Жануартану пәніне мультимедиялық анимация процессін ұйымдастыру технологиясы
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1 Мәселенің қойылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.1Компьютерлік оқыту мәселелері
1.2. Компьютерлік оқыту жүйесінің маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.3 Электронды оқулық және оның тиімділігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.4 Kомпьютерлік оқу құралдарын жасау тәсілдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.5 Электрондық оқулық жасаудың дидактикалық талаптар ... ... ... ... ... ... .
2 Обьектілі бағытталған дельфи программалау ортасы ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.1 Delphi программалау ортасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2 Delphi.дi iске қосу. Delphi ортасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.3 Берілгендер. Берілгендер типтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.4 Мултимедиялық компоненттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3 Жанауартану пәнінен мультимедиалық анимация процессін жасау ... ...
3.1 Бағдарламаны іске асыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
4 Бизнес жоспар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
4.1 Аннотация ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
4.2 Резюме (Түйін) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
4.3 Кәсіпорын сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4.4 Өнімнің сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4.5 Маркетинг жоспары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
4.6 Өндірістік жоспар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
4.7 Ұйымдастырушылық жоспар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
4.8 Қаржылық жоспар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4.9 Жұмыстардың орындалу тізбесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
4.10 Жобаның тәуекелдігін (сезімталдығын) талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1 Мәселенің қойылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.1Компьютерлік оқыту мәселелері
1.2. Компьютерлік оқыту жүйесінің маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.3 Электронды оқулық және оның тиімділігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.4 Kомпьютерлік оқу құралдарын жасау тәсілдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.5 Электрондық оқулық жасаудың дидактикалық талаптар ... ... ... ... ... ... .
2 Обьектілі бағытталған дельфи программалау ортасы ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.1 Delphi программалау ортасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2 Delphi.дi iске қосу. Delphi ортасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.3 Берілгендер. Берілгендер типтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.4 Мултимедиялық компоненттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3 Жанауартану пәнінен мультимедиалық анимация процессін жасау ... ...
3.1 Бағдарламаны іске асыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
4 Бизнес жоспар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
4.1 Аннотация ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
4.2 Резюме (Түйін) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
4.3 Кәсіпорын сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4.4 Өнімнің сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4.5 Маркетинг жоспары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
4.6 Өндірістік жоспар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
4.7 Ұйымдастырушылық жоспар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
4.8 Қаржылық жоспар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4.9 Жұмыстардың орындалу тізбесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
4.10 Жобаның тәуекелдігін (сезімталдығын) талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Кіріспе
ХХ ғасырдың ортасында ақпаратты өңдеуді автоматтандыру ісінің қажеттілігі электрондық техника мен технологияның қарқынды дамуына себепші болды.
Информациялық қоғамға көшу перспективалары әлеуметтік, құқықтық және техникалық сипаттағы көптеген мәселелерге қозғау салуда. Мысалы, өндірістік роботты пайдалану адамның қатысуна бағдарланған бүгінгі технологияны толық өзгертуге әкеледі. Мұндай технологияны жасау ісі басталып та кетті. Жаңа қоғам мүшесін өз бетінше өмір сүруге дайындау да күрт өзгерді. Оқытудың жаңа түрлерін жасаудағы ізденіс жұмыстары да басталып келеді.
Қазіргі кезде арнайы мектептер, гимназиялар, жоғары оқу орындары жеке пәндерді тереңдетіп оқытумен қатар оқу процесін жаңаша оқытуға негізделе бастаған .
Дәстүрлі оқу теориясы мен іс-тәжірибесінің қазіргі кездегі білім саласы информатикаландыру технологиясын пайдалану қажеттілігін тудырады. Білім алушылырдың қабілетін дамыта алатын оқу процесін, әсіресе өз бетінше орындалатын жұмысты ұйымдастыру, ақыл-ой іс-әрекетінің қалыптасуына ықпал етуі керек. Қәзіргі кезде негізінен білім жүйесінің барлық сатылары үшін электронды окулықтар жасаумен шұғылданып келеді. Электронды окулық оқушы үшін дайын материал. Оқушылар үшін электрондық оқулық- мектепте оқыған жылдардың барлығында да өздері толықтырып отыра алатын және нәтижелік эмтиханға дайындалуға көмектесетін мәліметтер базасы болып келеді. Электронды оқулықтармен жұмыс істеу әрбір оқушының өз мүмкіндігін есепке ала отырып, оқып үйрену ісін жеке дара жүргізу болып саналады.
Білім алушылырдың білім деңгейін жоғарылату оқу процесін жаңаша құруды талап етіп отырғандықтан бұл дипломдық жұмыстың тақырыбын
“Жануартану пәніне мультимедиялық анимация процессін жасау” деп таңдап алуға ұйытқы болып отыр.
Дипломдың жұмыстың мақсаты – білім алушыларға тереңдете білім беру және мултимедиалық анимациялық процестерді көрсету.
Дипломдық жұмыстың нысаны. Жануартану пәніне мультимедиялық анимация процессін ұйымдастыру технологиясы.
Қорғауға ұсынылатын нәтижелер:
• Delphi программалау ортасында интерфейс құру жолдары анықталды;
• Жануартану пәніне мультимедиялық анимация;
Компьютерлік технологияны қолдану кезінде оқу материалының негізгі көлемі мұғалім емес, компьютер арқылы беріледі. Оқыту процесін жүргізіп отырған мұғалім көбінесе компьютерлік оқу кұралын жасауға қатыспайды. Сондықтан мұндай компьютер арқылы оқытуға арналған ақпараттық-оқу материалдарын жасауда оның авторы мен оқыту процесінің " алшақтығы" білім берудің негізігі принципі деп айтуға болады. Бұл принциптің негізінде берілген материалдарды оқып-үйрену процесі оның авторының кеңесі қажет етілмейтіндей болып ұйымдастырылуы жатады, яғни оқу құралы жаңа материал беріп қана қоймай, оны толық түсіндіре алатындай дәрежеде жасалуы тиіс. Оқу кұралын жасауға берілген техникалық тапсырмада осындай әдістемелік жағына баса көңіл аудару ісі алдын ала анықталады.
Сонымен компьютер арқылы беруге арналған ақпараттық-оқыту және әдістемелік кұралдар кұрамына төмендегідей материалдар кіруі тиіс:
- таратылып берілетін оқу материалдары;
- бақылау және тестен өткізу материалдары;
- жаттығулар;
- сыныппен (топпен) немесе жекелеп оқытуға және өздігінен оқып-үйренуге арналған әдістемелер;
- әрбір материалды немесе олардың бірнешеуін қатарластыра пайдалану тәсілі, яғни оның стратегиясы мен тактикасы және оларды бір-бірімен алмастыру жолдары;
- экранда берілетін барлық акпараттық-оқу материалдарын компьютердің мультимедиалық мүмкіндігіне және сабақтарды сол арқылы беру тәсілдеріне қарай бейімдеу.
ХХ ғасырдың ортасында ақпаратты өңдеуді автоматтандыру ісінің қажеттілігі электрондық техника мен технологияның қарқынды дамуына себепші болды.
Информациялық қоғамға көшу перспективалары әлеуметтік, құқықтық және техникалық сипаттағы көптеген мәселелерге қозғау салуда. Мысалы, өндірістік роботты пайдалану адамның қатысуна бағдарланған бүгінгі технологияны толық өзгертуге әкеледі. Мұндай технологияны жасау ісі басталып та кетті. Жаңа қоғам мүшесін өз бетінше өмір сүруге дайындау да күрт өзгерді. Оқытудың жаңа түрлерін жасаудағы ізденіс жұмыстары да басталып келеді.
Қазіргі кезде арнайы мектептер, гимназиялар, жоғары оқу орындары жеке пәндерді тереңдетіп оқытумен қатар оқу процесін жаңаша оқытуға негізделе бастаған .
Дәстүрлі оқу теориясы мен іс-тәжірибесінің қазіргі кездегі білім саласы информатикаландыру технологиясын пайдалану қажеттілігін тудырады. Білім алушылырдың қабілетін дамыта алатын оқу процесін, әсіресе өз бетінше орындалатын жұмысты ұйымдастыру, ақыл-ой іс-әрекетінің қалыптасуына ықпал етуі керек. Қәзіргі кезде негізінен білім жүйесінің барлық сатылары үшін электронды окулықтар жасаумен шұғылданып келеді. Электронды окулық оқушы үшін дайын материал. Оқушылар үшін электрондық оқулық- мектепте оқыған жылдардың барлығында да өздері толықтырып отыра алатын және нәтижелік эмтиханға дайындалуға көмектесетін мәліметтер базасы болып келеді. Электронды оқулықтармен жұмыс істеу әрбір оқушының өз мүмкіндігін есепке ала отырып, оқып үйрену ісін жеке дара жүргізу болып саналады.
Білім алушылырдың білім деңгейін жоғарылату оқу процесін жаңаша құруды талап етіп отырғандықтан бұл дипломдық жұмыстың тақырыбын
“Жануартану пәніне мультимедиялық анимация процессін жасау” деп таңдап алуға ұйытқы болып отыр.
Дипломдың жұмыстың мақсаты – білім алушыларға тереңдете білім беру және мултимедиалық анимациялық процестерді көрсету.
Дипломдық жұмыстың нысаны. Жануартану пәніне мультимедиялық анимация процессін ұйымдастыру технологиясы.
Қорғауға ұсынылатын нәтижелер:
• Delphi программалау ортасында интерфейс құру жолдары анықталды;
• Жануартану пәніне мультимедиялық анимация;
Компьютерлік технологияны қолдану кезінде оқу материалының негізгі көлемі мұғалім емес, компьютер арқылы беріледі. Оқыту процесін жүргізіп отырған мұғалім көбінесе компьютерлік оқу кұралын жасауға қатыспайды. Сондықтан мұндай компьютер арқылы оқытуға арналған ақпараттық-оқу материалдарын жасауда оның авторы мен оқыту процесінің " алшақтығы" білім берудің негізігі принципі деп айтуға болады. Бұл принциптің негізінде берілген материалдарды оқып-үйрену процесі оның авторының кеңесі қажет етілмейтіндей болып ұйымдастырылуы жатады, яғни оқу құралы жаңа материал беріп қана қоймай, оны толық түсіндіре алатындай дәрежеде жасалуы тиіс. Оқу кұралын жасауға берілген техникалық тапсырмада осындай әдістемелік жағына баса көңіл аудару ісі алдын ала анықталады.
Сонымен компьютер арқылы беруге арналған ақпараттық-оқыту және әдістемелік кұралдар кұрамына төмендегідей материалдар кіруі тиіс:
- таратылып берілетін оқу материалдары;
- бақылау және тестен өткізу материалдары;
- жаттығулар;
- сыныппен (топпен) немесе жекелеп оқытуға және өздігінен оқып-үйренуге арналған әдістемелер;
- әрбір материалды немесе олардың бірнешеуін қатарластыра пайдалану тәсілі, яғни оның стратегиясы мен тактикасы және оларды бір-бірімен алмастыру жолдары;
- экранда берілетін барлық акпараттық-оқу материалдарын компьютердің мультимедиалық мүмкіндігіне және сабақтарды сол арқылы беру тәсілдеріне қарай бейімдеу.
Пайдаланылған әдебиеттер
1. Досжанов Б., Альменаева Р. Қазақ тілінде электрондық оқулықтар мен WEB-парақтар даярлау әдістері. Информатика негіздері. А., 2002.
2. Гусева А.И. Учимся информатике: задачи и методы их решения. – М.: “Диалог-МИФИ”, 1998. – 320 с.
3. Д. Прайс. Программирование на я зыке Паскаль. – М.: «Мир», 1987 г.
4. Перминов О.Н. Программирование на языке Паскаль. – М.: «Радио и связь», 1988 г.
5. Перминов О.Н. Язык программирования. – М.: «Радио и связь», 1989 г.
6. Абрамов В.Г., Трифонов Н.П., Трифонова Г.Н. Введение в язык Паскаль. – М.: «Наука», 1988 г.
7. Пильщиков В.Н. Сборник упражнений по языку Паскаль. – М.: «Наука», 1989 г.
8. В.Гофман, А.Хомоненко, Delphi 5, Наиболее полное руководство. Изд-во "БХВ- Санкт-Петербург", 2001 г. – 800 с.: ил.
9. Культин Н.Б. Delphi в задачах и примерах. – СПб.: БХВ – Петербург, 2005. – 288 с.: ил.
10. Культин Н.Б. Основы программирования в Delphi 7.– СПб.: БХВ – Петербург, 2003.
11. Шафрин А.Ю. Информационные технологии. – М.: Дрофа. 1999.
12. Горячев А., Шафрин А.Ю. Практикум по информационным технологиям. – М.: Дрофа. 1999.
13. Н.Г. Борисова. Программно-методическое обеспечение учебных компьютерных технологий по спецдисциплинам. ІІІ Международная конференция “Математическое моделирование и информационные технологии в образовании и науке” ("ММ ИТОН"). Алматы. 29.09-02.10.2005. КазНПУ им. Абая
14. Д.Р.Голомолзина, А.Ж.Жафяров. Информационные технологии образования как инструмент повышения эффективности обучения. ІІІ Международная конференция “Математическое моделирование и информационные технологии в образовании и науке” ("ММ ИТОН"). Алматы. 29.09-02.10.2005. КазНПУ им. Абая
15. Информатика: Учебник - 3-е переработанное издание /Под ред. проф. Н.В. Макаровой - М: Финансы и статистика, 1999 – 768 с.
16. Интернет технологии. Курс лекций. Сайт: http://lemoi-ww.dvgu.ru/lect/do.htm Информационные технологии в образовательном процессе. Литературный обзор. Сост. Бусарова Г.П. – Самара: Центр, 2005.
Е.К.Балафанов, Г.Б.Мамырбек. Некоторые вопросы конструирования адаптивных электронных изданий. ІІІ Международная конференция “Математическое моделирование и информационные технологии в образовании и науке” ("ММ ИТОН"). Алматы. 29.09-02.10.2005. КазНПУ
1. Досжанов Б., Альменаева Р. Қазақ тілінде электрондық оқулықтар мен WEB-парақтар даярлау әдістері. Информатика негіздері. А., 2002.
2. Гусева А.И. Учимся информатике: задачи и методы их решения. – М.: “Диалог-МИФИ”, 1998. – 320 с.
3. Д. Прайс. Программирование на я зыке Паскаль. – М.: «Мир», 1987 г.
4. Перминов О.Н. Программирование на языке Паскаль. – М.: «Радио и связь», 1988 г.
5. Перминов О.Н. Язык программирования. – М.: «Радио и связь», 1989 г.
6. Абрамов В.Г., Трифонов Н.П., Трифонова Г.Н. Введение в язык Паскаль. – М.: «Наука», 1988 г.
7. Пильщиков В.Н. Сборник упражнений по языку Паскаль. – М.: «Наука», 1989 г.
8. В.Гофман, А.Хомоненко, Delphi 5, Наиболее полное руководство. Изд-во "БХВ- Санкт-Петербург", 2001 г. – 800 с.: ил.
9. Культин Н.Б. Delphi в задачах и примерах. – СПб.: БХВ – Петербург, 2005. – 288 с.: ил.
10. Культин Н.Б. Основы программирования в Delphi 7.– СПб.: БХВ – Петербург, 2003.
11. Шафрин А.Ю. Информационные технологии. – М.: Дрофа. 1999.
12. Горячев А., Шафрин А.Ю. Практикум по информационным технологиям. – М.: Дрофа. 1999.
13. Н.Г. Борисова. Программно-методическое обеспечение учебных компьютерных технологий по спецдисциплинам. ІІІ Международная конференция “Математическое моделирование и информационные технологии в образовании и науке” ("ММ ИТОН"). Алматы. 29.09-02.10.2005. КазНПУ им. Абая
14. Д.Р.Голомолзина, А.Ж.Жафяров. Информационные технологии образования как инструмент повышения эффективности обучения. ІІІ Международная конференция “Математическое моделирование и информационные технологии в образовании и науке” ("ММ ИТОН"). Алматы. 29.09-02.10.2005. КазНПУ им. Абая
15. Информатика: Учебник - 3-е переработанное издание /Под ред. проф. Н.В. Макаровой - М: Финансы и статистика, 1999 – 768 с.
16. Интернет технологии. Курс лекций. Сайт: http://lemoi-ww.dvgu.ru/lect/do.htm Информационные технологии в образовательном процессе. Литературный обзор. Сост. Бусарова Г.П. – Самара: Центр, 2005.
Е.К.Балафанов, Г.Б.Мамырбек. Некоторые вопросы конструирования адаптивных электронных изданий. ІІІ Международная конференция “Математическое моделирование и информационные технологии в образовании и науке” ("ММ ИТОН"). Алматы. 29.09-02.10.2005. КазНПУ
Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 63 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 63 бет
Таңдаулыға:
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1 Мәселенің
қойылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...
1.1Компьютерлік оқыту мәселелері
1.2. Компьютерлік оқыту жүйесінің
маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.3 Электронды оқулық және оның
тиімділігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.4 Kомпьютерлік оқу құралдарын жасау
тәсілдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... .
1.5 Электрондық оқулық жасаудың дидактикалық
талаптар ... ... ... ... ... ... .
2 Обьектілі бағытталған дельфи программалау
ортасы ... ... ... ... ... ... ... . ...
2.1 Delphi программалау
ортасы ... ... ... ... ... ... ... . ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
.
2. Delphi-дi iске қосу. Delphi
ортасы ... ... ... ... ... ... ... . ... .. ... ... ... ... ... ... ...
2.3 Берілгендер. Берілгендер
типтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.4 Мултимедиялық
компоненттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
...
2. Жанауартану пәнінен мультимедиалық анимация процессін жасау ... ...
3.1 Бағдарламаны іске
асыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ..
4 Бизнес
жоспар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ...
4.1
Аннотация ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ..
4.2 Резюме
(Түйін) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .
4.3 Кәсіпорын
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..
4.4 Өнімнің
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ..
4.5 Маркетинг
жоспары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...
4.6 Өндірістік
жоспар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ...
4.7 Ұйымдастырушылық
жоспар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
4.8 Қаржылық
жоспар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ..
4.9 Жұмыстардың орындалу
тізбесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
4.10 Жобаның тәуекелдігін (сезімталдығын)
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... .
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Пайдаланған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ..
6
8
8
9
11
13
15
21
21
22
36
38
41
41
54
54
54
55
56
56
57
62
63
64
64
66
67
Жануартану пәніне мультимедиялық анимация процессін ұйымдастыру
технологиясы
Кіріспе
ХХ ғасырдың ортасында ақпаратты өңдеуді автоматтандыру ісінің
қажеттілігі электрондық техника мен технологияның қарқынды дамуына себепші
болды.
Информациялық қоғамға көшу перспективалары әлеуметтік, құқықтық және
техникалық сипаттағы көптеген мәселелерге қозғау салуда. Мысалы, өндірістік
роботты пайдалану адамның қатысуна бағдарланған бүгінгі технологияны толық
өзгертуге әкеледі. Мұндай технологияны жасау ісі басталып та кетті. Жаңа
қоғам мүшесін өз бетінше өмір сүруге дайындау да күрт өзгерді. Оқытудың
жаңа түрлерін жасаудағы ізденіс жұмыстары да басталып келеді.
Қазіргі кезде арнайы мектептер, гимназиялар, жоғары оқу орындары жеке
пәндерді тереңдетіп оқытумен қатар оқу процесін жаңаша оқытуға негізделе
бастаған .
Дәстүрлі оқу теориясы мен іс-тәжірибесінің қазіргі кездегі білім саласы
информатикаландыру технологиясын пайдалану қажеттілігін тудырады. Білім
алушылырдың қабілетін дамыта алатын оқу процесін, әсіресе өз бетінше
орындалатын жұмысты ұйымдастыру, ақыл-ой іс-әрекетінің қалыптасуына ықпал
етуі керек. Қәзіргі кезде негізінен білім жүйесінің барлық сатылары үшін
электронды окулықтар жасаумен шұғылданып келеді. Электронды окулық оқушы
үшін дайын материал. Оқушылар үшін электрондық оқулық- мектепте оқыған
жылдардың барлығында да өздері толықтырып отыра алатын және нәтижелік
эмтиханға дайындалуға көмектесетін мәліметтер базасы болып келеді.
Электронды оқулықтармен жұмыс істеу әрбір оқушының өз мүмкіндігін есепке
ала отырып, оқып үйрену ісін жеке дара жүргізу болып саналады.
Білім алушылырдың білім деңгейін жоғарылату оқу процесін жаңаша құруды
талап етіп отырғандықтан бұл дипломдық жұмыстың тақырыбын
“Жануартану пәніне мультимедиялық анимация процессін жасау” деп таңдап
алуға ұйытқы болып отыр.
Дипломдың жұмыстың мақсаты – білім алушыларға тереңдете білім беру және
мултимедиалық анимациялық процестерді көрсету.
Дипломдық жұмыстың нысаны. Жануартану пәніне мультимедиялық анимация
процессін ұйымдастыру технологиясы.
Қорғауға ұсынылатын нәтижелер:
• Delphi программалау ортасында интерфейс құру жолдары анықталды;
• Жануартану пәніне мультимедиялық анимация;
Компьютерлік технологияны қолдану кезінде оқу материалының негізгі
көлемі мұғалім емес, компьютер арқылы беріледі. Оқыту процесін жүргізіп
отырған мұғалім көбінесе компьютерлік оқу кұралын жасауға қатыспайды.
Сондықтан мұндай компьютер арқылы оқытуға арналған ақпараттық-оқу
материалдарын жасауда оның авторы мен оқыту процесінің " алшақтығы" білім
берудің негізігі принципі деп айтуға болады. Бұл принциптің негізінде
берілген материалдарды оқып-үйрену процесі оның авторының кеңесі қажет
етілмейтіндей болып ұйымдастырылуы жатады, яғни оқу құралы жаңа материал
беріп қана қоймай, оны толық түсіндіре алатындай дәрежеде жасалуы тиіс. Оқу
кұралын жасауға берілген техникалық тапсырмада осындай әдістемелік жағына
баса көңіл аудару ісі алдын ала анықталады.
Сонымен компьютер арқылы беруге арналған ақпараттық-оқыту және
әдістемелік кұралдар кұрамына төмендегідей материалдар кіруі тиіс:
- таратылып берілетін оқу материалдары;
- бақылау және тестен өткізу материалдары;
- жаттығулар;
- сыныппен (топпен) немесе жекелеп оқытуға және өздігінен оқып-үйренуге
арналған әдістемелер;
- әрбір материалды немесе олардың бірнешеуін қатарластыра пайдалану
тәсілі, яғни оның стратегиясы мен тактикасы және оларды бір-бірімен
алмастыру жолдары;
- экранда берілетін барлық акпараттық-оқу материалдарын компьютердің
мультимедиалық мүмкіндігіне және сабақтарды сол арқылы беру тәсілдеріне
қарай бейімдеу.
1 Мәселенің қойылуы
1.1 Компьютерлік оқыту мәселелері
Соңғы жылдар білім беру жүйесінде компьютерлік техниканы пайдалану
белсенді кезең ретінде қарастырылуда. Білім беру жүйесін ақпараттандыру
процесі ақпараттық қоғам жағдайында толыққанды өмірге адамды даярлау болып
табылады.
Білім беру жүйесіндегі жаңа ақпараттық технология дегеніміз оқу және
оқу-әдістемелік материалдар жинағы, оқу қызметіндегі есептеуіш техниканың
техникалық және инструменталды құралдары, оқу процесіндегі есептеуіш
техника құралдарының ролі және орны туралы ғылыми білімнің жүйесі және
оқытушылар еңбектерін жүзеге асыру үшін оларды қолдану формалары мен
әдістері деп анықтама беруге болады. Ал бұл анықтаманы бастауыш білім беру
жүйесіне қатысты басқаша анықтауға болады: білім беру мекемесінің
мамандарының жұмысын жүзеге асырушы әдістер мен формалар және балаларға
білім беруші (дамыту, оқыту, диагностика және т.б.) құрал [5].
Компьютерді оқыту жүйесіне енгізуде оқытылатын теориялық материалдардың
қандай да бір бөлігін машиналық бағдарламаға ауыстыру мүмкіндігі пайда
болды және де мұнда оқу материалының мазмұны мен құрылысында өзгеріс
болады. Оқушы компьютермен жұмыс барысында мына жұмыстарға өзін бағыттай
алады:
- компьютерлік оқу бағдарламаларына (теориялық материалдарды оқу және
есептерді шығаруда) ;
- бақылау жұмысына (жұмысқа қатысты түсініктеме алу, жіберілген қателерді
түзетуде әдістемелік нұсқау алу).
Бұл мәселелер оқу әрекетін жекелендіру - педагогиканың өзекті мәселесін
шешуге көмектеседі.
Компьютерлік сауаттылықты және жаңа ақпараттық технологияны меңгеру
үрдісі адамдық факторлармен санасуды талап етеді. Бұл мәселе әсіресе
мектепке дейінгі және кіші мектеп жасындағы балаларға білім беру сатысында
маңызды.
Компьютер адам іс-әрекетінің құралы қатарында жаңа, әмбебап ақпараттық
құрылғы. Компьютер барлық мүмкін формаларда (мәтін, сан, дыбыс, графика,
бейне) ақпаратты қабылдай, сақтай, өңдей және шығара алатын қабілеттілігі
арқасында адамның барлық қызмет аймағында қолданылады. Жаңа ақпараттық
технология көмегімен орындалатын қызмет өзінің кез-келген нақты формасында
тиімділігін көрсетеді, адам өркениетті бола бастайды, қоғамға, оның
материалды және рухани жақтарына зор көңілмен қарай бастайды [1].
Компьютер арқылы оқыту үшін даярланған сабақты программалау кезеңі
алдымен қабылданған сценарийдің орындалуын қамтамасыз ететін алгоритмді
құрудан тұрады. Ал, алгоритмдерді сипаттау оны түсінуге , оқуға жеңіл болуы
тиіс, оған қоса алған бағыттан ауытқымайтын дәл әрі анық болуы керек.
Алгоритмдер, бір жағынан программалаушы есптерге де түсінікті болса, екінші
жағынан – программа дұрыстығын тексеру үлгісіндей бола алуы да керек.
Алгоритмді сипаттау үшін олардың функционалдық ерекшеліктері мен сөздер
арқылы жазылуын байланыстыратын жартылай жасанды тіл қажет, оған қоса оның
объектілерін негізгі графикалық түрде бейнелеуге арналған мүмкіндіктердің
қарастырылуы тиіс [6].
Одан әрі компьютер арқылы жүргізуге дайындалған сабақтың программасын
жасау – берілген алгоритмді компьютер программасына аударуға барып тіреледі
. Мұндай жоғары деңгейдегі программалау тілдері немесе электрондық
сабақтарды жасаудың жүйелік құралдары қолданылады.
Мұнан соң даяр болған оқыту программалық жабдықтамалары әдістемелік
нұсқаулармен және пайдалануға қажетті ұсыныстармен толықтырылды .
1.2 Компьютерлік оқыту жүйесінің маңызы
Әлемді компьютер жайлаған бүгінгі күнде есептегіш техникаларды тиімді
де нәтижелі пайдалану үшін біріншіден, жалпы білімділік және кәсіби
сауаттылық қажет. Олай дейтініміз, ЭЕМ-мен жұмыс жасағанда, қандай да
болсын (табиғи тіл қатынасында да) сөйлем қателіктерін түсінбейтінін ескеру
керек. Машина көмегімен бұл міндеттерді дұрыс шешу үшін көрініс моделін не
үрдісін дұрыс құра білу керек.
Есептеуіш техникаларды пайдалану оқушылардың сабаққа ынта-ықыласын
арттырып, ерекше танымдық қызығуын тудыратыны сөзсіз. Ал бірінші тоқсанның
соңына қарай олардың бастапқы талпынысы төмендейді, ЭЕМ құралынсыз сабақ
қызықсыз көрінетін болады. Сабақта ЭЕМ техникасын пайдалану оқушылардың
күшті не әлсіз даму деңгейін талғамайды, өйткені, ол бәрін бірдей дамытуға
бейім және оған мүмкіндік жағдайы да тең [3].
Электронды есептегіш машиналарды оқу үрдісіне енгізу оқушылардың
қызығуын арттыратыны соншалық, олар сабақтан тыс уақытта да құлшыныс
танытатын болады. Себебі, ЭЕМ-мен жұмыс жасау оқушының даярлық деңгейін аса
талап ете бермейді. Ал электронды машинаны толық меңгерген соң оқушының
оған қызығуы бұрынғыдан да арта түседі, әсіресе ойын элементтерін
орындағанда. Ойын оқушыны еркіндікке, төзімділікке, мақсаткерлікке баулиды.
Өйткені, ойын тапсырмаларында мақсат айқын болғанымен, оған жетудің нақты
жолдары көрсетілмейді. Сондықтан, оқушының қиялдау мүмкіндігіне жол ашады,
ақыл-ой белсенділігін дамытуға көмектеседі.
Есептегіш машинаны оқып үйренуші қандай режимде жұмыс істесін оның іс-
әрекеті мұғалімнің бақылауында болуы тиіс. Олай деуіміз негіз, бүкіл
сыныптың қабылдау қабілеттеріне байланысты, оқушының оны игеріп кетуінде
мұғалімнің ролі үлкен. Ал оқу үрдісіне, жалпы сабақ түрлерін, кері байланыс
көрсеткіштеріне байланысты оқытудың әдіс-тәсілдерін, т.б. ауыстырып отыруы
тиіс. Сондай-ақ қажет болған жағдайда оқушының назарын экран мен
пернетақтадан басқа жаққа аудара білуі де үлкен маңызға ие [3].
Электрондық окулықтар ғылыми негізде дайындалған педагогикалық
ақпараттық өнім. Электрондық оқулық дайындаудың концептуальдық негізі
модульдық оқытудың педагогикалық теориясы болып табылады. Сонымен қатар
электрондық окулық дайындаудың педагогикалық принциптер жүйесі оқытудың
дидактикалық жүйесіне сәйкес келеді. Яғни, процесінің автоматтандырылған
формасы іспетті. "Электроңдық практикум" берілген оқушы оқулықты қажет
етпей-ақ информатика негіздерінен кез-келген мәліметті тауып алып, оқып —
үйренуіне болады. Лабораториялық, практикалық жұмыстар компьютер көмегімен
тез, жылдам түсіндіріледі. Бағдарламаны меңгеруге арналған тест
сұрақтарымен қамтамасыз етілген.
Біздің елімізде электрондық оқулықтар жасауда әлі де көп жұмыстар
атқарылуы тиіс, яғни орта, жоғары мектептің және қосымша білім беретін
курстар пәндеріне байланысты көптеген оқулықтар жасалуы керек. Бұл
оқулықтар кәзіргі компьютерлік, коммуникациялық технологияларды пайдалану
арқылы жаңа педагокикалық әдістерді қалыптастыруға бағытталған білім беру
жүйесін қамтамасыз етеді. Жұмысымыздың басты мақсаты - оқушыға және
студентке тереңде тиянақты білім беру, ал білім сапасын арттыру үшін әр
муғалім шығармашылықпен жұмыс жасауы қажет. Мұғалім пәнді өзі жетік терең
білуімен қатар ,оны оқушыға студентке меңгерту үшін әр сабақта ғылым мен
техника жаңалықтарын дұрыс қолдана білүі тиіс. Компьютерді сабақта орынды
қолданудың бірқатар артықшылықтары бар, атап айтқанда: студенттердің пәнге
қызығушылығының артуы,оқу процесі қарқынының жоғарылауы, шығармашылық
белсенділігінің көтерілуі, оқу сапасының артуы. Компьютерлік технологияны
қолдану барысында мұғалімнің әр оқушымен, студентпен жұмыс жасауға, әр
қайсысына әр турлі тапсырмалар беріп, барлық студент білімін бағалауға
толық мүмкіндігі болады,кімнің қай тақырыпты жақсы меңгергені немесе қай
жерде білімінің осал екенін дөп басып көмек көрсете алады. Әр студент,өзі
еңбек етеді,кейбір жағдайдағыдай тақтадан немесе жанындағыдан селқос
көшіріп отырмай,есепті өзі шығаруға тырысады. Сабақта компьютерді пайдалану
студентті шапшаңдыққа,тапқырлыққа үйретеді. Студент пен мұғалім қызметінде
информациялық мәдениет қалыптасады. Сонымен қатар студенттің психикасы мен
ойлау қабілетіне де игі әсер ететіні сөзсіз [6].
Өткен ғасырдың 80-жылдарының ортасында басталған компьютерлік
программалар көмегімен оқыту ойдағыдай нәтиже бере алмады, өйткені
программалық құралдар сапасы төмен болады да, олар бұрында қолданып келе
жатқан технологиялардан асқан нәтиже бере алмайды. Оған себеп, сол кездерде
компьютерлер көптеген мектептерде болған жоқ. Сондықтан балалар да,
мұғалімдер де компьютерлерді тұрақты оқу құралы деп санамады. Кейбір
зерттеушілер тіпті сол компьютерді оқу процесіне қолдану қажеттілігіне
үлкен күмәнмен қарады.
Компьютермен оқытудың өз мақсаты, мазмұны, формасы және ерекше өткізу
тәсілі бар екені белгілі. Осындай сабақтар жасаудың мынадай негізгі
кезеңдерін атап өтейік:
➢ Оқыту мақсатын анықтау;
➢ Өтілетін тақырыптың, бөлімнің материалдарын талдау, керектісін талдап
алу және оның тиісті құрылымын жасау;
➢ Оқыту тәсілін таңдау
➢ Сабақты жобалау, яғни оның сценарийін құрастыру;
➢ Сабақты жүргізудің программасын (программалау тілінде) жасау;
➢ Пән мұғаліміне арналған әдістемелік құрал жасау;
➢ Педагогикалық эксперимент;
➢ Оқу процесіне компьютерлік сүйемелдеуі бар сабақтарды кіргізу;
Компьютерлік сүйемелдеуі бар сабақтарды жасаудың алғашқы кезеңі таңдап
алынған тақырып бойынша оқыту мақсаттарын анықтаудан басталады.
Педагогикада оқыту мақсаттарының үш түрі болатыны белгілі, олар: білім
беру, дамыту және тәрбиелеу [9]
1.3 Электронды оқулық және оның тиімділігі
Білім берудің саласында "Электрондық оқулықтарды" пайдалану
оқушылардың, танымдық белсенділігін арттырып қана қоймай, логикалық ойлау
жүйесін қалыптастыруға шығармашылыкпен еңбек етуіне жағдай жасайды.
Осы уақытқа дейінгі білім беру саласында тек мұғалімнің айтқандарын
немесе оқулықты пайдалану қазіргі заман талабын қанағаттандырмайды.
Сондықтан қазіргі ақпараттандыру қоғамында бұл оқулықтарды пайдаланбай алға
жылжу мүмкін емес.
Соның нәтижесінде оқушылардың пәнге деген қызығушылығы артып,
шығармашылықпен жұмыс жасауына кең мүмкіндік ашылды.
Оқу материалдарын ұтымды игерудегі электронды оқу кұралдарының
атқаратын рөлі зор. Онда пәндегі теориялық тақырыптар кеңінен беріліп
түсіндіріледі. Теориялық материаддарды графикалық иллюстрация түріндегі
әртүрлі суреттер, сұлба тәсілдер арқылы толықтырып отырса, онда теориялық
білімді оқып, көзбен көріп, түйсініп және оны мида бекіту үрдістері бір
уақьпта өтіп отырады да материалды қорыту үрдісі ұтымды болады [7].
Электрондық окулықтар ғылыми негізде дайындалған педагогикалық
ақпараттық өнім. Электрондық оқулық дайындаудың концептуальдық негізі
модульдық оқытудың педагогикалық теориясы болып табылады. Сонымен қатар
электрондық окулық дайындаудың педагогикалық принциптер жүйесі оқытудың
дидактикалық жүйесіне сәйкес келеді. Яғни, процесінің автоматтандырылған
формасы іспетті. "Электроңдық практикум" берілген оқушы оқулықты қажет
етпей-ақ информатика негіздерінен кез-келген мәліметті тауып алып, оқып —
үйренуіне болады. Лабораториялық, практикалық жұмыстар компьютер көмегімен
тез, жылдам түсіндіріледі. Бағдарламаны меңгеруге арналған тест
сұрақтарымен қамтамасыз етілген.
Қәзіргі кезде негізінен білім жүйесінің барлық сатылары үшін электронды
окулықтар жасаумен шұғылданып келеді. Электронды окулық оқушы үшін дайын
материал. Оқушылар үшін электрондық оқулық- мектепте оқыған жылдардың
барлығында да өздері толықтырып отыра алатын және нәтижелік эмтиханға
дайындалуға көмектесетін мәліметтер базасы болып келеді. Электронды
оқулықтармен жұмыс істеу әрбір оқушының өз мүмкіндігін есепке ала отырып,
оқып үйрену ісін жеке дара жүргізу болып саналады [14].
Мұғалім үшін электронды оқулық бұл күнбе-күн дамытылып отыратын ашық
түрдегі әдістемелік жүйе, оны әрбір оқытушы өз педагогикалық
тәжірибесіндегі материалдармен толықтыра отырып, ары қарай жетілдіре алады.
Электрондық оқулықтарды дайындаудың бір жүйеге келтірілген заңдылығы
болуы керек. Осыған байланысты электрондық оқулықтарды дайындауда мынадай
дидактикалық шарттарды ескеру керек сияқты.
- белгілі бір пәнге байланысты дайындалған электрондық оқулықтың сол
пәннің типтік бағдарламасына сәйкес болуын;
- электрондық оқулықтар курста оқытылатын тараулар мен тақырыптарға
қатысты лекция конспектісін қамтитын негізгі зертханалық және практикалық
тапсырмаларды орындауға арналған қосымша; материалға қатысты анықтама,
библиографиядан тұратын көмекші; аралық және қорытынды бақылау сұрақтарынан
тұратын тест; материалды дайындауда пайдаланылған әдебиеттер тізімдері
бөлімдерін қамтуын;
- электрондық оқулықтың кәдімгі оқулықтар мазмұнын қайталамауын яғни,
берілетін тақырыпқа қатысты ақпараттың нақты әрі қысқа берілуін ескеру
керек;
- белгілі бір тақырыпқа қатысты материал 2-3 экрандық беттен артық
болмауы тиіс. Егер мәтін көлемі бірнеше экрандық бетті қамтитын болса онда
экранда пайда болатын оң жақ тік төменгі көлденеңінен жылжыту сызықтарын
электрондық оқулықты пайдаланушының көп пайдалануына тура келеді. Мұның өзі
пайдаланушының материалға қатысты ойын бөледі және мәтінді жоғары-төмен
оңға —солға жылжыта беру пайдаланушының шыдамдылығына да әсер етеді [8].
- бір қатардағы мәтін 62-65 таңбадан аспауы тиіс. Себебі материалды
баспаға шығару қажет болса, ол А4 көлемді параққа дұрыс түсетіндей болуы
керек.
- оқулықты шектен тыс иллюстрациялық анимациялық тұрғыдан көркемдеу
пайдаланушыға кері әсерін тигізуі мүмкін, бірақ кейбір пәндерге атап
айтқанда физика, химия, биология секілді пәндерге қатысты процестерді
анимациялап көрсету, тіпті кинофильмдер мен диафильмдер үзінділерін MPEG,
AVI типті файлдар ретінде сақтап, оларды гипермәтіңді формат арқылы
электрондық оқулықа кірістіру оқулықтың көркемдік әдістемелік деңгейін
арттырады.
1.4 Компьютерлік оқу құралдарын жасау тәсілдері
Компьютерлік оқу құралы деп білім берудің компьютерлік технологиясын
кеңінен пайдалануға негізделген электрондық оқып-үйрену құралдарын айтады.
Өз функционалдық мүмкіндіктеріне қарай компьютер қәзіргі кезде оқытудың ең
керекті жабдығына айналды, бірақ оны тиімді түрде пайдалану жолдарының әлі
ашылмаған тәсілдері, күнделікті сабактарға қолдану үшін әлі де айқындалатын
жақтары көп екенін ғалымдар да, мұғалімдер де жиі айтып келеді. Соңғы
кездегі компьютерлердің көптеп қолданысқа енуі бұл проблеманың өте өзекті
мәселеге айналғанын тағы да дәлелдеп отыр [9].
Компьютермен оқыту әдісін жүзеге асыру жалпы білім беру ісін жетілдіру
тәсілдерімен бірге сонымен тығыз байланысты белгілі бір пәннің өз
ерекшеліктерін де есепке алуды талап етеді. Мұнда бірнеше мәселені қатар
шешуге тура келеді, олар:
- компьютерді оқыту ісінің қай жақтарын жетілдіру үшін баса пайдалануға
болатынын анықтау;
- оқу процесін компьютерлендірудің қажетті деңгейін анықтау;
- компьютерге жүктелетін функциялар (іс-әрекеттер) тізбегін анықтау;
- әр пән мұғалімдері мен әдіскерлерінің талап-тілектеріне сәйкес
келетін компьютерлік оқу құралын жасау.
Біздің елімізде электрондық оқулықтар жасауда әлі де көп жұмыстар
атқарылуы тиіс, яғни орта, жоғары мектептің және қосымша білім беретін
курстар пәндеріне байланысты көптеген оқулықтар жасалуы керек. Бұл
оқулықтар кәзіргі компьютерлік, коммуникациялық технологияларды пайдалану
арқылы жаңа педагокикалық әдістерді қалыптастыруға бағытталған білім беру
жүйесін қамтамасыз етеді. Жұмысымыздың басты мақсаты - оқушыға және
студентке тереңде тиянақты білім беру, ал білім сапасын арттыру үшін әр
муғалім шығармашылықпен жұмыс жасауы қажет. Мұғалім пәнді өзі жетік терең
білуімен қатар ,оны оқушыға студентке меңгерту үшін әр сабақта ғылым мен
техника жаңалықтарын дұрыс қолдана білүі тиіс. Компьютерді сабақта орынды
қолданудың бірқатар артықшылықтары бар, атап айтқанда: студенттердің пәнге
қызығушылығының артуы,оқу процесі қарқынының жоғарылауы, шығармашылық
белсенділігінің көтерілуі, оқу сапасының артуы. Компьютерлік технологияны
қолдану барысында мұғалімнің әр оқушымен, студентпен жұмыс жасауға, әр
қайсысына әр турлі тапсырмалар беріп, барлық студент білімін бағалауға
толық мүмкіндігі болады,кімнің қай тақырыпты жақсы меңгергені немесе қай
жерде білімінің осал екенін дөп басып көмек көрсете алады. Әр студент,өзі
еңбек етеді,кейбір жағдайдағыдай тақтадан немесе жанындағыдан селқос
көшіріп отырмай,есепті өзі шығаруға тырысады. Сабақта компьютерді пайдалану
студентті шапшаңдыққа,тапқырлыққа үйретеді. Студент пен мұғалім қызметінде
информациялық мәдениет қалыптасады. Сонымен қатар студенттің психикасы мен
ойлау қабілетіне де игі әсер ететіні сөзсіз.
Компьютерлік технологияны қолдану кезінде оқу материалының негізгі
көлемі мұғалім емес, компьютер арқылы беріледі. Оқыту процесін жүргізіп
отырған мұғалім көбінесе компьютерлік оқу кұралын жасауға қатыспайды.
Сондықтан мұндай компьютер арқылы оқытуға арналған ақпараттық-оқу
материалдарын жасауда оның авторы мен оқыту процесінің " алшақтығы" білім
берудің негізігі принципі деп айтуға болады. Бұл принциптің негізінде
берілген материалдарды оқып-үйрену процесі оның авторының кеңесі қажет
етілмейтіндей болып ұйымдастырылуы жатады, яғни оқу құралы жаңа материал
беріп қана қоймай, оны толық түсіндіре алатындай дәрежеде жасалуы тиіс. Оқу
кұралын жасауға берілген техникалық тапсырмада осындай әдістемелік жағына
баса көңіл аудару ісі алдын ала анықталады [10].
Сонымен компьютер арқылы беруге арналған ақпараттық-оқыту және
әдістемелік кұралдар кұрамына төмендегідей материалдар кіруі тиіс:
- таратылып берілетін оқу материалдары;
- бақылау және тестен өткізу материалдары;
- жаттығулар;
- сыныппен (топпен) немесе жекелеп оқытуға және өздігінен оқып-үйренуге
арналған әдістемелер;
- әрбір материалды немесе олардың бірнешеуін қатарластыра пайдалану
тәсілі, яғни оның стратегиясы мен тактикасы және оларды бір-бірімен
алмастыру жолдары;
- экранда берілетін барлық акпараттық-оқу материалдарын компьютердің
мультимедиалық мүмкіндігіне және сабақтарды сол арқылы беру тәсілдеріне
қарай бейімдеу.
Компьютерлік оқу кұралы жалпы оқу жүйесіне қойылатын талаптарға сәйкес
жасалады, ал оның акпараттық-әдістемелік негізін жоғарыда айтылған
материалдар құрайды. Ол алдын ала жоба бойынша анықталған компыотерлік
технология негізінде жасалған білім беру мәселелерін шешіп, оқыту-үйрету
функциялары мен оқу процесін басқару істерін жүзеге асыруы тиіс [18].
Оқыту жүйесіне арналған программалық жабдықтама ретінде жасалатын
компьютерлік оқу құралын даярлау көпжақты мәселе болып саналады, оны жүзеге
асыру үшін әр түрлі салаларда істейтін мамандарды пайдалана білу кажет.
1.5 Электрондық оқулық жасаудың дидактикалық талаптар
Оқыту программасы қаншалықты тиімді екендігін оны тек сабақта қолданып
болған соң, талай отырып айтуға болады .
Электрондық оқыту программасын жасайтын программалау-шылардың
қолданбалы программалар жасау принциптерін оқу программаларына механикалық
түрде енгізбеуін қадағалау керек, ол кейбір кезде зиянын тигізуі мүмкін.
Мұнда программалардың нақты адамдардың әрекеттеріне әсер ететінін ұмытпау
керек, олардың ынтасы, қызығуы, ұмтылысы компьютердегі оқу процесінде
ескерілуі қажет.
Компьютер арқылы оқыту үшін даярланған сабақты программалау кезеңі
алдымен қабылданған сценарийдің орындалуын қамтамасыз ететін алгоритмді
құрудан тұрады. Ал, алгоритмдерді сипаттау оны түсінуге , оқуға жеңіл болуы
тиіс, оған қоса алған бағыттан ауытқымайтын дәл әрі анық болуы керек.
Алгоритмдер, бір жағынан программалаушы есптерге де түсінікті болса, екінші
жағынан – программа дұрыстығын тексеру үлгісіндей бола алуы да керек.
Алгоритмді сипаттау үшін олардың функционалдық ерекшеліктері мен сөздер
арқылы жазылуын байланыстыратын жартылай жасанды тіл қажет, оған қоса оның
объектілерін негізгі графикалық түрде бейнелеуге арналған мүмкіндіктердің
қарастырылуы тиіс [11].
Одан әрі компьютер арқылы жүргізуге дайындалған сабақтың программасын
жасау – берілген алгоритмді компьютер программасына аударуға барып тіреледі
. Мұндай жоғары деңгейдегі программалау тілдері немесе электрондық
сабақтарды жасаудың жүйелік құралдары қолданылады.
Мұнан соң даяр болған оқыту программалық жабдықтамалары әдістемелік
нұсқаулармен және пайдалануға қажетті ұсыныстармен толықтырылды .
Қазіргі таңда дайындалған электрондық оқулықтардың көпшілігі білім
берудің стандартына сәйкес келмейді. Электрондық оқулықтарды дайындаудың
бір жүйеге келтірілген заңдылығы болуы керек. Осыған байланысты электрондық
оқулықтарды дайындауда мынадай дидактикалық шарттарды ескеру керек сияқты :
- Белгілі бір пәнге байланысты дайындалған электрондық оқулықтың сол
пәннің типтік бағдарламасына сайкес болуын ;
- Электрондық оқулықтар курста оқылатын тараулар мен тақырыптарға
қатысты лекция конспектісін қамтитын негізгі; зертханалық және практикалық,
тапсырмаларды орындауға арналған қосымша; материалға қатысты анықтама,
библиографиядан тұратын көмекші; барлық және қорытынды бақылау сұрақтарынан
тұратын тест; материалды дайындауда пайдаланылған әдебиеттер тізімдері
бөлімдерін қамтуын;
- Электрондық оқулықтың кәдімгі оқулықтар мазмұны қайталамауын, яғни,
берілетін тақырыпқа қатысты ақпараттың нақты әрі қысқа берілуін ескеру
керек;
- Белгілі бір тақырыпқа қатысты материал 2-3 экрандық беттен артық
болмауы тиіс. Егер мәтін көлемі бірнеше экрандық бетті қамтитын болса, онда
экранда пайда болатын оң жақ тік, төмендегі көлденең жылжыту сызықтарын
электрондық, оқулықты пайдаланушының көп пайдалануына және мәтінді жоғары-
төмен, оңға-солға жылжыта беру пайдаланушының шыдамдылығына да әсер етеді.
- бір қатардағы мәтін 62-65 таңбадан аспауы тиіс. Себебі материалды
баспаға шығару қажет болса, ол А4 көлемді параққа дұрыс түсетіндей болуы
керек.
Оқулықты шектен тыс илльюстрациялық, анимациялық тұрғыдан көркемдеу
пайдаланушыға кері әсерін тигізуі мүмкін , бірақ кейбір пәндерге атап
айтқанда, физика, химия, биология сияқты пәндерге қатысты процестерді
анимациялап көрсету, тіпті, кинофильмдер мен диафильмдер үзінділерін MPEG,
AVI типті файлдар ретінде сақтап, оларды гипермәтінді формат арқылы
электрондық оқулыққа кірістіру оқулықтың көркемдік , әдістемелік деңгейін
арттырады [12].
Компьютерлік технологияны қолдану кезінде оқу материалының негізгі
көлемі мұғалім емес, компьютер арқылы беріледі. Оқыту процесін жүргізіп
отырған мұғалім көбінесе компьютерлік оқу кұралын жасауға қатыспайды.
Сондықтан мұндай компьютер арқылы оқытуға арналған ақпараттық-оқу
материалдарын жасауда оның авторы мен оқыту процесінің " алшақтығы" білім
берудің негізігі принципі деп айтуға болады. Бұл принциптің негізінде
берілген материалдарды оқып-үйрену процесі оның авторының кеңесі қажет
етілмейтіндей болып ұйымдастырылуы жатады, яғни оқу құралы жаңа материал
беріп қана қоймай, оны толық түсіндіре алатындай дәрежеде жасалуы тиіс. Оқу
кұралын жасауға берілген техникалық тапсырмада осындай әдістемелік жағына
баса көңіл аудару ісі алдын ала анықталады.
Дүние жүзілік білім кеңістігіне ену үшін еліміздің жоғарғы оқу орындары
кредиттік технологияға және қашықтықтан оқыту жүйелеріне өтіп жатқаны
белгілі. Аталған технологиялар студенттердің мамандық бойынша терең білім
алуын қамтамасыз ететін оқыту жүйелері. Қашықтықтан оқытудың технологиялық
базасының негізі - компьютер, электрондық оқулықтар, ақпарат таратушы
жүйелер.
Электрондық оқыту программасын жасайтын программалау-шылардың
қолданбалы программалар жасау принциптерін оқу программаларына механикалық
түрде енгізбеуін қадағалау керек, ол кейбір кезде зиянын тигізуі мүмкін.
Мұнда программалардың нақты адамдардың әрекеттеріне әсер ететінін ұмытпау
керек, олардың ынтасы, қызығуы, ұмтылысы компьютердегі оқу процесінде
ескерілуі қажет [7].
Компьютер арқылы оқыту үшін даярланған сабақты программалау кезеңі
алдымен қабылданған сценарийдің орындалуын қамтамасыз ететін алгоритмді
құрудан тұрады. Ал, алгоритмдерді сипаттау оны түсінуге , оқуға жеңіл болуы
тиіс, оған қоса алған бағыттан ауытқымайтын дәл әрі анық болуы керек.
Алгоритмдер, бір жағынан программалаушы есптерге де түсінікті болса, екінші
жағынан – программа дұрыстығын тексеру үлгісіндей бола алуы да керек.
Алгоритмді сипаттау үшін олардың функционалдық ерекшеліктері мен сөздер
арқылы жазылуын байланыстыратын жартылай жасанды тіл қажет, оған қоса оның
объектілерін негізгі графикалық түрде бейнелеуге арналған мүмкіндіктердің
қарастырылуы тиіс .
Білім беруді ақпараттандырудың негізгі құралдарының бірі компьютерлік
дидактикалық программалар болып табылады. Бүгінгі білім беру саласында
компьютерлік дидактикалық программалардың соңғы жетілдірілген түрі –
электрондық оқулықтарды пайдалану қолға алынған. Электрондық оқулық оқу
курсын өз бетінше игеру мүмкіндік беретін программалық-әдістемелік
комплекс. Ол аталған компьютерлік дидактикалық программалар
универсальдылығымен және оқытушының оқыту процесіндегі іс-әрекетінің кейбір
аспектілерін студентке қажет жағдайда, білім деңгейін дұрыс бағалау, тағы
сол сияқты жузеге асыра алатын интеллектуальдылығымен ерекшеленеді [13].
Білім берудің кез-келген саласында компьютерлік технолгияны пайдалану
оқушылар мен студенттердің танымдық белсенділігін арттырып қана қоймай,
логикалық ойлау жүйесін қалыптастыруға жағдай жасайды. Қазіргі
компьютерлік, коммуникациялық технологияларды пайдалану арқылы жаңа
педагогикалық әдістерді қалыптастыруға бағытталған білім беру жүйесін
қамтамасыз етеді.
Білім беру саласында программалу тәсілдерін оқытуда компьютерлік
технолгияны пайдалану студенттердің танымдық белсенділігін арттырып қана
қоймай, логикалық ойлау жүйесін қалыптастыруға, шығармашылықпен еңбек
етуіне жағдай жасайды.
Оқу материалдарды студентке компьютер көмегімен тез және жылдам
түсіндіріледі. Соның нәтижесінде студенттердің пәнге деген қызығушылығы
артады және шығармашылықпен жұмыс жасауына кең мүмкіндік ашылады. Сонымен
қатар оқытушылар да өздеріне қажетті әдістемелік, дидактикалық көмекші
құралдарды молынан ала алады. Білімді жоғарылатуға компьютерлік
технологияның қаншама пайдасы бар.
Есептеу техникасының өте жылдам дамып, оны ғылымның кез-келген
салаларында қолдануға байланысты өмір талабы оқыту процесін жан-жақты және
жүйелі түрде компьютерлендіруге әкеліп отыр.
Мемлекеттік білім беру стандартында жазылған ережеде: информатиканың
оқытудың практикалық мақсаты студенттерді практикалық қызметке, еңбекке
сонымен қатар басқа пәндерді оқыту процесінде практикалық есептер шешуге
және оны ақпараттық қоғамдық өмірге дайындауға бағытталсын , - делінген.
Сондықтан (орта мектепті) жоғары оқу орындарын компьютерлендірудің қамтитын
мәселесі тек информатика пәнін оқытумен ғана шектеліп қалмай, басқа
пәндерді оқытуда компьютерді көрнекі құралы ретінде пайдалана білуді әр
мүғалімге міндеттейді.
Біздің елімізде электрондық оқулықтар жасауда әлі де көп жұмыстар
атқарылуы тиіс, яғни орта, жоғары мектептің және қосымша білім беретін
курстар пәндеріне байланысты көптеген оқулықтар жасалуы керек. Бұл
оқулықтар кәзіргі компьютерлік, коммуникациялық технологияларды пайдалану
арқылы жаңа педагокикалық әдістерді қалыптастыруға бағытталған білім беру
жүйесін қамтамасыз етеді. Жұмысымыздың басты мақсаты - оқушыға және
студентке тереңде тиянақты білім беру, ал білім сапасын арттыру үшін әр
муғалім шығармашылықпен жұмыс жасауы қажет. Мұғалім пәнді өзі жетік терең
білуімен қатар ,оны оқушыға студентке меңгерту үшін әр сабақта ғылым мен
техника жаңалықтарын дұрыс қолдана білүі тиіс. Компьютерді сабақта орынды
қолданудың бірқатар артықшылықтары бар, атап айтқанда: студенттердің пәнге
қызығушылығының артуы,оқу процесі қарқынының жоғарылауы, шығармашылық
белсенділігінің көтерілуі, оқу сапасының артуы. Компьютерлік технологияны
қолдану барысында мұғалімнің әр оқушымен, студентпен жұмыс жасауға, әр
қайсысына әр турлі тапсырмалар беріп, барлық студент білімін бағалауға
толық мүмкіндігі болады,кімнің қай тақырыпты жақсы меңгергені немесе қай
жерде білімінің осал екенін дөп басып көмек көрсете алады. Әр студент,өзі
еңбек етеді,кейбір жағдайдағыдай тақтадан немесе жанындағыдан селқос
көшіріп отырмай,есепті өзі шығаруға тырысады. Сабақта компьютерді пайдалану
студентті шапшаңдыққа,тапқырлыққа үйретеді. Студент пен мұғалім қызметінде
информациялық мәдениет қалыптасады. Сонымен қатар студенттің психикасы мен
ойлау қабілетіне де игі әсер ететіні сөзсіз [15].
Осы мақсатпен мен зерттеу жұмысымда Borland Delphi 6 объектілі-
бағдарламалау тілінде паскаль тілін оқытуға құрылған электрондық оқулығы
мен тестік программасы қазіргі техникалық даму деңгейін қамтып, жүйеде
жұмыс істеудің оқу құралы ретінде ұсынып отырмын.
Қазіргі уақытта Қазақстанда тек экономикалық және саяси процесте ғана
емес, білім жүйесінде де жаңа ақпараттық технологиялар кеңінен қолданыла
бастады.
Ақпараттық технологияларды және компьютерлік желі арқылы жаңа білім
әдістерін пайдалану кеңейтіліп келеді. Жаңа ақпараттық технологияларды
білім жүйесінде қолданудың ең маңызды факторы негізгі қозғаушы күші адам,
сол себепті білімнің негізгі принциптері іске асырылуы тиіс. Осыған
байланысты адамның шығармашылық потенциалын дамыту үшін қажетті жағдай
жасау керек. Жоғары оқу орындары жүйесінде жаңа ақпараттық технологияларды
қолдану нәтижесінде, адам машықтанған потенциалды тұлғаға айналуы өзінен-
өзі түсінікті.
“Білім саласындағы жаңа коммуникациялық технологиялар” түсінігі
компьютерлік техника және электрондық анықтамалық жүйелері мен адамның
әрдайым жаңа оқыту әдістерін ізденуінен пайда болды.
Информатика пәнін оқытуда жаңа коммуникациалық технологияларды
пайдаланудың басты мақсаты – оқушыларға білім алу процесінде көмектесу. Бұл
мақсаттарға оқыту программалары, дәрістерді қолдауға арналған электрондық
оқулықтар, тексеру программалары сияқты программалық өнімдер қызмет етеді.
Болашақтың адамы тек қана сауатты емес, сонымен қатар оның “екінші”
компьютерлік сауаттылығы да болуы керек.
Қашықтан оқыту, мультимедия құралдарының дамуы оқушының білім алуын,
олардың белсенділігін арттырады.
Есептеу техникасының өте жылдам дамып, оны ғылымның кез-келген
салаларында қолдануға байланысты өмір талабы оқыту процесін жан-жақты және
жүйелі түрде компьтерлендіруге әкеліп отыр [19].
Қазіргі кезде электронды оқулықтарға келесідей талаптар қойылады:-
- текстпен қатар әрбір үзінді аудио немесе видео түрдегі ақпараттан
тұру тандалған курс бойынша ақпарат жақсы күрылып және саны шектелген жаңа
ұғымдары бар аяқталған курс үзінділері түрінде болғаны керек ("жанды
лекциялар"). "Жанды лекциялардың" міндетті интерфейс элементі ретінде
лекцияны кез-келген жерінен оқуға мүмкіндік беретін айналдыру мүмкіндігі
болуы керек;
- текстік ақпарат "Жаңды лекциялардың" кейбір бөліктерін қайталауы
мүмкін;
- күрделі модельдер мен құрылғыларды көрсететін иллюстрацияда тез пайда
болатын түсіндірмелер болу керек, олар иллюстрацияның жеке элементтері
(карталар, жоспарлар, схемалар) бойынша қозғалысына сәйкес пайда болып және
сөніп отырғаны жөн;
- керекті ақпаратты іздеу уақытын қысқартуға мүмкіңдік беретін көптеген
сілтемелермен текстік бөлім қамтамасыз етілуі тиіс. Бір пән аумағында
арнайы түсіндірме сөздік енгізілген болу керек;
- материалдың әдеттегі мазмұнын түсінуге қиын бөлімдері анимация немесе
видеоақпарат түрінде берілгені жөн. Бұл жағдайда дәстүрлі оқулықтармен
салыстырғанда пайдаланушыға 5-6 есе аз уақыт жұмсалады. Адамға өзі көрмеген
кейбір құбылыстарды (сарқырыма, өрт, т.б.) түсіндіру өте қиын. Видеоклиптер
уақыт масштабын өзгертуге және құбылыстарды демонстрациялауды жылдамдатуға,
баяулатуға, немесе үзіндісін таңдап демонстрациялауға мүмкіндік береді.
Енді, электрондық оқулықтарды даярлаудың тиімді кұралдарын
қарастырайық. Олар:
- дәстүрлі алторитмдік тілдер;
- жалпы мақсаттағы инструментальді құралдар;
- мультимедиа құралдары;
- гипертекстік және гипермедиалық кұралдары;
Ал, электрондық оқулықтың жұмыс істеу режимдеріне тоқталсақ, электронды
оқулықтың негізгі үш жұмыс істеу режимі бар:
- бақылаусыз оқыту;
- бақылаумен оқыту;
- тестік бақылау;
Мұндағы бақылаумен оқытуда материалды игеру деңгейін анықтау мақсатында
әрбір тараудың соңында оқушыға бірнеше сұрақтар берілсе, тестік бақылауда
баға қою арқылы білімді тексереді [14].
Қазіргі кезде оқулықтарға қойылатын талаптар: берілетін материалды
кұрылымдандыру, пайдалану ыңғайлылығы, материалдың мазмұнының көрнекілігі.
Жоғарыдағы айтылған талаптарды қанағаттандыру үшін гипертекст технологиясын
қолданған дұрыс. Оқытудағы негізгі мәселелердің бірі білімді бақылау
болғандықтан, электронды оқулық кұрамында бақылау кұралы қамтамасыз етілу
міндетті.
Ақпараттық технологияларды және компьютерлік желі арқылы жаңа білім
әдістерін пайдалану кеңейтіліп келеді. Жаңа ақпараттық технологияларды
білім жүйесінде қолданудың ең маңызды факторы негізгі қозғаушы күші адам,
сол себепті білімнің негізгі принциптері іске асырылуы тиіс. Осыған
байланысты адамның шығармашылық потенциалын дамыту үшін қажетті жағдай
жасау керек. Жоғары оқу орындары жүйесінде жаңа ақпараттық технологияларды
қолдану нәтижесінде, адам машықтанған потенциалды тұлғаға айналуы өзінен-
өзі түсінікті.
Қазіргі кезде тестілеудің әртүрлі әдістері қолданылады. Нақты пән
аумағын игеру үшін теорияны игерумен қатар есептерді шығарудың практикалық
дағдысын қалыптастыру керек. Ол үшін зерттелінетін процестер мен
құбылыстардың математикалық моделін тұрғызуды үйрену керек. Оның
алгоритмдік шешімін жобалау және оны программа түрінде жазу. Студенттердің
интуициясы мен бейнелеп ойлануын дамытуға мүмкіндік берумен қатар олардың
түсіну деңгейін жоғарылатуға мүмкіндік беретін алгоритмдердің құрылымы мен
жұмысын графикалық иллюстрациясын қамтамасыз ететін модельді программалар
сериясы электрондық оқулық құрамына жоғарыдағы мақсатқа жету үшін кіруі
тиіс [12].
2 обьектілі бағытталған дельфи программалау ортасы
2.1 Delphi программалау ортасы
Жоғарғы деңгейлі программалау тілдері жарыққа шыға бастағаннан бері
көптеген программалау тілдері пайда болды. Казіргі кезде олар процедуралык,
логикалық және объектілі - бағдарлы болып үш түрге бөлінеді. Мысалы,
дәстүрлі ("классикалық") процедуралық программалау тілдері — Фортран,
Бейсик, Паскаль, логикалық тілдер — ЛИСП, Пролог. Есептеуіш техниканың
қарқынды дамуы және программалық жабдыктауды тиімді дайындауга қажеттілік
нәтижесінде соңғы кездерде Windows ортасында жарыкқа шыққан және объектілі
- бағдарлы программалау (ОБП) негізінде кұрылған программалау тілдері -
Borland C++ for Windows, Object Pascal және визуальды Microsoft Visual
Basic, Borland Delphi.
Объектіге багдарлы оқиғалы программалау тілінде программаның жұмысы
негізінен оқиғалар тізбегінен және түрлі объектілердің осы оқиғаларға
жауабынан тұрады. Олардың визуальды түрлері - Visual Basic тілі QBasic
программалау тілі негізінде, Delphi (Дельфи) Объектілі Паскаль (Object
Pascal) тілі негізінде Windows операциялық жүйесін басшылықка апып кұрылган
(visual — көзбен көру, экрандық). Олар, әсіресе, Visual Basic, Delphi
программалау тілдері — кез келген қосымшаны дайындауға болатын жылдамдығы
тез, куатты тілдер.
Delphi-де орындайтын iс-әрекеттер сапалы түрде визуальды кеңейтiлген,
яғни пайдаланушы көбiнесе экранда көрiнген терезенiң түймелерiн шерту
арќылы нәтиже алады [15].
Процедуралыќ программалау тiлдерiнде программаның жұмысы операторларды
ретiмен орындау бойынша, ал, логикалыќ программалау тiлдерiнде ол ќатаң
логикалыќ ережелерге сәйкес өзгертулер енгiзу ретiнде ќарастырылған
болатын. Объектiге бағдарлы оќиғалыќ программалау тiлiнде программаның
жұмысы негiзiнен оќиғалар тiзбегiнен және түрлi объектiлердiң осы
оќиғаларға жауабынан тұрады. Олардың визуальды түрлерi - Visual Basic тiлi
QBasic программалау тiлi негiзiнде, Delphi (Дельфи) Объектiлi Паскаль
(Object Pascal) тiлi негiзiнде Windows операциялыќ жүйесiн басшылыќќа алып
ќұрылған (visual – көзбен көру, экрандыќ). Олар, әсiресе, Delphi
программалау тiлi – кез келген ќосымшаны дайындауға болатын жылдамдығы тез,
ќуатты тiл.
Delphi-де Паскаль тiлiнде орындау мүмкiн және мүмкiн емес күрделi
процестердi программалауға болады. Delphi-дiң негiзгi ерекшелiгi – онда
ќосымша ќұруда компоненттiк және объектiлiк тәсiлдер пайдаланылады (Windows
ортасында пайдаланатындыќтан, Delphi-де программаны көбiнесе ќосымша деп
атайды). Бұл программалау технологиясында нағыз революция жасады деуге
болады. Компоненттiк тәсiлдiң мәнiсi жеңiл, әрі ќосымша кiтапханасы
программалау ортасында дайындалып, арнайы iс-әрекеттердi орындайтын
компоненттер элементтерiнен жинаќталады. Олар жеткiлiксiз болса, объектiнi
өңдеуге арналған үстеме программа ќұрылады. Delphi-де ќолданылатын негiзгi
кiтапхананы визуальды компоненттер кiтапханасы (VCL, Visual Component
Library) деп атайды. Компоненттер панелiнде топ – тобымен жинаќталған,
жүздеген кластарға тиiстi, стандартты компоненттер бар. Пайдаланушы жаңа
компонент дайындап, оны осы панельге ќосуына да болады [17].
Delphi Windows жүйесiнде программалаудың ыңғайлы ќұралы. Онда көптеген
операторларды пайдаланып программа дайындау, программа мәзiрiн ќұру,
анимация, мультимедиа процестерiн ұйымдастыру, OLE технологиясын
пайдаланып, басќа офистiк ќосымшаларды шаќыру, олармен жұмыс iстеу және
т.б. iс-әрекеттердi орындау да мүмкiн. Көптеген операторлардың жазылуы
Турбо Паскальдағы сияќты.
Delphi ќұрамында дайындалған компилятор әдеттегi P – кодќа емес, бiрден
машиналыќ кодќа компиляциялайды. Осы себептi, ќазiргi кезде ол дүние
жүзiндегi компиляторлардың ең жылдамы. Оның компиляциялау жылдамдығы
Паскальда компиляциялаудан 10 еседен артыќ, бiр минутта шамамен 120 мың
жолдан асады.
2.2 Delphi-дi iске қосу. Delphi ортасы
Windows терезесi арќылы Delphi-дi iске ќосу командасы:
Iске ќосу - Программалар - Borland Delphi 7( Delphi 7
Экранда Delphi ортасының үш терезесi көрiнедi (1-сурет).
1
3 2
1 сурет - Delphi ортасы
1 - Delphi 7-нің негізгі терезесі.
2 - Форма (Form1);
3 - Объект инспекторы терезесi (Object Inspector).
Жалпы, ортада программа ќұруға арналған төртiншi, модуль терезесi де
iске ќосылады (Unit1.pas).
2 сурет - Delphi-дiң негiзгi терезесi
Delphi-дiң негiзгi терезесiнiң ќұрамына негiзгi мәзiр, аспаптар панелi
және компоненттер палитрасы енгiзiлген (2-сурет). Негiзгi мәзiр пункттерiне
(iшкi мәзiрлерге) Delphi-де жұмыс iстеу командалары, аспаптар панелiне iшкi
мәзiрлерге енгiзiлген негiзгi командаларды орындайтын түймелер
орналастырылған [20].
Стандартты түймелер:
- New (Жаңа);
- Open (Ашу);
- Save (Саќтау);
- Open Project (Проектiнi ашу);
- View Form (Форманы көрсету);
- Run (Iске ќосу);
- Pause (үзiлiс);
- Add file to Project (Проектiге файл ќосу), т.б.
Delphi-де дайындалатын программа проект (жоба) деп аталады. Форма -
программаны дайындау алдында ашылатын, программаның сұхбаттыќ терезесi.
Delphi алғашќы рет iске ќосылған кезде форма Form1 атауымен (таќырыбымен)
көрiнедi (1-сурет). Оның жиектерiне тышќан көрсеткiшiн орналастырып, ол екi
жаќты нұсќама түрiне айналған кезде жылжыту және ќалдыру тәсiлi бойынша
форманы кеңейту не ќысу ќиын емес [14].
Ќұрылатын программада пайдалану үшiн формада түрлi компоненттер (форма
компоненттерi) орнатылады. Негiзгi компоненттердiң кейбiрi Access
берiлгендер ќоры жүйесiнде пайдаланылатын элементтер панелiне енгiзiлген
түймелер сияќты. Олар Delphi терезесiнiң компоненттер палитрасына
орналастырылған.
Кей жағдайларда экранда форма көрiнбеуi мүмкiн. Оны экранға шығару үшiн
View-Forms командасын беру жеткiлiктi.
Delphi екi түрде дайындалған: бiрiншiсi – күрделi ќосымшаны бiрлесiп
дайындаушылар үшiн (Delphi Client – Server), екiншiсi – ќалған
программалаушылар үшiн (Delphi for Windows). Соңғысы ыңғайланып,
ќысќартылып алынған түрi. Ол тек маман программалаушылар емес, барлыќ
Delphi- мен жұмыс iстеушiлерге арналған. Әдетте пайдаланылатыны – екiншi
түр.
Delphi-дi Паскаль программалау тiлiмен жұмыс iстеген адамдардың
меңгеруi көп ќиындыќ келтiрмейдi. Бiраќ, мұнда программалауды үйрену үшiн
объект, оќиға, ќасиет түсiнiктерiмен еркiн танысып, онда компоненттердi
пайдалану және түрлi командалардың жазылу түрлерiн бiлу ќажет.
Процедуралыќ программалау тiлдерiнде программаның жұмысы операторларды
ретiмен орындау бойынша, ал, логикалыќ программалау тiлдерiнде ол ќатаң
логикалыќ ережелерге сәйкес өзгертулер енгiзу ретiнде ќарастырылған
болатын. Объектiге бағдарлы оќиғалыќ программалау тiлiнде программаның
жұмысы негiзiнен оќиғалар тiзбегiнен және түрлi объектiлердiң осы
оќиғаларға жауабынан тұрады. Олардың визуальды түрлерi - Visual Basic тiлi
QBasic программалау тiлi негiзiнде, Delphi (Дельфи) Объектiлi Паскаль
(Object Pascal) тiлi негiзiнде Windows операциялыќ жүйесiн басшылыќќа алып
ќұрылған (visual – көзбен көру, экрандыќ). Олар, әсiресе, Delphi
программалау тiлi – кез келген ќосымшаны дайындауға болатын жылдамдығы тез,
ќуатты тiл [22].
Форманың және формаға енгiзiлетiн компоненттердiң (компоненттер жөнiнде
келесi таќырыптарды ќараңыз) түрлi ќасиеттерi бар (оларды компонент
“паспорты” деп те атайды). Ќасиет (Сипаттама, параметр) - айнымалылардың
ерекше түрi. Олар объектiнiң түрлi мүмкiндiктерiн сипаттап, ағымдыќ күйiн
аныќтайды. Мысалы, форма ќасиеттерiнiң мәндерi - форма таќырыбының мәтiнi,
өлшемi, экранда орналасуы, түсi т.б. Delphi iске ќосылған кезде форма
ќасиеттерiне алғашќы сєйкес мәндер меншiктелiп ќойылады.
Форманы не онда орнатылған компоненттi программа ќұру үшiн дайындау
оның кейбiр ќасиеттерiнiң мәндерiн өзгертуден басталады. Ќасиеттер тiзiмi
Объект инспекторы (Object Inspector) терезесiне енгiзiлген. Тiзiмдi
инспектор терезесiне шығару үшiн сєйкес объектiнi (форманы не формада
орнатылған форма компонентiн) бiр шерту арќылы таңдау керек. Инспектор
терезесiнiң жоғарғы ќатарына таңдалған объект атауы да жазылып ќойылады.
Мысалы, Delphi iске ќосылған кезде форманың ашылған ќасиеттер терезесi 1-
суретте көрсетiлген. Терезенiң екi ќосымша бетi бар: Properties (Ќасиеттер)
және Events (Оќиғалар). Терезе ашылғанда екi бағанға енгiзiлген жазулардан
тұратын оның Properties бөлiмi ашылулы тұрады (1-сурет). Бiрiншi бағанда
көрiнетiндер – ќасиет атаулары, екiншi бағанға сєйкес жазылғандар – олардың
мәндерi.
Форма ќасиеттерi:
Name (Атау) – формаға берiлген атау. Ол Delphi объектiлерiнiң
(компоненттердiң) негiзгi ќасиеттерiнiң бiрi. Delphi-дiң жұмыс iстеуi
кезiнде ол объектiнi осы атау бойынша ажыратып таниды. Delphi-дiң формаға
автоматты түрде алғашќы рет меншiктеген атауын (Form1) өзгертiп, басќа атау
беруге болады. Форманың iс-әрекетi атауынан белгiлi болуы үшiн атауды
мазмұнға жаќын етiп енгiзген жөн. Мысалы, форма квадрат теңдеудi шешуге
пайдаланылатын болса, Form1 орнына KvTend атауын енгiзу. Ол үшiн ќасиеттер
терезесiнен Name атауын таңдап, жаңа атауды клавиатура арќылы терiп алса
болды. Терiлген атау Name жолының оң ќатарына жазылып ќойылады [20].
Font (Шрифт) – формаға енгiзiлетiн мәтiн шрифтiн орнату ќасиетi. Оны
таңдап, оң жағында көрiнген көп нүкте (...) түймесiн шерткен кезде сұхбаттыќ
шрифт таңдау терезесi көрiнедi (3-сурет). Терезеден, әдеттегiдей, ќажеттi
шрифт типiн, өлшемiн таңдап ОК түймесiн шерту керек.
3 сурет – Шрифт таңдау терезесi
Caption (Таќырып, бетiне жазу) – форма терезесiнiң таќырыбына
енгiзiлетiн мәтiн. Алғашќы кезде ќасиеттер терезесiнiң Caption ќасиетiне
таќырып үшiн Form1 сөзi енгiзiлiп ќойылған. Оны “Redactor” не басќа
таќырыпќа алмастыру Name ќасиетiне мән меншiктеу тәсiлi сияќты (ќасиет мәнi
енгiзiлген соң КІ (каретканы ќайтару, енгiзу) клавишiн басып ќойған жөн).
Color (Түс) – форманың түсiн орнату ќасиетi. Ол таңдалған ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1 Мәселенің
қойылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...
1.1Компьютерлік оқыту мәселелері
1.2. Компьютерлік оқыту жүйесінің
маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.3 Электронды оқулық және оның
тиімділігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.4 Kомпьютерлік оқу құралдарын жасау
тәсілдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... .
1.5 Электрондық оқулық жасаудың дидактикалық
талаптар ... ... ... ... ... ... .
2 Обьектілі бағытталған дельфи программалау
ортасы ... ... ... ... ... ... ... . ...
2.1 Delphi программалау
ортасы ... ... ... ... ... ... ... . ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
.
2. Delphi-дi iске қосу. Delphi
ортасы ... ... ... ... ... ... ... . ... .. ... ... ... ... ... ... ...
2.3 Берілгендер. Берілгендер
типтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.4 Мултимедиялық
компоненттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
...
2. Жанауартану пәнінен мультимедиалық анимация процессін жасау ... ...
3.1 Бағдарламаны іске
асыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ..
4 Бизнес
жоспар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ...
4.1
Аннотация ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ..
4.2 Резюме
(Түйін) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .
4.3 Кәсіпорын
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..
4.4 Өнімнің
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ..
4.5 Маркетинг
жоспары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...
4.6 Өндірістік
жоспар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ...
4.7 Ұйымдастырушылық
жоспар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
4.8 Қаржылық
жоспар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ..
4.9 Жұмыстардың орындалу
тізбесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
4.10 Жобаның тәуекелдігін (сезімталдығын)
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... .
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Пайдаланған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ..
6
8
8
9
11
13
15
21
21
22
36
38
41
41
54
54
54
55
56
56
57
62
63
64
64
66
67
Жануартану пәніне мультимедиялық анимация процессін ұйымдастыру
технологиясы
Кіріспе
ХХ ғасырдың ортасында ақпаратты өңдеуді автоматтандыру ісінің
қажеттілігі электрондық техника мен технологияның қарқынды дамуына себепші
болды.
Информациялық қоғамға көшу перспективалары әлеуметтік, құқықтық және
техникалық сипаттағы көптеген мәселелерге қозғау салуда. Мысалы, өндірістік
роботты пайдалану адамның қатысуна бағдарланған бүгінгі технологияны толық
өзгертуге әкеледі. Мұндай технологияны жасау ісі басталып та кетті. Жаңа
қоғам мүшесін өз бетінше өмір сүруге дайындау да күрт өзгерді. Оқытудың
жаңа түрлерін жасаудағы ізденіс жұмыстары да басталып келеді.
Қазіргі кезде арнайы мектептер, гимназиялар, жоғары оқу орындары жеке
пәндерді тереңдетіп оқытумен қатар оқу процесін жаңаша оқытуға негізделе
бастаған .
Дәстүрлі оқу теориясы мен іс-тәжірибесінің қазіргі кездегі білім саласы
информатикаландыру технологиясын пайдалану қажеттілігін тудырады. Білім
алушылырдың қабілетін дамыта алатын оқу процесін, әсіресе өз бетінше
орындалатын жұмысты ұйымдастыру, ақыл-ой іс-әрекетінің қалыптасуына ықпал
етуі керек. Қәзіргі кезде негізінен білім жүйесінің барлық сатылары үшін
электронды окулықтар жасаумен шұғылданып келеді. Электронды окулық оқушы
үшін дайын материал. Оқушылар үшін электрондық оқулық- мектепте оқыған
жылдардың барлығында да өздері толықтырып отыра алатын және нәтижелік
эмтиханға дайындалуға көмектесетін мәліметтер базасы болып келеді.
Электронды оқулықтармен жұмыс істеу әрбір оқушының өз мүмкіндігін есепке
ала отырып, оқып үйрену ісін жеке дара жүргізу болып саналады.
Білім алушылырдың білім деңгейін жоғарылату оқу процесін жаңаша құруды
талап етіп отырғандықтан бұл дипломдық жұмыстың тақырыбын
“Жануартану пәніне мультимедиялық анимация процессін жасау” деп таңдап
алуға ұйытқы болып отыр.
Дипломдың жұмыстың мақсаты – білім алушыларға тереңдете білім беру және
мултимедиалық анимациялық процестерді көрсету.
Дипломдық жұмыстың нысаны. Жануартану пәніне мультимедиялық анимация
процессін ұйымдастыру технологиясы.
Қорғауға ұсынылатын нәтижелер:
• Delphi программалау ортасында интерфейс құру жолдары анықталды;
• Жануартану пәніне мультимедиялық анимация;
Компьютерлік технологияны қолдану кезінде оқу материалының негізгі
көлемі мұғалім емес, компьютер арқылы беріледі. Оқыту процесін жүргізіп
отырған мұғалім көбінесе компьютерлік оқу кұралын жасауға қатыспайды.
Сондықтан мұндай компьютер арқылы оқытуға арналған ақпараттық-оқу
материалдарын жасауда оның авторы мен оқыту процесінің " алшақтығы" білім
берудің негізігі принципі деп айтуға болады. Бұл принциптің негізінде
берілген материалдарды оқып-үйрену процесі оның авторының кеңесі қажет
етілмейтіндей болып ұйымдастырылуы жатады, яғни оқу құралы жаңа материал
беріп қана қоймай, оны толық түсіндіре алатындай дәрежеде жасалуы тиіс. Оқу
кұралын жасауға берілген техникалық тапсырмада осындай әдістемелік жағына
баса көңіл аудару ісі алдын ала анықталады.
Сонымен компьютер арқылы беруге арналған ақпараттық-оқыту және
әдістемелік кұралдар кұрамына төмендегідей материалдар кіруі тиіс:
- таратылып берілетін оқу материалдары;
- бақылау және тестен өткізу материалдары;
- жаттығулар;
- сыныппен (топпен) немесе жекелеп оқытуға және өздігінен оқып-үйренуге
арналған әдістемелер;
- әрбір материалды немесе олардың бірнешеуін қатарластыра пайдалану
тәсілі, яғни оның стратегиясы мен тактикасы және оларды бір-бірімен
алмастыру жолдары;
- экранда берілетін барлық акпараттық-оқу материалдарын компьютердің
мультимедиалық мүмкіндігіне және сабақтарды сол арқылы беру тәсілдеріне
қарай бейімдеу.
1 Мәселенің қойылуы
1.1 Компьютерлік оқыту мәселелері
Соңғы жылдар білім беру жүйесінде компьютерлік техниканы пайдалану
белсенді кезең ретінде қарастырылуда. Білім беру жүйесін ақпараттандыру
процесі ақпараттық қоғам жағдайында толыққанды өмірге адамды даярлау болып
табылады.
Білім беру жүйесіндегі жаңа ақпараттық технология дегеніміз оқу және
оқу-әдістемелік материалдар жинағы, оқу қызметіндегі есептеуіш техниканың
техникалық және инструменталды құралдары, оқу процесіндегі есептеуіш
техника құралдарының ролі және орны туралы ғылыми білімнің жүйесі және
оқытушылар еңбектерін жүзеге асыру үшін оларды қолдану формалары мен
әдістері деп анықтама беруге болады. Ал бұл анықтаманы бастауыш білім беру
жүйесіне қатысты басқаша анықтауға болады: білім беру мекемесінің
мамандарының жұмысын жүзеге асырушы әдістер мен формалар және балаларға
білім беруші (дамыту, оқыту, диагностика және т.б.) құрал [5].
Компьютерді оқыту жүйесіне енгізуде оқытылатын теориялық материалдардың
қандай да бір бөлігін машиналық бағдарламаға ауыстыру мүмкіндігі пайда
болды және де мұнда оқу материалының мазмұны мен құрылысында өзгеріс
болады. Оқушы компьютермен жұмыс барысында мына жұмыстарға өзін бағыттай
алады:
- компьютерлік оқу бағдарламаларына (теориялық материалдарды оқу және
есептерді шығаруда) ;
- бақылау жұмысына (жұмысқа қатысты түсініктеме алу, жіберілген қателерді
түзетуде әдістемелік нұсқау алу).
Бұл мәселелер оқу әрекетін жекелендіру - педагогиканың өзекті мәселесін
шешуге көмектеседі.
Компьютерлік сауаттылықты және жаңа ақпараттық технологияны меңгеру
үрдісі адамдық факторлармен санасуды талап етеді. Бұл мәселе әсіресе
мектепке дейінгі және кіші мектеп жасындағы балаларға білім беру сатысында
маңызды.
Компьютер адам іс-әрекетінің құралы қатарында жаңа, әмбебап ақпараттық
құрылғы. Компьютер барлық мүмкін формаларда (мәтін, сан, дыбыс, графика,
бейне) ақпаратты қабылдай, сақтай, өңдей және шығара алатын қабілеттілігі
арқасында адамның барлық қызмет аймағында қолданылады. Жаңа ақпараттық
технология көмегімен орындалатын қызмет өзінің кез-келген нақты формасында
тиімділігін көрсетеді, адам өркениетті бола бастайды, қоғамға, оның
материалды және рухани жақтарына зор көңілмен қарай бастайды [1].
Компьютер арқылы оқыту үшін даярланған сабақты программалау кезеңі
алдымен қабылданған сценарийдің орындалуын қамтамасыз ететін алгоритмді
құрудан тұрады. Ал, алгоритмдерді сипаттау оны түсінуге , оқуға жеңіл болуы
тиіс, оған қоса алған бағыттан ауытқымайтын дәл әрі анық болуы керек.
Алгоритмдер, бір жағынан программалаушы есптерге де түсінікті болса, екінші
жағынан – программа дұрыстығын тексеру үлгісіндей бола алуы да керек.
Алгоритмді сипаттау үшін олардың функционалдық ерекшеліктері мен сөздер
арқылы жазылуын байланыстыратын жартылай жасанды тіл қажет, оған қоса оның
объектілерін негізгі графикалық түрде бейнелеуге арналған мүмкіндіктердің
қарастырылуы тиіс [6].
Одан әрі компьютер арқылы жүргізуге дайындалған сабақтың программасын
жасау – берілген алгоритмді компьютер программасына аударуға барып тіреледі
. Мұндай жоғары деңгейдегі программалау тілдері немесе электрондық
сабақтарды жасаудың жүйелік құралдары қолданылады.
Мұнан соң даяр болған оқыту программалық жабдықтамалары әдістемелік
нұсқаулармен және пайдалануға қажетті ұсыныстармен толықтырылды .
1.2 Компьютерлік оқыту жүйесінің маңызы
Әлемді компьютер жайлаған бүгінгі күнде есептегіш техникаларды тиімді
де нәтижелі пайдалану үшін біріншіден, жалпы білімділік және кәсіби
сауаттылық қажет. Олай дейтініміз, ЭЕМ-мен жұмыс жасағанда, қандай да
болсын (табиғи тіл қатынасында да) сөйлем қателіктерін түсінбейтінін ескеру
керек. Машина көмегімен бұл міндеттерді дұрыс шешу үшін көрініс моделін не
үрдісін дұрыс құра білу керек.
Есептеуіш техникаларды пайдалану оқушылардың сабаққа ынта-ықыласын
арттырып, ерекше танымдық қызығуын тудыратыны сөзсіз. Ал бірінші тоқсанның
соңына қарай олардың бастапқы талпынысы төмендейді, ЭЕМ құралынсыз сабақ
қызықсыз көрінетін болады. Сабақта ЭЕМ техникасын пайдалану оқушылардың
күшті не әлсіз даму деңгейін талғамайды, өйткені, ол бәрін бірдей дамытуға
бейім және оған мүмкіндік жағдайы да тең [3].
Электронды есептегіш машиналарды оқу үрдісіне енгізу оқушылардың
қызығуын арттыратыны соншалық, олар сабақтан тыс уақытта да құлшыныс
танытатын болады. Себебі, ЭЕМ-мен жұмыс жасау оқушының даярлық деңгейін аса
талап ете бермейді. Ал электронды машинаны толық меңгерген соң оқушының
оған қызығуы бұрынғыдан да арта түседі, әсіресе ойын элементтерін
орындағанда. Ойын оқушыны еркіндікке, төзімділікке, мақсаткерлікке баулиды.
Өйткені, ойын тапсырмаларында мақсат айқын болғанымен, оған жетудің нақты
жолдары көрсетілмейді. Сондықтан, оқушының қиялдау мүмкіндігіне жол ашады,
ақыл-ой белсенділігін дамытуға көмектеседі.
Есептегіш машинаны оқып үйренуші қандай режимде жұмыс істесін оның іс-
әрекеті мұғалімнің бақылауында болуы тиіс. Олай деуіміз негіз, бүкіл
сыныптың қабылдау қабілеттеріне байланысты, оқушының оны игеріп кетуінде
мұғалімнің ролі үлкен. Ал оқу үрдісіне, жалпы сабақ түрлерін, кері байланыс
көрсеткіштеріне байланысты оқытудың әдіс-тәсілдерін, т.б. ауыстырып отыруы
тиіс. Сондай-ақ қажет болған жағдайда оқушының назарын экран мен
пернетақтадан басқа жаққа аудара білуі де үлкен маңызға ие [3].
Электрондық окулықтар ғылыми негізде дайындалған педагогикалық
ақпараттық өнім. Электрондық оқулық дайындаудың концептуальдық негізі
модульдық оқытудың педагогикалық теориясы болып табылады. Сонымен қатар
электрондық окулық дайындаудың педагогикалық принциптер жүйесі оқытудың
дидактикалық жүйесіне сәйкес келеді. Яғни, процесінің автоматтандырылған
формасы іспетті. "Электроңдық практикум" берілген оқушы оқулықты қажет
етпей-ақ информатика негіздерінен кез-келген мәліметті тауып алып, оқып —
үйренуіне болады. Лабораториялық, практикалық жұмыстар компьютер көмегімен
тез, жылдам түсіндіріледі. Бағдарламаны меңгеруге арналған тест
сұрақтарымен қамтамасыз етілген.
Біздің елімізде электрондық оқулықтар жасауда әлі де көп жұмыстар
атқарылуы тиіс, яғни орта, жоғары мектептің және қосымша білім беретін
курстар пәндеріне байланысты көптеген оқулықтар жасалуы керек. Бұл
оқулықтар кәзіргі компьютерлік, коммуникациялық технологияларды пайдалану
арқылы жаңа педагокикалық әдістерді қалыптастыруға бағытталған білім беру
жүйесін қамтамасыз етеді. Жұмысымыздың басты мақсаты - оқушыға және
студентке тереңде тиянақты білім беру, ал білім сапасын арттыру үшін әр
муғалім шығармашылықпен жұмыс жасауы қажет. Мұғалім пәнді өзі жетік терең
білуімен қатар ,оны оқушыға студентке меңгерту үшін әр сабақта ғылым мен
техника жаңалықтарын дұрыс қолдана білүі тиіс. Компьютерді сабақта орынды
қолданудың бірқатар артықшылықтары бар, атап айтқанда: студенттердің пәнге
қызығушылығының артуы,оқу процесі қарқынының жоғарылауы, шығармашылық
белсенділігінің көтерілуі, оқу сапасының артуы. Компьютерлік технологияны
қолдану барысында мұғалімнің әр оқушымен, студентпен жұмыс жасауға, әр
қайсысына әр турлі тапсырмалар беріп, барлық студент білімін бағалауға
толық мүмкіндігі болады,кімнің қай тақырыпты жақсы меңгергені немесе қай
жерде білімінің осал екенін дөп басып көмек көрсете алады. Әр студент,өзі
еңбек етеді,кейбір жағдайдағыдай тақтадан немесе жанындағыдан селқос
көшіріп отырмай,есепті өзі шығаруға тырысады. Сабақта компьютерді пайдалану
студентті шапшаңдыққа,тапқырлыққа үйретеді. Студент пен мұғалім қызметінде
информациялық мәдениет қалыптасады. Сонымен қатар студенттің психикасы мен
ойлау қабілетіне де игі әсер ететіні сөзсіз [6].
Өткен ғасырдың 80-жылдарының ортасында басталған компьютерлік
программалар көмегімен оқыту ойдағыдай нәтиже бере алмады, өйткені
программалық құралдар сапасы төмен болады да, олар бұрында қолданып келе
жатқан технологиялардан асқан нәтиже бере алмайды. Оған себеп, сол кездерде
компьютерлер көптеген мектептерде болған жоқ. Сондықтан балалар да,
мұғалімдер де компьютерлерді тұрақты оқу құралы деп санамады. Кейбір
зерттеушілер тіпті сол компьютерді оқу процесіне қолдану қажеттілігіне
үлкен күмәнмен қарады.
Компьютермен оқытудың өз мақсаты, мазмұны, формасы және ерекше өткізу
тәсілі бар екені белгілі. Осындай сабақтар жасаудың мынадай негізгі
кезеңдерін атап өтейік:
➢ Оқыту мақсатын анықтау;
➢ Өтілетін тақырыптың, бөлімнің материалдарын талдау, керектісін талдап
алу және оның тиісті құрылымын жасау;
➢ Оқыту тәсілін таңдау
➢ Сабақты жобалау, яғни оның сценарийін құрастыру;
➢ Сабақты жүргізудің программасын (программалау тілінде) жасау;
➢ Пән мұғаліміне арналған әдістемелік құрал жасау;
➢ Педагогикалық эксперимент;
➢ Оқу процесіне компьютерлік сүйемелдеуі бар сабақтарды кіргізу;
Компьютерлік сүйемелдеуі бар сабақтарды жасаудың алғашқы кезеңі таңдап
алынған тақырып бойынша оқыту мақсаттарын анықтаудан басталады.
Педагогикада оқыту мақсаттарының үш түрі болатыны белгілі, олар: білім
беру, дамыту және тәрбиелеу [9]
1.3 Электронды оқулық және оның тиімділігі
Білім берудің саласында "Электрондық оқулықтарды" пайдалану
оқушылардың, танымдық белсенділігін арттырып қана қоймай, логикалық ойлау
жүйесін қалыптастыруға шығармашылыкпен еңбек етуіне жағдай жасайды.
Осы уақытқа дейінгі білім беру саласында тек мұғалімнің айтқандарын
немесе оқулықты пайдалану қазіргі заман талабын қанағаттандырмайды.
Сондықтан қазіргі ақпараттандыру қоғамында бұл оқулықтарды пайдаланбай алға
жылжу мүмкін емес.
Соның нәтижесінде оқушылардың пәнге деген қызығушылығы артып,
шығармашылықпен жұмыс жасауына кең мүмкіндік ашылды.
Оқу материалдарын ұтымды игерудегі электронды оқу кұралдарының
атқаратын рөлі зор. Онда пәндегі теориялық тақырыптар кеңінен беріліп
түсіндіріледі. Теориялық материаддарды графикалық иллюстрация түріндегі
әртүрлі суреттер, сұлба тәсілдер арқылы толықтырып отырса, онда теориялық
білімді оқып, көзбен көріп, түйсініп және оны мида бекіту үрдістері бір
уақьпта өтіп отырады да материалды қорыту үрдісі ұтымды болады [7].
Электрондық окулықтар ғылыми негізде дайындалған педагогикалық
ақпараттық өнім. Электрондық оқулық дайындаудың концептуальдық негізі
модульдық оқытудың педагогикалық теориясы болып табылады. Сонымен қатар
электрондық окулық дайындаудың педагогикалық принциптер жүйесі оқытудың
дидактикалық жүйесіне сәйкес келеді. Яғни, процесінің автоматтандырылған
формасы іспетті. "Электроңдық практикум" берілген оқушы оқулықты қажет
етпей-ақ информатика негіздерінен кез-келген мәліметті тауып алып, оқып —
үйренуіне болады. Лабораториялық, практикалық жұмыстар компьютер көмегімен
тез, жылдам түсіндіріледі. Бағдарламаны меңгеруге арналған тест
сұрақтарымен қамтамасыз етілген.
Қәзіргі кезде негізінен білім жүйесінің барлық сатылары үшін электронды
окулықтар жасаумен шұғылданып келеді. Электронды окулық оқушы үшін дайын
материал. Оқушылар үшін электрондық оқулық- мектепте оқыған жылдардың
барлығында да өздері толықтырып отыра алатын және нәтижелік эмтиханға
дайындалуға көмектесетін мәліметтер базасы болып келеді. Электронды
оқулықтармен жұмыс істеу әрбір оқушының өз мүмкіндігін есепке ала отырып,
оқып үйрену ісін жеке дара жүргізу болып саналады [14].
Мұғалім үшін электронды оқулық бұл күнбе-күн дамытылып отыратын ашық
түрдегі әдістемелік жүйе, оны әрбір оқытушы өз педагогикалық
тәжірибесіндегі материалдармен толықтыра отырып, ары қарай жетілдіре алады.
Электрондық оқулықтарды дайындаудың бір жүйеге келтірілген заңдылығы
болуы керек. Осыған байланысты электрондық оқулықтарды дайындауда мынадай
дидактикалық шарттарды ескеру керек сияқты.
- белгілі бір пәнге байланысты дайындалған электрондық оқулықтың сол
пәннің типтік бағдарламасына сәйкес болуын;
- электрондық оқулықтар курста оқытылатын тараулар мен тақырыптарға
қатысты лекция конспектісін қамтитын негізгі зертханалық және практикалық
тапсырмаларды орындауға арналған қосымша; материалға қатысты анықтама,
библиографиядан тұратын көмекші; аралық және қорытынды бақылау сұрақтарынан
тұратын тест; материалды дайындауда пайдаланылған әдебиеттер тізімдері
бөлімдерін қамтуын;
- электрондық оқулықтың кәдімгі оқулықтар мазмұнын қайталамауын яғни,
берілетін тақырыпқа қатысты ақпараттың нақты әрі қысқа берілуін ескеру
керек;
- белгілі бір тақырыпқа қатысты материал 2-3 экрандық беттен артық
болмауы тиіс. Егер мәтін көлемі бірнеше экрандық бетті қамтитын болса онда
экранда пайда болатын оң жақ тік төменгі көлденеңінен жылжыту сызықтарын
электрондық оқулықты пайдаланушының көп пайдалануына тура келеді. Мұның өзі
пайдаланушының материалға қатысты ойын бөледі және мәтінді жоғары-төмен
оңға —солға жылжыта беру пайдаланушының шыдамдылығына да әсер етеді [8].
- бір қатардағы мәтін 62-65 таңбадан аспауы тиіс. Себебі материалды
баспаға шығару қажет болса, ол А4 көлемді параққа дұрыс түсетіндей болуы
керек.
- оқулықты шектен тыс иллюстрациялық анимациялық тұрғыдан көркемдеу
пайдаланушыға кері әсерін тигізуі мүмкін, бірақ кейбір пәндерге атап
айтқанда физика, химия, биология секілді пәндерге қатысты процестерді
анимациялап көрсету, тіпті кинофильмдер мен диафильмдер үзінділерін MPEG,
AVI типті файлдар ретінде сақтап, оларды гипермәтіңді формат арқылы
электрондық оқулықа кірістіру оқулықтың көркемдік әдістемелік деңгейін
арттырады.
1.4 Компьютерлік оқу құралдарын жасау тәсілдері
Компьютерлік оқу құралы деп білім берудің компьютерлік технологиясын
кеңінен пайдалануға негізделген электрондық оқып-үйрену құралдарын айтады.
Өз функционалдық мүмкіндіктеріне қарай компьютер қәзіргі кезде оқытудың ең
керекті жабдығына айналды, бірақ оны тиімді түрде пайдалану жолдарының әлі
ашылмаған тәсілдері, күнделікті сабактарға қолдану үшін әлі де айқындалатын
жақтары көп екенін ғалымдар да, мұғалімдер де жиі айтып келеді. Соңғы
кездегі компьютерлердің көптеп қолданысқа енуі бұл проблеманың өте өзекті
мәселеге айналғанын тағы да дәлелдеп отыр [9].
Компьютермен оқыту әдісін жүзеге асыру жалпы білім беру ісін жетілдіру
тәсілдерімен бірге сонымен тығыз байланысты белгілі бір пәннің өз
ерекшеліктерін де есепке алуды талап етеді. Мұнда бірнеше мәселені қатар
шешуге тура келеді, олар:
- компьютерді оқыту ісінің қай жақтарын жетілдіру үшін баса пайдалануға
болатынын анықтау;
- оқу процесін компьютерлендірудің қажетті деңгейін анықтау;
- компьютерге жүктелетін функциялар (іс-әрекеттер) тізбегін анықтау;
- әр пән мұғалімдері мен әдіскерлерінің талап-тілектеріне сәйкес
келетін компьютерлік оқу құралын жасау.
Біздің елімізде электрондық оқулықтар жасауда әлі де көп жұмыстар
атқарылуы тиіс, яғни орта, жоғары мектептің және қосымша білім беретін
курстар пәндеріне байланысты көптеген оқулықтар жасалуы керек. Бұл
оқулықтар кәзіргі компьютерлік, коммуникациялық технологияларды пайдалану
арқылы жаңа педагокикалық әдістерді қалыптастыруға бағытталған білім беру
жүйесін қамтамасыз етеді. Жұмысымыздың басты мақсаты - оқушыға және
студентке тереңде тиянақты білім беру, ал білім сапасын арттыру үшін әр
муғалім шығармашылықпен жұмыс жасауы қажет. Мұғалім пәнді өзі жетік терең
білуімен қатар ,оны оқушыға студентке меңгерту үшін әр сабақта ғылым мен
техника жаңалықтарын дұрыс қолдана білүі тиіс. Компьютерді сабақта орынды
қолданудың бірқатар артықшылықтары бар, атап айтқанда: студенттердің пәнге
қызығушылығының артуы,оқу процесі қарқынының жоғарылауы, шығармашылық
белсенділігінің көтерілуі, оқу сапасының артуы. Компьютерлік технологияны
қолдану барысында мұғалімнің әр оқушымен, студентпен жұмыс жасауға, әр
қайсысына әр турлі тапсырмалар беріп, барлық студент білімін бағалауға
толық мүмкіндігі болады,кімнің қай тақырыпты жақсы меңгергені немесе қай
жерде білімінің осал екенін дөп басып көмек көрсете алады. Әр студент,өзі
еңбек етеді,кейбір жағдайдағыдай тақтадан немесе жанындағыдан селқос
көшіріп отырмай,есепті өзі шығаруға тырысады. Сабақта компьютерді пайдалану
студентті шапшаңдыққа,тапқырлыққа үйретеді. Студент пен мұғалім қызметінде
информациялық мәдениет қалыптасады. Сонымен қатар студенттің психикасы мен
ойлау қабілетіне де игі әсер ететіні сөзсіз.
Компьютерлік технологияны қолдану кезінде оқу материалының негізгі
көлемі мұғалім емес, компьютер арқылы беріледі. Оқыту процесін жүргізіп
отырған мұғалім көбінесе компьютерлік оқу кұралын жасауға қатыспайды.
Сондықтан мұндай компьютер арқылы оқытуға арналған ақпараттық-оқу
материалдарын жасауда оның авторы мен оқыту процесінің " алшақтығы" білім
берудің негізігі принципі деп айтуға болады. Бұл принциптің негізінде
берілген материалдарды оқып-үйрену процесі оның авторының кеңесі қажет
етілмейтіндей болып ұйымдастырылуы жатады, яғни оқу құралы жаңа материал
беріп қана қоймай, оны толық түсіндіре алатындай дәрежеде жасалуы тиіс. Оқу
кұралын жасауға берілген техникалық тапсырмада осындай әдістемелік жағына
баса көңіл аудару ісі алдын ала анықталады [10].
Сонымен компьютер арқылы беруге арналған ақпараттық-оқыту және
әдістемелік кұралдар кұрамына төмендегідей материалдар кіруі тиіс:
- таратылып берілетін оқу материалдары;
- бақылау және тестен өткізу материалдары;
- жаттығулар;
- сыныппен (топпен) немесе жекелеп оқытуға және өздігінен оқып-үйренуге
арналған әдістемелер;
- әрбір материалды немесе олардың бірнешеуін қатарластыра пайдалану
тәсілі, яғни оның стратегиясы мен тактикасы және оларды бір-бірімен
алмастыру жолдары;
- экранда берілетін барлық акпараттық-оқу материалдарын компьютердің
мультимедиалық мүмкіндігіне және сабақтарды сол арқылы беру тәсілдеріне
қарай бейімдеу.
Компьютерлік оқу кұралы жалпы оқу жүйесіне қойылатын талаптарға сәйкес
жасалады, ал оның акпараттық-әдістемелік негізін жоғарыда айтылған
материалдар құрайды. Ол алдын ала жоба бойынша анықталған компыотерлік
технология негізінде жасалған білім беру мәселелерін шешіп, оқыту-үйрету
функциялары мен оқу процесін басқару істерін жүзеге асыруы тиіс [18].
Оқыту жүйесіне арналған программалық жабдықтама ретінде жасалатын
компьютерлік оқу құралын даярлау көпжақты мәселе болып саналады, оны жүзеге
асыру үшін әр түрлі салаларда істейтін мамандарды пайдалана білу кажет.
1.5 Электрондық оқулық жасаудың дидактикалық талаптар
Оқыту программасы қаншалықты тиімді екендігін оны тек сабақта қолданып
болған соң, талай отырып айтуға болады .
Электрондық оқыту программасын жасайтын программалау-шылардың
қолданбалы программалар жасау принциптерін оқу программаларына механикалық
түрде енгізбеуін қадағалау керек, ол кейбір кезде зиянын тигізуі мүмкін.
Мұнда программалардың нақты адамдардың әрекеттеріне әсер ететінін ұмытпау
керек, олардың ынтасы, қызығуы, ұмтылысы компьютердегі оқу процесінде
ескерілуі қажет.
Компьютер арқылы оқыту үшін даярланған сабақты программалау кезеңі
алдымен қабылданған сценарийдің орындалуын қамтамасыз ететін алгоритмді
құрудан тұрады. Ал, алгоритмдерді сипаттау оны түсінуге , оқуға жеңіл болуы
тиіс, оған қоса алған бағыттан ауытқымайтын дәл әрі анық болуы керек.
Алгоритмдер, бір жағынан программалаушы есптерге де түсінікті болса, екінші
жағынан – программа дұрыстығын тексеру үлгісіндей бола алуы да керек.
Алгоритмді сипаттау үшін олардың функционалдық ерекшеліктері мен сөздер
арқылы жазылуын байланыстыратын жартылай жасанды тіл қажет, оған қоса оның
объектілерін негізгі графикалық түрде бейнелеуге арналған мүмкіндіктердің
қарастырылуы тиіс [11].
Одан әрі компьютер арқылы жүргізуге дайындалған сабақтың программасын
жасау – берілген алгоритмді компьютер программасына аударуға барып тіреледі
. Мұндай жоғары деңгейдегі программалау тілдері немесе электрондық
сабақтарды жасаудың жүйелік құралдары қолданылады.
Мұнан соң даяр болған оқыту программалық жабдықтамалары әдістемелік
нұсқаулармен және пайдалануға қажетті ұсыныстармен толықтырылды .
Қазіргі таңда дайындалған электрондық оқулықтардың көпшілігі білім
берудің стандартына сәйкес келмейді. Электрондық оқулықтарды дайындаудың
бір жүйеге келтірілген заңдылығы болуы керек. Осыған байланысты электрондық
оқулықтарды дайындауда мынадай дидактикалық шарттарды ескеру керек сияқты :
- Белгілі бір пәнге байланысты дайындалған электрондық оқулықтың сол
пәннің типтік бағдарламасына сайкес болуын ;
- Электрондық оқулықтар курста оқылатын тараулар мен тақырыптарға
қатысты лекция конспектісін қамтитын негізгі; зертханалық және практикалық,
тапсырмаларды орындауға арналған қосымша; материалға қатысты анықтама,
библиографиядан тұратын көмекші; барлық және қорытынды бақылау сұрақтарынан
тұратын тест; материалды дайындауда пайдаланылған әдебиеттер тізімдері
бөлімдерін қамтуын;
- Электрондық оқулықтың кәдімгі оқулықтар мазмұны қайталамауын, яғни,
берілетін тақырыпқа қатысты ақпараттың нақты әрі қысқа берілуін ескеру
керек;
- Белгілі бір тақырыпқа қатысты материал 2-3 экрандық беттен артық
болмауы тиіс. Егер мәтін көлемі бірнеше экрандық бетті қамтитын болса, онда
экранда пайда болатын оң жақ тік, төмендегі көлденең жылжыту сызықтарын
электрондық, оқулықты пайдаланушының көп пайдалануына және мәтінді жоғары-
төмен, оңға-солға жылжыта беру пайдаланушының шыдамдылығына да әсер етеді.
- бір қатардағы мәтін 62-65 таңбадан аспауы тиіс. Себебі материалды
баспаға шығару қажет болса, ол А4 көлемді параққа дұрыс түсетіндей болуы
керек.
Оқулықты шектен тыс илльюстрациялық, анимациялық тұрғыдан көркемдеу
пайдаланушыға кері әсерін тигізуі мүмкін , бірақ кейбір пәндерге атап
айтқанда, физика, химия, биология сияқты пәндерге қатысты процестерді
анимациялап көрсету, тіпті, кинофильмдер мен диафильмдер үзінділерін MPEG,
AVI типті файлдар ретінде сақтап, оларды гипермәтінді формат арқылы
электрондық оқулыққа кірістіру оқулықтың көркемдік , әдістемелік деңгейін
арттырады [12].
Компьютерлік технологияны қолдану кезінде оқу материалының негізгі
көлемі мұғалім емес, компьютер арқылы беріледі. Оқыту процесін жүргізіп
отырған мұғалім көбінесе компьютерлік оқу кұралын жасауға қатыспайды.
Сондықтан мұндай компьютер арқылы оқытуға арналған ақпараттық-оқу
материалдарын жасауда оның авторы мен оқыту процесінің " алшақтығы" білім
берудің негізігі принципі деп айтуға болады. Бұл принциптің негізінде
берілген материалдарды оқып-үйрену процесі оның авторының кеңесі қажет
етілмейтіндей болып ұйымдастырылуы жатады, яғни оқу құралы жаңа материал
беріп қана қоймай, оны толық түсіндіре алатындай дәрежеде жасалуы тиіс. Оқу
кұралын жасауға берілген техникалық тапсырмада осындай әдістемелік жағына
баса көңіл аудару ісі алдын ала анықталады.
Дүние жүзілік білім кеңістігіне ену үшін еліміздің жоғарғы оқу орындары
кредиттік технологияға және қашықтықтан оқыту жүйелеріне өтіп жатқаны
белгілі. Аталған технологиялар студенттердің мамандық бойынша терең білім
алуын қамтамасыз ететін оқыту жүйелері. Қашықтықтан оқытудың технологиялық
базасының негізі - компьютер, электрондық оқулықтар, ақпарат таратушы
жүйелер.
Электрондық оқыту программасын жасайтын программалау-шылардың
қолданбалы программалар жасау принциптерін оқу программаларына механикалық
түрде енгізбеуін қадағалау керек, ол кейбір кезде зиянын тигізуі мүмкін.
Мұнда программалардың нақты адамдардың әрекеттеріне әсер ететінін ұмытпау
керек, олардың ынтасы, қызығуы, ұмтылысы компьютердегі оқу процесінде
ескерілуі қажет [7].
Компьютер арқылы оқыту үшін даярланған сабақты программалау кезеңі
алдымен қабылданған сценарийдің орындалуын қамтамасыз ететін алгоритмді
құрудан тұрады. Ал, алгоритмдерді сипаттау оны түсінуге , оқуға жеңіл болуы
тиіс, оған қоса алған бағыттан ауытқымайтын дәл әрі анық болуы керек.
Алгоритмдер, бір жағынан программалаушы есптерге де түсінікті болса, екінші
жағынан – программа дұрыстығын тексеру үлгісіндей бола алуы да керек.
Алгоритмді сипаттау үшін олардың функционалдық ерекшеліктері мен сөздер
арқылы жазылуын байланыстыратын жартылай жасанды тіл қажет, оған қоса оның
объектілерін негізгі графикалық түрде бейнелеуге арналған мүмкіндіктердің
қарастырылуы тиіс .
Білім беруді ақпараттандырудың негізгі құралдарының бірі компьютерлік
дидактикалық программалар болып табылады. Бүгінгі білім беру саласында
компьютерлік дидактикалық программалардың соңғы жетілдірілген түрі –
электрондық оқулықтарды пайдалану қолға алынған. Электрондық оқулық оқу
курсын өз бетінше игеру мүмкіндік беретін программалық-әдістемелік
комплекс. Ол аталған компьютерлік дидактикалық программалар
универсальдылығымен және оқытушының оқыту процесіндегі іс-әрекетінің кейбір
аспектілерін студентке қажет жағдайда, білім деңгейін дұрыс бағалау, тағы
сол сияқты жузеге асыра алатын интеллектуальдылығымен ерекшеленеді [13].
Білім берудің кез-келген саласында компьютерлік технолгияны пайдалану
оқушылар мен студенттердің танымдық белсенділігін арттырып қана қоймай,
логикалық ойлау жүйесін қалыптастыруға жағдай жасайды. Қазіргі
компьютерлік, коммуникациялық технологияларды пайдалану арқылы жаңа
педагогикалық әдістерді қалыптастыруға бағытталған білім беру жүйесін
қамтамасыз етеді.
Білім беру саласында программалу тәсілдерін оқытуда компьютерлік
технолгияны пайдалану студенттердің танымдық белсенділігін арттырып қана
қоймай, логикалық ойлау жүйесін қалыптастыруға, шығармашылықпен еңбек
етуіне жағдай жасайды.
Оқу материалдарды студентке компьютер көмегімен тез және жылдам
түсіндіріледі. Соның нәтижесінде студенттердің пәнге деген қызығушылығы
артады және шығармашылықпен жұмыс жасауына кең мүмкіндік ашылады. Сонымен
қатар оқытушылар да өздеріне қажетті әдістемелік, дидактикалық көмекші
құралдарды молынан ала алады. Білімді жоғарылатуға компьютерлік
технологияның қаншама пайдасы бар.
Есептеу техникасының өте жылдам дамып, оны ғылымның кез-келген
салаларында қолдануға байланысты өмір талабы оқыту процесін жан-жақты және
жүйелі түрде компьютерлендіруге әкеліп отыр.
Мемлекеттік білім беру стандартында жазылған ережеде: информатиканың
оқытудың практикалық мақсаты студенттерді практикалық қызметке, еңбекке
сонымен қатар басқа пәндерді оқыту процесінде практикалық есептер шешуге
және оны ақпараттық қоғамдық өмірге дайындауға бағытталсын , - делінген.
Сондықтан (орта мектепті) жоғары оқу орындарын компьютерлендірудің қамтитын
мәселесі тек информатика пәнін оқытумен ғана шектеліп қалмай, басқа
пәндерді оқытуда компьютерді көрнекі құралы ретінде пайдалана білуді әр
мүғалімге міндеттейді.
Біздің елімізде электрондық оқулықтар жасауда әлі де көп жұмыстар
атқарылуы тиіс, яғни орта, жоғары мектептің және қосымша білім беретін
курстар пәндеріне байланысты көптеген оқулықтар жасалуы керек. Бұл
оқулықтар кәзіргі компьютерлік, коммуникациялық технологияларды пайдалану
арқылы жаңа педагокикалық әдістерді қалыптастыруға бағытталған білім беру
жүйесін қамтамасыз етеді. Жұмысымыздың басты мақсаты - оқушыға және
студентке тереңде тиянақты білім беру, ал білім сапасын арттыру үшін әр
муғалім шығармашылықпен жұмыс жасауы қажет. Мұғалім пәнді өзі жетік терең
білуімен қатар ,оны оқушыға студентке меңгерту үшін әр сабақта ғылым мен
техника жаңалықтарын дұрыс қолдана білүі тиіс. Компьютерді сабақта орынды
қолданудың бірқатар артықшылықтары бар, атап айтқанда: студенттердің пәнге
қызығушылығының артуы,оқу процесі қарқынының жоғарылауы, шығармашылық
белсенділігінің көтерілуі, оқу сапасының артуы. Компьютерлік технологияны
қолдану барысында мұғалімнің әр оқушымен, студентпен жұмыс жасауға, әр
қайсысына әр турлі тапсырмалар беріп, барлық студент білімін бағалауға
толық мүмкіндігі болады,кімнің қай тақырыпты жақсы меңгергені немесе қай
жерде білімінің осал екенін дөп басып көмек көрсете алады. Әр студент,өзі
еңбек етеді,кейбір жағдайдағыдай тақтадан немесе жанындағыдан селқос
көшіріп отырмай,есепті өзі шығаруға тырысады. Сабақта компьютерді пайдалану
студентті шапшаңдыққа,тапқырлыққа үйретеді. Студент пен мұғалім қызметінде
информациялық мәдениет қалыптасады. Сонымен қатар студенттің психикасы мен
ойлау қабілетіне де игі әсер ететіні сөзсіз [15].
Осы мақсатпен мен зерттеу жұмысымда Borland Delphi 6 объектілі-
бағдарламалау тілінде паскаль тілін оқытуға құрылған электрондық оқулығы
мен тестік программасы қазіргі техникалық даму деңгейін қамтып, жүйеде
жұмыс істеудің оқу құралы ретінде ұсынып отырмын.
Қазіргі уақытта Қазақстанда тек экономикалық және саяси процесте ғана
емес, білім жүйесінде де жаңа ақпараттық технологиялар кеңінен қолданыла
бастады.
Ақпараттық технологияларды және компьютерлік желі арқылы жаңа білім
әдістерін пайдалану кеңейтіліп келеді. Жаңа ақпараттық технологияларды
білім жүйесінде қолданудың ең маңызды факторы негізгі қозғаушы күші адам,
сол себепті білімнің негізгі принциптері іске асырылуы тиіс. Осыған
байланысты адамның шығармашылық потенциалын дамыту үшін қажетті жағдай
жасау керек. Жоғары оқу орындары жүйесінде жаңа ақпараттық технологияларды
қолдану нәтижесінде, адам машықтанған потенциалды тұлғаға айналуы өзінен-
өзі түсінікті.
“Білім саласындағы жаңа коммуникациялық технологиялар” түсінігі
компьютерлік техника және электрондық анықтамалық жүйелері мен адамның
әрдайым жаңа оқыту әдістерін ізденуінен пайда болды.
Информатика пәнін оқытуда жаңа коммуникациалық технологияларды
пайдаланудың басты мақсаты – оқушыларға білім алу процесінде көмектесу. Бұл
мақсаттарға оқыту программалары, дәрістерді қолдауға арналған электрондық
оқулықтар, тексеру программалары сияқты программалық өнімдер қызмет етеді.
Болашақтың адамы тек қана сауатты емес, сонымен қатар оның “екінші”
компьютерлік сауаттылығы да болуы керек.
Қашықтан оқыту, мультимедия құралдарының дамуы оқушының білім алуын,
олардың белсенділігін арттырады.
Есептеу техникасының өте жылдам дамып, оны ғылымның кез-келген
салаларында қолдануға байланысты өмір талабы оқыту процесін жан-жақты және
жүйелі түрде компьтерлендіруге әкеліп отыр [19].
Қазіргі кезде электронды оқулықтарға келесідей талаптар қойылады:-
- текстпен қатар әрбір үзінді аудио немесе видео түрдегі ақпараттан
тұру тандалған курс бойынша ақпарат жақсы күрылып және саны шектелген жаңа
ұғымдары бар аяқталған курс үзінділері түрінде болғаны керек ("жанды
лекциялар"). "Жанды лекциялардың" міндетті интерфейс элементі ретінде
лекцияны кез-келген жерінен оқуға мүмкіндік беретін айналдыру мүмкіндігі
болуы керек;
- текстік ақпарат "Жаңды лекциялардың" кейбір бөліктерін қайталауы
мүмкін;
- күрделі модельдер мен құрылғыларды көрсететін иллюстрацияда тез пайда
болатын түсіндірмелер болу керек, олар иллюстрацияның жеке элементтері
(карталар, жоспарлар, схемалар) бойынша қозғалысына сәйкес пайда болып және
сөніп отырғаны жөн;
- керекті ақпаратты іздеу уақытын қысқартуға мүмкіңдік беретін көптеген
сілтемелермен текстік бөлім қамтамасыз етілуі тиіс. Бір пән аумағында
арнайы түсіндірме сөздік енгізілген болу керек;
- материалдың әдеттегі мазмұнын түсінуге қиын бөлімдері анимация немесе
видеоақпарат түрінде берілгені жөн. Бұл жағдайда дәстүрлі оқулықтармен
салыстырғанда пайдаланушыға 5-6 есе аз уақыт жұмсалады. Адамға өзі көрмеген
кейбір құбылыстарды (сарқырыма, өрт, т.б.) түсіндіру өте қиын. Видеоклиптер
уақыт масштабын өзгертуге және құбылыстарды демонстрациялауды жылдамдатуға,
баяулатуға, немесе үзіндісін таңдап демонстрациялауға мүмкіндік береді.
Енді, электрондық оқулықтарды даярлаудың тиімді кұралдарын
қарастырайық. Олар:
- дәстүрлі алторитмдік тілдер;
- жалпы мақсаттағы инструментальді құралдар;
- мультимедиа құралдары;
- гипертекстік және гипермедиалық кұралдары;
Ал, электрондық оқулықтың жұмыс істеу режимдеріне тоқталсақ, электронды
оқулықтың негізгі үш жұмыс істеу режимі бар:
- бақылаусыз оқыту;
- бақылаумен оқыту;
- тестік бақылау;
Мұндағы бақылаумен оқытуда материалды игеру деңгейін анықтау мақсатында
әрбір тараудың соңында оқушыға бірнеше сұрақтар берілсе, тестік бақылауда
баға қою арқылы білімді тексереді [14].
Қазіргі кезде оқулықтарға қойылатын талаптар: берілетін материалды
кұрылымдандыру, пайдалану ыңғайлылығы, материалдың мазмұнының көрнекілігі.
Жоғарыдағы айтылған талаптарды қанағаттандыру үшін гипертекст технологиясын
қолданған дұрыс. Оқытудағы негізгі мәселелердің бірі білімді бақылау
болғандықтан, электронды оқулық кұрамында бақылау кұралы қамтамасыз етілу
міндетті.
Ақпараттық технологияларды және компьютерлік желі арқылы жаңа білім
әдістерін пайдалану кеңейтіліп келеді. Жаңа ақпараттық технологияларды
білім жүйесінде қолданудың ең маңызды факторы негізгі қозғаушы күші адам,
сол себепті білімнің негізгі принциптері іске асырылуы тиіс. Осыған
байланысты адамның шығармашылық потенциалын дамыту үшін қажетті жағдай
жасау керек. Жоғары оқу орындары жүйесінде жаңа ақпараттық технологияларды
қолдану нәтижесінде, адам машықтанған потенциалды тұлғаға айналуы өзінен-
өзі түсінікті.
Қазіргі кезде тестілеудің әртүрлі әдістері қолданылады. Нақты пән
аумағын игеру үшін теорияны игерумен қатар есептерді шығарудың практикалық
дағдысын қалыптастыру керек. Ол үшін зерттелінетін процестер мен
құбылыстардың математикалық моделін тұрғызуды үйрену керек. Оның
алгоритмдік шешімін жобалау және оны программа түрінде жазу. Студенттердің
интуициясы мен бейнелеп ойлануын дамытуға мүмкіндік берумен қатар олардың
түсіну деңгейін жоғарылатуға мүмкіндік беретін алгоритмдердің құрылымы мен
жұмысын графикалық иллюстрациясын қамтамасыз ететін модельді программалар
сериясы электрондық оқулық құрамына жоғарыдағы мақсатқа жету үшін кіруі
тиіс [12].
2 обьектілі бағытталған дельфи программалау ортасы
2.1 Delphi программалау ортасы
Жоғарғы деңгейлі программалау тілдері жарыққа шыға бастағаннан бері
көптеген программалау тілдері пайда болды. Казіргі кезде олар процедуралык,
логикалық және объектілі - бағдарлы болып үш түрге бөлінеді. Мысалы,
дәстүрлі ("классикалық") процедуралық программалау тілдері — Фортран,
Бейсик, Паскаль, логикалық тілдер — ЛИСП, Пролог. Есептеуіш техниканың
қарқынды дамуы және программалық жабдыктауды тиімді дайындауга қажеттілік
нәтижесінде соңғы кездерде Windows ортасында жарыкқа шыққан және объектілі
- бағдарлы программалау (ОБП) негізінде кұрылған программалау тілдері -
Borland C++ for Windows, Object Pascal және визуальды Microsoft Visual
Basic, Borland Delphi.
Объектіге багдарлы оқиғалы программалау тілінде программаның жұмысы
негізінен оқиғалар тізбегінен және түрлі объектілердің осы оқиғаларға
жауабынан тұрады. Олардың визуальды түрлері - Visual Basic тілі QBasic
программалау тілі негізінде, Delphi (Дельфи) Объектілі Паскаль (Object
Pascal) тілі негізінде Windows операциялық жүйесін басшылықка апып кұрылган
(visual — көзбен көру, экрандық). Олар, әсіресе, Visual Basic, Delphi
программалау тілдері — кез келген қосымшаны дайындауға болатын жылдамдығы
тез, куатты тілдер.
Delphi-де орындайтын iс-әрекеттер сапалы түрде визуальды кеңейтiлген,
яғни пайдаланушы көбiнесе экранда көрiнген терезенiң түймелерiн шерту
арќылы нәтиже алады [15].
Процедуралыќ программалау тiлдерiнде программаның жұмысы операторларды
ретiмен орындау бойынша, ал, логикалыќ программалау тiлдерiнде ол ќатаң
логикалыќ ережелерге сәйкес өзгертулер енгiзу ретiнде ќарастырылған
болатын. Объектiге бағдарлы оќиғалыќ программалау тiлiнде программаның
жұмысы негiзiнен оќиғалар тiзбегiнен және түрлi объектiлердiң осы
оќиғаларға жауабынан тұрады. Олардың визуальды түрлерi - Visual Basic тiлi
QBasic программалау тiлi негiзiнде, Delphi (Дельфи) Объектiлi Паскаль
(Object Pascal) тiлi негiзiнде Windows операциялыќ жүйесiн басшылыќќа алып
ќұрылған (visual – көзбен көру, экрандыќ). Олар, әсiресе, Delphi
программалау тiлi – кез келген ќосымшаны дайындауға болатын жылдамдығы тез,
ќуатты тiл.
Delphi-де Паскаль тiлiнде орындау мүмкiн және мүмкiн емес күрделi
процестердi программалауға болады. Delphi-дiң негiзгi ерекшелiгi – онда
ќосымша ќұруда компоненттiк және объектiлiк тәсiлдер пайдаланылады (Windows
ортасында пайдаланатындыќтан, Delphi-де программаны көбiнесе ќосымша деп
атайды). Бұл программалау технологиясында нағыз революция жасады деуге
болады. Компоненттiк тәсiлдiң мәнiсi жеңiл, әрі ќосымша кiтапханасы
программалау ортасында дайындалып, арнайы iс-әрекеттердi орындайтын
компоненттер элементтерiнен жинаќталады. Олар жеткiлiксiз болса, объектiнi
өңдеуге арналған үстеме программа ќұрылады. Delphi-де ќолданылатын негiзгi
кiтапхананы визуальды компоненттер кiтапханасы (VCL, Visual Component
Library) деп атайды. Компоненттер панелiнде топ – тобымен жинаќталған,
жүздеген кластарға тиiстi, стандартты компоненттер бар. Пайдаланушы жаңа
компонент дайындап, оны осы панельге ќосуына да болады [17].
Delphi Windows жүйесiнде программалаудың ыңғайлы ќұралы. Онда көптеген
операторларды пайдаланып программа дайындау, программа мәзiрiн ќұру,
анимация, мультимедиа процестерiн ұйымдастыру, OLE технологиясын
пайдаланып, басќа офистiк ќосымшаларды шаќыру, олармен жұмыс iстеу және
т.б. iс-әрекеттердi орындау да мүмкiн. Көптеген операторлардың жазылуы
Турбо Паскальдағы сияќты.
Delphi ќұрамында дайындалған компилятор әдеттегi P – кодќа емес, бiрден
машиналыќ кодќа компиляциялайды. Осы себептi, ќазiргi кезде ол дүние
жүзiндегi компиляторлардың ең жылдамы. Оның компиляциялау жылдамдығы
Паскальда компиляциялаудан 10 еседен артыќ, бiр минутта шамамен 120 мың
жолдан асады.
2.2 Delphi-дi iске қосу. Delphi ортасы
Windows терезесi арќылы Delphi-дi iске ќосу командасы:
Iске ќосу - Программалар - Borland Delphi 7( Delphi 7
Экранда Delphi ортасының үш терезесi көрiнедi (1-сурет).
1
3 2
1 сурет - Delphi ортасы
1 - Delphi 7-нің негізгі терезесі.
2 - Форма (Form1);
3 - Объект инспекторы терезесi (Object Inspector).
Жалпы, ортада программа ќұруға арналған төртiншi, модуль терезесi де
iске ќосылады (Unit1.pas).
2 сурет - Delphi-дiң негiзгi терезесi
Delphi-дiң негiзгi терезесiнiң ќұрамына негiзгi мәзiр, аспаптар панелi
және компоненттер палитрасы енгiзiлген (2-сурет). Негiзгi мәзiр пункттерiне
(iшкi мәзiрлерге) Delphi-де жұмыс iстеу командалары, аспаптар панелiне iшкi
мәзiрлерге енгiзiлген негiзгi командаларды орындайтын түймелер
орналастырылған [20].
Стандартты түймелер:
- New (Жаңа);
- Open (Ашу);
- Save (Саќтау);
- Open Project (Проектiнi ашу);
- View Form (Форманы көрсету);
- Run (Iске ќосу);
- Pause (үзiлiс);
- Add file to Project (Проектiге файл ќосу), т.б.
Delphi-де дайындалатын программа проект (жоба) деп аталады. Форма -
программаны дайындау алдында ашылатын, программаның сұхбаттыќ терезесi.
Delphi алғашќы рет iске ќосылған кезде форма Form1 атауымен (таќырыбымен)
көрiнедi (1-сурет). Оның жиектерiне тышќан көрсеткiшiн орналастырып, ол екi
жаќты нұсќама түрiне айналған кезде жылжыту және ќалдыру тәсiлi бойынша
форманы кеңейту не ќысу ќиын емес [14].
Ќұрылатын программада пайдалану үшiн формада түрлi компоненттер (форма
компоненттерi) орнатылады. Негiзгi компоненттердiң кейбiрi Access
берiлгендер ќоры жүйесiнде пайдаланылатын элементтер панелiне енгiзiлген
түймелер сияќты. Олар Delphi терезесiнiң компоненттер палитрасына
орналастырылған.
Кей жағдайларда экранда форма көрiнбеуi мүмкiн. Оны экранға шығару үшiн
View-Forms командасын беру жеткiлiктi.
Delphi екi түрде дайындалған: бiрiншiсi – күрделi ќосымшаны бiрлесiп
дайындаушылар үшiн (Delphi Client – Server), екiншiсi – ќалған
программалаушылар үшiн (Delphi for Windows). Соңғысы ыңғайланып,
ќысќартылып алынған түрi. Ол тек маман программалаушылар емес, барлыќ
Delphi- мен жұмыс iстеушiлерге арналған. Әдетте пайдаланылатыны – екiншi
түр.
Delphi-дi Паскаль программалау тiлiмен жұмыс iстеген адамдардың
меңгеруi көп ќиындыќ келтiрмейдi. Бiраќ, мұнда программалауды үйрену үшiн
объект, оќиға, ќасиет түсiнiктерiмен еркiн танысып, онда компоненттердi
пайдалану және түрлi командалардың жазылу түрлерiн бiлу ќажет.
Процедуралыќ программалау тiлдерiнде программаның жұмысы операторларды
ретiмен орындау бойынша, ал, логикалыќ программалау тiлдерiнде ол ќатаң
логикалыќ ережелерге сәйкес өзгертулер енгiзу ретiнде ќарастырылған
болатын. Объектiге бағдарлы оќиғалыќ программалау тiлiнде программаның
жұмысы негiзiнен оќиғалар тiзбегiнен және түрлi объектiлердiң осы
оќиғаларға жауабынан тұрады. Олардың визуальды түрлерi - Visual Basic тiлi
QBasic программалау тiлi негiзiнде, Delphi (Дельфи) Объектiлi Паскаль
(Object Pascal) тiлi негiзiнде Windows операциялыќ жүйесiн басшылыќќа алып
ќұрылған (visual – көзбен көру, экрандыќ). Олар, әсiресе, Delphi
программалау тiлi – кез келген ќосымшаны дайындауға болатын жылдамдығы тез,
ќуатты тiл [22].
Форманың және формаға енгiзiлетiн компоненттердiң (компоненттер жөнiнде
келесi таќырыптарды ќараңыз) түрлi ќасиеттерi бар (оларды компонент
“паспорты” деп те атайды). Ќасиет (Сипаттама, параметр) - айнымалылардың
ерекше түрi. Олар объектiнiң түрлi мүмкiндiктерiн сипаттап, ағымдыќ күйiн
аныќтайды. Мысалы, форма ќасиеттерiнiң мәндерi - форма таќырыбының мәтiнi,
өлшемi, экранда орналасуы, түсi т.б. Delphi iске ќосылған кезде форма
ќасиеттерiне алғашќы сєйкес мәндер меншiктелiп ќойылады.
Форманы не онда орнатылған компоненттi программа ќұру үшiн дайындау
оның кейбiр ќасиеттерiнiң мәндерiн өзгертуден басталады. Ќасиеттер тiзiмi
Объект инспекторы (Object Inspector) терезесiне енгiзiлген. Тiзiмдi
инспектор терезесiне шығару үшiн сєйкес объектiнi (форманы не формада
орнатылған форма компонентiн) бiр шерту арќылы таңдау керек. Инспектор
терезесiнiң жоғарғы ќатарына таңдалған объект атауы да жазылып ќойылады.
Мысалы, Delphi iске ќосылған кезде форманың ашылған ќасиеттер терезесi 1-
суретте көрсетiлген. Терезенiң екi ќосымша бетi бар: Properties (Ќасиеттер)
және Events (Оќиғалар). Терезе ашылғанда екi бағанға енгiзiлген жазулардан
тұратын оның Properties бөлiмi ашылулы тұрады (1-сурет). Бiрiншi бағанда
көрiнетiндер – ќасиет атаулары, екiншi бағанға сєйкес жазылғандар – олардың
мәндерi.
Форма ќасиеттерi:
Name (Атау) – формаға берiлген атау. Ол Delphi объектiлерiнiң
(компоненттердiң) негiзгi ќасиеттерiнiң бiрi. Delphi-дiң жұмыс iстеуi
кезiнде ол объектiнi осы атау бойынша ажыратып таниды. Delphi-дiң формаға
автоматты түрде алғашќы рет меншiктеген атауын (Form1) өзгертiп, басќа атау
беруге болады. Форманың iс-әрекетi атауынан белгiлi болуы үшiн атауды
мазмұнға жаќын етiп енгiзген жөн. Мысалы, форма квадрат теңдеудi шешуге
пайдаланылатын болса, Form1 орнына KvTend атауын енгiзу. Ол үшiн ќасиеттер
терезесiнен Name атауын таңдап, жаңа атауды клавиатура арќылы терiп алса
болды. Терiлген атау Name жолының оң ќатарына жазылып ќойылады [20].
Font (Шрифт) – формаға енгiзiлетiн мәтiн шрифтiн орнату ќасиетi. Оны
таңдап, оң жағында көрiнген көп нүкте (...) түймесiн шерткен кезде сұхбаттыќ
шрифт таңдау терезесi көрiнедi (3-сурет). Терезеден, әдеттегiдей, ќажеттi
шрифт типiн, өлшемiн таңдап ОК түймесiн шерту керек.
3 сурет – Шрифт таңдау терезесi
Caption (Таќырып, бетiне жазу) – форма терезесiнiң таќырыбына
енгiзiлетiн мәтiн. Алғашќы кезде ќасиеттер терезесiнiң Caption ќасиетiне
таќырып үшiн Form1 сөзi енгiзiлiп ќойылған. Оны “Redactor” не басќа
таќырыпќа алмастыру Name ќасиетiне мән меншiктеу тәсiлi сияќты (ќасиет мәнi
енгiзiлген соң КІ (каретканы ќайтару, енгiзу) клавишiн басып ќойған жөн).
Color (Түс) – форманың түсiн орнату ќасиетi. Ол таңдалған ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz