Биттер anoplura бөжектерінің морфологиялық сипаттамасы мен биологиялық ерекшеліктері

І. Кіріспе:
А) Биттердің жіктелуі
Ә) Биттердің морфологиялық сипаттамасы

ІІ. Негізгі бөлім: 1) биологиясы
2) өсімдікті зақымдау белгісі және өсімдіктің зақымдалатын мүшесі
3) табиғи жаулары мен аурулары

ІІІ. Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Биттер –Ежелгі қытайлардың нанымы бойынша алғашқы алып адам Пань – гудың денесіндегі паразиттер, ол өлген соң адамдарға айналған. Орта ғасырда Европада биттерді «құдайдың меруерті» санаған, олардың бойында «христиан қаны» бар, олардың негізгі қасиетті белгісі өмір бойы жуынбау еді. Бір – бірінен бит іздеу олардың достық белгісі еді. Италияндық поэт Джамбаттиста Марино (1569-1625) өзінің өлең жолдарында өзінің ғашығының. «Бит және бүрге» ағайынды Гриммдерман ертегісінде бит су тасқынына себепші болады. Биттің жоқ болуы Украинада жаман белгі саналды, ерте өлімді білдірді. Орыстар арасынды биттері көп жай адам бақытты және жолы болғыш саналды. Бұны орыстардың мақал – мәтелдерінен көруге болады: «Бит бар жерде береке бар». Түс жорушы Миллердің айтуынша, түсінде бит көрсе, қайғы мен қасіретті, жағымсыз оқиғаларды білдіреді екен, ал славяндықтар нанымы бойынша, керісінше, түсінде бит көру байлық пен ақшаны білдіреді. «Осыдан 100 жыл бұрын Гарденбургтік шведтер бұл жәндіктіңтің көмегімен губернатор сайлауын өткізді»,- деп жазды П.И.Мариковский. Бұл орынға дәмелілер үстелді жағалай отырып, тура ортасына орналастырылған бұл жәндікке сақалдарын төседі. Кімнің сақалына бұл жәндік өрмелеп шықса, сол бургомистр болып сайланатын болған. Г.К.Честерон (1874-1936) өзінің әлеуметтік «Бит, шаш және билік» эссесінде ағылшындық пікірді қозғады, бит жабыспас үшін кедей отбасының қыздарының шашын өсіруіне тыйым салған. Паразиттердің пайда болуының шынайы себебімен үкімен күресудің орнына, кедей отбасы ата – аналарына көп мөлшерде айыппұл төлетті, - деп жазды автор. Бит (Anoplura) - адамдың және сүтқоректілердің қанын сорып тіршілік ететін ұсақ жәндіктер отряды.

1. «Энтомология» Ә.Т.Тілменбаев, Г.Ә.Жармұхамедова «Қайнар» 1994
2. «Зиянды қос қанатты насекомдар» Т.Н.Досжанов, Ж.С.Сматов. «Қайнар» 1970ж
3. «Ауылшаруашылық дақылдарын аурулар мен зиянкестерден қорғау» А.Ж.Агибаев, А.К.Тулеева, З.Ш.Сулейменова «Алматы» 2010ж
4. «Өсімдік карантині» Х.Торыбаев, Н.Ашықбаев «Алматы» 2007ж
5. «Ауылшаруашылық зиянкес насекомдар атаулары» Х.Торыбаев, Б.Бектұрғанов, «Алматы» 2010ж
6. Интернет желісі

Пән: Биология
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 16 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Ауылшаруашылғы министрлігі
Қазақ Ұлттық Аграрлық Университеті
Өсімдік қорғау және карантин кафедрасы

Семестрлік жұмыс

Тақырыбы: Биттер Anoplura бөжектерінің морфологиялық сипаттамасы мен биологиялық ерекшеліктері.

Орындаған: Жаксыликова Ә.
Қабылдаған: Маханова Г.

Алматы 2016
Жоспары:

І. Кіріспе:
А) Биттердің жіктелуі
Ә) Биттердің морфологиялық сипаттамасы

ІІ. Негізгі бөлім: 1) биологиясы
2) өсімдікті зақымдау белгісі және өсімдіктің зақымдалатын мүшесі
3) табиғи жаулары мен аурулары

ІІІ. Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

І. Кіріспе

Биттер - Ежелгі қытайлардың нанымы бойынша алғашқы алып адам Пань - гудың денесіндегі паразиттер, ол өлген соң адамдарға айналған. Орта ғасырда Европада биттерді құдайдың меруерті санаған, олардың бойында христиан қаны бар, олардың негізгі қасиетті белгісі өмір бойы жуынбау еді. Бір - бірінен бит іздеу олардың достық белгісі еді. Италияндық поэт Джамбаттиста Марино (1569-1625) өзінің өлең жолдарында өзінің ғашығының. Бит және бүрге ағайынды Гриммдерман ертегісінде бит су тасқынына себепші болады. Биттің жоқ болуы Украинада жаман белгі саналды, ерте өлімді білдірді. Орыстар арасынды биттері көп жай адам бақытты және жолы болғыш саналды. Бұны орыстардың мақал - мәтелдерінен көруге болады: Бит бар жерде береке бар. Түс жорушы Миллердің айтуынша, түсінде бит көрсе, қайғы мен қасіретті, жағымсыз оқиғаларды білдіреді екен, ал славяндықтар нанымы бойынша, керісінше, түсінде бит көру байлық пен ақшаны білдіреді. Осыдан 100 жыл бұрын Гарденбургтік шведтер бұл жәндіктіңтің көмегімен губернатор сайлауын өткізді,- деп жазды П.И.Мариковский. Бұл орынға дәмелілер үстелді жағалай отырып, тура ортасына орналастырылған бұл жәндікке сақалдарын төседі. Кімнің сақалына бұл жәндік өрмелеп шықса, сол бургомистр болып сайланатын болған. Г.К.Честерон (1874-1936) өзінің әлеуметтік Бит, шаш және билік эссесінде ағылшындық пікірді қозғады, бит жабыспас үшін кедей отбасының қыздарының шашын өсіруіне тыйым салған. Паразиттердің пайда болуының шынайы себебімен үкімен күресудің орнына, кедей отбасы ата - аналарына көп мөлшерде айыппұл төлетті, - деп жазды автор. Бит (Anoplura) - адамдың және сүтқоректілердің қанын сорып тіршілік ететін ұсақ жәндіктер отряды.

А) Биттердің жіктелуі

Домен : эукариоттар
Патшалық: жануарлар
Типі: буынаяқтылар
Класы: бөжектер
Отряды: биттер мен мамықжегіштер
Отряд тармағы: биттер

Бит (Anoplura) -- адамның және сүтқоректілердің қанын сорып тіршілік ететін ұсақ жәндіктер отряды. Қылтанақты түтікшенің ішінде орналасқан ауыз мүшесі шаншып-соруға бейімделіп тұмсықшаға айналған. Қылтанақтарының жәрдемімен, тұмсықша жабын қабықты тесіп, теріге енеді. Басы мен көкірегі кішкене, құрсақ бөлімі жалпақтау. Көкірегінде үш жұп келте аяқтары бар, олардың ұшында матаға немесе шашқа жабысуға бейімделген имек тырнақтары жақсы жетілген. Биттің жануарлардың түгіне немесе адамның киіміне, шашына жабысқан жұмыртқасынан (сіркесінен) дернәсіл шығып, ол 3 рет түлеп, ересек Битке айналады.
Биттің жануарлардың түгіне немесе адамдардың киіміне, шашына жабысқан жұмыртқасынан (сіркесінен) дернәсіл шығып, ол 3 тұқымдасқа бөлінген:
1) гематопид тұқымдасына (Hacmatopiidae) жылқы, сиыр, қоян, бұғы, шошқа т.б. жануарлар биті жатады;
2) Тікенекті биттер суда тіршілік ететін омыртқалы жануарларда кездеседі, мысалы, итбалық биті;
3) Педикулиттер тұқымдасына жататын биттер, тек адамдар мен маймылдарда масылдық тіршілік етеді. Адамда биттің 3 түрі кездеседі: бас биті ( Pedikculus), киім биті (P.vestimenti ) және шап биті (Phthirus pubis). Сүтқоректі жануарлардың биттері адамға ауыспайды және олар әр түрлі жануарларлың өзіне ғана тән болады. Бит денені қышытып мазасыздандырумен қатар, аса қауіпті жұқпалы аурулардың (бөртпе, сүзек, оба, туляремия) қоздырғыштарын таратады. Биттеуді (педикулез) болдырмау үшін тазалық сақтау қажет.
Бұлардың 300-ге жуық түрі белгілі. Ішінде ең көп кездесетіні адам биті, яғни педикулиттер. Педикулиттердің өзі екі түрге бөлінеді :
1) Бас биті ( P. Humanus capitis Deg.)
2) Шап биті (P.H. Humanus L.)

Ғалымдардың айтуынша, бұл екі биттің түрі бірі тіршілік еткен жерде басқасы тіршілік ете алмайды. Яғни бас биті шапта өмір сүре алмайды. Бас биті өзінің қалыпты температурасынан шаптағы температураға бой үйрете алмайды. Бірақ бұл әлі нақты дәлелденген жоқ. Қарсы пікір айтып жатқан ғалымдар да бар. Шап биті жұқпалы ауруларды таратпайды. Ал бас биті сүзек ауруымен қатар риккетсиозды ауруларды таратады.
б) морфологиясы
Биттер - қанатсыз, ұсақ (0,3-6мм-ге дейін) және ақырын қозғалатын сүтқоректі паразиттер. Олар кішкене бастарымен, қысқа 3-5 жұп мұртшаларымен, ұстайтын қолдарымен, жазық бозғылттанған денесімен,сонымен қатар өзіне тән шаншып-сорғыш ауыз аппаратымен ерекшеленеді.

Бұлар мамандандырылған қансорғыштар, көздері редукцияға ұшыраған,кеуде бөлімінің сегментациясын жоғалтып, кеміргіш жақтың орнына үш жіңішке стилет қалыптасқан, тыныштық күйінде олар бірігіп тұрады. Жоғары ерін арқылы қалыптасқан жасырын қысқа тұмсығы гипофаринкске тән, яғни төменгі ерніне. Қанды сормас бұрын биттер қожайының үстіне алдымен тістерін орналастырып алып болғаннан кейін , тұмсығын шығарып қолайлы орын іздей бастайды. Теріде әбден орнығып болғаннан кейін, эпидермиске сілекей бөліп жібереді. Олардың сілекейі антикаогулянт қасиетіне ие болғандықтан қанға түскен сілекей оны сұйылтады, сол арқылы қан сору процесі жеделденеді.
Аяқтары 3 жұп, мықты фиксациялық қасиеті бар: тұяқтары қатты, қозғалмалы және жіліншіктің соңына қарай иіле алады, сол арқылы шашқа ұсталынып тұрады.

Биттердің басқа паразиттерден ерекшелігі олар қожайындарымен өмірінің соңына дейін айырылмай жүруінде. Тек қан арқылы қоректенеді. Аналық бит өзінің политрофикалық овариалда ұрықтанған ұрығын қосалқы бездің көмегімен шашқа немесе иесінің жүніне жабыстырып кетеді. Иенің температусаның тұрақтылығы биттердің көбеюіне, сонымен қатар тез таралуына қолайлы жағдай жасайды. Аналық безден түскен дернәсілдер 3 рет қуыршақтанады да, 20-25 күннен кейін ересек дернәсілдерше болады. Оларды жұқтыру жағдайы тек қана биттеген адаммен немесе, соның киімі арқылы ғана болуы мүмкін.
Бит паразиттерінің зияны екі есе, яғни, олар біріншіден, қожайынды әлсіретеді, ал екіншіден жануарлар мен адамдар арасындағы жұқпалы ауруларды таратушы көз болып саналады. Жеке гигиеналық ережені ұстанатын адамдарда бұл сирек кездеседі, және салауатты өмір салтын ұстанған адамдар биттен тез құтыла алады. Биттер 44С жоғары температурада өледі.

ІІ Негізгі бөлім
1) Биологиясы
Биттер биологиясы жағынан шала түрленіп дамитын бөжектер қатарына жатады. Бұл топқа жататын насекомдар мынадай 3 түрлі даму фазаларынан өтеді: жұмыртқа, личинка, және ересек насеком (имаго). Кейде шала түрленіп дамудың жеңіл (гипоморфоз) және күрделі (гиперморфоз) формалары да кездеседі. Мұндай жолмен дамитын насекомдардың личинкалары имаго тәрізді, қанаттары бірте-бірте дамиды. Қанат бастамалары төменгі жастағы личинкаларда білінбейді. Олар тек жоғары жастағы личинкаларда ғана жақсы көрінеді. Ондай личинкаларды нимфа деп атайды.

2) Өсімдікті зақымдау белгісі мен зақымдалатын өсімдіктің мүшелері
Жапырақ биттері тең қанаттылар отрядының өсімдік биттері тармағына жатады. Тері қабаты өте жұқа, түйреп-сорғыш істік тұмсықты нәзік насекомдар. Ұзындығы 1,2-2,8 мм , пішіні жұмыртқа тәрізді немесе сопақша, түстері әр түрлі болады.
Жапырақ биттері өте тез дамиды - бір жаз ішінде олар 15 ұрпаққа дейін береді. Бірінші ұрпақтың ұрғашы насекомдары қанатсыз, ал кейінгі ұрпақтың ұрғашыларында жақсы жетілген қанаттары болады. Олар жан-жаққа ұшып таралады. Жаздың аяқ кезінде ұрғашы биттер мен қатар еркектері де пайда болады. Олар шағылысып, ұрықтанғаннан кейін ұрғашылары қыстап шығатын жұмыртқа салады. Алманың жасыл биті өсімдік биттерінің көшпелі түріне жатпайды. Ол тек қана алма ағашын мекендейді.
Жапырақ биттері жеміс ағаштарының жапырақтары мен жас өркендерінде өте тығыз шоғырланып, тсол мүшелердің шырындарын сорып, зақымдайды. Зақымданған жапырақтар бүрісіп, ширатылып, қисайып қалады, ал көпшілік жағдайда біржола тіршілігін жояды.
Алманың қан биті (Eriosoma lanigerum Hausm.). қазақстанда тек қана Шымкент облысында кездеседі. Денесін мақта тәрізді ақ түк шоғы жауып тұрады. Сондықтан оның шоғыры қар жапалағы тәрізді көрінеді. Басып жаншыған кезінде денесінен қызыл қоңыр түсті сұйық зат бөлініп шығады. Осыған байланысты қан биті деп атайды. Жапырақ биттерінен айырмашылығы қан биті алма ағашының қаңқа бөліктерін, бұтақтарын, және жер бетіне таяу тамыр бөліктерін зақымдайды. Ол алма ағашында ғана өмір сүреді және личинкаларын тірі табу жолымен ғана көбейеді.
Қан биті личинка және кейде ересек күйінде алма ағашының тамырында қыстайды. Ерте көктемде ол ағаштың сүңгегіне, ал кейін бұтақтарына көтеріліп, сонда күзге дейін тіршілік етеді. Жылына 15 және одан да көп ұрпақ береді. Әдетте қысқа қарай алманың жер үстілік мүшелеріндегі биттер өліп, тек тамырларындағы ғана қалады. Алма ағашы қан битінің үйірлері мекендеген жерлерінде борпылдақ ткандерден тұратын ісік тәрізді буылтықтар және сонымен қатар бұтақтарда ұзын салалы сызаттар пайда болады, зақымданған ағаштар қатты әлсірейді.
Бақша биті ( Aphis gossypii Glov.) - тең қанаттылар отрядының өсімдік биттері тармағына жатады. Қазақстанда Целиноград, Қарағанды, Солтүстік Қазақстан, Талдықорған, Көкшетау, Қостанай, Алматы және Жамбыл облыстарында тараған.
Бұл биттің ересектері ғана , кейде нимфалары мен личинкаларын да қыстайды. Көктемде бақша биттері жұмыршақ, құлқайыр, иманшөп, дала шырмауығы сияқты жабайы өсімдіктерде өсіп-өнеді. Жылына ол 14 және одан да көп ұрпақ береді.
Бақша дақылдарында зиянкес тығыз шоғырланып, әуелі өсімдік жапырақтарының асыңғы бетін мекендейді де, кейіннен оның сабағына, гүлдеріне және жас жемістеріне көшеді. Биттердің және олардың личинкаларының соруы салдарынан өсімдіктердің ширатылып, сабақтары қисайып, гүлдері мен жемістері төгіліп қалады. Зақымдалған өсімдіктердің үстін жабысқақ қоймалжың зат басады.
Қызылша биті ( Aphis fabae Scop.) - тең қанаттылар отрядының ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.