Өсімдіктің зиянкеске төзімділігі

Пән: Биология
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

Жоспары

І. Кіріспе

ІІ. Негізгі бөлім:

2. 1 Өсімдіктің зиянкеске төзімділігі

2. 2 Өсімдіктің зиянкеске иммунитетінің ерекшеліктері

2. 3 Өсімдіктің зиянкестермен зақымданбауы

2. 4 Өсімдіктің активті реакциясы

ІІІ. Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

І. Кіріспе

Иммунитет латынның « immunitas » деген сөзінен шыққан, оның мағынасы - «арылу». Иммунитет деп организмнің ауру қоздырғышын және оның өмір сүру процесінде бөліп шығаратын заттарын (токсин, фермент т. б. ) қабылдамауын айтады. Орыстың ұлы ғалымы И. И. Мечников (1845-1916) «Организмнің инфекциялық ауруды қабылдамау қасиеті - жалпы жүйелі құбылыс, соған байланысты организм ауру тудырғыш микроорганизмдердің шабуылына қарсы тұра алады» деген.

XIX ғасырдың 80 жылдары Австрия ғалымы Коббтың « механикалық теориясы » жарық көрді. Бұл теория бойынша өсімдік өзін зиянды организмдерден қорғау үшін оның механикалық қорғанысы болуы қажет деген. Автор өсімдіктегі кейбір ерекшеліктер - кутикуланың қалыңдауы, зақымданған бөлікте кысқа мерзімде перидерманың түзілуі, өсімдіктің жеке органдарының ерекше құрылысы және т. б. патогеннің тканьге өтуіне механикалық кедергі келтіреді.

Иммунитет екі категорияға бөлінеді: пассивті және активті.

Пассивті иммунитет - өсімдіктің анатомиялық - морфологиялық ерекшеліктеріне байланысты патогеннің өсімдікке енеалмауы, енген күйде онда дами алмауы. Иммуниттетің бұл түрі өсімдіктің генотипіне байланысты ұрпаққа берілетін, тұрақты қасиеті.

Активті иммунитет - патоген организмге енгенде, оған қарсы өсімдіктің өзін-өзі қорғау қасиетін айтады. Енген инфекцияны шоғырландырып жоюға бағытталған реакциялармен сипатталады (өте сезімталдық реакция, фитоаликсиндердің, антиферменттердің, антитоксиндердің т. б. заттардың түзілуі жатады) .

ІІ. Негізгі бөлім

Фитофагтардың өсімдіктермен эволюциясы көмір геологиялық кезеңінде жер өсімдіктерінің белсенді дамуынан бастау алды. Көптеген бунақденелілер өсімдіктерді азық қоры ретінде пайдаланып отырды. Уақыт өте келе оларға бінақденелілердің басқа да түрлері - кенелер қосылды. Фитофаг эволюциясы жер шарындағы өсімдік шаруашылығының осыдан 9 мың жыл бұрын бастау алған эволюциясымен тығыз байланысты. Осы 9 мың жыл ішінде мыңдаған түрлі өсімдіктен 300-ге жуық өңдеуге және тұтынуға келетін мәдени дақыл түрін қалдырған. Іріктеу аяқталған соң мәдени дақылдардың генетикалық әртүрлілігі қысқарып қалды. Соған қарамастан, адамдар өсімдік селекциясында көптеген жетістіктерге жетіп, олардың тағамдық құндылығын арттырды. Алайда, тағамдық құндылығын арттыру мақсатында жасалынған өсімдіктер құрамында екіншілік метаболиттер азайып кетті ( алколоид, фенол, глюкозид т. б. ), олар фитофагтардың өсімдікке таралуын азайтып отырады.

Әрбір шаруашылық алаңда егілетін дақылға байланысты, және сол жердің климаттық жағдайына байланысты сол жерге тән аурулары мен зиянкестері болады.

Өсімдіктердің зиянды организмдер мен және кенелермен бірге тіршілік ету барысында 2 түрлі тип пайда болды. Олар антофилия және фитофагия деп аталады. Олардың бір-бірінен айырмашылығы: антофилді организмдер өсімдік үлінің шырынымен және тозаңымен қоректеніп, оларды ұрықтандыруға қатыстырса, ол фитофагті организмдер керісінше, гүлдеріне өздерінің жұмыртқаларын салып кетеді.

Өсімдіктің зиянкестерге (насекомдарға) төзімділігі, оның ауруларға төзімділігіне қараганда аз зерттелген. Әйтсе де, қазіргі кезде 60-тан астам ауылшаруашылық дақылдарының көптеген зиянкестеріне, кеміргіш және сорғыш түрлеріне төзімді формалармен сорттар табылды.

АҚШ пен Канадада мақта, астык дақылдарының ішінде, жаздық бидайдың төзімді сорттары егіледі.

Төзімді сортты практикада кең колданып, химиялық күресті қысқартып, ауаны ластанудан сақтайды.

В. Шапиро айтуы бойынша төзімді өсімдіктер табиғатта зиянды организмнің санын реттеуші негізгі фактор болып табылады. Алайда адамдар азыктық сапасы жоғары мәдени сорттар шығара отырып, оларға зиянды насекомды таратады. Өсімдіктің жабайы түрлері құрамында адамдардан басқа да, зиянды организмдер пайдалана алмайтын антинетабалиттер (токсин, алколоидтар, глюкозиттер. т. б) . Өсімдіктің зиянкестерге иммунитеттің физиологиялық механизмі осы қасиеттеріне байланысты.

Өсімдіктердің микроорганизмдерге иммунитеті мен зиянкестерге иммунитетінің арасында айырмашылықтар бар.

Зиянкестер, яғни бунақденелілер, кенелер, нематодтар микроорганизмдерден ерекшелігі, өсімдікті зақымдаған кезде өсімдіктің бүкіл жүйке жүйесін, рецепторлық мүшелерін қатты зақымдайды, жұмыртқа салады. Бұл әсіресе аналық зиянкестерде байқалады. Соның нәтижесінде, өнім сапасы күрт төмендейді.

2. 1 Өсімдіктің зиянкестерге төзімділігі

Өсімдіктің зиянкестерге төзімділігі 2 категорияға бөлінеді:

өсімдік сорттары мен аз зақымдануы;
шыдамдылық, яғни зақымдануғатөзімділік(зақымдалған өсімдік организмнің немесе бөлігінің өнім беруге қабілеті) .

Зиянкестер өсімдіктерді екі түрлі типпен зақымдайды.

Интрацеллюлярлы тип- өсімдіктің клетка аралығына ауыз аппаратының көмегімен, ешқандай зақым келтірмей, табиғи жолмен енгізуі
Интрацеллюлозды тип- өсімдіктің клетка аралығына ауыз аппаратының көмегімен, шаншып енгізу арқылы енгізу.

Зиянкестер өсімдіктерде осындай факторларды туғызады:

Антиксеноз және фитофаг зиянкестердің таңдауы
Өсімдіктің антибиотикалық қасиеті
Төзімділік деңгейі

Зиянкестер зақымдауға өсімдікті таңдаған кезде, бірінші реттік маңызды төмендегі факторлар алады:

Дақылдың тағамдық құндылығы
Механикалық қоршаудың болмауы немесе аз болуы
Тәбет стимуляторларының болмауы
Активті физиологиялық қоспалардың деңгейі
Қоректік заттардың молекулярлық деңгейі және олардың қанықтылығы

Өсімдік пен

зиянкестің

даму кезеңінің

үйлеспеуі

Анатомиялық-

морфологиялық

Жабын қабат

құрылысы,

кутикула және

эпидермис

қалыңдығы,

тығыздығы,

өсімдік

гүлінің пішіні

Алколоидтер,

эфир майы,

иілік зат,

иіс шығатын зат

Биохимиялық

Зақымдалған

организмнің

қайта қалпына келтіру қабілеті

Өнімділікті

арттыру

Шыдамдылық

Зақымданбау

Өсімдіктің зиянкеске төзімділігі

2. 2 Өсімдіктің зиянкеске иммунитетінің ерекшеліктері

Анотомиялық - морфологиялық ерекшеліктеріне байланысты кейбір өсімдіктер, зиянкестер зардабына шалдықпайды. Аса түкті бидай сортында Гессен шыбыны жүмыртқасын аз уақыт ішінде салып бітіреді. Оның себебі түктілік, механикалық тітіркендіргіш ретінде әсер етеді. Ал, түксіз жылтыр өсімдікте аналык шыбын қолайлы орын (борозда) іздеп тапқанша процес ұзаққа созылып, кейбіреулері толық жұмыртақалап үлгермей өліп қалады. Жаздық бидай зиянкестің аналық шыбыны жұмыртқасын жапырақ қынабы, сабағын көбірек орайтын сортына салады.

Биохимиялык ерекшеліктер. Кейбір насекомдардың өсімдік сорттары мен түрлерінің биохимиялык ерекшеліктерін ажырататын қасиеттері бар. Соған байланысты олардың шабуылы бір сортқа күшейіп, ал екіншісіне, керісінше, болмайды. Мысалы: картоптың мәдени түрінде (сортында) Колорадо қоңызы жақсы қоректенеді де, ал жабайы түрлеріне жоламайды. Бұл талғампаздық (талғамқоректену) картоптың жабайы түрінде глюкозидтің ерекше формасы демиссиннің болуына байланысты.

Крест гүлдердің көптеген зиянкестері құрамында қыша майы көп өсімдіктерді зақымдауға бейімделген.

Насекомдар иіске өте сезімтал келеді. Өсімдіктің өткір иісті сорттары оның иіссіз сорттарына қарағанда көбірек зақымдалады. Ондай заттарға көптеген өсімдік құрамында болатын қастамық майы жатады.

Фенологиялық ерекшеліктері. Көптеген зиянкестер өсімдіктерді белгілі бір фазасында ғана зақымдайды. Зиянкеске төзімді болып критикалық фазада зақымдалудан кете алған өсімдіктерді айтады. Төзімді өсімдіктер сонымен қатар антибиотикалық қасиеттер де көрсетеді.

Өсімдіктің өсуі және даму фазаларының ерекшеліктері эволюциялык даму процесінде зиянкестердің жұмыртқа салу кезеңі ие өсімдіктің белгілі бір даму кезеңдеріне бейімделген.

Өсімдіктің даму кезеңін өзгерте отырып, оның зақымданбауын қамтамасыз етуге болады.

Мысалы: 1) астықтың тез пісетін сорттарын шығарып Швед шыбынынан сақтауға болады.

2) жаздық бидайдың төзімді сорттарының масактану кезеңі астық сұр көбелегінің ұшу және жұмыртқалау кезеңіне сәйкес келмеуі, оларды осы зиянкестерден сақтайды.

2. 3 Өсімдіктің зиянкестермен зақымданбауы

Кейбір өсімдік түрлері мен сорттары зиянкестер шоғырланып, топтанып оның тканімен қоректенуіне қарамастан өсімдіктің дамуы, өмір сүруі тоқталмайды.

Зиянкестің өсімдік тканімен қоректенуіне кедергі болатындай өсімдік сортының бір катар ерекшеліктері бар:

Зиянкестің енуіне қарсы өсімдіктің арнайы активті реакциясы.
Өсімдіктің биохимиялық қасиетінің зиянкес талабына сай келмеуі.
Өсімдік сортының анотомиялык ерекшелігі.
Кейбір өсімдік сортының өсу және даму зиянкес зардабынан кетуі немесе шалдықпауы.

Кеміргіш насекомдар дамуының жұмыртқа салу, дернәсілдерінің алғашқы даму фазасында өсімдікті аз зақымдаса, ал ересек кезеңінде өсімдіктің бүтіндігн бұзып, ауыл шаруашылығына көп шығын келтіреді.

Ауыз аппаратымен кеміріп зиян келтіруші өсімдікті түгел немесе оның жеке бөліктерін төмендегідей зақымдайды:

Қаңқалап кеміру - жапырақтың паренхималық тканін түгел жеп, тек жүйкелер қалады;
Жапырақты түгел кеміру - ірі жүйкелерден басқасын түгел жеу;
Жарақаттап кеміру - жапырақтың үстіңгі бөлігін ойық жара түрінде жеу;
Ойдым кеміру - жапырақтың паренхималық тканін ойып жеке тесіктер қалдыру;
Мәнерлеп кеміру - жапырақ шетін түрлі пішінде мәнерлеп жеу;
Миналап кеміру - жапырақтың үстіңгі және астыңғы кутикуласын қалдырып, тек паренхималық ткандерімен қоректену.

2. 4 Өсімдіктің активті реакциясы

Өсімдік төзімділігінің бұл типі тесіп сорушы зиянкестеріне (біте, цикада, трипс, қандала, кене) тән. Бұл топтағы насекомдардың ас қорытуы ішек сыртында өтеді, яғни олардың ас корытыу ферменттері өсімдікке енгізіледі де закымдалған ткань жансызданып (өліп), ыдырап, қортылып дайын күйде зиянкес организміне өтеді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.