Интеллектуалды желілер пәні бойынша дәрістер
Тақырып 1. Кіріспе, аналогты сигналдың сандық сигналға түрленуі. Синхронды сандық коммутация принципі, коммутация сатылары.
Тақырып №2. Сандық коммутация өрістерінің құрылу принциптері, жіктелуі.
Тақырып №3. Коммутация өрісінің түрлері, құрылымы
Тақырып №4. Шеңберлі коммутация өрісі. Сандық коммутация өрістерінің негізгі ерекшеліктері.
Тақырып 5. Сандық АТС.тың қиылысу түсініктері, аналогты абоненттік қиылысу. BORSCHT функциясы. Сандық АТС.тегі қиылысу түсінігі
Тақырып №6
Сандық абоненттік қиылысу, төртсымды жүйе. Абоненттік қиылысу ISDN 1.1 Cандық абоненттік қиылысу
Тақырып №7. Сандық АТС.ң желілік қиылысуы.
Тақырып №8. Сандық АТС концентраторы, құрылу принципі.
Қолданылу ерекшеліктері
Тақырып №9 DX 220, жүйенің құрылу ерекшеліктері. Техникалық мүмкіндіктері.
Тақырып №10.11. DX 200 кіріс, шығыс және ішкістанцияаралық жалғастыруды орнату алгоритмі.
Тақырып №12.14. S . 12 жүйесінің техникалық сипаттамасы. Негізгі модулдерінің қызметі, S .12 кіріс, шығыс және ішкістанцияаралық жалғастыруды орнату алгоритмі. Алкатель.1000 . S 12 коммутация жүйесі
Лекция №15.17. S .12 сандық коммутация өрісінің құрылуы. S.12, элементті базасы, сандық коммутатор. АХЕ .10 . көп функционалды коммутациялық жүйе болып табылады
Тақырып №18.19. АХЕ 10 жүйесінің техникалық сипаттамасы. АХЕ . 10 сандық коммутациялық жүйе.
Тақырып № 20.21. 5ESS электронды сандық коммутация жүйесі
Тақырып №25.26. DRX . 4 жүйесі.
Лекция №26.28. Сандық АТС .дің сигнализациясы. ОКС қызметі, ерекшелігі.
Тақырып №2. Сандық коммутация өрістерінің құрылу принциптері, жіктелуі.
Тақырып №3. Коммутация өрісінің түрлері, құрылымы
Тақырып №4. Шеңберлі коммутация өрісі. Сандық коммутация өрістерінің негізгі ерекшеліктері.
Тақырып 5. Сандық АТС.тың қиылысу түсініктері, аналогты абоненттік қиылысу. BORSCHT функциясы. Сандық АТС.тегі қиылысу түсінігі
Тақырып №6
Сандық абоненттік қиылысу, төртсымды жүйе. Абоненттік қиылысу ISDN 1.1 Cандық абоненттік қиылысу
Тақырып №7. Сандық АТС.ң желілік қиылысуы.
Тақырып №8. Сандық АТС концентраторы, құрылу принципі.
Қолданылу ерекшеліктері
Тақырып №9 DX 220, жүйенің құрылу ерекшеліктері. Техникалық мүмкіндіктері.
Тақырып №10.11. DX 200 кіріс, шығыс және ішкістанцияаралық жалғастыруды орнату алгоритмі.
Тақырып №12.14. S . 12 жүйесінің техникалық сипаттамасы. Негізгі модулдерінің қызметі, S .12 кіріс, шығыс және ішкістанцияаралық жалғастыруды орнату алгоритмі. Алкатель.1000 . S 12 коммутация жүйесі
Лекция №15.17. S .12 сандық коммутация өрісінің құрылуы. S.12, элементті базасы, сандық коммутатор. АХЕ .10 . көп функционалды коммутациялық жүйе болып табылады
Тақырып №18.19. АХЕ 10 жүйесінің техникалық сипаттамасы. АХЕ . 10 сандық коммутациялық жүйе.
Тақырып № 20.21. 5ESS электронды сандық коммутация жүйесі
Тақырып №25.26. DRX . 4 жүйесі.
Лекция №26.28. Сандық АТС .дің сигнализациясы. ОКС қызметі, ерекшелігі.
Сандық коммутация функциясын іске асыратын коммутациялық жүйе сандық коммутация жүйесі (СКЖ) деп аталады.
Сандық коммутациялық жүйеде коммутация функциясын сандық коммутациялық өрістер орындайды. Коммутациялық жүйедегі барлық принциптерді басқаруды басқарушы кешен атқарады.
Сандық коммутация өрісі (СКӨ) звенолық қағида бойынша құрастырылады. Сандық коммутация өрісінің звеносын сандық сигнал координатасын түрлендіретін бір және сол функцияны іске асыратын сатылар тобын (S-,T немесе S-,T) деп атайды. Звено санына байланысты сандық коммутация өрісі екі, үш және көп звенолы болып бөлiнедi.
Егер, кез- келген қосылыс бiрдей звено санымен орнатылса, онда сандық коммутация өрісі (СКӨ) біртекті деп аталады. Қазiргi кезде СКЖ -iнде көбiне бiртектi коммутация өрісі қолданылады.
Көпзвенолы сандық коммутация өрісі құрылысының негізгі ерекшеліктерін атап өтелік.
1. Сандық коммутация өрісі нақты модулдер сандарын қолданумен құралады. Модулдік әртүрлi блоктардың қысқартылу есебінен өндірістің технологиялығын, пайдаланудың қарапайымдылығын және қолайлығын, сыйымдылықтың өзгеруіне байланысты жүйенің жеңiл қолданылуын қамтамасыз етеді. Сонымен қатар коммутация өрісінің модулдік құрылуының көмегімен бағдарламаны қамтамасыз ету және жүйені басқару жеңiлдетiледi. Бұл жүйені өндіру, жөндеу, пайдалану кезінде өте маңызды.
2. Сандық коммутация өрісі симметриялық құрылымға ие. Симметриялық құрылым дегеніміз - 1 және N, 2 және N-1, 3 және N-2 буындары коммутация блоктар саны түрі бойынша біртекті болып келетін құрылымды айтамыз. Осындай коммутация өрісінің желiсi, екi бөлікке бөлетін ортанғы сызықпен салыстырғанда, симметриялы болып келеді. Осы симметриялы сандық коммутация өрісін бір типті модулде құрауға ыңғайлы, сондықтан симметриялы және модулді қасиеттер өзара толықтырғыш болып келеді.
3. Сандық коммутация өрісі әрқашан қайталанғыш (дублирования) болып келеді. Ол коммутациялық өрісте жалпы барлық жүйенің функционалды болу салдарынан критикалық істен шығуына байланысты болады. Сонымен қатар коммутация өрісінің екі бөлігі де (көбінесе оны жазықтық деп атайды) синхронды үйлесімді жұмыс істейді және бірдей iс-әрекеттерді орындайды. Бірақ ақпаратты нақты жіберу үшін оның ішінде активті саналатын біреуі қолданылады. Екінші бөлігі “ резервте” болады және де істен шығу немесе бұзылған жағдайда автоматты түрде қосылады.
Сандық коммутациялық жүйеде коммутация функциясын сандық коммутациялық өрістер орындайды. Коммутациялық жүйедегі барлық принциптерді басқаруды басқарушы кешен атқарады.
Сандық коммутация өрісі (СКӨ) звенолық қағида бойынша құрастырылады. Сандық коммутация өрісінің звеносын сандық сигнал координатасын түрлендіретін бір және сол функцияны іске асыратын сатылар тобын (S-,T немесе S-,T) деп атайды. Звено санына байланысты сандық коммутация өрісі екі, үш және көп звенолы болып бөлiнедi.
Егер, кез- келген қосылыс бiрдей звено санымен орнатылса, онда сандық коммутация өрісі (СКӨ) біртекті деп аталады. Қазiргi кезде СКЖ -iнде көбiне бiртектi коммутация өрісі қолданылады.
Көпзвенолы сандық коммутация өрісі құрылысының негізгі ерекшеліктерін атап өтелік.
1. Сандық коммутация өрісі нақты модулдер сандарын қолданумен құралады. Модулдік әртүрлi блоктардың қысқартылу есебінен өндірістің технологиялығын, пайдаланудың қарапайымдылығын және қолайлығын, сыйымдылықтың өзгеруіне байланысты жүйенің жеңiл қолданылуын қамтамасыз етеді. Сонымен қатар коммутация өрісінің модулдік құрылуының көмегімен бағдарламаны қамтамасыз ету және жүйені басқару жеңiлдетiледi. Бұл жүйені өндіру, жөндеу, пайдалану кезінде өте маңызды.
2. Сандық коммутация өрісі симметриялық құрылымға ие. Симметриялық құрылым дегеніміз - 1 және N, 2 және N-1, 3 және N-2 буындары коммутация блоктар саны түрі бойынша біртекті болып келетін құрылымды айтамыз. Осындай коммутация өрісінің желiсi, екi бөлікке бөлетін ортанғы сызықпен салыстырғанда, симметриялы болып келеді. Осы симметриялы сандық коммутация өрісін бір типті модулде құрауға ыңғайлы, сондықтан симметриялы және модулді қасиеттер өзара толықтырғыш болып келеді.
3. Сандық коммутация өрісі әрқашан қайталанғыш (дублирования) болып келеді. Ол коммутациялық өрісте жалпы барлық жүйенің функционалды болу салдарынан критикалық істен шығуына байланысты болады. Сонымен қатар коммутация өрісінің екі бөлігі де (көбінесе оны жазықтық деп атайды) синхронды үйлесімді жұмыс істейді және бірдей iс-әрекеттерді орындайды. Бірақ ақпаратты нақты жіберу үшін оның ішінде активті саналатын біреуі қолданылады. Екінші бөлігі “ резервте” болады және де істен шығу немесе бұзылған жағдайда автоматты түрде қосылады.
Пән: Автоматтандыру, Техника
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 85 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 85 бет
Таңдаулыға:
ҚЫСҚАРТЫЛҒАН СӨЗДЕР ТІЗІМІ:
АТС – автоматты телефон станциясы;
АМТС – автоматты қалааралық телефон станциясы;
ACE – қосымша басқару элементі;
ASM- аналогты абонент модулi;
АТЖ – ауылдық телефон желісі;
АИ – абоненттік іздеу сатысы;
АТСКУ- автоматты телефон станциясы координатты жетілдірілген;
АЛ – абоненттік линия
АМ – қолданбалы модуль
АР - администрациялық модуль процессоры
АРТ - АХЕ -10 станцияның коммутациялық жүйесі
ЕМ – кеңейтілген модуль
ГИ – топтық іздеу сатысы
ДУ- қосымша қызмет көрсету
Дш – дешифратор DTM- сандық жол модулi;
DTUB- В-түрiндегi сандық жол қондырғы платасы;
DIAM- интегралдi автоматты жауапбергiш динамикалық модулi;
DСM- сандық конференц байланыс модулi;
ЕАСС – біртекті автоматтандырылған байланыс жүйесі;
ECM- жаңғырықтан қорғағыш модулi;
ISM- интеграция қызметiндегi сандық торап
IPTM- интегралдi коммутация пакетiндегi жол модулi;
IRIM- интегралдi коммутация пакетiндегi интерфейс модулi;
HCCM- жоғарғы өндiргiштiң ортақ канал модулi;
SCM- қызмет комплектiлер модулi;
ҚТЖ- қалалық телефон желісі.
ПСК - подстанция
TTM- жолды тесттiлеу модулi;
OIM- оператордың интерфейс модулi;
CTM- тон және тактілі сигнал модулi;
P& L- периферия және жүктеме модулi;
РАТС – аудандастырылған автоматты телефон станциясы
MIM- жылжымалы байланыстың өзара қатынас модулi.
УАК- автоматты коммутация торабы;
УВС – кіріс байланыс торабы;
УИС – шығыс байланыс торабы;
ACE – Auxiliary Control Element, басқару қондырғысы
APZ- АХЕ -10 станциясының басқару жүйесі
DTC - Digital Trunk Controller
ICMP - INS және ССS пайдалану процессоры
IN - Intelligent Network
IOP- еңгізу- шығару процессоры
ISDN - Integrated Service Digital Network).
LICH- жеке желілік интерфейс
MAS - қызмет көрсету жүйесі
MAU- техникалық қызмет көрсету торабы
MS – негізгі жады
MXC - Module Exchange Controller
ШК – шнурлы комплект;
NT1- желілік терминал
OMP - пайдалану процессоры және адам-машина процессоры
PSTN - Public Switched Telephone Network).
RE- регистр
RP – процессор
RPH- аймақтық процессор бақылаушысы
SMPU - коммутациялық модуль процессор блогы
SP - сигналдық процессор
ЗУ – еске сақтау қондырғысы
ЗЭ – еске сақтау элементі
TCE – Terminal Control Element
TSI- уақыттық интервалдармен ауысу блогы
TSW – уақыттық коммутатор
ОВ – шақыруды анықтағыш
ОЗУ – оперативті еске сақтау құрылғысы
ОШС – жалпы байланыс шинасы
ПЗУ – тұрақты еске сақтау құрылғысы
ПО – бағдарламамен қамтамасыз ету
ПУ – перифериялық құрылғы
РHABA – хаттама анализаторы
РА – адрес регистрі
РОН – жалпы қолдану регистрі
САДМП - администрациялық бағдарлама жүйесі
СИ – жүйелік интерфейс
СК – станциялық комплектілер
СЛ – жалғағыш линиялар
Спр – сигналды процессор
УК – коммутация торабы
УУ – басқару құрылғысы
ЦКП – сандық коммутациялық өріс
Цпр – орталық процессор
ЦУУ – орталық басқару құрылғысы
ЭВМ – электронды есептеу машинасы
ЭУМ – электронды басқару машинасы
ЭУС – электронды басқару жүйесі.
Тақырып 1. Кіріспе, аналогты сигналдың сандық сигналға түрленуі. Синхронды
сандық коммутация принципі, коммутация сатылары.
1.1. Импульсті-кодты модуляция
Үздіксіз аналогты сигналдың сандық сигналға түрленуін импульсті-кодты
модуляция деп атайды.
Аналогты сигнал сандық сигналға түрлену үшін үш операция орындалады:
дисскреттеу, кванттау және кодтау.
Үздіксіз сигналдар деңгей және уақыт арқылы дискреттеледі.
Санаулы мәндері арқылы үздіксіз сигналды көрсететін уақыт интервалын
Тд дискреттеу интервалы, ал оған кері шаманы 1t = fд дискреттеу жиілігі
деп атайды (сурет 1.1 ).
Үздіксіз сигналды амплитуда арқылы дискреттегенде, сигналдың
белгілі бір таңдалған амплитудалық шамасы беріледі, олардың бір-бірінен
айырмашылығы деңгей бойынша кванттау қадамында. Сигналды сандық түрде беру
үшін әрбір кванттау деңгейіне нөмір беріледі, оның мәні ондық жүйеден
екілік жүйеге түрленеді.
Сурет 1.1. Дискретті сигнал а) уақыт бойынша, б) деңгей бойынша.
Осы түрлендірулердің арқасында ИКМ сигналдары алынады, яғни ИКМ
аппаратурасында екілік код сөзі қолданылады. Әрбір код сөзі сигналдың
квантталу деңгейіне сәйкес келеді. МККТТ ұсынысы бойынша квантталу деңгейі
– 256, код сөзінің ұзындығы – 8 екілік символ (бит) қабылданған. Екілік
код сөзінде екі код кеңінен қолданылады: натуралды және
симметриялы.Натуралды екілік код оң бүтін сандарды көрсетеді, яғни сигнал
амлаитудасының өсуі бойынша. Ал симметриялы екілік код 1 немесе 0 жоғарғы
разрядта қолданылатын импульстің таңбасын анықтайды (1-оң таңбалы, 0- теріс
таңбалы). Код тобындағы жоғарғы разрядтан кейінгі сандар кванттау қадамының
деңгей нөмірінің оң немесе теріс екенін анықтайды.
