Қожа Ахмет Ясауидың үш маңызды аймағы
Қожа Ахмет Ясауидің негізгі үш маңызды аймағы мына қалалар.
1) Сайрам 2) Түркістан 3) Бұхара
АхметЯсауидің барлық өткен өмірінің маңызды осы үш қалада өткен. XII ғ.сопылық ілімінің негізін қалаушы, ақын, дін таратушы – А.Ясауи тек дін насихатшысы емес, сонымен бірге ол адам бойындағы ізгі қасиеттері көкке мадақтаушы, өз оқырманын әділ мейрімді сабырлшы, кіші пейілш болуға шақырған ойшыл ақын.
Ахмет Ясаури бүгінгі ШҮығыс Түркістан бөлігіндегі Сайрам қалашығында дүниеге келді. Шайқы Ибрайым Махмуд Ифтихардың отбасында туылған, туылған жылы белгісіз бірақ кейбір ғалымдар 1093 – деп жорамалдайды.
Әкесі Шшайқы Ибраһим Сайрамның ең атақты шайқыларының бірі блған.
Шешесі халифаларының бірі Мұса шайқының қызы Айша Хатун блған. Бірақ Айшаны Халық Қарашаш ана деп атап кеткен.
Гауһар – Шахназ деген бір қызы және жас жағынан кішкентай Ахмет деген бір ұлы болды. Олар еті тірі, пысық баласына бастауыш білім берген. Оның одан әрі білім алуына жағдай жасаған. Ахмет кішкентай кезінде шешесі қайтыс болған. Ол әпшесі және әкесінің тәрбисінде өскен. Жеті жасында әкесі қайтыс болып. Әпшесі Гауһар – Шахназбен бірге Яссыға келді
Ясы – Түркістанның ескі атауы. Түркістан – тарихи қала. Оның тарихы 2 мың жылға тіпті огдан да әрі ұзарта сөйлеуге болады. Түркістан туралы ақын Мағжан Жұмабаев былай жырлайды:
Түркістан - екі дүние есігің ғой,
Түркістан – ерн тіркінің бесігі ғой.
Тамашүа Түркістандай жерде туған,
Түріктің тәңірі берген несібі ғой.
Ертеде Түркістанды Тұран дескен,
Тұранда ер түрігім туып - өскен,
Тұранның тағдыры бар толқымалы
Басынан көп тамаша күндер кешкен,
Тұранның тарихы бар отты желдей
Зулаған қалың өрттей аспанға өрлей
Тұранның жері менен суыда жат,
Теңіздей терең ауыр ой бергендей.
Түркістан халық екінші Мекке деп отырған. «Мединеде – Мұхаммед Түркістанда – Хожа Ахмеи» деп айтқан халық сөзі бар.
Түркістан жері де ол өзінің тұңғыш рухани ұстазы әрі тәрбиешісі атақты шайқы Арыс танбабпен кездеседі. Олардың кездесуі жайлы мынадай аңыз бар: «Мұхөаммед 63 жасында дүниеден өтіп, Дүние саларында хөалықты жинап: Мен дүни,еден қайтып барамын. Кім менің аманатымды алып, ісімді әрі жалғар екен?» дегенде. Сол кезде топтан 300 жастағы Арныстанбаб үн қатады. Ол сол кезге шейін 33 түрлі дінді білген, бірақ тек исламға ғана мойынсұнған
1) Сайрам 2) Түркістан 3) Бұхара
АхметЯсауидің барлық өткен өмірінің маңызды осы үш қалада өткен. XII ғ.сопылық ілімінің негізін қалаушы, ақын, дін таратушы – А.Ясауи тек дін насихатшысы емес, сонымен бірге ол адам бойындағы ізгі қасиеттері көкке мадақтаушы, өз оқырманын әділ мейрімді сабырлшы, кіші пейілш болуға шақырған ойшыл ақын.
Ахмет Ясаури бүгінгі ШҮығыс Түркістан бөлігіндегі Сайрам қалашығында дүниеге келді. Шайқы Ибрайым Махмуд Ифтихардың отбасында туылған, туылған жылы белгісіз бірақ кейбір ғалымдар 1093 – деп жорамалдайды.
Әкесі Шшайқы Ибраһим Сайрамның ең атақты шайқыларының бірі блған.
Шешесі халифаларының бірі Мұса шайқының қызы Айша Хатун блған. Бірақ Айшаны Халық Қарашаш ана деп атап кеткен.
Гауһар – Шахназ деген бір қызы және жас жағынан кішкентай Ахмет деген бір ұлы болды. Олар еті тірі, пысық баласына бастауыш білім берген. Оның одан әрі білім алуына жағдай жасаған. Ахмет кішкентай кезінде шешесі қайтыс болған. Ол әпшесі және әкесінің тәрбисінде өскен. Жеті жасында әкесі қайтыс болып. Әпшесі Гауһар – Шахназбен бірге Яссыға келді
Ясы – Түркістанның ескі атауы. Түркістан – тарихи қала. Оның тарихы 2 мың жылға тіпті огдан да әрі ұзарта сөйлеуге болады. Түркістан туралы ақын Мағжан Жұмабаев былай жырлайды:
Түркістан - екі дүние есігің ғой,
Түркістан – ерн тіркінің бесігі ғой.
Тамашүа Түркістандай жерде туған,
Түріктің тәңірі берген несібі ғой.
Ертеде Түркістанды Тұран дескен,
Тұранда ер түрігім туып - өскен,
Тұранның тағдыры бар толқымалы
Басынан көп тамаша күндер кешкен,
Тұранның тарихы бар отты желдей
Зулаған қалың өрттей аспанға өрлей
Тұранның жері менен суыда жат,
Теңіздей терең ауыр ой бергендей.
Түркістан халық екінші Мекке деп отырған. «Мединеде – Мұхаммед Түркістанда – Хожа Ахмеи» деп айтқан халық сөзі бар.
Түркістан жері де ол өзінің тұңғыш рухани ұстазы әрі тәрбиешісі атақты шайқы Арыс танбабпен кездеседі. Олардың кездесуі жайлы мынадай аңыз бар: «Мұхөаммед 63 жасында дүниеден өтіп, Дүние саларында хөалықты жинап: Мен дүни,еден қайтып барамын. Кім менің аманатымды алып, ісімді әрі жалғар екен?» дегенде. Сол кезде топтан 300 жастағы Арныстанбаб үн қатады. Ол сол кезге шейін 33 түрлі дінді білген, бірақ тек исламға ғана мойынсұнған
Пайдаланылған әдебиеттер.
1. Мехмет Фуат Көпрүлү «Танымы мен тағлымы»
2. Мхтар Қожабаев «Арыстанбаб және оның кесенесі»
3. Арғынбаев Х. «Ахмет Ясауидің сәулет ғимараты»
4. Мұхаммедрахым Жармұхаммедұлы «Қожа Ахмет Ясауи және Түркістан»
1. Мехмет Фуат Көпрүлү «Танымы мен тағлымы»
2. Мхтар Қожабаев «Арыстанбаб және оның кесенесі»
3. Арғынбаев Х. «Ахмет Ясауидің сәулет ғимараты»
4. Мұхаммедрахым Жармұхаммедұлы «Қожа Ахмет Ясауи және Түркістан»
Қожа Ахмет Ясауидың үш маңызды аймағы.
Қожа Ахмет Ясауидің негізгі үш маңызды аймағы мына қалалар.
1) Сайрам 2) Түркістан 3) Бұхара
АхметЯсауидің барлық өткен өмірінің маңызды осы үш қалада өткен. XII
ғ.сопылық ілімінің негізін қалаушы, ақын, дін таратушы – А.Ясауи тек дін
насихатшысы емес, сонымен бірге ол адам бойындағы ізгі қасиеттері көкке
мадақтаушы, өз оқырманын әділ мейрімді сабырлшы, кіші пейілш болуға
шақырған ойшыл ақын.
Ахмет Ясаури бүгінгі ШҮығыс Түркістан бөлігіндегі Сайрам қалашығында
дүниеге келді. Шайқы Ибрайым Махмуд Ифтихардың отбасында туылған, туылған
жылы белгісіз бірақ кейбір ғалымдар 1093 – деп жорамалдайды.
Әкесі Шшайқы Ибраһим Сайрамның ең атақты шайқыларының бірі блған.
Шешесі халифаларының бірі Мұса шайқының қызы Айша Хатун блған. Бірақ
Айшаны Халық Қарашаш ана деп атап кеткен.
Гауһар – Шахназ деген бір қызы және жас жағынан кішкентай Ахмет деген
бір ұлы болды. Олар еті тірі, пысық баласына бастауыш білім берген. Оның
одан әрі білім алуына жағдай жасаған. Ахмет кішкентай кезінде шешесі қайтыс
болған. Ол әпшесі және әкесінің тәрбисінде өскен. Жеті жасында әкесі қайтыс
болып. Әпшесі Гауһар – Шахназбен бірге Яссыға келді
Ясы – Түркістанның ескі атауы. Түркістан – тарихи қала. Оның тарихы 2
мың жылға тіпті огдан да әрі ұзарта сөйлеуге болады. Түркістан туралы ақын
Мағжан Жұмабаев былай жырлайды:
Түркістан - екі дүние есігің ғой,
Түркістан – ерн тіркінің бесігі ғой.
Тамашүа Түркістандай жерде туған,
Түріктің тәңірі берген несібі ғой.
Ертеде Түркістанды Тұран дескен,
Тұранда ер түрігім туып - өскен,
Тұранның тағдыры бар толқымалы
Басынан көп тамаша күндер кешкен,
Тұранның тарихы бар отты желдей
Зулаған қалың өрттей аспанға өрлей
Тұранның жері менен суыда жат,
Теңіздей терең ауыр ой бергендей.
Түркістан халық екінші Мекке деп отырған. Мединеде – Мұхаммед Түркістанда
– Хожа Ахмеи деп айтқан халық сөзі бар.
Түркістан жері де ол өзінің тұңғыш рухани ұстазы әрі тәрбиешісі
атақты шайқы Арыс танбабпен кездеседі. Олардың кездесуі жайлы мынадай аңыз
бар: Мұхөаммед 63 жасында дүниеден өтіп, Дүние саларында хөалықты жинап:
Мен дүни,еден қайтып барамын. Кім менің аманатымды алып, ісімді әрі жалғар
екен? дегенде. Сол кезде топтан 300 жастағы Арныстанбаб үн қатады. Ол сол
кезге шейін 33 түрлі дінді білген, бірақ тек исламға ғана мойынсұнған адам.
Арыстанбабтың келісімін алған Мұхаммед алламен ақылдасуға аттанды. Оның
ризашылығын алған соң аманатын Арыстанбабқа береді. Содан 500 жыл өткен соң
далада келе жатқан Арыстанбаб 11 жасар баланы жолықтырады, Ақсақал,
аманатымды беріңіз – дейді бала. Сол бала осы Ахмет екен – Қ.Ахметтің
Мұхаммед пайғамбардың өзінен Арыстанбаб арқылы аманат алуы оның ислам дінін
қолына келтірудегі іс - әрекетін заңдастырды. Бұл арқылы Қожа Ахмет жзәне
оның шәкірттері көпшілік қолдауына ие болды.
Бұл аңыз сол кездегі жалпы халықтың ой - өрісіне лайықты жасалған
болса керек. Арыстанбабтың өмірі жайәлы деректер жоқтың қасы. Деректерді
Арыстанбаб Ахметтің ұстазы болғанмен шектеледі. Ахмет Ясауи Арыстанбабтың
назарына ілігіп, оның рухани тәрбиеленуіне жол ашады. Ол Арыстанбаб дүние
салғанша соның қолына тәлім – тәрбие алады.
Ахметтің сопылық жолдағы, діни бағыттағы бетке ұстағаны да, алдына
бағыт етке, адамы да Әйгілі – Арыстанбаб әулие. Арыстанбаб бұлш өлкедегі
ірі дін өкілі, хөалықтың зор құрметіне ие болған кісі. Оның артына өте
ұлағатты іс ұғымды сөз қалған. Оның мазары қазіргі Отырар ауданының
жерінде. Тіпті керек десең із дін өкілдері Арыстанбабқа түне - Әзіретке
Сұлтаннан тілі деп, ол екеуін бірлікте айтады. Бірінен – бірін бөлмейді.
Ахмет Ясауидің 90- шы хикметтерімен Арыстанбабқа арналған. Онда
Арыстанбаб айтты, Арыстанбабам сөздері, Арыстан бабам әңгімесін естіңіз-
тәрбиелік, - деп көрсетіп отырған.
Сөзі мен ісі бір блған. Арыстанбабтың тұрмысы Хикмет жатқан жері
кедір – бұдыр көргені қорлық пен зорлық – деп сипаттайды. Арыстан баб және
оның шәкірттері адамдардың рухани жетілуіне, кемелденуіне жол сілтеген.
Әділдік пен имандылық нұрын сепкен. Ұлы ұстаз болған. Ахмет Ясауи үгодан
әрі өзінің білімін арттыру мақсатында сол кездегі ілімі мен рухани
огрталығы болған Бұхардағы Медресеге оқуға келеді. Оқу білімі, дүниетану
жолын да ол огсында түскен. Ол жерде Ахмет Ясауи заманының атақты ғалымы
әулиесі , шайәқы Жүсіп Хамаданимен кездеседі.
Ол Бұхараның ең атақты ұстазы болған. Жүсіп Хамадани ұзын бойлы,
ұзын жирен сақалды, арықша келген адам болған. Жүннен және үнемі жамыла
киім киіеп, дүние істеріне аса мән бермей сол дәуірдегі үлкендердің
үйлеріне бармайтын болған. Қолында бар нәрсені мұқтаж адамдарға беріп
ешкімнен ештеңе алмаған. Түрікше білмеген Жетпіс бес жыл бойдақ болып
соңында үйленеді. Зайыбы өзінен қырық күн бұрын қайтыс болады. Исламның
барлық негізгі принциптерін бұзбай, бұрмадамай қабылдап, үнемі сопылық өмір
салтын кешіп, дін үшін, күресуден тайынбайтын. Әзіреті Пайғамбардың және
сахабаларының жолын ұстауға шәкірттеріне ақыл – екңес беретін болған.
Кедейлікке жақан болған. Бағалшы бұйымдарды қолданбаған. Кедейлерге
байларщдан аса құрмет көрсеткен, бөлмесінде қамыс киіз, су құятын құмыра,
екі жастық және бір қазаннан басқа ештеңе құйғызбайтын болған. Шәкірттеріне
үнемі төрт дос Әзіреті Әбу – Бәкір, Омар, Осман, Әли аңыздарымен олардың
қасиеттері жайында әңгімелдеп оларға, намаз оқып, ораза ұстауға, Зікір
салуға сопылық өмір салтын кешіп, дін үшін күресуге ақыл кеңес берген.
Ахмет Ясауи Ж.Хамаданидың таңдаулы шәкірттерінің бірі болған. Ахмет Ясауи
көп ізденіп, оқып және парсы тілін меңгерген. Араб тіліндегі оқулықтарды
еркін меңгерген. Сол заменның қолында көлем ді кітантарының бірі құранды
бастан – аяқ жатқа айтатын баолған. А.Я ұстазы және жол көрсетушісі Жүсіп
Хамаданида ілімі және қасиеттерімен, сопылық және тақуалылығыменен өзіне
үлгі еткен.
Жүсіп Ханадани көзі тірісінде Әбділхалық Ғаждуани адам халикаларын
сұрағанда былай деп жауап берген екен: Менің халифам Қожа Ахмет Ясауи
болды. Халифалық кезегі А.Ясауиге келгенде Түркістан өңіріне кетеді де,
сен халифа боласың. Шынында да солай болады. Қайтыс болар күнінде Ахмет
Ясауиге бұрышлы қарап, Фготихо, Исаин, Уәназиат сүрелерін оқуға әмір
береді. Оқып біткен кезде бір ғажап дауыс естіледі. Шариғат үкімдеріне және
Пайғамбарымыздың сүннетіне деген асқан құрметпен, шариғат ілімдеріндегі
құдіретімен зқаманына үлкен атақ – даңқтың иесі Ж.Хамадани көзін жұмған
кезде, оның тараған атақ – даңқының бір ұшы халифаларына да жетіп, олар дща
өз ғұмырларында үлкен атақ – даңқты болады. Сопылық кітаптарда оның сөздері
көп кездеседі. Шариғат үкімдерін нықтап ұстаған, бөлектеніп өмір
сүргендерге жау болған түркі билеушілеріне билік етіп тұрған дәуірде ол да
ұстазқы сиряқты шариғат ілімдерін игеріп, білімінмен, сопылық,
тақуалығымен танылғаны соншалық Ж.Хамадани қартайған шұағында оны дща басқа
үш шәкіртімен бірге халифа етіп сайлаған. Ахмет Ясауидің алдындағы
халифалар қайтыс болған соң бір уақыт Бұхарада Теккенің басшысы болып
қызмет атқарған. Бірақ қанша уақыт қызмет қылғаны белгісіз. Сөйтіп ол Мербі
қаласындағы медресеге ұстаз болып барады. Осында біразө болып, Бұхараға
қайта оралады. Енді өзі оқыған медреседе сабақ беріп, ұстаздық етеді. Келе
– келе білімді, алғыр ұстаз осы медресеге басшы боладщы. Ол артықша дүние
мүлік жинамай. Білім – ғылым жинаған жас ұстаз болған.
Мұның үстіне өсіп жетіле, тоқтаса келе шәкірттеріне де ешбір ерекше,
тым артық тұрмауды уағыздай бастайды. Осы кезде оның ортақ дүние мүлік,
ақша, алтын-күміс жинау, ерен байлыққа талпыну, бөтен еңбекті пайдалану,
сөйтіп өзгеден өтен тұру жараспайды, адамдарға бір-бірінен ерекшелене беру,
артық-ішіп, артық киіну күнә болады деген, сол кездегі мистикалық-софылық
ойы-төңірегіне, әсіресе өзі жүрген Бұхараға, Мербіге-шәкірттері арқылы
тарай бастайды. Қалың көпті ашса-алақанында, жұмса-жұдырығында ұстап
отырған ел билеушілері, қыруар қазына иленіп отырған саудагерлер, биік
сарайлар салып, сонда сән-салтанатпен өмір кешкен дәулеттілер менбайлардың,
құлағы мұны естігенде елең ете қалып: Бұл қандай шыққан ой кімнен шыққан
сөз,-деп айқай шығарған. Бұл сөз қасиетті құранда бар ма? Жоқ.
Басқа қасиетті кітаптарда айтылған ба? Жоқ. Ондай болса мұны
айтқан адамды аластау қажет деген қорытындыға келеді. Ахмет Ибрахим
баламасы, Бұхар медресесінің ұстазы, басшысы жан-жақты қуғынға түседі. Ең
алдымен медресе басшылығынан, артынша ұзтаздығынан айырылады.
Ол шындық іздеп Меккеге барады. Сөзіне дәлелде, айғақ татаба
алмады. Бірақ ол Ахмед деген жай атына Қажы деген жамау жалғап: алдымен
Қажы Ахмед келе-келе Қожа Ахмед атанып кеткен. Ахмед ақыры, күндердің
күнінде туған жері-Испиджап қаласына қайта оралады. Аса таяғы-ақ шыбықты
сүйеу қып, Хикматын қолтығына тығып сонау Бұхарадан келген. Бұл кезде
Испиджап-Ақсу өзенінің бойындачғы үлкен қалаларюдың өз орнын төртінші
халифа Қожа Әбділхалық Ғыждониге тапсырып Түркістанға Ясыға келеді. Бұл
жерде Ахмет Ясауи өзінің уағызшылық қызметін кеңінен өрістетеді. Өз
уағыздарында Ахмет Ясауи адамдарды ізгілікті болуға, ақылгөй, ұстаздық
сөзін аяқ асты етпеуге шақырады, пайдакүнемдікпен нысапсыздықтан жеркенуге
баулиды.
Ахмет Ясауи өзінің Хикмат атты өлеңдер жинағында софылық ілім
негіздерін баяндайды, тұрмыс-тіршілікке татымды кеңестер береді, байлыққа
құмар болмауға шақырады, әділеттілікті жақтайды. Қарапайым халық арасында
Ахет өлеңдері зор бедел құрметке ие болды. Тіпті, Дешті Қыпшақ жерінен тыс
өңірлерде де жатқа айтылып жүретін. Ақын даңқы жыл өткен сайын арта түсті.
Қожа Ахмет Ясауидың дүниенің төрт бұрышынан келген 99000 шәкірті бар. Басқа
бір аңыз бойынша 12000 саны, сохабасы жағынан шықпайды екен, бірақ
рұқсатымен жан-жаққа жіберілген холифорлары мен шойқылар бұған кірмеді.
Оның басты холифолары мыналар: Сопы Махаммед, Донышпан Зернеуки,
Сүлеймен, Хакім Ата, Боба Мошын, Әмір Әли Хокім, Хасан Бургани, Имам
Мерғазы, шайқы Осман Мағрибм . Ғұлама ақынның ел ішінде ең танымал болған
уаһында шәкірттерінің бірі сүлеймен Бақырғани еді. Ақынның туған жылы
белгісіз, 1186 ж қайтыс болған. Оны жұрт Хакім ата деп атап кеткен. Сүлейен
Бақырғани да өзінің гуманистік бағыттағы ой түйіндерін ислам діні
қағидалары тұрғысынан түсіндіруге әрекет жасады. Бақырғанидың жыр жинағы
Бақырғани кітабы деп аталады. Бұл жинақтағы өлеңдер өзінің тақырыбы,
мазмұны , құрлысы жағынан Ахмет Ясауидің Даналық кітабына ұқсаса болып
келеді. Бақырғали өлеңдерң ауызшада, мейлінше кең тараған, 1877 ж қазанда
жеке кітап болып басылп шығады. С. Бақырғалидің Ақыр заман кітабі және
Бибі кітабы деп аталатын екі дастаны бар. Кезінде күллі түркі тілдес
халықтар тамсандырған Ахмет Аяауи мен Сүлеймен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қожа Ахмет Ясауидің негізгі үш маңызды аймағы мына қалалар.
1) Сайрам 2) Түркістан 3) Бұхара
АхметЯсауидің барлық өткен өмірінің маңызды осы үш қалада өткен. XII
ғ.сопылық ілімінің негізін қалаушы, ақын, дін таратушы – А.Ясауи тек дін
насихатшысы емес, сонымен бірге ол адам бойындағы ізгі қасиеттері көкке
мадақтаушы, өз оқырманын әділ мейрімді сабырлшы, кіші пейілш болуға
шақырған ойшыл ақын.
Ахмет Ясаури бүгінгі ШҮығыс Түркістан бөлігіндегі Сайрам қалашығында
дүниеге келді. Шайқы Ибрайым Махмуд Ифтихардың отбасында туылған, туылған
жылы белгісіз бірақ кейбір ғалымдар 1093 – деп жорамалдайды.
Әкесі Шшайқы Ибраһим Сайрамның ең атақты шайқыларының бірі блған.
Шешесі халифаларының бірі Мұса шайқының қызы Айша Хатун блған. Бірақ
Айшаны Халық Қарашаш ана деп атап кеткен.
Гауһар – Шахназ деген бір қызы және жас жағынан кішкентай Ахмет деген
бір ұлы болды. Олар еті тірі, пысық баласына бастауыш білім берген. Оның
одан әрі білім алуына жағдай жасаған. Ахмет кішкентай кезінде шешесі қайтыс
болған. Ол әпшесі және әкесінің тәрбисінде өскен. Жеті жасында әкесі қайтыс
болып. Әпшесі Гауһар – Шахназбен бірге Яссыға келді
Ясы – Түркістанның ескі атауы. Түркістан – тарихи қала. Оның тарихы 2
мың жылға тіпті огдан да әрі ұзарта сөйлеуге болады. Түркістан туралы ақын
Мағжан Жұмабаев былай жырлайды:
Түркістан - екі дүние есігің ғой,
Түркістан – ерн тіркінің бесігі ғой.
Тамашүа Түркістандай жерде туған,
Түріктің тәңірі берген несібі ғой.
Ертеде Түркістанды Тұран дескен,
Тұранда ер түрігім туып - өскен,
Тұранның тағдыры бар толқымалы
Басынан көп тамаша күндер кешкен,
Тұранның тарихы бар отты желдей
Зулаған қалың өрттей аспанға өрлей
Тұранның жері менен суыда жат,
Теңіздей терең ауыр ой бергендей.
Түркістан халық екінші Мекке деп отырған. Мединеде – Мұхаммед Түркістанда
– Хожа Ахмеи деп айтқан халық сөзі бар.
Түркістан жері де ол өзінің тұңғыш рухани ұстазы әрі тәрбиешісі
атақты шайқы Арыс танбабпен кездеседі. Олардың кездесуі жайлы мынадай аңыз
бар: Мұхөаммед 63 жасында дүниеден өтіп, Дүние саларында хөалықты жинап:
Мен дүни,еден қайтып барамын. Кім менің аманатымды алып, ісімді әрі жалғар
екен? дегенде. Сол кезде топтан 300 жастағы Арныстанбаб үн қатады. Ол сол
кезге шейін 33 түрлі дінді білген, бірақ тек исламға ғана мойынсұнған адам.
Арыстанбабтың келісімін алған Мұхаммед алламен ақылдасуға аттанды. Оның
ризашылығын алған соң аманатын Арыстанбабқа береді. Содан 500 жыл өткен соң
далада келе жатқан Арыстанбаб 11 жасар баланы жолықтырады, Ақсақал,
аманатымды беріңіз – дейді бала. Сол бала осы Ахмет екен – Қ.Ахметтің
Мұхаммед пайғамбардың өзінен Арыстанбаб арқылы аманат алуы оның ислам дінін
қолына келтірудегі іс - әрекетін заңдастырды. Бұл арқылы Қожа Ахмет жзәне
оның шәкірттері көпшілік қолдауына ие болды.
Бұл аңыз сол кездегі жалпы халықтың ой - өрісіне лайықты жасалған
болса керек. Арыстанбабтың өмірі жайәлы деректер жоқтың қасы. Деректерді
Арыстанбаб Ахметтің ұстазы болғанмен шектеледі. Ахмет Ясауи Арыстанбабтың
назарына ілігіп, оның рухани тәрбиеленуіне жол ашады. Ол Арыстанбаб дүние
салғанша соның қолына тәлім – тәрбие алады.
Ахметтің сопылық жолдағы, діни бағыттағы бетке ұстағаны да, алдына
бағыт етке, адамы да Әйгілі – Арыстанбаб әулие. Арыстанбаб бұлш өлкедегі
ірі дін өкілі, хөалықтың зор құрметіне ие болған кісі. Оның артына өте
ұлағатты іс ұғымды сөз қалған. Оның мазары қазіргі Отырар ауданының
жерінде. Тіпті керек десең із дін өкілдері Арыстанбабқа түне - Әзіретке
Сұлтаннан тілі деп, ол екеуін бірлікте айтады. Бірінен – бірін бөлмейді.
Ахмет Ясауидің 90- шы хикметтерімен Арыстанбабқа арналған. Онда
Арыстанбаб айтты, Арыстанбабам сөздері, Арыстан бабам әңгімесін естіңіз-
тәрбиелік, - деп көрсетіп отырған.
Сөзі мен ісі бір блған. Арыстанбабтың тұрмысы Хикмет жатқан жері
кедір – бұдыр көргені қорлық пен зорлық – деп сипаттайды. Арыстан баб және
оның шәкірттері адамдардың рухани жетілуіне, кемелденуіне жол сілтеген.
Әділдік пен имандылық нұрын сепкен. Ұлы ұстаз болған. Ахмет Ясауи үгодан
әрі өзінің білімін арттыру мақсатында сол кездегі ілімі мен рухани
огрталығы болған Бұхардағы Медресеге оқуға келеді. Оқу білімі, дүниетану
жолын да ол огсында түскен. Ол жерде Ахмет Ясауи заманының атақты ғалымы
әулиесі , шайәқы Жүсіп Хамаданимен кездеседі.
Ол Бұхараның ең атақты ұстазы болған. Жүсіп Хамадани ұзын бойлы,
ұзын жирен сақалды, арықша келген адам болған. Жүннен және үнемі жамыла
киім киіеп, дүние істеріне аса мән бермей сол дәуірдегі үлкендердің
үйлеріне бармайтын болған. Қолында бар нәрсені мұқтаж адамдарға беріп
ешкімнен ештеңе алмаған. Түрікше білмеген Жетпіс бес жыл бойдақ болып
соңында үйленеді. Зайыбы өзінен қырық күн бұрын қайтыс болады. Исламның
барлық негізгі принциптерін бұзбай, бұрмадамай қабылдап, үнемі сопылық өмір
салтын кешіп, дін үшін, күресуден тайынбайтын. Әзіреті Пайғамбардың және
сахабаларының жолын ұстауға шәкірттеріне ақыл – екңес беретін болған.
Кедейлікке жақан болған. Бағалшы бұйымдарды қолданбаған. Кедейлерге
байларщдан аса құрмет көрсеткен, бөлмесінде қамыс киіз, су құятын құмыра,
екі жастық және бір қазаннан басқа ештеңе құйғызбайтын болған. Шәкірттеріне
үнемі төрт дос Әзіреті Әбу – Бәкір, Омар, Осман, Әли аңыздарымен олардың
қасиеттері жайында әңгімелдеп оларға, намаз оқып, ораза ұстауға, Зікір
салуға сопылық өмір салтын кешіп, дін үшін күресуге ақыл кеңес берген.
Ахмет Ясауи Ж.Хамаданидың таңдаулы шәкірттерінің бірі болған. Ахмет Ясауи
көп ізденіп, оқып және парсы тілін меңгерген. Араб тіліндегі оқулықтарды
еркін меңгерген. Сол заменның қолында көлем ді кітантарының бірі құранды
бастан – аяқ жатқа айтатын баолған. А.Я ұстазы және жол көрсетушісі Жүсіп
Хамаданида ілімі және қасиеттерімен, сопылық және тақуалылығыменен өзіне
үлгі еткен.
Жүсіп Ханадани көзі тірісінде Әбділхалық Ғаждуани адам халикаларын
сұрағанда былай деп жауап берген екен: Менің халифам Қожа Ахмет Ясауи
болды. Халифалық кезегі А.Ясауиге келгенде Түркістан өңіріне кетеді де,
сен халифа боласың. Шынында да солай болады. Қайтыс болар күнінде Ахмет
Ясауиге бұрышлы қарап, Фготихо, Исаин, Уәназиат сүрелерін оқуға әмір
береді. Оқып біткен кезде бір ғажап дауыс естіледі. Шариғат үкімдеріне және
Пайғамбарымыздың сүннетіне деген асқан құрметпен, шариғат ілімдеріндегі
құдіретімен зқаманына үлкен атақ – даңқтың иесі Ж.Хамадани көзін жұмған
кезде, оның тараған атақ – даңқының бір ұшы халифаларына да жетіп, олар дща
өз ғұмырларында үлкен атақ – даңқты болады. Сопылық кітаптарда оның сөздері
көп кездеседі. Шариғат үкімдерін нықтап ұстаған, бөлектеніп өмір
сүргендерге жау болған түркі билеушілеріне билік етіп тұрған дәуірде ол да
ұстазқы сиряқты шариғат ілімдерін игеріп, білімінмен, сопылық,
тақуалығымен танылғаны соншалық Ж.Хамадани қартайған шұағында оны дща басқа
үш шәкіртімен бірге халифа етіп сайлаған. Ахмет Ясауидің алдындағы
халифалар қайтыс болған соң бір уақыт Бұхарада Теккенің басшысы болып
қызмет атқарған. Бірақ қанша уақыт қызмет қылғаны белгісіз. Сөйтіп ол Мербі
қаласындағы медресеге ұстаз болып барады. Осында біразө болып, Бұхараға
қайта оралады. Енді өзі оқыған медреседе сабақ беріп, ұстаздық етеді. Келе
– келе білімді, алғыр ұстаз осы медресеге басшы боладщы. Ол артықша дүние
мүлік жинамай. Білім – ғылым жинаған жас ұстаз болған.
Мұның үстіне өсіп жетіле, тоқтаса келе шәкірттеріне де ешбір ерекше,
тым артық тұрмауды уағыздай бастайды. Осы кезде оның ортақ дүние мүлік,
ақша, алтын-күміс жинау, ерен байлыққа талпыну, бөтен еңбекті пайдалану,
сөйтіп өзгеден өтен тұру жараспайды, адамдарға бір-бірінен ерекшелене беру,
артық-ішіп, артық киіну күнә болады деген, сол кездегі мистикалық-софылық
ойы-төңірегіне, әсіресе өзі жүрген Бұхараға, Мербіге-шәкірттері арқылы
тарай бастайды. Қалың көпті ашса-алақанында, жұмса-жұдырығында ұстап
отырған ел билеушілері, қыруар қазына иленіп отырған саудагерлер, биік
сарайлар салып, сонда сән-салтанатпен өмір кешкен дәулеттілер менбайлардың,
құлағы мұны естігенде елең ете қалып: Бұл қандай шыққан ой кімнен шыққан
сөз,-деп айқай шығарған. Бұл сөз қасиетті құранда бар ма? Жоқ.
Басқа қасиетті кітаптарда айтылған ба? Жоқ. Ондай болса мұны
айтқан адамды аластау қажет деген қорытындыға келеді. Ахмет Ибрахим
баламасы, Бұхар медресесінің ұстазы, басшысы жан-жақты қуғынға түседі. Ең
алдымен медресе басшылығынан, артынша ұзтаздығынан айырылады.
Ол шындық іздеп Меккеге барады. Сөзіне дәлелде, айғақ татаба
алмады. Бірақ ол Ахмед деген жай атына Қажы деген жамау жалғап: алдымен
Қажы Ахмед келе-келе Қожа Ахмед атанып кеткен. Ахмед ақыры, күндердің
күнінде туған жері-Испиджап қаласына қайта оралады. Аса таяғы-ақ шыбықты
сүйеу қып, Хикматын қолтығына тығып сонау Бұхарадан келген. Бұл кезде
Испиджап-Ақсу өзенінің бойындачғы үлкен қалаларюдың өз орнын төртінші
халифа Қожа Әбділхалық Ғыждониге тапсырып Түркістанға Ясыға келеді. Бұл
жерде Ахмет Ясауи өзінің уағызшылық қызметін кеңінен өрістетеді. Өз
уағыздарында Ахмет Ясауи адамдарды ізгілікті болуға, ақылгөй, ұстаздық
сөзін аяқ асты етпеуге шақырады, пайдакүнемдікпен нысапсыздықтан жеркенуге
баулиды.
Ахмет Ясауи өзінің Хикмат атты өлеңдер жинағында софылық ілім
негіздерін баяндайды, тұрмыс-тіршілікке татымды кеңестер береді, байлыққа
құмар болмауға шақырады, әділеттілікті жақтайды. Қарапайым халық арасында
Ахет өлеңдері зор бедел құрметке ие болды. Тіпті, Дешті Қыпшақ жерінен тыс
өңірлерде де жатқа айтылып жүретін. Ақын даңқы жыл өткен сайын арта түсті.
Қожа Ахмет Ясауидың дүниенің төрт бұрышынан келген 99000 шәкірті бар. Басқа
бір аңыз бойынша 12000 саны, сохабасы жағынан шықпайды екен, бірақ
рұқсатымен жан-жаққа жіберілген холифорлары мен шойқылар бұған кірмеді.
Оның басты холифолары мыналар: Сопы Махаммед, Донышпан Зернеуки,
Сүлеймен, Хакім Ата, Боба Мошын, Әмір Әли Хокім, Хасан Бургани, Имам
Мерғазы, шайқы Осман Мағрибм . Ғұлама ақынның ел ішінде ең танымал болған
уаһында шәкірттерінің бірі сүлеймен Бақырғани еді. Ақынның туған жылы
белгісіз, 1186 ж қайтыс болған. Оны жұрт Хакім ата деп атап кеткен. Сүлейен
Бақырғани да өзінің гуманистік бағыттағы ой түйіндерін ислам діні
қағидалары тұрғысынан түсіндіруге әрекет жасады. Бақырғанидың жыр жинағы
Бақырғани кітабы деп аталады. Бұл жинақтағы өлеңдер өзінің тақырыбы,
мазмұны , құрлысы жағынан Ахмет Ясауидің Даналық кітабына ұқсаса болып
келеді. Бақырғали өлеңдерң ауызшада, мейлінше кең тараған, 1877 ж қазанда
жеке кітап болып басылп шығады. С. Бақырғалидің Ақыр заман кітабі және
Бибі кітабы деп аталатын екі дастаны бар. Кезінде күллі түркі тілдес
халықтар тамсандырған Ахмет Аяауи мен Сүлеймен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz