Патологеннің арнайы бейімделігі

I.Кіріспе
II.Негізгі бөлім
2.1. Патологеннің арнайы бейімделігі
2.2. Патогенділік механизмі
III.Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер

Өсімдіктерді түрлі арулардан қорғау үшін патогенді микроорганизмдердің көбеюі мен өсуін тежейтін көптеген химиялық заттар қолданылады. Алайда, биоцидті пестицидтерді жиі қолдану бір жағынан экожүйені химиялық ластауға, екінші жағынан, патогендердің пестицидтерге төзімді формаларының пайда болуына алып келді. Өсімдіктерді патогендерден қорғаудың кеңінен қолданылатын әдістерінің бірі - ауруға төзімді сорттар мен ауылшаруашылық дақылдарын шығару болып табылады. Дегенмен, тәжірибеде патогендер төзімділік гендеріне тез арада бейімделіп алады. Демек ең тиімді әрі қауіпсіз тәсілдің бірі өсімдік организмінің қорғаныс механизмдерін жандандыратын препараттарды қолдану. Сол себепті, өсімдіктердің қорғаныс реакцияларының табиғаты мен қалыптасу механизмдерін ұғудың мәні зор. Өсімдіктің түрлі инфекцияларға төзімділігі патогендерден қорғануға қажетті физиолого-биохимиялық реакциялар жүйесімен қамтамасыз етіледі.Бүгінгі таңда биологияның жаңа бағыттарының бірі өсімдікті патогенмен инфекциялаған кезде туындайтын қорғаныс реакциясының сигналингін айқындау болып табылады. Өсімдік ұлпаларында патогенмен инфекцияланған кезде жауап ретінде іске қосылатын бірнеше биохимиялық реакцияларды бастайтын сигналды молекулалар анықталған. Мұндай молекулалар ролін фитогормондар, олигосахаридтер, жасмонат, салицилат, азот тотығы тәрізді қосылыстар атқара алады.Сигналды молекулалар алғашқы жауап реакцияларын қалыптастырумен қатар өсімдіктің бейімделуі мен патоген әсеріне төзімділігінің деңгейін анықтайды.

1.Попкова К.В. Учение об иммунитете растений. - М., Колос, 1979.
2.Шкаликов И.А., Дьяков Ю.Т. и др. Иммунитет растений. М.,Колос, 2005.
3.Ладыженская Э.П., Глинка Е.М., Проценко М.А. Участие фитогормонов в действии фитопатогенного гриба па клетку растения // Физиология растений. 1999. Т. 46. № 1. С. 143- 147.
4. Маркелова Т.С., Тихонова Т.В. К вопросу об изучении взаимоотношений растения-хозяина и патогена in vitro И Генетика. 1994. № 30. С. 96-97.
5. http://repository.enu.kz/bitstream/handle/123456789/4024/osim.pdf

Пән: Биология
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Жоспары
I.Кіріспе
II.Негізгі бөлім
2.1. Патологеннің арнайы бейімделігі
2.2. Патогенділік механизмі
III.Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер

Өсімдіктерді түрлі арулардан қорғау үшін патогенді микроорганизмдердің көбеюі мен өсуін тежейтін көптеген химиялық заттар қолданылады. Алайда, биоцидті пестицидтерді жиі қолдану бір жағынан экожүйені химиялық ластауға, екінші жағынан, патогендердің пестицидтерге төзімді формаларының пайда болуына алып келді. Өсімдіктерді патогендерден қорғаудың кеңінен қолданылатын әдістерінің бірі - ауруға төзімді сорттар мен ауылшаруашылық дақылдарын шығару болып табылады. Дегенмен, тәжірибеде патогендер төзімділік гендеріне тез арада бейімделіп алады. Демек ең тиімді әрі қауіпсіз тәсілдің бірі өсімдік организмінің қорғаныс механизмдерін жандандыратын препараттарды қолдану. Сол себепті, өсімдіктердің қорғаныс реакцияларының табиғаты мен қалыптасу механизмдерін ұғудың мәні зор. Өсімдіктің түрлі инфекцияларға төзімділігі патогендерден қорғануға қажетті физиолого-биохимиялық реакциялар жүйесімен қамтамасыз етіледі.Бүгінгі таңда биологияның жаңа бағыттарының бірі өсімдікті патогенмен инфекциялаған кезде туындайтын қорғаныс реакциясының сигналингін айқындау болып табылады. Өсімдік ұлпаларында патогенмен инфекцияланған кезде жауап ретінде іске қосылатын бірнеше биохимиялық реакцияларды бастайтын сигналды молекулалар анықталған. Мұндай молекулалар ролін фитогормондар, олигосахаридтер, жасмонат, салицилат, азот тотығы тәрізді қосылыстар атқара алады.Сигналды молекулалар алғашқы жауап реакцияларын қалыптастырумен қатар өсімдіктің бейімделуі мен патоген әсеріне төзімділігінің деңгейін анықтайды.

2.1Патогеннің арнайы бейімділігі .Патогеннің арнайы бейімділігі деп- патогеннің бір немесе бірнеше ие-өсімдіктерді залалдау қабілетін айтады.
Патоген өсімдікке орнығу үшін, ол өсімдікте оған қажетті қоректік заттар ғана болып және оған қарсы әсер жасайтын токсиндер болмауы керек.
Өсімдіктер құрамы бірдей болмағандықтан, әрбір патоген белгілі ие-өсімдіктерін ғана залалдайды. Паразитті қоректендіруші ие-өсімдік шеңбері патогеннің әртүрлі азықтық затты пайдалану қабілетіне байланысты.
Патогеннің ие-өсімдікті залалдауы бойынша бөлінуін филогенетикалық бейімделу деп атайды.
Тканьдердің, органдардың ерекшеліктеріне байланысты патогеннің өсімдік бөліктеріне бейімделуін гистотропты (ткань) және органотропты бейімделу дейді.
Өсімдіктің даму фазасына байланысты оған патоген енгенде қарсы реакциялардың өзгеруі мүмкін. Патогеннің өсімдікті белгілі бір даму кезеңінде залалдауын онтогенетикалық немесе физиологиялық бейімделу деп атайды.
Бір патогенде бейімделу тобының төртеуі немесе кейбіреуі болуы мүмкін. Өсімдік иммунитетінде филогенетикалық арнайы бейімділіктің маңызы зор, себебі ол патогендер белгілі туыстарды, түрлерді және сорттарды залалдауға бейімделген.
Ауру қоздырғыштарына бір немесе бірнеше ие-өсімдік түрлерін залалдауына байланысты тар (узко) және кең шеңберлі топтарға (группа) бөледі. Бұл паразиттер ферменттерімен органдарды залалдап, ондағы әртүрлі заттармен қоректенеді. Бейімділігі кең, паразиттерді- полифагтар дейді. Олар бір тұқымдастың ішіндегі әртүрлі туыстарға немесе бірнеше тұқымдастарға жататын ие-өсімдіктерді залалдайды. Мысалы, 1) склеротиниоз, вертициллоз (вилт) қоздырғыштары 2) Бейімделу шеңбері кең паразит қастауыш қоздырғышы қоңырбас (мятликовые) тұқымдасы ішіндегі астық өсімдіктерін залалдайды.
Бейімділігі тар шеңберлі патогендерді монофагтар дейді. Олар бір туыстағы немесе бір түрдегі өсімдіктерді залалдайды. Мысалы, бидайдың қатты қара күйе қоздырғышы (Tilletiatritici) Triticum туысындағы, ол жүгерінің көпіршік қара күйе және қызылшаның церкоспороз қоздырғыштары түр - ішіндегі өсімдіктерді залалдайды.
Кейбір патогендер жеке ткандерді залалдауға бейімделген. Тат саңырауқұлақтары көбінесе жас негізгі тканьді; қара күйе саңырауқұлақтары - жас өскіндердің меристемасын, түйіннің гүл жатыны және бүршіктерін; ақ ұнтақ саңырақұлақтары - эпидермис клеткаларын залалдауға бейімделген.
Кейбір жағдайда патогеннің түрі ішінде арнайы бейімделген формалары болады. Ол формалардың әрқайсысы белгілі өсімдікке бейімделіп, оны залалдайды. Формалардың бір-бірінен морфологиялық айырмасы болмайды, бірақ биологиялық айырмашылықтарына байланысты олар белгілі туыстағы өсімдіктерге арнайы бейімделген. Белгілі ие-өсімдік сортында патогенділік қабілетіне қарай бөлінетін арнайы формаларды - физиологиялық раса деп атайды.
Патогенді организмдер көптеген формалардан тұрады. Әрбір форма белгілі ие-өсімдік сортына патогенді. Бірінші физиологиялық расаны 1894 жылы Эриксон сабақ таты саңырауқүлағынан тапқан. Жалпы Puccinia graminis tritici 300 аса физиологиялық расалары бар.
Бұл формалардың әрқайсысы бидай, арпа, қара бидай т.б. залалдауға арнайы бейімделген.
Физиологиялық расалар бір-бірінен ие-өсімдікте туғызатын реакциялар-мен анықталады. Физиологиялық расаны анықтауда қолданылатын өсімдікті - дифференциялау - өсімдігі дейді.

2.2.Патогенділік механизмі.Патогенділік, вируленттілік және агрессивтілік - паразиттердің негізгі қасиеті болып табылады.
Патогенділік деп микроорганизмнің ауру тудыратын қабілетін айтады. Патогенділік - туыс ішіндегі организмдерді диффенциация жасаудағы белгілердің бірі болып табылады. Мысалы, бактерия туысы Pseudomonas. Оның бірнеше түрі бар: P. aeruginosa (сапрофит), Р. Fluorescens (факультативті паразит) - көкөністердің сақталу кезеңінде шірік ауруының қоздырғышы; P.tabaci, P. Phaseolicola (факультативті сапрофит) - паразит.
Вируленттілік - патогенділіктің сапалық көрсеткіші. Вируленттілік паразиттің белгілі бір ие-өсімдік түрінде немесе сортындағы патогенділігі. Мысалы, картоптың фитофторозының қоздырғышы - патогенді саңырауқұлақ. Картоп үшін ол вирулентті, себебі осы дақылда ауру тудырады, ал басқа көптеген дақылдарға (бидай, қызылша, капуста т.б.) ол вирулентті емес. Вируленттілік организмдердің патогенді түріне ғана тән қасиет. Сондықтан түр ішіндегі патогенді түрлерді диффенциациялау вируленттілік негізінде өткізіледі.
Патогеннің вируленттігі барлық өсімдікте бірдей емес. Паразиттер залалдау қабілетіне қарай арнайы жеке формаларға бөлінеді. Мысалы, астықтың сабақ таты қоздырғышының 6 арнайы формалары бар. Ол бидай, қара бидай, сұлы т.б. паразиттері. Астықтың ақ ұнтақ ауруы қоздырғышының 7 арнайы (жеке) вирулентті формалары бар.
Арнайы (жеке) формалар бір-бірінен вируленттілік белгілерімен, яғни залалдайтын ие-өсімдіктерімен анықталады.
Патогенді организмдердің 3-ші қасиеті - агрессивтілік. Агрессивтілік патогенділіктің сандық өлшемі. Агрессивтілік - өсімдікте эпифитотий туғызады. Агрессивтілік - аз инокулумның ауру туғызуына; паразиттің таралу жылдамдығына; инкубациялық кезеңнің уақытына; залалданған өсімдікте түзілген споралар санына, споралардың қашықтыққа таралу қабілетіне байланысты болады.
Мысалы, тат саңырауқұлақтарын агрессивті деуге болады. Бір урединиоспора арқылы ауру туып, таралып кетуі мүмкін. Оның инкубациялық кезеңі өте қысқа, спора түзілуі ашық, бірнеше рет жыныссыз көбейеді, споралары өте жеңіл, ауада желмен өте алысқа таралады.
Қара күйе саңырауқұлақтары тат саңырауқұлақтарына қарағанда агрес-сивті емес, себебі олардың көбісі вегетациялық кезеңде бір ғана ұрпақ береді, сондықтан да эпифитотийдің болуына инокулум қоры жеткіліксіз.
Өсімдіктің жер асты органдарын залалдайтын паразиттердің агрессивтілігі төмен. Мысалы, тамыр шірігінің қоздырғыштары. Инокулум жер астында тез таралмайды.
Вируленттілік - патогеннің белгілі бір өсімдік түрін залалдайтын, тұрақты қасиеті болса, ал агрессивтілік аурудың дамуын көрсететін өзгермелі қасиеті.
Фитопатогенді саңырауқүлақтарды, бактерияларды жасанды қоректік ортада өсіргенде, олардың агрессивтілігі төмендейді. Ал олармен қабылдағыш өсімдікті залалдаса, онда агрессивтілігі қайта орнына келеді.
Вируленттілік пен агрессивтілік ие-өсімдік пен паразит арасындағы қатынаста, патогенділіктің сандық және сапалық көрсеткіштері.
Патогеннің паразиттілік типіне байланысты өсімдік пен патоген арасындағы қатынас әртүрлі болады.
Паразиттің зияндылығы патоген түзетін немесе ие-өсімдікте залалдануға қарсы реакция ретінде түзілетін заттардың әсеріне байланысты. Мұндай заттарға ферменттер, токсиндер және өсіруді реттейтін заттар немесе ынталандырушылар (регуляторы роста) т.б. жатады.
Ферменттер мен токсиндер патогенді микроорганизмдердің өсімдікке шабуыл жасаудағы негізгі қаруы немесе негізгі патогенділік механизмі.
Ферменттер - тірі организмдерде өтетін биохимиялық үдерістердің катализаторы. Олар өсімдік пен паразит арасындаүлкен роль атқарады. Ферменттері арқылы паразит, біріншіден өсімдік клеткаларын ерітіп, өсімдікке еніп, әрі тарайды; екіншіден клетка құрамындагы полимерлерді ерітіп, қоректік затқа айналдырады.
Әсіресе, паразиттегі пектолитикалық ферменттердің маңызы зор. Бұл ферментер сулы шірік және солу қоздырғыштарына тән.
Негізгі патогенділік механизмінің бірі- фитотоксиндер, олар өсімдік тканін жойып (өлтіріп), сапрофитті микроорганизмдердің қорегіне айналдыратын заттар.
Токсиндер - некротрофтарға тән, сондықтан токсиндер факультативті паразиттердің негізгі шабуыл қаруы (витотоксин, патотоксиндер).
Витотоксиндер - патогенмен залалданған организмде синтезделіп, аурудың белгісін (симптомын) білдіретін заттар. Витотоксиндер өсімдікті аурудың сыртқы белгісі сияқты залалдандырады.
Сонымен, микроорганизмдердің патогенділік механизмі патогендердің ферменттер, токсиндер және өсу үдерісін реттейтін заттарды синтездеуінен тұрады. Патогенділік механизмі әртүрлі ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.