындау. Пішен сақтау тәсілдері, оның химиялық құрамы мен қоректілігіне тигізетін әсері. Мемлекеттік стандарт және пішен түрлері, кластары. Пішен сапасы мен қоректілігіне тигізетің әсері. Пішен сапасы мен қоректілігіне тигізетін әсері. Пішен сапасы мен қоректілігіне стандарт бойынша қойылатын талап. Пішен сапасын бағалау тәсілдері. Пішенді малға беру мӛлшері.
Пішен - шабылғаннан кейін ылғалдылығын 15-17 % не бұдан да құрғақ етіп кептірілген шөп.
Пішен - қыста қолда ұстаған малдың негізгі азығы. Қыста малға берілетін барлық жем-шөптің 40-45%-і азық өлшемі және қорытылатын протеиннің 50%-ке жуығы пішен үлесіне келеді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Сапасы мен түрлері
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Пішеннің азықтық сапасы оның ботаникалық құрамына, өсімдіктің өскен жеріне, шөптің шабу, жинау мерзіміне және сақтау жағдайына байланысты. Ботаникалық сапасына қарай мал жейтін шөптер астық тұқымдас, бұршақ тұқымдас өсімдіктер және аралас шөп болып бөлінеді. Бұршақ тұқымдас, мысалы, беде, жоңышқа, екпе сиыржоңышқа т.б. шөптер Пішеннің сапасы өте жоғары. Сапасы бұдан сәл кем пішен - ақбас түйежоңышқа, сарыбас түйежоңышқа, эспарцепт, альпі бедесі, ноғатық, бедебас т.б.; астық тұқымдасынан шалғындық шөп, қой-көде субетеге, бетеге, қарабас шалғын, раиграс, шалғындық атқонақ, қарабидайық, тарғақ шөп, еркекшөп т.б. сапасы ең жоғары аралас шөпті пішен таспажоңышқа, қой желкен, ұсақ өлең, сораңнан т.б. алынады.
Сапасы нашар
Құрамында селдірек, айрауық, аққылтаң т.б. шөп болатын пішеннің азықтық сапасы төмен болады. Өлең, атқұлақ, шайқурай, папоротник, қырықбуын, субетеге т.б. өсімдіктер пішеннің сапасы нашар әрі малға жеуге жарамсыз келеді. Лапыз, мендуана, у балдырған, у қорғасын, сасық қурай, кекіре, сарыбасқурай, қынжыгүл, сүттіген, тамырдәрі т.б. улы келеді, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.