Азаматтық іс жүргізу құқығы ғылымы

Кіріспе ... ... .3
1. Азаматтық істер жүргізу құқығының негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1.1 Талап түсінігі және мағынасы ... ... ... ... ...5
1.2 Талап түсінігі және мағынасы ... ... ... ... ... ..6
1.3 Талап элементтері талаптың құрамдас бөліктері ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... 8
Қорытынды ... ... ... ... ... ...11
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ..12

Азаматтық құқық — құқықтың тауарлық-ақшалай қатынастарды және қатысушылардың мүліктік қатынастарының теңдігіне негізделген, сондай-ақ мүліктікпен байланысты, жеке мүліктік емес басқа да қатынастарды реттейтін саласы, нормалардың жиынтығы. Азаматтық заңдылықтармен реттелуші қатынастардың қатысушылары азаматтар, заңды тұлғалар, мемлекет, сондай-ақ әкімшілік-аумақтық бөліністер болып табылады.
Азаматтық іс жүргізу бұл сот және басқа субьектілер арасындағы азаматтық іс қарау мен шешу кезіндегі құрылатын азаматтық іс жүргізу құқығының нормаларымен реттелген азаматтық іс жүргізу құқықтық қатынастар және процессуалдық әрекеттер жиынтығы. Іс жүргізудің басты мақсаты – бұзылған құқықты қалпына келтіру немесе заңмен қорғалатын мүддені қорғау болып табылады. Азаматтық іс жүргізу соттың, тараптардың (талап қоюшы мен жауапкер), басқа да процеске қатысушылардың (прокурор, өкілдер, сот хатшысы және т.б.) процессуалдық әрекеттерін, олардың іс жүргізу құқықтары мен міндеттерін жинақтайды. Сотқа басқа да қатысушыларға процеске қатысу мақсатына жету үшін заңмен белгіленген іс жүргізу құқықтары беріліп, соған сәйкес іс жүргізу міндеттері жүктеледі. Іс жүргізу құқықтар мен іс жүргізу міндеттер процесі барысында жүзеге асырылады.
Азаматтық іс жүргізу құқығын зерттеу үшін мемлекет және құқық теориясы мен тарихының мәні, негізгі қолданылатын ұғымдар мен категорияларын еске алу керек. Ааматтық іс жүргізу құқық өзге салалық құқытық пәндер жүйесінде ерекше орын алады. Құқықтық институттар мен нормалар ара байланысы, ұқсас құқықтық реттеу салалары бар.

I. Нормативтік құқықтық актілер
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы 30–шы тамыз 1995 жыл.
2. Қазақстан Республикасының Азаматтық Іс Жүргізу Кодексі 13–ші шілде 1999 жыл.
3. Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі 1994 жыл.

II. Арнайы әдебиеттер
1. Назарбаев Н.Ә. 2030 Қазақстан 2030, Алматы “Бiлiм” баспасы – 1997ж.
2. Гурвич М.А. Право на иск. М.-Л., 1949 г.
3. Гурвич М.А. Судебное решение. М., 1976 г.
4. Гражданский процесс М., 1995 г. Под ред. Шакарян М.С.
5. Добровольский А.А., Иванова С.А. – Основные проблемы исковой формы защиты права. М., 1979 г.
6. Добровольский А.А., Иванова С.А. – Иски о признании как средство защиты права. Советская юстиция . 1977 г., № 196 с. 9-10
7. Кожухов А.Н. Право на судебную защиту исковом производстве . Кишенев 1969

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3

Азаматтық істер жүргізу құқығының
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ..4

1 Талап түсінігі және
мағынасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ..5

2 Талап түсінігі және
мағынасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ..6

3 Талап элементтері талаптың құрамдас бөліктері
ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... 8

Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12

Кіріспе

Азаматтық құқық — құқықтың тауарлық-ақшалай қатынастарды және
қатысушылардың мүліктік қатынастарының теңдігіне негізделген, сондай-ақ
мүліктікпен байланысты, жеке мүліктік емес басқа да қатынастарды реттейтін
саласы, нормалардың жиынтығы. Азаматтық заңдылықтармен реттелуші
қатынастардың қатысушылары азаматтар, заңды тұлғалар, мемлекет, сондай-ақ
әкімшілік-аумақтық бөліністер болып табылады.
Азаматтық іс жүргізу бұл сот және басқа субьектілер арасындағы
азаматтық іс қарау мен шешу кезіндегі құрылатын азаматтық іс жүргізу
құқығының нормаларымен реттелген азаматтық іс жүргізу құқықтық қатынастар
және процессуалдық әрекеттер жиынтығы. Іс жүргізудің басты мақсаты –
бұзылған құқықты қалпына келтіру немесе заңмен қорғалатын мүддені қорғау
болып табылады. Азаматтық іс жүргізу соттың, тараптардың (талап қоюшы мен
жауапкер), басқа да процеске қатысушылардың (прокурор, өкілдер, сот хатшысы
және т.б.) процессуалдық әрекеттерін, олардың іс жүргізу құқықтары мен
міндеттерін жинақтайды. Сотқа басқа да қатысушыларға процеске қатысу
мақсатына жету үшін заңмен белгіленген іс жүргізу құқықтары беріліп, соған
сәйкес іс жүргізу міндеттері жүктеледі. Іс жүргізу құқықтар мен іс жүргізу
міндеттер процесі барысында жүзеге асырылады.
Азаматтық іс жүргізу құқығын зерттеу үшін мемлекет және құқық теориясы
мен тарихының мәні, негізгі қолданылатын ұғымдар мен категорияларын еске
алу керек. Ааматтық іс жүргізу құқық өзге салалық құқытық пәндер жүйесінде
ерекше орын алады. Құқықтық институттар мен нормалар ара байланысы, ұқсас
құқықтық реттеу салалары бар.
Азаматтық құқықтың негізгі бастауы Қазақстан Республикасының Азаматтық
кодексі болып табылады, ол 1994 жылғы 27 желтоқсандағы Жалпы бөлімнен және
1999 жылғы 1 шілдедегі Ерекше бөлімнен тұрады. Азаматтық құқық нормалары
сондай-ақ арнаулы заңдарда және заңға қарасты актілерде мазмүндалған, олар
Азаматтық кодексте белгіленген ережелерді толықтырады, реттейді,
нақтылайды. Мұндай нормативтік актілерге төмендегідей заңдар жатады: 1997
жылғы 14 шілдедегі "Шаруашылық, серіктестіктері туралы", 1998 жылғы 10
шілдедегі "Акционерлік қоғамдар туралы", 1997 жылғы 21 қаңтардағы
"Банкроттық туралы", 1997 жылғы 19 маусымдағы "Жеке кәсіпкерлік туралы",
т.б.

1 Азаматтық істер жүргізу құқығының негіздері

Азаматтық іс жүргізу бұл сот және басқа субьектілер арасындағы
азаматтық іс қарау мен шешу кезіндегі құрылатын азаматтық іс жүргізу
құқығының нормаларымен реттелген азаматтық іс жүргізу құқықтық қатынастар
және процессуалдық әрекеттер жиынтығы. Іс жүргізудің басты мақсаты –
бұзылған құқықты қалпына келтіру немесе заңмен қорғалатын мүддені қорғау
болып табылады. Азаматтық іс жүргізу соттың, тараптардың (талап қоюшы мен
жауапкер), басқа да процеске қатысушылардың (прокурор, өкілдер, сот хатшысы
және т.б.) процессуалдық әрекеттерін, олардың іс жүргізу құқықтары мен
міндеттерін жинақтайды. Сотқа басқа да қатысушыларға процеске қатысу
мақсатына жету үшін заңмен белгіленген іс жүргізу құқықтары беріліп, соған
сәйкес іс жүргізу міндеттері жүктеледі. Іс жүргізу құқықтар мен іс жүргізу
міндеттер процесі барысында жүзеге асырылады.
Азаматтық іс жүргізудің нысанына тән белгілері
а) сот істерін қарау мен шешу тәртібі алдын ала азаматтық іс жүргізу
құқықтық нормаларымен белгіленген;
б) істің аяқталуына мүдделі тұлғалардың сот мәжілісінде іс қарауына
қатысуға құқығы бар және өз құқықтары мен мүдделерін қорғай алады;
в) сот шешімі іс бойынша сот отырысында дәлелдемелер арқылы анықталған
деректерге сүйенуі қажет және ол заңға сәйкес болуы керек.
ҚР АІЖК-сі соттың қарауына жататын барлық азаматтық істерді төрт түрге
бөледі
1) бұйрық бойынша іс жүргізу істері;
2) талап қоюмен іс жүргізу істері;
3) ерекше талап қобмен іс жүргізу істері;
4) ерекше іс жүргізу істері.
Азаматтық процестің сатылары мынадай мақсаттарға жетуге бағытталған
процессуалдық әрекеттердің жиынтығы талап арызды(арызды, шағымды) қабылдау,
сот қарауына істерді әзірлеу, сотта іс қарау, сот актілерін шығару және
т.б.
Азаматтық істер жүргізу құқығы - соттардың өз құзыретіне жатқызылған
талап қою және өзге істерді қарау және шешу барысында, сот төрелігін
атқаруы кезінде, туындайтын құқықтық қатынастарды реттейді.
Азаматтық істер жүргізу тәртібімен құқықтың кейбір басқа да
салаларынан (еңбектің т. б.) туып отыратын даулар қаралып шешіледі.
Азаматтық істер жүргізу құқығының негіздерін 1999 жыл 13 шілдеде
қабылданған ҚР Азаматтық істер жүргізу кодексі айқындайды.
Азаматтық процестің тараптары талап қоюшы және жауапкер болады.
Азаматтық талап қоюшы - жеке тұлға болсын, заңды тұлға болсын өздеріне
келтірілген зиянды сот арқылы өндіріп алуға хақысы бар. Бұлардың мүдделерін
қорғау мақсатында өздерінен басқа прокурор, заңда көрсетілген ретте
мемлекеттік басқару органдары, мемлекеттік органдар және ұйымдар, олардың
бірлестіктері, жекелеген азаматтар сотқа арыз жолдай алады.
Азаматтық жауапкер - сот процесі кезінде өзіне бағытталған талаптарға
қатысты субъект.
Құқықтары мен заңды мүдделері бұзылған заңды тұлғалардың, заңды тұлға
құрамай кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыратын азаматтардың осы құқықтарды
бұзушымен дауды тікелей реттеу мақсатында сотқа тікелей жүгінбей, оған
жазбаша талаппен шығуына мүмкіндігі заңда қарастырылған. Бұндай талап оны
алған күннен бастап екі апта мерзімде қаралуға жатады.
Азаматтық істі қозғауға себеп талап-арыз болып табылады. Әрбір азамат
өзінің бүзылған немесе даулы құқығын, болмаса заңды мүддесін қорғауды сұрап
сотқа жүгіне алады.
Талап-арыздар мынадай түрлерге бөлінеді:
- материалдық, мәні талапкердің нақтылы фактілермен заң
негізінде материалдық қанағаттандырылуы;
- процесуалдық іс жүргізушілік, яғни сотқа оның шешімін
шығару мақсатында жолдану (заңды немесе заңсыз).
Азаматтық процеспен азаматтық сот ісін жүргізудің үш түрі қамтылады:
талаптық істер, әкімшілік-құқықтық қатынастардан туатын істер, ерекше
істер. Сотқа талап-арыз жазбаша түрде беріледі.
Азаматтық процесс мына кезеңдерден тұрады:
- азаматтық істі сотта қозғау;
- істі соттың қарауына дайындау;
- соттың 1-ші инстанциясында істің нақты қаралуы;
- істің кассациялық инстанцияда қаралуы;
- соттың шешімін орындау.

1.1 Талап түсінігі және мағынасы

Азаматтардың және ұйымдардың субъективтік құқықтары мен заң мен
қорғалатын мүдделерінің сотпен қорғалуы, сотқа жолдану арқылы жүзеге
асырылады. Сотқа жолдану кезінде тұлға талап арыз береді. Осының өзінде
талап өндірісі туындайды.
Талап өндірісі – азаматтық, отбасылық, еңбек, шаруашылық және басқа да
құқықтық қатынастардан туындайтын субъективтік құқықтар және заңмен
қорғалатын құқықтарға мүдделерге байланысты дауларды шешуге және қарауға
бағытталған азаматтық іс жүргізу құқығының нормаларымен реттелген соттың
қызметі. Сот арқылы қорғалудың осы түрі қазіргі кезде кең таралған және өте
тиімді болып табылады. Жоғарыда аталып кеткен құқықтық қатынастың
барлығында субъектілер бір – біріне байланысты бірдей жағдайда болады, ал
сотта оларға дауласудың заңды теңділігі беріледі. Талап өндірісіндегі
дауласу құқығын қорғаудың процессуалдық әдісі талап болып табылады. Талап
өндірісі - азаматтық сот өндірісінің негізгі түрі, оның нормалары сот
өндірісінің және талаптық емес өндірісінің іс нормаларынан тұрады .
Қазақстан Республикасының АІЖК–нің 3 бөлімі 2 – бабының 3- тармағы бойынша
азаматтық сот сот өндірісінің заңдары азаматтық, отбасылық, еңбек, тұрғын
үй, әкімшілік, қаржылық, шаруашылық, жер, жерге байланысты құқықтық
қатынастардың және табиғи ресурстарды пайдалану және қоршаған ортаны
қорғауға байланысты құқықтық қатынастардан туындайтын дауласу істерін
қараудың тәртібін белгілейді.
Соттың азаматтық, отбасылық, еңбек және шаруашылық істерге байланысты
заң мен берілген құзыреттері әр түрлі болуына қарамастан олардың барлығына
бірдей белгілерінің (субъектінің теңділігі құқыққа байланысты даудың болуы)
белгілерінің болуы. Азаматтық, отбасылық, еңбек және шаруашылық істерге
байланысты сот өндірісінің жалпы тәртібін белгілеуге жағдай жасайды.
Азаматтық сот өндірісінің бірнеше түрлерге бөлінуі (талап өндірісі,
ерекше өндіріс, ерекше талап өндірісі, әкімшілік қатынастардан туындайтын
өндіріс) олардың материалдық, материалдық құқықтық табиғатына байланысты
болып табылады. Азаматтық сот өндірісінің теориялық жағдайы ескеріле
отырып, Қазақстан Республикасының азаматтық істер жүргізу Кодексінің
2–бөлімі құрылды – “бірінші инстанция сотындағы іс өндірісі” соттың даудың
туындауына субъективтік құқықтардың бар немесе жоқ екендігін тексеруінде
талап өндірісінің мағынасы көрінеді.
Талап өндірісінде сот дауды шешеді және бұзылған немесе даулы құқықтың
қорғалуын жүзеге асырады. Дауды талап арқылы екі жақтың осы дауды дұрыс
шешуіне жағдай жасау. Талап құқықты қорғаудың процессуалдық әдісі ретінде
тараптарға өз ойларының дұрыстығын дәлелдеуіне жағдай жасайды: талапкерге –
өзінің материалдық құқықтық талаптарының негізділігін көрсету ал жауапкерге
– талапкердің талабын жоққа шығару және осыған байланысты өз
қарсылықтарының негізділігін көрсету. Талап өндірісіндегі жарыспалылық
талап өндірісінің толық мінездемесін ашып көрсете алмайды. Талап
өндірісінде жоғарыда аталып кеткендер мен қоса мынадай институттар
қарастырылған: талапкердің талаптан бас тартуы, талап мөлшерін көбейту
немесе азайту, талап затын немесе негізін өзгерту, талапкердің талапты
мойындауы және талапкер мен жауапкердің бітімге келуі.
Талап өндірісі келесідей кезеңдерден тұрады:
1. Сотта азаматтық істің қозғалуы.
2. Істі сот қарауына дайындау. Істі соттың дауына белгілеу.
3. Сот қарауы.
4. І – инстанция сотындағы қаулы және оны жария ету.

1.2 Талап түсінігі және мағынасы

Заңды және жеке тұлғалардың сотпен қаралуға байланысты конституциялық
құқықтары олардың сотқа талапарызбен жолдануы арқылы жүзеге асырылады.
Талап бұзылған немесе дауласып жатырған субъективтік құқықты қорғаудың
ең бір ерекше әдісі екендігі даусыз. Кез келген тұлға талап беру арқылы
талап өндірісін қозғай алады. “Құқықты талап арқылы қорғаудың негізі
мәселелері атты” Добровольский А.А. мен Иванова С.А. жазған еңбегінде талап
дегеніміз – “нақты заңды фактілерге негізделген, даулы материалдық –
құқықтық қатынастардан туындайтын сот немесе өзге де юристдикциалдық
органға анықталған процессуалдық тәртіппен қарауға және шешуге берілетін
материалдық құқықтық талап”1
Добровольский А.А. мен Иванова С.А. талапты – материалдық – құқықтық
және процессуалдық жақтарды өзінде үйлестіруші бір тұтас түсінік ретінде
қарастырады. Осыған сәйкес бұл авторлар мынадай өз ой-пікірлерін келтірген:
талапкердің жауапкер атына сот арқылы берген талабында материалдық –
құқықтық талап көрсетілген болса, сот ол талапты қабылдамайды, себебі
соттың бұл жерде қарап шешетіндей еш нәрсесі болмайды. Сондықтанда кез –
келген сотқа жолдану материалдық – құқықтық талаптан тұруы керек. Бұл
жердегі ойдың түйіні мынада деуге болады: талапкердің материалдық –
құқықтық талабы процестің туындауына себеп болып табылады және ол сот
қызметінің пәні болып табылады, себебі сот талапкердің жауапкерге берген
материалдық талабының заңдылығын және негізділігін қарайды.2
Жоғарыда аталып кеткен авторлардың пікірлеріне Гурвич М.А. мен
Елесейкина П.Ф. ойлары өзгешелеу.
Олар талапты екі құқық саласына тән категория ретінде қарастырады,
яғни материалдық, азаматтық және процессуалдық құқық салалары және олар
талаптың басқа екі түрлі түсінігін береді – ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.