Сурет 1.2. а) кванттау б) сандық сигнал
2. Бақылау сұрақтары
1. ИКМ қалай пайда болады?
2. ИКМ сигналын алу үшін орындалатын операциялар түрлері?
3. Код сөзінің ұзындығы қанша болады?
4. Аналогты сигнал мен дискретті сигналдың айырмашылығы.
5. Дискреттеу жиілігі дегеніміз не?
Тақырып №2. Сандық коммутация өрістерінің құрылу принциптері, жіктелуі.
Сандық коммутация функциясын іске асыратын коммутациялық жүйе
сандық коммутация жүйесі (СКЖ) деп аталады.
Сандық коммутациялық жүйеде коммутация функциясын сандық
коммутациялық өрістер орындайды. Коммутациялық жүйедегі барлық
принциптерді басқаруды басқарушы кешен атқарады.
Сандық коммутация өрісі (СКӨ) звенолық қағида бойынша құрастырылады.
Сандық коммутация өрісінің звеносын сандық сигнал координатасын
түрлендіретін бір және сол функцияны іске асыратын сатылар тобын (S-,T
немесе S-,T) деп атайды. Звено санына байланысты сандық коммутация өрісі
екі, үш және көп звенолы болып бөлiнедi.
Егер, кез- келген қосылыс бiрдей звено санымен орнатылса, онда
сандық коммутация өрісі (СКӨ) біртекті деп аталады. Қазiргi кезде СКЖ -iнде
көбiне бiртектi коммутация өрісі қолданылады.
Көпзвенолы сандық коммутация өрісі құрылысының негізгі ерекшеліктерін
атап өтелік.
1. Сандық коммутация өрісі нақты модулдер сандарын қолданумен
құралады. Модулдік әртүрлi блоктардың қысқартылу есебінен өндірістің
технологиялығын, пайдаланудың қарапайымдылығын және қолайлығын,
сыйымдылықтың өзгеруіне байланысты жүйенің жеңiл қолданылуын қамтамасыз
етеді. Сонымен қатар коммутация өрісінің модулдік құрылуының көмегімен
бағдарламаны қамтамасыз ету және жүйені басқару жеңiлдетiледi. Бұл жүйені
өндіру, жөндеу, пайдалану кезінде өте маңызды.
2. Сандық коммутация өрісі симметриялық құрылымға ие. Симметриялық
құрылым дегеніміз - 1 және N, 2 және N-1, 3 және N-2 буындары коммутация
блоктар саны түрі бойынша біртекті болып келетін құрылымды айтамыз.
Осындай коммутация өрісінің желiсi, екi бөлікке бөлетін ортанғы сызықпен
салыстырғанда, симметриялы болып келеді. Осы симметриялы сандық коммутация
өрісін бір типті модулде құрауға ыңғайлы, сондықтан симметриялы және
модулді қасиеттер өзара толықтырғыш болып келеді.
3. Сандық коммутация өрісі әрқашан қайталанғыш (дублирования) болып
келеді. Ол коммутациялық өрісте жалпы барлық жүйенің функционалды болу
салдарынан критикалық істен шығуына байланысты болады. Сонымен қатар
коммутация өрісінің екі бөлігі де (көбінесе оны жазықтық деп атайды)
синхронды үйлесімді жұмыс істейді және бірдей iс-әрекеттерді орындайды.
Бірақ ақпаратты нақты жіберу үшін оның ішінде активті саналатын біреуі
қолданылады. Екінші бөлігі “ резервте” болады және де істен шығу немесе
бұзылған жағдайда автоматты түрде қосылады.
Сурет 2.1 Сандық коммутация өрісін қайталандыру.
4. Сандық коммутация өрісі, уақытты тығыздалған ИКМ сигналдары
берілетін сандық байланыс желiсi 4 сымды болғандықтан, 4 сымды болып
келеді.
Жалпы алғанда СКЖ жұмысы fi тізбекті операцияларынан тұратын F=(f1
,f2...,fn) өрнегімен анықталатын F жүйелі функциясымен белгіленуі мүмкін.
Қалыптастыру принципінде коммутациялық жүйе жеке функционалды
блоктарға (модулдерге) бөлінеді және де F жүйелік функция осы блоктар
бойынша бірнеше тәсілдермен бөлінуі мүмкін.
1. Бір функцияналды блокта F жүйелік функцияның концентрациясы осы
блокта F функциясын бірнеше рет (m рет) жүзеге асырумен
сипатталады.
2. Егер АТС n бірдей функцияналды блоктардан құралған болса сонымен
қатар әрбір блок бірнеше рет F жүйелік функцияны жүзеге
асырса, онда n бірдей блоктар бойынша F жүйелік функцияны
деконцентрациялау жүзеге асырады. Мұнда АТС-қа түсетін
тапсырыстың қызмет көрсетудің 2 нұсқасы болуы мүмкін:
а) Жүктеменің көзі кездейсоқ функционалды блоктар арасында таратылады-
мұндай қызмет ету жүктемені тарату деген атқа ие болады.
б) Жүктеме көзі топтарға бөлінген және де әрбір топ өзінің
блоктарымен қызмет етiледі (кез-келген бос функцияналды блоктарға қызмет
етуi мүмкін)- мұны жүктеме көзі деп аталады.
3. Егер АТС бірнеше функцияналды блоктардан құралса және де
әрбір блок F жүйелік функцияға кіретін операцияның бір бөлігін ғана
жүзеге асырса, онда барлық жүйелік функияны толық жүзеге асыру үшін, барлық
блоктардың бірге жұмыс істеуі қажет. Мұндай жүйелік функцияны тарату
орталықсыздандырылған АТС-қа ие. Орталықсыздандыру кезінде АТС-қа
тапсырысты қызмет ету пәні функцияны тарату деп аталады.
Жалпы алғанда каналдардың коммутациялау жүйесі өзінде 4 қағидамен
орындалатын дәрежемен сипатталатын, яғни концентрация – концентрациясыз
және орталықтандыру – орталықсыздандырумен сипатталады.
Сурет 2.2. Жүйенің таралу принципі.
2. Бақылау сұрақтары
1. Коммутациялық өріс дегеніміз не?
2. Көпзвенолы сандық коммутацияны құру ерекшеліктері.(модульдік,
симметриялы, қайталағыш)
3. Концентрация, деконцентрация дегеніміз не?
4. Сандық коммутация өрісінің қызметі.
Глоссарий
Қазақша Орысша Ағылшынша
Аналоговый сигнал Analogue Signal
Уақыттық коммутация Временная
коммутация-
Блок Block
Коммутациялық өріс Коммутационное поле
Тақырып №3. Коммутация өрісінің түрлері, құрылымы
Құрылымның модулді және симметриялы болуын ескеру арқылы барлық сандық
синхронды коммутация өрісінің коммутациясы толық функцияналды бес класқа
бөлуге болады. Әрбiр класта базалық құрылымды және сандық топтың
трактілерді алдын- ала мультиплексiрлеу (MUX) және келесі
демультиплексiрлеу (DMUX) қосымша коммутациялық элементтерді қосу арқылы
базалық құрылым астылығын бөліп алуға болады.
1.Базалық құрлымы: Sk-Tr-Sk.
Подструктурасы: MUX- Sk-Tr-Sk- DMUX .
Өрістің ерекшелігі мынада S- сатысының бірінші және соңғы звенода болуында,
өрістің ішінде T және S- сатыларының жылжу реті - еркін, симметрия
ережесін сақтау арқылы.
2. Базалық құрылымы: Tk-Sr-Tk.
Подструктурасы: MUX - Tk-Sr-Tk – DMUX.
Өрістің ерекшелігі мынада Т- сатысының бірінші және соңғы звенода болуында,
өрістің ішінде Т және S- сатыларының жылжу реті –еркін, симметрия ережесін
сақтау арқылы.
3. Базалық құрылымы: ST k-Sr—STk.
Подструктурасы: MUX- ST k-Sr—STk- DMUX.
4. Базалық құрылымы: ST k.
Подструктурасы: MUX- ST k- DMUX.
5. Шеңберлі сандық коммутациялық өрістер.
Шеңберлі коммутациялық өрістер ST- сатыларындай сияқты құралса (шеңберлі
жалғастырғыштар), 4 кластың бір түрі болса да, олардың құрылымдық
ерекшелігі маңызды болғандықтан оларды бөлек класс ретінде қарастырған
дұрыс.
2. 1 Сандық коммутация өрiсiнiң бірінші класы.
Бастапқы этапта сандық коммутациялық жүйенің дамуында ЗУ қымбат
болғандықтан СКӨ негізін кеңістіктiк коммутациялық сатылық буыны
құрастырды. Мынадай АТС-тер Sintel, DEX-T паралелльді коммутациялық әдіс S-
S типті өріс құрылымын пайдаланады. Бірінші кластың сандық өріс
коммутация өрісінің бастапқы және соңғы түйін S- сатысы болатын бүкіл Т-
және S сатыларынан тұратын симметриялықты біріктіреді.
Осы кластың сандық коммутация өрістері шынында да К=1,2 S- каскадты және
де r=1 Т- каскадты, яғни S-Т-S құрылымды болады.
.
1 1
2 2
N N
Сурет 3.1. Бірінші кластық коммутация өрісінің базалық құрылымы
СБЖ ИКМ-30 және 16(16 кеңiстiктi коммутаторды қолданғанда коммутация
өрісі 512 канал интервалын құрайды. Мысалы, бiрiншi желiдегi КИ1-дi
шығыс желiдегi КИ5-пен коммутациялау қажет және де коммутация өрiсiнде
"еркiн жазу- кезектiлiкпен оқу" алгоритмi орындалсын делiк. Онда процессор
блогы бiрiншi этапта КИ5-ке сәйкес жадының бос ұяшығы бар Т- сатысының
элементiн анықтайды. Содан соң:
- КИ1 уақыт интервалымен сәйкес бiрiншi кiрiс желiсiнiң адресi сәйкес
УЗУ1 ұяшығына енгiзiледi;
- КИ5 уақыт интервалымен сәйкес УЗУ2 ұяшығына Т-сатысының екiншi
элементiнiң адресi енгiзiледi;
- сәйкес УЗУ3 ұяшығына төртiншi шығыс желiсiнiң адресi енгiзiледi.
Сонда КИ1-де бiрiншi кiрiс желiсiнің кодтық комбинациясы КИ5-ке сәйкес
жады ұяшығындағы Т-сатысының екiншi элементiне жазылады. КИ5-тiң уақыт
аралығында осы кодтық комбинация жадыдан оқылып төртiншi шығыс желiге
берiледi.
1
1
2
2
N
N
Сурет 3.2 Сандық бiрiншi кластық коммутация өрiсiнiң подструктура (құрылым
асты) құрылымдық схемасы.
"Еркiн жазу- кезектiлiкпен оқу" алгоритмi iшкi блокировканы тудырады.
Себебi бiртектi канал интервалына сәйкес Т- сатысының жады ұяшығын ғана
қолданады. "Еркiн жазу- еркiн оқу" алгоритмiн қолдану үшiн екiншi каскадта
екi басқару қондырғысы керек. Оның бiреуi жазуды басқаруға, екiншiсi -
оқуды басқаруға кк
2.2 Сандық коммутация өрiсiнiң екiншi класы.
Синхронды коммутация өрісі түрiнiң арасында ең көп тарағаны
мультиплексор мен демультиплексорды қолданатын құрылым асты екiншi кластық
коммутация өрiсi. Себебi оның көлемi аз. Базалық құрылымды T-S-T және
құрылым асты MUX-T-S-T-DMUX қысқартылған схемасы 2.5-суретте (а және б)
көрсетiлген. Екінші кластық санды коммутация өрісінің бірнеше вариантын
қарастырайық.
1. MUX-T-DMUX сандық өрісі (құрылым асты мәні үшін r=0)
Сандық коммутация өрісінің бұл түрі аз сыйымдылықты және аз
құндылықты АТС-ты құру үшін қолданылады. Т-сатысының көлемінің максимал
азаюын жапон мамандықтары ұсынды. 2.6- суретте Т-сатысының параметрі 8х8,8
және барлық сегіз кіріс ИКМ желісіндегі код сөздерінің бірмәнді битін
коммутациялайды. Мұндай шешім Т-сатысының барлық сегіз сөз есте сақтау
қондырғысы үшін бір басқару есте сақтау қондырғысын қолдануға мүмкіндік
береді. Бұл схеманың ерекшелігі - кіріс және шығыс стандартты ИКМ желісі
ретінде - бірінші реттік және екінші реттік екі мультиплексорды қолдану
болады.
А)
Сурет 3.3 Екінші кластық сандық коммутация өрісінің құрылымы
2.3 Үшінші кластық сандық коммутация өрісі.
Интегралды схема көмегімен үшінші кластық сандық коммутация өрісі 70-
ші жылдардың соңында шықты. Бұл класқа жататын өрістер әмбебап немесе
жанжақты деп аталады, өйткені барлық диапазонды қамтитын: кіші, орта және
үлкен сыйымдылықты коммутация жүйесін құруды орындай алады. Сондықтан
сыйымдылықты үлкейту ST-S-ST қарапайым құрылымнан (сурет 2.10а) ST-S-S-
ST (сурет 2.10б) және ST-S-S-S-ST күрделі құрылымға өте алатын
кеңістікті коммутация буындарының санын көбейту арқылы орындауға болады.
Өйткені S-сатысының санын көбейту қымбат шешім болып табылады. Көбіне
коммутациялау сатыларын жобалағанда сәйкес блоктар топтастырылады: уақытты
коммутация блогы (БВК) және кеңістікті коммутация блогы (БПК) Сонда
коммутация өрісінің сыйымдылығын үлкейту БПК мен БВК блоктар санын қосу
арқылы орындалады (сурет2.11).
Үшінші кластық коммутация өрісін МТ-2025 (Франция), System X (DDS)
(Ұлыбритания), EWSD (Германия), GDT5 EAX (АҚШ), DTS-11 (Жапония)
жүйелері қолданады. Осы негізгі сандық АТС жүйелері арқылы жергілікті,
қалааралық және транзитті жүйелерді құруға болады.
Коммутация өрісі арқылы байланысты орнату екінші кластық коммутация
өрісі алгоритмі сияқты орындалады. Коммутация процесін орындау үшін мына
келесі операция тізбектілігін аламыз:
Сурет 3.4 Үшінші кластық коммутация өрісінің а) ST-S-ST қарапайым
және б) ST-S-S-S-ST күрделі құрылымы
- сигналдың тізбекті- параллельді түрленуін;
- станцияның тактілі генераторынан алынған сигналға сәйкес
синхронизация сигналын;
- ішкістанциялық өңдеу уақытында анықталған, ішкі каналдан
алынған ақпарат кідіруін;
- кеңістікті коммутатор арқылы кіріс кеңістікті-уақытты коммутация
шығысын шығыс кеңістікті-уақытты коммутация кірісімен
жалғастыруды;
- ішкістанциялық өңдеу кезіндегі уақыт сәтінен, шығыс ИКМ
трактісіндегі сәйкес анықталған КИ уақыт сәтіне ауысуды;
- параллельді кодымен берілген сөзді оқуды тізбекті формаға
түрлендіруді;
- сызықты тракт келісімімен келісілген АТС ішкі тізбектерін (екілік
кодасын НДВ-3 кодасына) кодалауды.
2.4. Төртінші класты сандық коммутация өрісі.
Қазіргі кезде өріс сыйымдылығын ұлғайтуда қарапайым STсатыларын қосу
арқылы 4-ші класты коммутация өрісі кең дамыған. STсатыларының негізін
коммутациялық элемент немесе модуль құрайды. Сандық коммутация өрістің
құрылымы 2.12- суретте көрсетілген.
3.5- сурет. Бір STсаты буынынан тұратын сандық коммутация өрісі
Байланысты орнатудағы коммутациялық схеманың жұмыс принципін
көрсетейік. Бұл үшін STтипті сандық коммутациялық өрістің құрылымдық
схемасын қарастырайық (сурет 2.13)
Кіріс ИКМ желісінен коммутация схемасының кірісіне келіп түскен
сигнал схеманың ішкі шинасында берілу үшін модулдің қабылдау бөлімінде
түрленеді (тізбекті-параллельді түрлену, коданың түрленуі, код сөздерінің
бөлінуі т.с.с.). Әрбір уақыт интервал құрамындағы түрленген сигнал ST
сатысының сөздік ЗУ жады ұяшығына жазылады. Олардың адресі жазудың
басқару модулімен көрсетіледі (схемада ол көрсетілмеген). Ереже бойынша 4
класты сандық коммутация өрісінде тізбектілікті жазу әдісі қолданылады.
Сондықтан жазуды басқару модулі қарапайым есептегішті құрайды. Сонымен,
STсатысындағы сөздік ЗУ жады ұяшығында барлық кіріс ИКМ желісінде бір
цикл қабылдаған барлық ақпараттар жазылады.
Барлық шығыс ИКМ желісіндегі әрбір уақыт интервалы үшін басқарушы ЗУ
жеке ұяшықтар болады. Онда коммутация схемасының басқару қондырғысынан
түсетін ақпарат жазылады. Басқа блоктардан түскен бұйрық бойынша (шақырушы
және шақырылған абоненттердің нөмірін анализдегеннен соң) БҚ беру және
қабылдаудағы коммутацияланатын уақыт интервалын анықтайды. Содан соң УЗУ
ұяшығына жазуды анықтау туралы мәлімет КИ беру мен қабылдау қажеттілігіне
сәйкес коммутациялану үшін таңдалган нөмір (яғни берілген кіріс ИКМ
желісінің код сөзі жазылған сөздік ЗУ үяшығының адресі) беріледі.
Басқарушы есте сақтау қондырғысының жады ұяшық құрамы тізбектелініп
оқылады. Әрбір шығыс ИКМ желісіне ақпаратты оқып беру нақты анықталған
уақыт аралығында беріледі. Сол уақыт аралығында УЗУ құрамындағылар
қабылдаудағы қандай уақыт каналындағы ақпарат берудегі уақыт интервалына
Сурет 3.6. ST түріндегі сандық коммутация өрісі
ауысатынын анықтайды. Сөз УЗУ-дан оқылған қабылдау уақыттық
интервалындағы тізбектелген код сөзі беру модуліне беріледі. Онда
тізбектелген формасы параллелдіге түрленіп берудегі таңдалған уақыт
интервалында орналасады. Бұл процесс БҚ УЗУ-на жаңа жалғастыруды орнату
туралы мәліметті жазғанға дейін қайталанады.
Қабылдау модулі, сөз ЗУ мен беру моділінде жазу мен оқу кезінде
блокировка болмаған жағдайда, код сөзін жазу мен оқу уақыты таңдалады.
3.Бақылау сұрақтары.
3.1Синхронды коммутация өрісінің түрлері.
3.2 Бірінші коммутациялық өріс құрылымы, оның ерекшелігі.
3.3 Екінші коммутациялық өріс құрылымы, оның ерекшелігі.
3.4 Шеңберлі коммутациялық өріс құрылымы, оның ерекшелігі.
3.5 ST түріндегі сандық коммутация өрісі.
4. Глоссарий
Қазақша Орысша Ағылшынша
Синхронды беру Синхронная передача - Synchronous
Transmission
Сөздік еске сақтау РЗУ-речевое
құрылғысы запоминающее устройство
Басқарушы еске сақтау УЗУ-управляющее
құрылғысы запоминающее устройство
Синхрондау Синхронизация
Тақырып №4. Шеңберлі коммутация өрісі. Сандық коммутация өрістерінің
негізгі ерекшеліктері.
Шеңберлі сандық коммутация өрісі көп қолданыла бермейді. Алғашқы кезде
мұндай сандық коммутация өрісі бар АТС ITT 1240 (АҚШ) жүйесі құрылды,
содан соң Alcatel фирмасы осы технологияның негізінде S-12 Алкатель1000
станциясын өндірді. Сондықтан шеңберлі коммутация өрісінің құрылымын осы
станциялардың мысалымен қарастырамыз.
ITT 1240 жүйесінің көп буынды коммутация өрісінің құрылымы
4.1 суретте көрсетілген. Өрістің әрбір буыны шеңберлі сандық коммутация
элементін -СКЭ құрайды. Сандық коммутация өрісі қосылу блогынан -ҚБ және
топтық коммутация блогынан - ТКБ тұрады.
Бір ҚБ екі СКЭ-нен тұрады. ҚБ саны және СКЭ сатылары (үштен көп емес)
СМ-соңғы модулдің қосылуына байланысты. Жазықтық саны (төрттен көп емес) СМ
құрған орташа жүктемеге және барілген қызмет етудің сапасына байланысты.
Барлық СМ- соңғы модул ҚБ- қосылу блогына өздерінің басқару
қондырғысының соңғы интерфейстері арқылы жалғасады. Әрбір СМ бірінші
коммутация сатысын құрайтын екі ҚБ СКЭ трактісімен байланысады, яғни СМ
шығысында 60 қосалқы ИКМ канал интервалы болады.
СКЭ-нің 12 порты СМ-ге, 4 порты ТКБ-на жалғасады. Әрбір СКЭ ИКМ жұп
желісімен (беру және қабылдау желілері) ТКБ-ның әрбір жазықтығымен
жалғасады. Сандық коммутация өрісінің max сиымдылығында 512 ҚБ және үш
буынды коммутациялы 4 жазықтыққа ие болады.
Сурет. 4.1 ITT 1240 жүйесінің шеңберлі коммутация өрісі
Сурет 4.2 Жалғастырғыш жолдарды орнату.
1. Сөйлесу ақпаратымен бірге уақыттық каналдық интервалдардың ішінде
сандық коммутация өрісінде басқару ақпараты тасымалданады.
2. Сандық коммутация өрісінің негізінде стандартталған ЦКЭ жатыр
(шеңберлі коммутациялау сұлбасы). Шеңбер ішінде ақпараттық беру жолдарын
үлкейту арқылы сандық коммутация өрісінің сыйымдылығы өспейді, ол ЦКЭ-і
көп түйінді қосу арқылы өсіреді. Бұл жағдайда сандық коммутация өрісінің
жұмыстық тактілі жиілігі ЦКЭ-нің тактілі жиілігіне тең.
3. ІТТ-1240 жүйесінің сандық коммутация өрісі арқылы жалғастыруды
орындау бойынша ұйымдастырылған. СМ-да терминалдарды қосу орнына тәуелді
жалғастыру жолы өрістің түйіндердің әртүрлі сандары арқылы орындалады
(терминалдарды қосу орнына тәуелді емес барлық өрістер арқылы жалғастыру
жолы орындалмай, басқа типті өрістерде орындалмайды.)
3.Бақылау сұрақтары.
3.1 Шеңберлі коммутациялық өріс құрылымы, оның ерекшелігі.
3.2 Шеңберлі коммутациялық өрістер қай станцияларда қолданылады?
3.3 СМ, СКЭ, ТКБ туралы түсінік.
3.4 Шеңберлі коммутациялық өріс құрылымы, оның ерекшелігі.
3.5 ST түріндегі сандық коммутация өрісі.
4. Глоссарий
Қазақша Орысша Ағылшынша
СМ- соңғы модуль Последний модуль
СКЭ- сандық коммутация Цифровой коммутацион
элементі ный элемент
Городская АТС
Синхрондау Синхронизация
Тақырып 5. Сандық АТС-тың қиылысу түсініктері, аналогты абоненттік қиылысу.
BORSCHT функциясы. Сандық АТС-тегі қиылысу түсінігі
Сандық АТС-тердің жұмысы әртүрлі телекоммуникациялық жабдықтар
қоршаған ортада орындалады: басқада АТС-тер (сандық және аналогты),әртүрлі
абоненттік құрылғылар, беру жүйелері. Барлық құрылғыларды бірдей
функционалдау белгілі бір ережелерді орындағанда жүзеге асырылады. Яғни,
СКЖ беру жүйелерімен сандық абоненттік линияларымен және аналогты
абоненттік линияларымен интерфейсті қамтамасыз ету керек.
Қиылысу дегеніміз ол екі функционалды блоктар арасындағы шекараны айтады.
Қиылысу екі қондырғылар арасында жалғастыру параметрлерін бір рет
анықтауды қамтамасыз етеді.Бұл параметрлер жалғастырғыш тізбектердің
функцияларына және жалпы санына, типіне қатысты, сонымен қатар келесі
типке, формасына және сигналдардың тізбегіне қатынасты болады, олар ос
тізбек бойынша тасымалданады.
Қиылысу екі функционалды блоктар арасындағы байланысын және жалғастыру
тізбегін, формасын, жалпы санын, типін дәл анықтау үшін олардың араларына
қиылысу спецификация мағынасы енгізіледі.
Сандық АТС қиылысуын келесідей бөлуге болады (сурет 3.1):
-аналогты абоненттік қиылысу;
-сандық абоненттік қиылысу;
-абоненттік қиылысу;
-желілік (сандық және аналогты) қиылысу.
Аналогты аб. қиылысу
Сандық аб. қиылысу Желілік
қиылысу
Абоненттік ISDN қиылысуы
Сурет 5.1. Сандық АТС-тың қиылысуы
Кейде техникалық әдебиеттерде МККТТ (МСЭ-Т) белгілеген Q.501.-Q.517
ұсынған қиылысудың класификациясын кездестіруге болады. Осы ұсыныстарға
сәйкес аналогты және сандық жалғастырғыш желілері АТС-ке А,В,С типті
желілік қиылыстар арқылы қосылады.
А қиылысу арқылы ИКМ-30 (2048 Кбитс) аппаратурасымен тығыздалған
сандық трактілерді немесе ИКМ-24 (1544Кбитс) қосады.
В қиылысуы ИКМ-120 (8448Кбитс) аппаратурасымен тығыздалған сандық
трактілерді қосу үшін арналған.
Аналогты екі және төртсымды желілер С қиылысуы арқылы сандық соңғы
АТС станциясына қосылады. Осы желілер үшін аналогты сандық
түрлендіргіштер сандық АТС қондырғысының құрамына кіреді. Аналогты
желілерді қосу үшін (абоненттік немесе өндірістік мекемелердің АТС-терін
қондырғыларға қосу) Z түрдегі (Z1,Z2,Z3) қиылысу қолданылады. Z қиылысу
сипаттамалары белгілі бір дәрежеде желінің ерекшеліктеріне тәуелді болып
келеді.
Сандық желілерін қосу үшін U және Y интерфейстері белгілі болды. U
және Y1 қиылысуы ISDN желілеріне негізгі мүмкіндік болған кезде АЛ қосу
үшін пайдаланады (орыс тілінде аббревиатура ЦСИО-цифровые сети
интегрального обслуживания).
Қиылысу арқылы мүмкіндіктің негізгі құрылымы-В типті екі канал
(информациялық каналдар 2*64кбитс) және D типті бір канал (сигнализация
каналы, 16Кбитс). V2 қиылысу 2048 кбитс жылдамдықта сандық станцияларды
қосу үшін керек. Қиылысу V3 арқылы интегралдық желілерге біріншілік
мүмкіншілік болған кезде сандық қондырғы қосылады. Қиылысу
құрылымы:30В+Д. Мультиплекстік қондырғы сандық АТС-терге V4 қиылысу
арқылы қосылады. ИКМ мультиплексорлары үшін V5 қиылысуы ұсынылады, олар
аналогты мекемелер АТС-терін және шығарылатын (выносной) аналогты
станцияларды қосу үшін пайдаланады.
Қазіргі кезде осы классификация жаңадан қарастырылып, толықтырылған.
Көбінесе көптеген өзгерулер V5 қиылысуға байланысты болады.
2 Аналогты абоненттік қиылысу.
Сандық АТС-терді құрған кезде және оларды ендірген кезде белгілі бір
қайшылықтар пайда болады, яғни сандық АТС-ке аналогты телефондық аппараты
бар (ТА) аналогты абоненттік линияны ендіру. 100 жыл бұрын ойлап табылған
телефондық аппарат аналогты телефондық желілерінде пайдалану үшін
оптимизацияланған еді. Біріншіден, оның құрамына көмір микрофон –қуатты
күшейткіш кіреді. Ішкі байланыс болған кезде сөйлесу трактісіне қосымша
күшейткіштерді қоспай-ақ пайдалануға болады. Екіншіден, керек зуммерлік
және шақырыс сигналдары сөйлесу тізбегі бойынша телефондық станциялардан
түрленусіз беріледі және де қосымша тізбектер бұл жағдайда қажет
етілмейді.Үшіншіден, сөйлесу барысында
Кесте 3.1. BORSCHT функциясының түсініктемесі.
Аббревиатура Функцияның аталуы Функцияға түсініктеме
әріптері
(Battery feed) Көмір микрофонын қоректендіру
В (Запитка микрофонов) үшін абонент желісіне кернеу
Микрофонды қоректендіру беріледі (Uном=60 В, Iном=20
мА)
Сандық АТС қондырғыларын
арнайы қондырғылар көмегімен
О (Overvoltage protection) желіден түсетін 220 (380)
Қауіпті кернеуден қорғау В-тен және абонент желісіне
әсер ететін найзағайдан
қорғау
(Ringing) Шақырылған абонентке 25Гц
R Шақыру сигналын жіберу жиілікті Шақыру сигналын 95
В кернеумен беру
АТС қондырғылары шақырушы
және шақырылған абоненттердің
(Supervision немесе трубканы көтергені мен
S Signalling) қойғандарын бақылау керек,
Бақылау немесе сонымен қатар шақырылған
сигнализация абоненттің нөмірін терілгенін
қамтамасыз ету қажет.
Абонент желісінен түскен
С (Coding) аналогты сигнал сандық
Кодалау сигналға түрлену керек және
керісінше
Аналогты абонент желісі екі
(Hybrid) сымды, ал сандық АТС-та
H Дифференциалды жүйе сигналдарды беру мен
функциясы коммутациялау төрт сымды.
Сондықтан дифференциалды жүйе
қолданылады
Абонент желісі мен телефон
T (Testing) аппараттарын бақылау, сонымен
Бақылау қатар жоғарыда көрсетілген
функцияларды бақылау
аналогты электрлік тербелістер түрленусіз беріледі (тығыздау аппаратурасы
болмаған кезде) бір абоненттің микрофонынан екінші абоненттің телефонына
дейін, осыған байланыст АТС-терде қосымша схемаларды пайдаланбасақ та
болады. Төртіншіден,телефондық аппаратының өзі құрылымы жағынан және
электрлік схемасы бойынша өте қарапайым болып келеді. Сонымен қатар
аналогты телефондық аппаратының сенімділігі өте жоғары. Бесіншіден,
аналогты телефондық аппараттардың бағасы жоғары емес, себебі көп жылдан
бері өндірісте ТА-ры өндіріліп жатыр.
Бақылау сұрақтары:
1. Қиылысу дегеніміз не?
2. Қиылысу түрлері
3. Аналогты қиылысудың қолданылуы.
4. Аналогты қиылысу құрамындағы дифференциалды жүйенің қажеттілігі
5. Абоненттік сигнализация дегеніміз не?
6. BORSCHT мәселелері.
СӨБЖ: BORSCHT мәселелеріне анықтама беру. Ә1 110-115 беттер
Қазақша Орысша Ағылшынша
Аналоговый сигнал Analogue Signal
Уақыттық коммутация Временная
коммутация-
Блок Block
Коммутациялық өріс Коммутационное поле
Тақырып №6
Сандық абоненттік қиылысу, төртсымды жүйе. Абоненттік қиылысу ISDN 1.1
Cандық абоненттік қиылысу
Қазіргі кезде техникалық прогресстің өте тез даму салдарынан
электронды станциялардың түрлері мен көптеген сервистік функциялары бар
және қосымша қызмет ету мүмкінділіктері бар сандық телефон аппараттарының
түрлері де өте көп. Сандық телефон аппаратарын әртүрлі фирмалар
шығарғанымен, олардың құрылымы стандартқа сәйкес. Сонымен қатар әрбір фирма
өздерінің ұсыныстарын қояды. Мысалы: Siemens фирмасы ISDN телефон
функциясын қолданғанымен осы фирманың телефон станциясына (EWSD, Hicom)
қосылуын талап етеді. Осы сияқты сандық телефон аппараттарын шығаратын
Ericsson, Alcatel т.с.с. фирмаларда осы шартты қолданады. Әрбір фирма
өзінің станциясына нақты бір интерфейсті қолданады, яғни өзінің сандық
телефон аппаратына арналған жеке интерфейсті. Сондықтан сандық абоненттік
қиылысу үшін абонент желісінде сандық алмасуды ұйымдастыру үшін жалпы ортақ
принципті айтуға болады Абонент желісінде сандық ақпаратты екіжақты беру
үшін төрт түрлі жүйе қолданылады:
- төртсымды жүйе;
- жиілікпен бөлумен беру бағытындағы екісымды жүйе;
- уақытты бөлумен беру бағытындағы екісымды жүйе;
- адаптивті жаңғырық компенсаторлы екісымды жүйе.
Төртсымды жүйе. Бұл жүйе сандық телефон жүйеснде алғашқы ретте
абоненттерге телефондық емес қызметтерге арналған болатын Оның ерекшелігі
соңғы станциядан қашық орналасқан абоненттік терминалдардың еркін
қосылуында және схеманың қарапайымдылығында. Жүйе өту бөгеулеріне cенімді
және желінің өту өзгерістерінің үлкен диапазонында сигналды регенерациясыз
өткізбейді. Ол кабельдің беру мүмкінділігінің төменгі қолданылуымен
сипатталады. Сандық АТС-тың абонент желісінде жоғарғыжылдамдықты беруді
талап етілмеуін ескерсек, онда жүйені экономды жағынан қажет емес екендігін
байқаймыз. Осының салдарынан бұл жүйе тек мекемелік қолданыста орын алады.
Жиілікпен бөлумен беру бағытындағы екісымды жүйе. Бұл екісымды
екі жолақты байланыс жүйесінің жолағы, бір канал үшін берілетін ақпараттың
жолағынан екі есе кең болады. По сути дела это двухпроводная двухполосная
система связи, в которой необходимо иметь полосу в два раза шире полосы
передаваемой информации для одного канала. Құрылымдық схемасы 3.2- суретте
көрсетілген.
Осы кластық жүйенің құрылымы басқалардан өзгеше, өйткені ол беру
бағыттарының өзара қатынастарын төмендету үшін дифференциалды жүйені
қолданады. Ақпарат бифазалық кодамен беріледі. Бір Х1 бағытында беру
(BiPh1) бір периодсимвол кодамен, ал басқа Х3 бағыттағы беру (BiPh3)
үш периодсимволымен беріледі. Бірақ БИС және СБИС –та сүзгіштердің
қолданылуы күрделі болғандықтан, бұл жүйе кең қолданылмайды.
Уақытты бөлумен беру бағытындағы екісымды жүйе. Бұл жүйеде беру
және қабылдау интервалдары уақыт бойынша бөлінген. Станциядан абонентке
ақпаратты беру кезінде сандық сигнал буферлі қондырғыда жиналады, содан соң
екі есе жылдамдықта есептелінеді. Сондықтан сигналдар пакет түрінде
беріледі. Абонент жағында станциядан берілген сигналдар буферлі есте
сақтау қондырғысында жиналып, содан соң үздіксіз тізбекті сандық сигнал
түрінде есептелінеді.
2-
сымды желі
Сурет 6.1 Жиілікті бөлу бағытындағы беру жүйесінің қысқартылған схемасы
Х1
BiPh1
ДС1 ДС2
BiPh3
Сурет 6.2 Дифференциалды жүйені қолданудағы жиілікті бөлу бағытындағы беру
жүйесі.
Абоненттен станцияға сигнал беру осы сияқты пакет түрінде орын
алмаған уақыт интервалын қолдану арқылы беріледі. Бұл пинг-понг (немесе
кезекпен бағыттарды қосу) әдісі деп аталады.
Кабель бойынша беру жылдамдығы беру көзінен берілетін сигнал
жылдамдығынан екі есе жоғары болғандықтан (станцияның кабель бойынша
берілетін пакетті сигналдары толық фаза бойынша синхрондалған), жақын
соңындағы өту әсерлері болмайды.
Бірақ, пинг-понг әдісінің бір кемшілігі- іс-әрекет зонасы аз (2км-ге
жуық) болады. Сондықтан, үлкен сиымдылықты және үлкен қашықтықты байланысты
ұйымдастыру үшін уақыт бойынша әртүрлі тығыздау әдістерін
қолданады. Егер синфазалық әдісті бір және сол кабель бойынша орындаса,
онда желі ұзақтығын біршамаға ұлғайтуға болады.
Уақытты бөлумен беру бағытындағы екісымды жүйенің негізгі есебі:
беру жылдамдығын таңдау және пакет ұзындығы болып табылады. Беру жылдамдығы
біріншіден беру аралығындағы өткізу қабілеттілігімен шектеледі, ал
екіншіден талап етілген ұйымдастырылатын байланыс қызметтерімен анықталады.
Сандық ТА брінші кезекте телефон байланыс қызметтерін қамтамасыз етеді (64
Кбитс жылдамдықтағы). Бірақ бұл жылдамдық дифференциалды жүйені және сөзді
кодалау кезінде біршамаға төмендеуі мүмкін, сондықтан желі ұзындығы
ұлғаяды.
Адаптивті жаңғырық компенсаторлы екісымды жүйе. Жоғарыда айтылып кеткендей
сандық сигналдардың беру бағытын бөлу үшін дифференциалды жүйе қолданылады.
Бергіштің шығыс кедергісінің желі кедергісімен келісуімен желідегі сигнал
амплитудасы берілген сигналдың амплитудасының жартысына тең болады.
Сондықтан берілетін сигнал желідегі сигнал қосындысынан бергіштің шығыс
сигналының жартысын алу жолымен алынады.
Бірақ дифференциалды жүйе беру және қабылдау трактісін толық
бөле алмайды. Сондықтан жақын соңындағы талап етілген өту өшулерінің
сипаттамасын сақтау үшін, беру трактісінен қабылдау трактісіне
импульстердің өтпеуін бақылайтын ЭХК-жаңғырық компенсаторы қолданылады.
Бұдан басқа анықталған мән жақын соңындағы беру сапасына өту әсерлерін
туғызады, сонымен қатар беру желісіндегі әртүрлі сипаттамаға ие кабель
түрлері мен диаметрлері де жағдайды қиындатады. Абоненттік желідегі кіріс
кедергіні сандық абоненттік желіге компенсациялау үшін дифференциалды
жүйедегі балансты контурға АРУ-ды қосу орындалады. Бұл жағдайда да символ
аралық интерференцияны жою қиынға соғады. Сандық сигналдарды абоненттік
желіде беру үшін барлық қайшылықтарды түдырмас үшін сандық жаңғырық
компенсатормен біріктірілген сандық дифференциалды жүйені қосу ұсынылады.
Бұл жаңғырық сигналдарын 45 дБ өшіреді. Сондықтан оны абонент желісінде
қолдану өте тиімді.
1.2 ISDN абоненттік қиылысы
Сандық абонент желісін қолдану бірінші кезекте сапалы байланысты
алуды қамтамасыз етеді, ұсынылған қызметтердің қолданылу спектрін
кеңейтеді, беру жылдамдығын жоғарылатады. Сандық телефон желісінің дамуы
ISDN (Integrated Services Digital Network) технологиясының дамуына
байланысты. ISDN желісі телефон байланысынан басқа: мәліметтерді беруді,
қашықтықтағы локалды есептеу желілерін (ЛВС), интернетке шығу
мүмкіндіктерін және видеоконференц байланыс трафиктерін беруді қамтамасыз
етеді.
ISDN технологиясы (BRI немесе BA) базалық мүмкінділікті және
(PRI немесе PA) бірінші реттік мүмкінділіктен тұрады. Базалық мүмкінділік
абонентке екі каналды: 64 Кбитс (В типті) беру трафигі үшін және 16
Кбитс (D типті канал) бір сигнализация каналын қарастырады. Бірінші реттік
мүмкінділік абонентке 30 В- ты каналды трафикті 64 Кбитс жылдамдықпен
беруді және бір сигнализация D каналын (64 Кбитс жылдамдықты) беруді
қарастырады.
Сандық АТС-қа абонентті қосу әдетте электрлік екісымды кабельмен
орындалады:
- базалық мүмкінділік үшін Uо типті интерфейс арқылы;
- біріншілік мүмкінділік үшін Uк2 типті интерфейс арқылы.
Ескере кету керек, МСЭ – Т бұл интерфейстердің станртқа сәйкес
келетінін немесе келиейтінін қарастырмады. Uо интерфейсі үшін ISDN-де
қолданылатын желінің физикалық сипаттамалары әр мемлекетте әртүрлі, ал
шығарушы фирма сол сипаттамаларды ескеру қажет болатын. Бірақ олар ешқандай
өзгеріс енгізбеді.
Қазіргі кезде дүние жүзі бойынша желілік кодалау хаттамалары:
2В1Q, 4В3Р және Uр0 қолданылатын үш негізгі U-типті интерфейс
қолданылады. Соның ішінде Еуропада U номиналды кернеуі 90-120 В болатын
2В1Q кеңінен қолданылады. Бұл шешімді еуропадағы барлық мекеме фирмалары
(Siemens, Ericsson, Alcatel, Italtel және т.с.с.) қолдайды.
Сандық АТС жағынан абонент желілері (LT) желі кешендеріне және
(ЕТ) станциялық кешендерге қосылады.
Uк2 интерфейсінің құрылымы да стандартты емес, бірақ ол физикалық
және каналды сипаттамаларға, сонымен қатар (МСЭ - Т ұсынған G.703, G.704.)
стандартты Е1 каналының циклдік құрылымына сәйкес.
Uо и Uк2 интерфейстерінің негізгі айырмашылықтары:
- РRI үшін тек нүкте-нүкте режимін жалғастыру мүмкін. ВRI "нүкте – көп
нүкте" жалғастыру режимін қолдайды;
- РRI интерфейсін қоректендіру жеке канал немесе жеке блоктан
қоректендіріледі;
- РRI физикалық активті деңгейі барлық уақытта тұрақты (барлық уақытта
жұмыс істеп тұрған қондырғы үшін тиімді). Осыған байланысты РRI
интерфейсінде активтендіру немесе активтендіруді алып тастау режимі
болмайды,
- РRI және ВRI интерфейстерінде сигналды алмастыру үшін бөлінген канал
(Д - канал) қолданылады, ол 16-шы ИКМ канал интервалына сәйкес..
U типті интерфейсте кестеде көрсетілген хаттамалар қолданылады.
Еуропада ең көп қолданылатын хаттама E - DSSl (басқаша аталуы - lSDN,
ETSI). Ресей мен Беларуста ұлттық стандартты lSDN желісі ретінде E - DSSl
қолданылады.
Қорытындылай айта кетелік: РRI және ВRI интерфейстері (ВRI
интерфейсі 2 жалғастырғыш желіні, ал РRI интерфейсі - 30 жалғастырғыш
желіні қамтамасыз етеді) Е - DSSl хаттамаларының телефон желісінің жалпы
қолданылуында мекемелік АТС-ға қосылуы кеңінен қолданылады.
Кесте 3.2. lSDN желісінде қолданылатын хаттамалар
Хаттамалар АТС-пен қарым-қатынасы Таралу аймағы
E-DSSl барлығымен Еуропа
CorNet -T Siemens Еуропа
CorNet - N Siemens Еуропа
1TR - 6 BoschTelenorma Германия
TNlR6 -T BoschTelenorma Германия
TNlR6 -N BoschTelenorma Германия
NI - 1, NI - 2 Lucent, NORTEL, Harris Солтүстік Америка
2. Бақылау сұрақтары:
1. Сандық абоненттік қиылысудың қолданылуы.
2. Сандық абоненттік қиылыстар қандай түрлерге бөлінеді?
3. ISDN қиылысы не үшін қолданылады?
4. ISDN бірінші реттік мүмкіндігі
5. ISDNбазалық мүмкіндігі
6. ISDN желісінің протоколдар түрлері.
Глоссарий
Қазақша Орысша Ағылшынша
Аналоговый сигнал Analogue Signal
Детектор Детектор Detector
Децибел Децибел Decibel (dB)
Блок Block
Коммутациялық өріс Коммутационное поле
Тақырып №7. Сандық АТС-ң желілік қиылысуы.
Желі қиылысуы деп абоненттіктен басқа сандық АТС-қа нүктелік
қосылуды айтамыз. Бұл басқа АТС, мүмкінділік желісіндегі келістіру
қондырғылары, мәліметтерді бері немесе басқа да басқарулар болуы мүмкін.
Желілік қиылысулар өте көп болғандықтан, соның ішіндн ең негізгілеріне
тоқтоп өтелік.
СБЖ- сандық беру желісімен қиылысу. Сандық АТС басқа АТС-мен жалғасқанда
немесе сандық беру жүйесінде сандық АТС пен аналогты АТС араласында
жалғастыруды орнатқанда бірінші сандық қиылысу ұйымдастырылады. Бұл
жағдайда трактіде сандық коммутация жүйесінің ең негізгі артықшылығы беру-
коммутация біріктірілген сандық түсінігі орындалады.
Сөздік сигналдың ИКМ сигнал түріндегі түсінігі (жылдамдығы 64
Кбитс, код сөзінде 8бит) сандық коммутация жүйесінде де және сапндық беру
жүйесінде де бірдей. Сандық беру жүйесі мен сандық коммутация жүйесінің
қиылысуында айтарлықтай кедергі (немесе ерекшелік) жоқ сияқты. Шындығында,
айтарлықтай ерекшелік болады: Біріншіден - МККТТ беру жүйесінің
иерархиясына енбейтін (мысалы, ИКМ-15, арнайы СБЖ АЛ) СБЖ телефон желісінде
қолданылуы мүмкін Екіншіден – сандық беру жүйесінің циклдік құрылымы сандық
коммутация жүйесінің ішінде қолданылатын цмклдік құрылымынан өзгеше. Сандық
АТС-ты өңдеп шығарушылар АТС ішінде ИКМ ағындарын уақытты тығыздауда
(екінші реттік мультиплексірлеуді) өздерінің қалауынша алуына болады,
мысалы код сөзінің ұзындығын өзгертуге. Үшіншіден – ИКМ желісінде және АТС
ішінде сөзді кодалау өзгеше орындалады.
Сандық АТС- пен сандық беру жүйесінің қиылысуына екі талап
қойылады: электрлік және логикалық. Циклдік құрылымдардың сәйкестендіру
қажеттілігі СБЖ кірісіндегі циклдің қалыптасуын осы СБЖ қоятын талапқа
сәйкес болуын талап етеді. Мұндай келісу көбіне ішкі АТС-тың екінші
реттік демультиплексірленуінде қолданылады.
Логикалық келісу желі сигналының НDВ3 кодасын екілік кодаға
түрлендіреді және керісінше, кіріс сигналының синхронизациясын станцияның
тактілі сигналына сәйкестендіреді.
ИКМ – 30 циклінің құрылымы және ЭАТС 200 ішіндегі циклдік
құрылыммен бірдей, сондықтан оларды келістіру қажет емес. Одан басқа, ЕТ
блогына ИКМ желісі арқылы берілетін сигналдардың сапасын бақылау міндет
етілген. Т1,..., Т15..., Т17..., Т31 уақытты канал интервалының және де Т16
сигнализация каналының құрамы екі бағытта да өзгеріссіз ЕТ блогы арқылы
өтеді. Т0 канал интервалының биті түрлендіріледі. Техникалық қызмет ету ЭВМ
Т0 канал интервалы арқылы ЕТ блогын басқарады және келесі функцияларды
орындайды:
1. ЕТ блогын бірқалыпты жұмыс жағдайына қою;
2. ЕТ блогын диагностикалық режимге ауыстыру диагностики;
3. ЭАТС 200 коммутация жүйесіне авариялық сигналды СБЖ-ның ең соңында
беру.
ЕТ блогы екі платадан тұрады: циклдік синхронизация блогы (FREAL) және
регенератор (IR келістіру регенераторы немесе станционды регенераторTR)
(Сурет 3.4).
АТС модуліне
СБЖ
Синхронизация
Сурет 7.1 ЕТ блогының құрылымы
Аналогты жалғастырғыш желілерді беру жүйелерімен қиылыстыру.
Бастапқы этапта аналогты және сандық АТС-ды қосу үшін қолданылып жүрген
немесе аналогты физикалық жалғастырғыщ желілер (СЛ) қолданылады. Бұл
жағдайда әрбір жүйенің сигнализациясы үшін аналогты жалғастырғыш желіге
жеке қиылысу ұйымдастырылады. 3.5 - суретте ЭАТС 200 –дің АТС - 47, АТС -
54, АТСК және АТСК – У типті қалалық станцияларымен тұрақты тоқ
сигнализациясымен екісымды физикалық жалғастырғыш желісі көрсетілген.
Келістіру қондырғысын екі бөлімге бөлуге болады: каналды және
сигналды- синхронды. Каналды келістіру қондырғысында орналасқан схемалар
физикалық жалғастырғыш желідегі тұрақты тоқ сигнал жіберілуін басқару
блогына берілетін сигналға түрлендіреді. Канал бөлімі желіден түскен
сигналға ешқандай логикалық өңдеуді орындамайды.
Басқару блогы ақпарат сигналдарын әрбір жалғастырғыш желіде 2 мс
сайын стробирлейді (стробирует). Есеп беруді орындағаннан соң, сигналды
өңдеп тиісті коданы (ИКМ-30 16-шы канал интервалы кодасымен келісілген)
келістіру қондырғысына жібереді. Ол қарсы бағыттағы қиылысудың принципі
бойынша басқару блогын ИКМ аппаратурасына келістіруді орындайды. Барлық
келістіру қондырғысындағы тиісті жұмыстар үшін синхрондалу сигналдарын
тактілі синхрондау блогы өңдейді.
Аналогты беру жүйесі жиілікті бөлу каналымен біріктіріліп желінің
өту периодында ұзақ сақталады. Сондықтан осы жүйелерді сандық АТС-пен
келістіру қажет.
Аналогты, сандық беру жүйелерін және коммутацияны келістіру үш түрлі
арнайы қондырғылармен орындалады:
- жиілікпен бөлудегі топтық сигналдар кодері;
- трансмультиплексор;
- модем.
2 Физикалық
ЖЖ.
N
Сурет 7.2 ЭАТС 200 электромеханикалық АТС - пен байланыс схемасы (РСЛ - СЛ
релесі)
Жиілікпен бөлудегі топтық сигналдар кодері сандық трактіде
аналогты топтық сигналды сандық сигналға түрленуді орындайды. Олар аналогты
байланыс желі зона арасында сандық беру жүйесінің көмегімен байланысты
ұйымдастыруға арналған.
Егер сандық зоналарды аналогты беру жүйесінің көмегімен
жалғастырса, онда СБЖ-ның топтық сигналдарын канал бойынша аналогты
сигналға және керісінше процесті орындайтын трансмультиплексор немесе
сандық сигналдарды, аналогты беру жүйесіндегі желі трактісінде беру ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
АТС – автоматты телефон станциясы;
АМТС – автоматты қалааралық телефон станциясы;
ACE – қосымша басқару элементі;
ASM- аналогты абонент модулi;
АТЖ – ауылдық телефон желісі;
АИ – абоненттік іздеу сатысы;
АТСКУ- автоматты телефон станциясы координатты жетілдірілген;
АЛ – абоненттік линия
АМ – қолданбалы модуль
АР - администрациялық модуль процессоры
АРТ - АХЕ -10 станцияның коммутациялық жүйесі
ЕМ – кеңейтілген модуль
ГИ – топтық іздеу сатысы
ДУ- қосымша қызмет көрсету
Дш – дешифратор DTM- сандық жол модулi;
DTUB- В-түрiндегi сандық жол қондырғы платасы;
DIAM- интегралдi автоматты жауапбергiш динамикалық модулi;
DСM- сандық конференц байланыс модулi;
ЕАСС – біртекті автоматтандырылған байланыс жүйесі;
ECM- жаңғырықтан қорғағыш модулi;
ISM- интеграция қызметiндегi сандық торап
IPTM- интегралдi коммутация пакетiндегi жол модулi;
IRIM- интегралдi коммутация пакетiндегi интерфейс модулi;
HCCM- жоғарғы өндiргiштiң ортақ канал модулi;
SCM- қызмет комплектiлер модулi;
ҚТЖ- қалалық телефон желісі.
ПСК - подстанция
TTM- жолды тесттiлеу модулi;
OIM- оператордың интерфейс модулi;
CTM- тон және тактілі сигнал модулi;
P& L- периферия және жүктеме модулi;
РАТС – аудандастырылған автоматты телефон станциясы
MIM- жылжымалы байланыстың өзара қатынас модулi.
УАК- автоматты коммутация торабы;
УВС – кіріс байланыс торабы;
УИС – шығыс байланыс торабы;
ACE – Auxiliary Control Element, басқару қондырғысы
APZ- АХЕ -10 станциясының басқару жүйесі
DTC - Digital Trunk Controller
ICMP - INS және ССS пайдалану процессоры
IN - Intelligent Network
IOP- еңгізу- шығару процессоры
ISDN - Integrated Service Digital Network).
LICH- жеке желілік интерфейс
MAS - қызмет көрсету жүйесі
MAU- техникалық қызмет көрсету торабы
MS – негізгі жады
MXC - Module Exchange Controller
ШК – шнурлы комплект;
NT1- желілік терминал
OMP - пайдалану процессоры және адам-машина процессоры
PSTN - Public Switched Telephone Network).
RE- регистр
RP – процессор
RPH- аймақтық процессор бақылаушысы
SMPU - коммутациялық модуль процессор блогы
SP - сигналдық процессор
ЗУ – еске сақтау қондырғысы
ЗЭ – еске сақтау элементі
TCE – Terminal Control Element
TSI- уақыттық интервалдармен ауысу блогы
TSW – уақыттық коммутатор
ОВ – шақыруды анықтағыш
ОЗУ – оперативті еске сақтау құрылғысы
ОШС – жалпы байланыс шинасы
ПЗУ – тұрақты еске сақтау құрылғысы
ПО – бағдарламамен қамтамасыз ету
ПУ – перифериялық құрылғы
РHABA – хаттама анализаторы
РА – адрес регистрі
РОН – жалпы қолдану регистрі
САДМП - администрациялық бағдарлама жүйесі
СИ – жүйелік интерфейс
СК – станциялық комплектілер
СЛ – жалғағыш линиялар
Спр – сигналды процессор
УК – коммутация торабы
УУ – басқару құрылғысы
ЦКП – сандық коммутациялық өріс
Цпр – орталық процессор
ЦУУ – орталық басқару құрылғысы
ЭВМ – электронды есептеу машинасы
ЭУМ – электронды басқару машинасы
ЭУС – электронды басқару жүйесі.
Тақырып 1. Кіріспе, аналогты сигналдың сандық сигналға түрленуі. Синхронды
сандық коммутация принципі, коммутация сатылары.
1.1. Импульсті-кодты модуляция
Үздіксіз аналогты сигналдың сандық сигналға түрленуін импульсті-кодты
модуляция деп атайды.
Аналогты сигнал сандық сигналға түрлену үшін үш операция орындалады:
дисскреттеу, кванттау және кодтау.
Үздіксіз сигналдар деңгей және уақыт арқылы дискреттеледі.
Санаулы мәндері арқылы үздіксіз сигналды көрсететін уақыт интервалын
Тд дискреттеу интервалы, ал оған кері шаманы 1t = fд дискреттеу жиілігі
деп атайды (сурет 1.1 ).
Үздіксіз сигналды амплитуда арқылы дискреттегенде, сигналдың
белгілі бір таңдалған амплитудалық шамасы беріледі, олардың бір-бірінен
айырмашылығы деңгей бойынша кванттау қадамында. Сигналды сандық түрде беру
үшін әрбір кванттау деңгейіне нөмір беріледі, оның мәні ондық жүйеден
екілік жүйеге түрленеді.
Сурет 1.1. Дискретті сигнал а) уақыт бойынша, б) деңгей бойынша.
Осы түрлендірулердің арқасында ИКМ сигналдары алынады, яғни ИКМ
аппаратурасында екілік код сөзі қолданылады. Әрбір код сөзі сигналдың
квантталу деңгейіне сәйкес келеді. МККТТ ұсынысы бойынша квантталу деңгейі
– 256, код сөзінің ұзындығы – 8 екілік символ (бит) қабылданған. Екілік
код сөзінде екі код кеңінен қолданылады: натуралды және
симметриялы.Натуралды екілік код оң бүтін сандарды көрсетеді, яғни сигнал
амлаитудасының өсуі бойынша. Ал симметриялы екілік код 1 немесе 0 жоғарғы
разрядта қолданылатын импульстің таңбасын анықтайды (1-оң таңбалы, 0- теріс
таңбалы). Код тобындағы жоғарғы разрядтан кейінгі сандар кванттау қадамының
деңгей нөмірінің оң немесе теріс екенін анықтайды.
Сурет 1.2. а) кванттау б) сандық сигнал
2. Бақылау сұрақтары
1. ИКМ қалай пайда болады?
2. ИКМ сигналын алу үшін орындалатын операциялар түрлері?
3. Код сөзінің ұзындығы қанша болады?
4. Аналогты сигнал мен дискретті сигналдың айырмашылығы.
5. Дискреттеу жиілігі дегеніміз не?
Тақырып №2. Сандық коммутация өрістерінің құрылу принциптері, жіктелуі.
Сандық коммутация функциясын іске асыратын коммутациялық жүйе
сандық коммутация жүйесі (СКЖ) деп аталады.
Сандық коммутациялық жүйеде коммутация функциясын сандық
коммутациялық өрістер орындайды. Коммутациялық жүйедегі барлық
принциптерді басқаруды басқарушы кешен атқарады.
Сандық коммутация өрісі (СКӨ) звенолық қағида бойынша құрастырылады.
Сандық коммутация өрісінің звеносын сандық сигнал координатасын
түрлендіретін бір және сол функцияны іске асыратын сатылар тобын (S-,T
немесе S-,T) деп атайды. Звено санына байланысты сандық коммутация өрісі
екі, үш және көп звенолы болып бөлiнедi.
Егер, кез- келген қосылыс бiрдей звено санымен орнатылса, онда
сандық коммутация өрісі (СКӨ) біртекті деп аталады. Қазiргi кезде СКЖ -iнде
көбiне бiртектi коммутация өрісі қолданылады.
Көпзвенолы сандық коммутация өрісі құрылысының негізгі ерекшеліктерін
атап өтелік.
1. Сандық коммутация өрісі нақты модулдер сандарын қолданумен
құралады. Модулдік әртүрлi блоктардың қысқартылу есебінен өндірістің
технологиялығын, пайдаланудың қарапайымдылығын және қолайлығын,
сыйымдылықтың өзгеруіне байланысты жүйенің жеңiл қолданылуын қамтамасыз
етеді. Сонымен қатар коммутация өрісінің модулдік құрылуының көмегімен
бағдарламаны қамтамасыз ету және жүйені басқару жеңiлдетiледi. Бұл жүйені
өндіру, жөндеу, пайдалану кезінде өте маңызды.
2. Сандық коммутация өрісі симметриялық құрылымға ие. Симметриялық
құрылым дегеніміз - 1 және N, 2 және N-1, 3 және N-2 буындары коммутация
блоктар саны түрі бойынша біртекті болып келетін құрылымды айтамыз.
Осындай коммутация өрісінің желiсi, екi бөлікке бөлетін ортанғы сызықпен
салыстырғанда, симметриялы болып келеді. Осы симметриялы сандық коммутация
өрісін бір типті модулде құрауға ыңғайлы, сондықтан симметриялы және
модулді қасиеттер өзара толықтырғыш болып келеді.
3. Сандық коммутация өрісі әрқашан қайталанғыш (дублирования) болып
келеді. Ол коммутациялық өрісте жалпы барлық жүйенің функционалды болу
салдарынан критикалық істен шығуына байланысты болады. Сонымен қатар
коммутация өрісінің екі бөлігі де (көбінесе оны жазықтық деп атайды)
синхронды үйлесімді жұмыс істейді және бірдей iс-әрекеттерді орындайды.
Бірақ ақпаратты нақты жіберу үшін оның ішінде активті саналатын біреуі
қолданылады. Екінші бөлігі “ резервте” болады және де істен шығу немесе
бұзылған жағдайда автоматты түрде қосылады.
Сурет 2.1 Сандық коммутация өрісін қайталандыру.
4. Сандық коммутация өрісі, уақытты тығыздалған ИКМ сигналдары
берілетін сандық байланыс желiсi 4 сымды болғандықтан, 4 сымды болып
келеді.
Жалпы алғанда СКЖ жұмысы fi тізбекті операцияларынан тұратын F=(f1
,f2...,fn) өрнегімен анықталатын F жүйелі функциясымен белгіленуі мүмкін.
Қалыптастыру принципінде коммутациялық жүйе жеке функционалды
блоктарға (модулдерге) бөлінеді және де F жүйелік функция осы блоктар
бойынша бірнеше тәсілдермен бөлінуі мүмкін.
1. Бір функцияналды блокта F жүйелік функцияның концентрациясы осы
блокта F функциясын бірнеше рет (m рет) жүзеге асырумен
сипатталады.
2. Егер АТС n бірдей функцияналды блоктардан құралған болса сонымен
қатар әрбір блок бірнеше рет F жүйелік функцияны жүзеге
асырса, онда n бірдей блоктар бойынша F жүйелік функцияны
деконцентрациялау жүзеге асырады. Мұнда АТС-қа түсетін
тапсырыстың қызмет көрсетудің 2 нұсқасы болуы мүмкін:
а) Жүктеменің көзі кездейсоқ функционалды блоктар арасында таратылады-
мұндай қызмет ету жүктемені тарату деген атқа ие болады.
б) Жүктеме көзі топтарға бөлінген және де әрбір топ өзінің
блоктарымен қызмет етiледі (кез-келген бос функцияналды блоктарға қызмет
етуi мүмкін)- мұны жүктеме көзі деп аталады.
3. Егер АТС бірнеше функцияналды блоктардан құралса және де
әрбір блок F жүйелік функцияға кіретін операцияның бір бөлігін ғана
жүзеге асырса, онда барлық жүйелік функияны толық жүзеге асыру үшін, барлық
блоктардың бірге жұмыс істеуі қажет. Мұндай жүйелік функцияны тарату
орталықсыздандырылған АТС-қа ие. Орталықсыздандыру кезінде АТС-қа
тапсырысты қызмет ету пәні функцияны тарату деп аталады.
Жалпы алғанда каналдардың коммутациялау жүйесі өзінде 4 қағидамен
орындалатын дәрежемен сипатталатын, яғни концентрация – концентрациясыз
және орталықтандыру – орталықсыздандырумен сипатталады.
Сурет 2.2. Жүйенің таралу принципі.
2. Бақылау сұрақтары
1. Коммутациялық өріс дегеніміз не?
2. Көпзвенолы сандық коммутацияны құру ерекшеліктері.(модульдік,
симметриялы, қайталағыш)
3. Концентрация, деконцентрация дегеніміз не?
4. Сандық коммутация өрісінің қызметі.
Глоссарий
Қазақша Орысша Ағылшынша
Аналоговый сигнал Analogue Signal
Уақыттық коммутация Временная
коммутация-
Блок Block
Коммутациялық өріс Коммутационное поле
Тақырып №3. Коммутация өрісінің түрлері, құрылымы
Құрылымның модулді және симметриялы болуын ескеру арқылы барлық сандық
синхронды коммутация өрісінің коммутациясы толық функцияналды бес класқа
бөлуге болады. Әрбiр класта базалық құрылымды және сандық топтың
трактілерді алдын- ала мультиплексiрлеу (MUX) және келесі
демультиплексiрлеу (DMUX) қосымша коммутациялық элементтерді қосу арқылы
базалық құрылым астылығын бөліп алуға болады.
1.Базалық құрлымы: Sk-Tr-Sk.
Подструктурасы: MUX- Sk-Tr-Sk- DMUX .
Өрістің ерекшелігі мынада S- сатысының бірінші және соңғы звенода болуында,
өрістің ішінде T және S- сатыларының жылжу реті - еркін, симметрия
ережесін сақтау арқылы.
2. Базалық құрылымы: Tk-Sr-Tk.
Подструктурасы: MUX - Tk-Sr-Tk – DMUX.
Өрістің ерекшелігі мынада Т- сатысының бірінші және соңғы звенода болуында,
өрістің ішінде Т және S- сатыларының жылжу реті –еркін, симметрия ережесін
сақтау арқылы.
3. Базалық құрылымы: ST k-Sr—STk.
Подструктурасы: MUX- ST k-Sr—STk- DMUX.
4. Базалық құрылымы: ST k.
Подструктурасы: MUX- ST k- DMUX.
5. Шеңберлі сандық коммутациялық өрістер.
Шеңберлі коммутациялық өрістер ST- сатыларындай сияқты құралса (шеңберлі
жалғастырғыштар), 4 кластың бір түрі болса да, олардың құрылымдық
ерекшелігі маңызды болғандықтан оларды бөлек класс ретінде қарастырған
дұрыс.
2. 1 Сандық коммутация өрiсiнiң бірінші класы.
Бастапқы этапта сандық коммутациялық жүйенің дамуында ЗУ қымбат
болғандықтан СКӨ негізін кеңістіктiк коммутациялық сатылық буыны
құрастырды. Мынадай АТС-тер Sintel, DEX-T паралелльді коммутациялық әдіс S-
S типті өріс құрылымын пайдаланады. Бірінші кластың сандық өріс
коммутация өрісінің бастапқы және соңғы түйін S- сатысы болатын бүкіл Т-
және S сатыларынан тұратын симметриялықты біріктіреді.
Осы кластың сандық коммутация өрістері шынында да К=1,2 S- каскадты және
де r=1 Т- каскадты, яғни S-Т-S құрылымды болады.
.
1 1
2 2
N N
Сурет 3.1. Бірінші кластық коммутация өрісінің базалық құрылымы
СБЖ ИКМ-30 және 16(16 кеңiстiктi коммутаторды қолданғанда коммутация
өрісі 512 канал интервалын құрайды. Мысалы, бiрiншi желiдегi КИ1-дi
шығыс желiдегi КИ5-пен коммутациялау қажет және де коммутация өрiсiнде
"еркiн жазу- кезектiлiкпен оқу" алгоритмi орындалсын делiк. Онда процессор
блогы бiрiншi этапта КИ5-ке сәйкес жадының бос ұяшығы бар Т- сатысының
элементiн анықтайды. Содан соң:
- КИ1 уақыт интервалымен сәйкес бiрiншi кiрiс желiсiнiң адресi сәйкес
УЗУ1 ұяшығына енгiзiледi;
- КИ5 уақыт интервалымен сәйкес УЗУ2 ұяшығына Т-сатысының екiншi
элементiнiң адресi енгiзiледi;
- сәйкес УЗУ3 ұяшығына төртiншi шығыс желiсiнiң адресi енгiзiледi.
Сонда КИ1-де бiрiншi кiрiс желiсiнің кодтық комбинациясы КИ5-ке сәйкес
жады ұяшығындағы Т-сатысының екiншi элементiне жазылады. КИ5-тiң уақыт
аралығында осы кодтық комбинация жадыдан оқылып төртiншi шығыс желiге
берiледi.
1
1
2
2
N
N
Сурет 3.2 Сандық бiрiншi кластық коммутация өрiсiнiң подструктура (құрылым
асты) құрылымдық схемасы.
"Еркiн жазу- кезектiлiкпен оқу" алгоритмi iшкi блокировканы тудырады.
Себебi бiртектi канал интервалына сәйкес Т- сатысының жады ұяшығын ғана
қолданады. "Еркiн жазу- еркiн оқу" алгоритмiн қолдану үшiн екiншi каскадта
екi басқару қондырғысы керек. Оның бiреуi жазуды басқаруға, екiншiсi -
оқуды басқаруға кк
2.2 Сандық коммутация өрiсiнiң екiншi класы.
Синхронды коммутация өрісі түрiнiң арасында ең көп тарағаны
мультиплексор мен демультиплексорды қолданатын құрылым асты екiншi кластық
коммутация өрiсi. Себебi оның көлемi аз. Базалық құрылымды T-S-T және
құрылым асты MUX-T-S-T-DMUX қысқартылған схемасы 2.5-суретте (а және б)
көрсетiлген. Екінші кластық санды коммутация өрісінің бірнеше вариантын
қарастырайық.
1. MUX-T-DMUX сандық өрісі (құрылым асты мәні үшін r=0)
Сандық коммутация өрісінің бұл түрі аз сыйымдылықты және аз
құндылықты АТС-ты құру үшін қолданылады. Т-сатысының көлемінің максимал
азаюын жапон мамандықтары ұсынды. 2.6- суретте Т-сатысының параметрі 8х8,8
және барлық сегіз кіріс ИКМ желісіндегі код сөздерінің бірмәнді битін
коммутациялайды. Мұндай шешім Т-сатысының барлық сегіз сөз есте сақтау
қондырғысы үшін бір басқару есте сақтау қондырғысын қолдануға мүмкіндік
береді. Бұл схеманың ерекшелігі - кіріс және шығыс стандартты ИКМ желісі
ретінде - бірінші реттік және екінші реттік екі мультиплексорды қолдану
болады.
А)
Сурет 3.3 Екінші кластық сандық коммутация өрісінің құрылымы
2.3 Үшінші кластық сандық коммутация өрісі.
Интегралды схема көмегімен үшінші кластық сандық коммутация өрісі 70-
ші жылдардың соңында шықты. Бұл класқа жататын өрістер әмбебап немесе
жанжақты деп аталады, өйткені барлық диапазонды қамтитын: кіші, орта және
үлкен сыйымдылықты коммутация жүйесін құруды орындай алады. Сондықтан
сыйымдылықты үлкейту ST-S-ST қарапайым құрылымнан (сурет 2.10а) ST-S-S-
ST (сурет 2.10б) және ST-S-S-S-ST күрделі құрылымға өте алатын
кеңістікті коммутация буындарының санын көбейту арқылы орындауға болады.
Өйткені S-сатысының санын көбейту қымбат шешім болып табылады. Көбіне
коммутациялау сатыларын жобалағанда сәйкес блоктар топтастырылады: уақытты
коммутация блогы (БВК) және кеңістікті коммутация блогы (БПК) Сонда
коммутация өрісінің сыйымдылығын үлкейту БПК мен БВК блоктар санын қосу
арқылы орындалады (сурет2.11).
Үшінші кластық коммутация өрісін МТ-2025 (Франция), System X (DDS)
(Ұлыбритания), EWSD (Германия), GDT5 EAX (АҚШ), DTS-11 (Жапония)
жүйелері қолданады. Осы негізгі сандық АТС жүйелері арқылы жергілікті,
қалааралық және транзитті жүйелерді құруға болады.
Коммутация өрісі арқылы байланысты орнату екінші кластық коммутация
өрісі алгоритмі сияқты орындалады. Коммутация процесін орындау үшін мына
келесі операция тізбектілігін аламыз:
Сурет 3.4 Үшінші кластық коммутация өрісінің а) ST-S-ST қарапайым
және б) ST-S-S-S-ST күрделі құрылымы
- сигналдың тізбекті- параллельді түрленуін;
- станцияның тактілі генераторынан алынған сигналға сәйкес
синхронизация сигналын;
- ішкістанциялық өңдеу уақытында анықталған, ішкі каналдан
алынған ақпарат кідіруін;
- кеңістікті коммутатор арқылы кіріс кеңістікті-уақытты коммутация
шығысын шығыс кеңістікті-уақытты коммутация кірісімен
жалғастыруды;
- ішкістанциялық өңдеу кезіндегі уақыт сәтінен, шығыс ИКМ
трактісіндегі сәйкес анықталған КИ уақыт сәтіне ауысуды;
- параллельді кодымен берілген сөзді оқуды тізбекті формаға
түрлендіруді;
- сызықты тракт келісімімен келісілген АТС ішкі тізбектерін (екілік
кодасын НДВ-3 кодасына) кодалауды.
2.4. Төртінші класты сандық коммутация өрісі.
Қазіргі кезде өріс сыйымдылығын ұлғайтуда қарапайым STсатыларын қосу
арқылы 4-ші класты коммутация өрісі кең дамыған. STсатыларының негізін
коммутациялық элемент немесе модуль құрайды. Сандық коммутация өрістің
құрылымы 2.12- суретте көрсетілген.
3.5- сурет. Бір STсаты буынынан тұратын сандық коммутация өрісі
Байланысты орнатудағы коммутациялық схеманың жұмыс принципін
көрсетейік. Бұл үшін STтипті сандық коммутациялық өрістің құрылымдық
схемасын қарастырайық (сурет 2.13)
Кіріс ИКМ желісінен коммутация схемасының кірісіне келіп түскен
сигнал схеманың ішкі шинасында берілу үшін модулдің қабылдау бөлімінде
түрленеді (тізбекті-параллельді түрлену, коданың түрленуі, код сөздерінің
бөлінуі т.с.с.). Әрбір уақыт интервал құрамындағы түрленген сигнал ST
сатысының сөздік ЗУ жады ұяшығына жазылады. Олардың адресі жазудың
басқару модулімен көрсетіледі (схемада ол көрсетілмеген). Ереже бойынша 4
класты сандық коммутация өрісінде тізбектілікті жазу әдісі қолданылады.
Сондықтан жазуды басқару модулі қарапайым есептегішті құрайды. Сонымен,
STсатысындағы сөздік ЗУ жады ұяшығында барлық кіріс ИКМ желісінде бір
цикл қабылдаған барлық ақпараттар жазылады.
Барлық шығыс ИКМ желісіндегі әрбір уақыт интервалы үшін басқарушы ЗУ
жеке ұяшықтар болады. Онда коммутация схемасының басқару қондырғысынан
түсетін ақпарат жазылады. Басқа блоктардан түскен бұйрық бойынша (шақырушы
және шақырылған абоненттердің нөмірін анализдегеннен соң) БҚ беру және
қабылдаудағы коммутацияланатын уақыт интервалын анықтайды. Содан соң УЗУ
ұяшығына жазуды анықтау туралы мәлімет КИ беру мен қабылдау қажеттілігіне
сәйкес коммутациялану үшін таңдалган нөмір (яғни берілген кіріс ИКМ
желісінің код сөзі жазылған сөздік ЗУ үяшығының адресі) беріледі.
Басқарушы есте сақтау қондырғысының жады ұяшық құрамы тізбектелініп
оқылады. Әрбір шығыс ИКМ желісіне ақпаратты оқып беру нақты анықталған
уақыт аралығында беріледі. Сол уақыт аралығында УЗУ құрамындағылар
қабылдаудағы қандай уақыт каналындағы ақпарат берудегі уақыт интервалына
Сурет 3.6. ST түріндегі сандық коммутация өрісі
ауысатынын анықтайды. Сөз УЗУ-дан оқылған қабылдау уақыттық
интервалындағы тізбектелген код сөзі беру модуліне беріледі. Онда
тізбектелген формасы параллелдіге түрленіп берудегі таңдалған уақыт
интервалында орналасады. Бұл процесс БҚ УЗУ-на жаңа жалғастыруды орнату
туралы мәліметті жазғанға дейін қайталанады.
Қабылдау модулі, сөз ЗУ мен беру моділінде жазу мен оқу кезінде
блокировка болмаған жағдайда, код сөзін жазу мен оқу уақыты таңдалады.
3.Бақылау сұрақтары.
3.1Синхронды коммутация өрісінің түрлері.
3.2 Бірінші коммутациялық өріс құрылымы, оның ерекшелігі.
3.3 Екінші коммутациялық өріс құрылымы, оның ерекшелігі.
3.4 Шеңберлі коммутациялық өріс құрылымы, оның ерекшелігі.
3.5 ST түріндегі сандық коммутация өрісі.
4. Глоссарий
Қазақша Орысша Ағылшынша
Синхронды беру Синхронная передача - Synchronous
Transmission
Сөздік еске сақтау РЗУ-речевое
құрылғысы запоминающее устройство
Басқарушы еске сақтау УЗУ-управляющее
құрылғысы запоминающее устройство
Синхрондау Синхронизация
Тақырып №4. Шеңберлі коммутация өрісі. Сандық коммутация өрістерінің
негізгі ерекшеліктері.
Шеңберлі сандық коммутация өрісі көп қолданыла бермейді. Алғашқы кезде
мұндай сандық коммутация өрісі бар АТС ITT 1240 (АҚШ) жүйесі құрылды,
содан соң Alcatel фирмасы осы технологияның негізінде S-12 Алкатель1000
станциясын өндірді. Сондықтан шеңберлі коммутация өрісінің құрылымын осы
станциялардың мысалымен қарастырамыз.
ITT 1240 жүйесінің көп буынды коммутация өрісінің құрылымы
4.1 суретте көрсетілген. Өрістің әрбір буыны шеңберлі сандық коммутация
элементін -СКЭ құрайды. Сандық коммутация өрісі қосылу блогынан -ҚБ және
топтық коммутация блогынан - ТКБ тұрады.
Бір ҚБ екі СКЭ-нен тұрады. ҚБ саны және СКЭ сатылары (үштен көп емес)
СМ-соңғы модулдің қосылуына байланысты. Жазықтық саны (төрттен көп емес) СМ
құрған орташа жүктемеге және барілген қызмет етудің сапасына байланысты.
Барлық СМ- соңғы модул ҚБ- қосылу блогына өздерінің басқару
қондырғысының соңғы интерфейстері арқылы жалғасады. Әрбір СМ бірінші
коммутация сатысын құрайтын екі ҚБ СКЭ трактісімен байланысады, яғни СМ
шығысында 60 қосалқы ИКМ канал интервалы болады.
СКЭ-нің 12 порты СМ-ге, 4 порты ТКБ-на жалғасады. Әрбір СКЭ ИКМ жұп
желісімен (беру және қабылдау желілері) ТКБ-ның әрбір жазықтығымен
жалғасады. Сандық коммутация өрісінің max сиымдылығында 512 ҚБ және үш
буынды коммутациялы 4 жазықтыққа ие болады.
Сурет. 4.1 ITT 1240 жүйесінің шеңберлі коммутация өрісі
Сурет 4.2 Жалғастырғыш жолдарды орнату.
1. Сөйлесу ақпаратымен бірге уақыттық каналдық интервалдардың ішінде
сандық коммутация өрісінде басқару ақпараты тасымалданады.
2. Сандық коммутация өрісінің негізінде стандартталған ЦКЭ жатыр
(шеңберлі коммутациялау сұлбасы). Шеңбер ішінде ақпараттық беру жолдарын
үлкейту арқылы сандық коммутация өрісінің сыйымдылығы өспейді, ол ЦКЭ-і
көп түйінді қосу арқылы өсіреді. Бұл жағдайда сандық коммутация өрісінің
жұмыстық тактілі жиілігі ЦКЭ-нің тактілі жиілігіне тең.
3. ІТТ-1240 жүйесінің сандық коммутация өрісі арқылы жалғастыруды
орындау бойынша ұйымдастырылған. СМ-да терминалдарды қосу орнына тәуелді
жалғастыру жолы өрістің түйіндердің әртүрлі сандары арқылы орындалады
(терминалдарды қосу орнына тәуелді емес барлық өрістер арқылы жалғастыру
жолы орындалмай, басқа типті өрістерде орындалмайды.)
3.Бақылау сұрақтары.
3.1 Шеңберлі коммутациялық өріс құрылымы, оның ерекшелігі.
3.2 Шеңберлі коммутациялық өрістер қай станцияларда қолданылады?
3.3 СМ, СКЭ, ТКБ туралы түсінік.
3.4 Шеңберлі коммутациялық өріс құрылымы, оның ерекшелігі.
3.5 ST түріндегі сандық коммутация өрісі.
4. Глоссарий
Қазақша Орысша Ағылшынша
СМ- соңғы модуль Последний модуль
СКЭ- сандық коммутация Цифровой коммутацион
элементі ный элемент
Городская АТС
Синхрондау Синхронизация
Тақырып 5. Сандық АТС-тың қиылысу түсініктері, аналогты абоненттік қиылысу.
BORSCHT функциясы. Сандық АТС-тегі қиылысу түсінігі
Сандық АТС-тердің жұмысы әртүрлі телекоммуникациялық жабдықтар
қоршаған ортада орындалады: басқада АТС-тер (сандық және аналогты),әртүрлі
абоненттік құрылғылар, беру жүйелері. Барлық құрылғыларды бірдей
функционалдау белгілі бір ережелерді орындағанда жүзеге асырылады. Яғни,
СКЖ беру жүйелерімен сандық абоненттік линияларымен және аналогты
абоненттік линияларымен интерфейсті қамтамасыз ету керек.
Қиылысу дегеніміз ол екі функционалды блоктар арасындағы шекараны айтады.
Қиылысу екі қондырғылар арасында жалғастыру параметрлерін бір рет
анықтауды қамтамасыз етеді.Бұл параметрлер жалғастырғыш тізбектердің
функцияларына және жалпы санына, типіне қатысты, сонымен қатар келесі
типке, формасына және сигналдардың тізбегіне қатынасты болады, олар ос
тізбек бойынша тасымалданады.
Қиылысу екі функционалды блоктар арасындағы байланысын және жалғастыру
тізбегін, формасын, жалпы санын, типін дәл анықтау үшін олардың араларына
қиылысу спецификация мағынасы енгізіледі.
Сандық АТС қиылысуын келесідей бөлуге болады (сурет 3.1):
-аналогты абоненттік қиылысу;
-сандық абоненттік қиылысу;
-абоненттік қиылысу;
-желілік (сандық және аналогты) қиылысу.
Аналогты аб. қиылысу
Сандық аб. қиылысу Желілік
қиылысу
Абоненттік ISDN қиылысуы
Сурет 5.1. Сандық АТС-тың қиылысуы
Кейде техникалық әдебиеттерде МККТТ (МСЭ-Т) белгілеген Q.501.-Q.517
ұсынған қиылысудың класификациясын кездестіруге болады. Осы ұсыныстарға
сәйкес аналогты және сандық жалғастырғыш желілері АТС-ке А,В,С типті
желілік қиылыстар арқылы қосылады.
А қиылысу арқылы ИКМ-30 (2048 Кбитс) аппаратурасымен тығыздалған
сандық трактілерді немесе ИКМ-24 (1544Кбитс) қосады.
В қиылысуы ИКМ-120 (8448Кбитс) аппаратурасымен тығыздалған сандық
трактілерді қосу үшін арналған.
Аналогты екі және төртсымды желілер С қиылысуы арқылы сандық соңғы
АТС станциясына қосылады. Осы желілер үшін аналогты сандық
түрлендіргіштер сандық АТС қондырғысының құрамына кіреді. Аналогты
желілерді қосу үшін (абоненттік немесе өндірістік мекемелердің АТС-терін
қондырғыларға қосу) Z түрдегі (Z1,Z2,Z3) қиылысу қолданылады. Z қиылысу
сипаттамалары белгілі бір дәрежеде желінің ерекшеліктеріне тәуелді болып
келеді.
Сандық желілерін қосу үшін U және Y интерфейстері белгілі болды. U
және Y1 қиылысуы ISDN желілеріне негізгі мүмкіндік болған кезде АЛ қосу
үшін пайдаланады (орыс тілінде аббревиатура ЦСИО-цифровые сети
интегрального обслуживания).
Қиылысу арқылы мүмкіндіктің негізгі құрылымы-В типті екі канал
(информациялық каналдар 2*64кбитс) және D типті бір канал (сигнализация
каналы, 16Кбитс). V2 қиылысу 2048 кбитс жылдамдықта сандық станцияларды
қосу үшін керек. Қиылысу V3 арқылы интегралдық желілерге біріншілік
мүмкіншілік болған кезде сандық қондырғы қосылады. Қиылысу
құрылымы:30В+Д. Мультиплекстік қондырғы сандық АТС-терге V4 қиылысу
арқылы қосылады. ИКМ мультиплексорлары үшін V5 қиылысуы ұсынылады, олар
аналогты мекемелер АТС-терін және шығарылатын (выносной) аналогты
станцияларды қосу үшін пайдаланады.
Қазіргі кезде осы классификация жаңадан қарастырылып, толықтырылған.
Көбінесе көптеген өзгерулер V5 қиылысуға байланысты болады.
2 Аналогты абоненттік қиылысу.
Сандық АТС-терді құрған кезде және оларды ендірген кезде белгілі бір
қайшылықтар пайда болады, яғни сандық АТС-ке аналогты телефондық аппараты
бар (ТА) аналогты абоненттік линияны ендіру. 100 жыл бұрын ойлап табылған
телефондық аппарат аналогты телефондық желілерінде пайдалану үшін
оптимизацияланған еді. Біріншіден, оның құрамына көмір микрофон –қуатты
күшейткіш кіреді. Ішкі байланыс болған кезде сөйлесу трактісіне қосымша
күшейткіштерді қоспай-ақ пайдалануға болады. Екіншіден, керек зуммерлік
және шақырыс сигналдары сөйлесу тізбегі бойынша телефондық станциялардан
түрленусіз беріледі және де қосымша тізбектер бұл жағдайда қажет
етілмейді.Үшіншіден, сөйлесу барысында
Кесте 3.1. BORSCHT функциясының түсініктемесі.
Аббревиатура Функцияның аталуы Функцияға түсініктеме
әріптері
(Battery feed) Көмір микрофонын қоректендіру
В (Запитка микрофонов) үшін абонент желісіне кернеу
Микрофонды қоректендіру беріледі (Uном=60 В, Iном=20
мА)
Сандық АТС қондырғыларын
арнайы қондырғылар көмегімен
О (Overvoltage protection) желіден түсетін 220 (380)
Қауіпті кернеуден қорғау В-тен және абонент желісіне
әсер ететін найзағайдан
қорғау
(Ringing) Шақырылған абонентке 25Гц
R Шақыру сигналын жіберу жиілікті Шақыру сигналын 95
В кернеумен беру
АТС қондырғылары шақырушы
және шақырылған абоненттердің
(Supervision немесе трубканы көтергені мен
S Signalling) қойғандарын бақылау керек,
Бақылау немесе сонымен қатар шақырылған
сигнализация абоненттің нөмірін терілгенін
қамтамасыз ету қажет.
Абонент желісінен түскен
С (Coding) аналогты сигнал сандық
Кодалау сигналға түрлену керек және
керісінше
Аналогты абонент желісі екі
(Hybrid) сымды, ал сандық АТС-та
H Дифференциалды жүйе сигналдарды беру мен
функциясы коммутациялау төрт сымды.
Сондықтан дифференциалды жүйе
қолданылады
Абонент желісі мен телефон
T (Testing) аппараттарын бақылау, сонымен
Бақылау қатар жоғарыда көрсетілген
функцияларды бақылау
аналогты электрлік тербелістер түрленусіз беріледі (тығыздау аппаратурасы
болмаған кезде) бір абоненттің микрофонынан екінші абоненттің телефонына
дейін, осыған байланыст АТС-терде қосымша схемаларды пайдаланбасақ та
болады. Төртіншіден,телефондық аппаратының өзі құрылымы жағынан және
электрлік схемасы бойынша өте қарапайым болып келеді. Сонымен қатар
аналогты телефондық аппаратының сенімділігі өте жоғары. Бесіншіден,
аналогты телефондық аппараттардың бағасы жоғары емес, себебі көп жылдан
бері өндірісте ТА-ры өндіріліп жатыр.
Бақылау сұрақтары:
1. Қиылысу дегеніміз не?
2. Қиылысу түрлері
3. Аналогты қиылысудың қолданылуы.
4. Аналогты қиылысу құрамындағы дифференциалды жүйенің қажеттілігі
5. Абоненттік сигнализация дегеніміз не?
6. BORSCHT мәселелері.
СӨБЖ: BORSCHT мәселелеріне анықтама беру. Ә1 110-115 беттер
Қазақша Орысша Ағылшынша
Аналоговый сигнал Analogue Signal
Уақыттық коммутация Временная
коммутация-
Блок Block
Коммутациялық өріс Коммутационное поле
Тақырып №6
Сандық абоненттік қиылысу, төртсымды жүйе. Абоненттік қиылысу ISDN 1.1
Cандық абоненттік қиылысу
Қазіргі кезде техникалық прогресстің өте тез даму салдарынан
электронды станциялардың түрлері мен көптеген сервистік функциялары бар
және қосымша қызмет ету мүмкінділіктері бар сандық телефон аппараттарының
түрлері де өте көп. Сандық телефон аппаратарын әртүрлі фирмалар
шығарғанымен, олардың құрылымы стандартқа сәйкес. Сонымен қатар әрбір фирма
өздерінің ұсыныстарын қояды. Мысалы: Siemens фирмасы ISDN телефон
функциясын қолданғанымен осы фирманың телефон станциясына (EWSD, Hicom)
қосылуын талап етеді. Осы сияқты сандық телефон аппараттарын шығаратын
Ericsson, Alcatel т.с.с. фирмаларда осы шартты қолданады. Әрбір фирма
өзінің станциясына нақты бір интерфейсті қолданады, яғни өзінің сандық
телефон аппаратына арналған жеке интерфейсті. Сондықтан сандық абоненттік
қиылысу үшін абонент желісінде сандық алмасуды ұйымдастыру үшін жалпы ортақ
принципті айтуға болады Абонент желісінде сандық ақпаратты екіжақты беру
үшін төрт түрлі жүйе қолданылады:
- төртсымды жүйе;
- жиілікпен бөлумен беру бағытындағы екісымды жүйе;
- уақытты бөлумен беру бағытындағы екісымды жүйе;
- адаптивті жаңғырық компенсаторлы екісымды жүйе.
Төртсымды жүйе. Бұл жүйе сандық телефон жүйеснде алғашқы ретте
абоненттерге телефондық емес қызметтерге арналған болатын Оның ерекшелігі
соңғы станциядан қашық орналасқан абоненттік терминалдардың еркін
қосылуында және схеманың қарапайымдылығында. Жүйе өту бөгеулеріне cенімді
және желінің өту өзгерістерінің үлкен диапазонында сигналды регенерациясыз
өткізбейді. Ол кабельдің беру мүмкінділігінің төменгі қолданылуымен
сипатталады. Сандық АТС-тың абонент желісінде жоғарғыжылдамдықты беруді
талап етілмеуін ескерсек, онда жүйені экономды жағынан қажет емес екендігін
байқаймыз. Осының салдарынан бұл жүйе тек мекемелік қолданыста орын алады.
Жиілікпен бөлумен беру бағытындағы екісымды жүйе. Бұл екісымды
екі жолақты байланыс жүйесінің жолағы, бір канал үшін берілетін ақпараттың
жолағынан екі есе кең болады. По сути дела это двухпроводная двухполосная
система связи, в которой необходимо иметь полосу в два раза шире полосы
передаваемой информации для одного канала. Құрылымдық схемасы 3.2- суретте
көрсетілген.
Осы кластық жүйенің құрылымы басқалардан өзгеше, өйткені ол беру
бағыттарының өзара қатынастарын төмендету үшін дифференциалды жүйені
қолданады. Ақпарат бифазалық кодамен беріледі. Бір Х1 бағытында беру
(BiPh1) бір периодсимвол кодамен, ал басқа Х3 бағыттағы беру (BiPh3)
үш периодсимволымен беріледі. Бірақ БИС және СБИС –та сүзгіштердің
қолданылуы күрделі болғандықтан, бұл жүйе кең қолданылмайды.
Уақытты бөлумен беру бағытындағы екісымды жүйе. Бұл жүйеде беру
және қабылдау интервалдары уақыт бойынша бөлінген. Станциядан абонентке
ақпаратты беру кезінде сандық сигнал буферлі қондырғыда жиналады, содан соң
екі есе жылдамдықта есептелінеді. Сондықтан сигналдар пакет түрінде
беріледі. Абонент жағында станциядан берілген сигналдар буферлі есте
сақтау қондырғысында жиналып, содан соң үздіксіз тізбекті сандық сигнал
түрінде есептелінеді.
2-
сымды желі
Сурет 6.1 Жиілікті бөлу бағытындағы беру жүйесінің қысқартылған схемасы
Х1
BiPh1
ДС1 ДС2
BiPh3
Сурет 6.2 Дифференциалды жүйені қолданудағы жиілікті бөлу бағытындағы беру
жүйесі.
Абоненттен станцияға сигнал беру осы сияқты пакет түрінде орын
алмаған уақыт интервалын қолдану арқылы беріледі. Бұл пинг-понг (немесе
кезекпен бағыттарды қосу) әдісі деп аталады.
Кабель бойынша беру жылдамдығы беру көзінен берілетін сигнал
жылдамдығынан екі есе жоғары болғандықтан (станцияның кабель бойынша
берілетін пакетті сигналдары толық фаза бойынша синхрондалған), жақын
соңындағы өту әсерлері болмайды.
Бірақ, пинг-понг әдісінің бір кемшілігі- іс-әрекет зонасы аз (2км-ге
жуық) болады. Сондықтан, үлкен сиымдылықты және үлкен қашықтықты байланысты
ұйымдастыру үшін уақыт бойынша әртүрлі тығыздау әдістерін
қолданады. Егер синфазалық әдісті бір және сол кабель бойынша орындаса,
онда желі ұзақтығын біршамаға ұлғайтуға болады.
Уақытты бөлумен беру бағытындағы екісымды жүйенің негізгі есебі:
беру жылдамдығын таңдау және пакет ұзындығы болып табылады. Беру жылдамдығы
біріншіден беру аралығындағы өткізу қабілеттілігімен шектеледі, ал
екіншіден талап етілген ұйымдастырылатын байланыс қызметтерімен анықталады.
Сандық ТА брінші кезекте телефон байланыс қызметтерін қамтамасыз етеді (64
Кбитс жылдамдықтағы). Бірақ бұл жылдамдық дифференциалды жүйені және сөзді
кодалау кезінде біршамаға төмендеуі мүмкін, сондықтан желі ұзындығы
ұлғаяды.
Адаптивті жаңғырық компенсаторлы екісымды жүйе. Жоғарыда айтылып кеткендей
сандық сигналдардың беру бағытын бөлу үшін дифференциалды жүйе қолданылады.
Бергіштің шығыс кедергісінің желі кедергісімен келісуімен желідегі сигнал
амплитудасы берілген сигналдың амплитудасының жартысына тең болады.
Сондықтан берілетін сигнал желідегі сигнал қосындысынан бергіштің шығыс
сигналының жартысын алу жолымен алынады.
Бірақ дифференциалды жүйе беру және қабылдау трактісін толық
бөле алмайды. Сондықтан жақын соңындағы талап етілген өту өшулерінің
сипаттамасын сақтау үшін, беру трактісінен қабылдау трактісіне
импульстердің өтпеуін бақылайтын ЭХК-жаңғырық компенсаторы қолданылады.
Бұдан басқа анықталған мән жақын соңындағы беру сапасына өту әсерлерін
туғызады, сонымен қатар беру желісіндегі әртүрлі сипаттамаға ие кабель
түрлері мен диаметрлері де жағдайды қиындатады. Абоненттік желідегі кіріс
кедергіні сандық абоненттік желіге компенсациялау үшін дифференциалды
жүйедегі балансты контурға АРУ-ды қосу орындалады. Бұл жағдайда да символ
аралық интерференцияны жою қиынға соғады. Сандық сигналдарды абоненттік
желіде беру үшін барлық қайшылықтарды түдырмас үшін сандық жаңғырық
компенсатормен біріктірілген сандық дифференциалды жүйені қосу ұсынылады.
Бұл жаңғырық сигналдарын 45 дБ өшіреді. Сондықтан оны абонент желісінде
қолдану өте тиімді.
1.2 ISDN абоненттік қиылысы
Сандық абонент желісін қолдану бірінші кезекте сапалы байланысты
алуды қамтамасыз етеді, ұсынылған қызметтердің қолданылу спектрін
кеңейтеді, беру жылдамдығын жоғарылатады. Сандық телефон желісінің дамуы
ISDN (Integrated Services Digital Network) технологиясының дамуына
байланысты. ISDN желісі телефон байланысынан басқа: мәліметтерді беруді,
қашықтықтағы локалды есептеу желілерін (ЛВС), интернетке шығу
мүмкіндіктерін және видеоконференц байланыс трафиктерін беруді қамтамасыз
етеді.
ISDN технологиясы (BRI немесе BA) базалық мүмкінділікті және
(PRI немесе PA) бірінші реттік мүмкінділіктен тұрады. Базалық мүмкінділік
абонентке екі каналды: 64 Кбитс (В типті) беру трафигі үшін және 16
Кбитс (D типті канал) бір сигнализация каналын қарастырады. Бірінші реттік
мүмкінділік абонентке 30 В- ты каналды трафикті 64 Кбитс жылдамдықпен
беруді және бір сигнализация D каналын (64 Кбитс жылдамдықты) беруді
қарастырады.
Сандық АТС-қа абонентті қосу әдетте электрлік екісымды кабельмен
орындалады:
- базалық мүмкінділік үшін Uо типті интерфейс арқылы;
- біріншілік мүмкінділік үшін Uк2 типті интерфейс арқылы.
Ескере кету керек, МСЭ – Т бұл интерфейстердің станртқа сәйкес
келетінін немесе келиейтінін қарастырмады. Uо интерфейсі үшін ISDN-де
қолданылатын желінің физикалық сипаттамалары әр мемлекетте әртүрлі, ал
шығарушы фирма сол сипаттамаларды ескеру қажет болатын. Бірақ олар ешқандай
өзгеріс енгізбеді.
Қазіргі кезде дүние жүзі бойынша желілік кодалау хаттамалары:
2В1Q, 4В3Р және Uр0 қолданылатын үш негізгі U-типті интерфейс
қолданылады. Соның ішінде Еуропада U номиналды кернеуі 90-120 В болатын
2В1Q кеңінен қолданылады. Бұл шешімді еуропадағы барлық мекеме фирмалары
(Siemens, Ericsson, Alcatel, Italtel және т.с.с.) қолдайды.
Сандық АТС жағынан абонент желілері (LT) желі кешендеріне және
(ЕТ) станциялық кешендерге қосылады.
Uк2 интерфейсінің құрылымы да стандартты емес, бірақ ол физикалық
және каналды сипаттамаларға, сонымен қатар (МСЭ - Т ұсынған G.703, G.704.)
стандартты Е1 каналының циклдік құрылымына сәйкес.
Uо и Uк2 интерфейстерінің негізгі айырмашылықтары:
- РRI үшін тек нүкте-нүкте режимін жалғастыру мүмкін. ВRI "нүкте – көп
нүкте" жалғастыру режимін қолдайды;
- РRI интерфейсін қоректендіру жеке канал немесе жеке блоктан
қоректендіріледі;
- РRI физикалық активті деңгейі барлық уақытта тұрақты (барлық уақытта
жұмыс істеп тұрған қондырғы үшін тиімді). Осыған байланысты РRI
интерфейсінде активтендіру немесе активтендіруді алып тастау режимі
болмайды,
- РRI және ВRI интерфейстерінде сигналды алмастыру үшін бөлінген канал
(Д - канал) қолданылады, ол 16-шы ИКМ канал интервалына сәйкес..
U типті интерфейсте кестеде көрсетілген хаттамалар қолданылады.
Еуропада ең көп қолданылатын хаттама E - DSSl (басқаша аталуы - lSDN,
ETSI). Ресей мен Беларуста ұлттық стандартты lSDN желісі ретінде E - DSSl
қолданылады.
Қорытындылай айта кетелік: РRI және ВRI интерфейстері (ВRI
интерфейсі 2 жалғастырғыш желіні, ал РRI интерфейсі - 30 жалғастырғыш
желіні қамтамасыз етеді) Е - DSSl хаттамаларының телефон желісінің жалпы
қолданылуында мекемелік АТС-ға қосылуы кеңінен қолданылады.
Кесте 3.2. lSDN желісінде қолданылатын хаттамалар
Хаттамалар АТС-пен қарым-қатынасы Таралу аймағы
E-DSSl барлығымен Еуропа
CorNet -T Siemens Еуропа
CorNet - N Siemens Еуропа
1TR - 6 BoschTelenorma Германия
TNlR6 -T BoschTelenorma Германия
TNlR6 -N BoschTelenorma Германия
NI - 1, NI - 2 Lucent, NORTEL, Harris Солтүстік Америка
2. Бақылау сұрақтары:
1. Сандық абоненттік қиылысудың қолданылуы.
2. Сандық абоненттік қиылыстар қандай түрлерге бөлінеді?
3. ISDN қиылысы не үшін қолданылады?
4. ISDN бірінші реттік мүмкіндігі
5. ISDNбазалық мүмкіндігі
6. ISDN желісінің протоколдар түрлері.
Глоссарий
Қазақша Орысша Ағылшынша
Аналоговый сигнал Analogue Signal
Детектор Детектор Detector
Децибел Децибел Decibel (dB)
Блок Block
Коммутациялық өріс Коммутационное поле
Тақырып №7. Сандық АТС-ң желілік қиылысуы.
Желі қиылысуы деп абоненттіктен басқа сандық АТС-қа нүктелік
қосылуды айтамыз. Бұл басқа АТС, мүмкінділік желісіндегі келістіру
қондырғылары, мәліметтерді бері немесе басқа да басқарулар болуы мүмкін.
Желілік қиылысулар өте көп болғандықтан, соның ішіндн ең негізгілеріне
тоқтоп өтелік.
СБЖ- сандық беру желісімен қиылысу. Сандық АТС басқа АТС-мен жалғасқанда
немесе сандық беру жүйесінде сандық АТС пен аналогты АТС араласында
жалғастыруды орнатқанда бірінші сандық қиылысу ұйымдастырылады. Бұл
жағдайда трактіде сандық коммутация жүйесінің ең негізгі артықшылығы беру-
коммутация біріктірілген сандық түсінігі орындалады.
Сөздік сигналдың ИКМ сигнал түріндегі түсінігі (жылдамдығы 64
Кбитс, код сөзінде 8бит) сандық коммутация жүйесінде де және сапндық беру
жүйесінде де бірдей. Сандық беру жүйесі мен сандық коммутация жүйесінің
қиылысуында айтарлықтай кедергі (немесе ерекшелік) жоқ сияқты. Шындығында,
айтарлықтай ерекшелік болады: Біріншіден - МККТТ беру жүйесінің
иерархиясына енбейтін (мысалы, ИКМ-15, арнайы СБЖ АЛ) СБЖ телефон желісінде
қолданылуы мүмкін Екіншіден – сандық беру жүйесінің циклдік құрылымы сандық
коммутация жүйесінің ішінде қолданылатын цмклдік құрылымынан өзгеше. Сандық
АТС-ты өңдеп шығарушылар АТС ішінде ИКМ ағындарын уақытты тығыздауда
(екінші реттік мультиплексірлеуді) өздерінің қалауынша алуына болады,
мысалы код сөзінің ұзындығын өзгертуге. Үшіншіден – ИКМ желісінде және АТС
ішінде сөзді кодалау өзгеше орындалады.
Сандық АТС- пен сандық беру жүйесінің қиылысуына екі талап
қойылады: электрлік және логикалық. Циклдік құрылымдардың сәйкестендіру
қажеттілігі СБЖ кірісіндегі циклдің қалыптасуын осы СБЖ қоятын талапқа
сәйкес болуын талап етеді. Мұндай келісу көбіне ішкі АТС-тың екінші
реттік демультиплексірленуінде қолданылады.
Логикалық келісу желі сигналының НDВ3 кодасын екілік кодаға
түрлендіреді және керісінше, кіріс сигналының синхронизациясын станцияның
тактілі сигналына сәйкестендіреді.
ИКМ – 30 циклінің құрылымы және ЭАТС 200 ішіндегі циклдік
құрылыммен бірдей, сондықтан оларды келістіру қажет емес. Одан басқа, ЕТ
блогына ИКМ желісі арқылы берілетін сигналдардың сапасын бақылау міндет
етілген. Т1,..., Т15..., Т17..., Т31 уақытты канал интервалының және де Т16
сигнализация каналының құрамы екі бағытта да өзгеріссіз ЕТ блогы арқылы
өтеді. Т0 канал интервалының биті түрлендіріледі. Техникалық қызмет ету ЭВМ
Т0 канал интервалы арқылы ЕТ блогын басқарады және келесі функцияларды
орындайды:
1. ЕТ блогын бірқалыпты жұмыс жағдайына қою;
2. ЕТ блогын диагностикалық режимге ауыстыру диагностики;
3. ЭАТС 200 коммутация жүйесіне авариялық сигналды СБЖ-ның ең соңында
беру.
ЕТ блогы екі платадан тұрады: циклдік синхронизация блогы (FREAL) және
регенератор (IR келістіру регенераторы немесе станционды регенераторTR)
(Сурет 3.4).
АТС модуліне
СБЖ
Синхронизация
Сурет 7.1 ЕТ блогының құрылымы
Аналогты жалғастырғыш желілерді беру жүйелерімен қиылыстыру.
Бастапқы этапта аналогты және сандық АТС-ды қосу үшін қолданылып жүрген
немесе аналогты физикалық жалғастырғыщ желілер (СЛ) қолданылады. Бұл
жағдайда әрбір жүйенің сигнализациясы үшін аналогты жалғастырғыш желіге
жеке қиылысу ұйымдастырылады. 3.5 - суретте ЭАТС 200 –дің АТС - 47, АТС -
54, АТСК және АТСК – У типті қалалық станцияларымен тұрақты тоқ
сигнализациясымен екісымды физикалық жалғастырғыш желісі көрсетілген.
Келістіру қондырғысын екі бөлімге бөлуге болады: каналды және
сигналды- синхронды. Каналды келістіру қондырғысында орналасқан схемалар
физикалық жалғастырғыш желідегі тұрақты тоқ сигнал жіберілуін басқару
блогына берілетін сигналға түрлендіреді. Канал бөлімі желіден түскен
сигналға ешқандай логикалық өңдеуді орындамайды.
Басқару блогы ақпарат сигналдарын әрбір жалғастырғыш желіде 2 мс
сайын стробирлейді (стробирует). Есеп беруді орындағаннан соң, сигналды
өңдеп тиісті коданы (ИКМ-30 16-шы канал интервалы кодасымен келісілген)
келістіру қондырғысына жібереді. Ол қарсы бағыттағы қиылысудың принципі
бойынша басқару блогын ИКМ аппаратурасына келістіруді орындайды. Барлық
келістіру қондырғысындағы тиісті жұмыстар үшін синхрондалу сигналдарын
тактілі синхрондау блогы өңдейді.
Аналогты беру жүйесі жиілікті бөлу каналымен біріктіріліп желінің
өту периодында ұзақ сақталады. Сондықтан осы жүйелерді сандық АТС-пен
келістіру қажет.
Аналогты, сандық беру жүйелерін және коммутацияны келістіру үш түрлі
арнайы қондырғылармен орындалады:
- жиілікпен бөлудегі топтық сигналдар кодері;
- трансмультиплексор;
- модем.
2 Физикалық
ЖЖ.
N
Сурет 7.2 ЭАТС 200 электромеханикалық АТС - пен байланыс схемасы (РСЛ - СЛ
релесі)
Жиілікпен бөлудегі топтық сигналдар кодері сандық трактіде
аналогты топтық сигналды сандық сигналға түрленуді орындайды. Олар аналогты
байланыс желі зона арасында сандық беру жүйесінің көмегімен байланысты
ұйымдастыруға арналған.
Егер сандық зоналарды аналогты беру жүйесінің көмегімен
жалғастырса, онда СБЖ-ның топтық сигналдарын канал бойынша аналогты
сигналға және керісінше процесті орындайтын трансмультиплексор немесе
сандық сигналдарды, аналогты беру жүйесіндегі желі трактісінде беру ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz