Асбұршақ дақылы

І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім:
2.1. Асбұршақ дақылының шығу тарихы
2.2 Асбұршақ дақылының морфологиялық, анатомиялық құрылысы
2.3 Асбұршақ дақылының аудандастырылған сорттары
2.4 Асбұршақ дақылының агротехникасы
ІІІ. Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Дәнді бұршақты дақылдардың ерекшеліктері. Дәнді бұршақты дақылдарға ас бұршақ,май бұршақ, үрме бұршақ,мал азықтық бұршақ,бөрі бұршақ,жасымақ,ноқат,тағы басқалары да жатады. Дәнді бұршақты дақылдар тұқымында дәнді дақылдармен салыстырғанда белок көп болады.Белок әсіресе май бұршақ дәнінде мол( 39%). Дәнді бұршақты дақылдардың тағы бір ерекшелігі- олардың белоктарының тез организмге сіңірілуі. Май бұршақ дәнінің белогының сіңімділігі 89 процент,мал азықтық бұршақтікі – 87 процент,ал жасымық пен ас бұршақ дәнінжегі белоктың сіңімділігі 85 процентке тең.
Дәнді бұршақты дақылдарының тамырларында түйнек бактериялары болады.Солардың көмегімен ауадағы азоттан дәндері мен вегетативтік органдарына белок итүзіп қана қоймайды,сонымен қатар топыраққа азот жинайды.
Егістіктің әр гектарына дәнді бұршақты дақылдар 100 кг- нан 400 кгға дейін азот жинайды,яғни олар топырақтың құнарлығын арттырады.
Көптеген дәнді бұршақты дақылдардың өсу кезеңі қысқа,сондықтан тез пісіп,танапты ерте босатады.Мұның өзі жерді сапалы және уақытылы өңдеуге мүмкіндік береді.Осы тұрғыдан алып қарағанда дәнді бұршақты дақылдар көртеген ауыл шаруашылық дақылдарына жақсы алғы дақыл болып саналады.
Дәнді бұршақты дақылдардың пайдалану мақсатына қарай бірнеше топқа бөлінеді,атап айтқанда,тағамдық дәнді бұршақтар (ас бұршақ,үрме бұршақ,ноқат ),мал азықтық дәнді бұршақтар (пелюшка,мал азықтық бөрі бұршақ,мал азықтық бұршақ ),техникалық дәнді бұршақ (май бұршақ) және жасыл тыңайтқыш ретінде пайдаланылатын дәнді бұршақтар ( алколоидтық бөрі бұршақ).

1. Б.Р.Қодаров, Ә.Е.Ережепов «Дәнді, жарма және техникалық дақылдар биохимиясы» Алматы, 2015

2. Н.Г.Шепетков, Б.М.Өзбеков, М.Ә.Ысқақов, И.И.Жұмағұлов, Н.С. Еркенбаев «Көкөніс шаруашылығы»

3. «Көкөніс шаруашылығы»

4. Ғ.С.Құсаинова, Г.А.Кампитова, А.Ө.Өтешқалиева «Көкөніс дақылдарының сортайырмашылық белгілері» Алматы, 2009

5. Интернет желісі

Пән: Ауыл шаруашылығы
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

Қазақ Ұлттық Аграрлық Университеті
Қазақстан Республикасы Ауыл Шаруашылығы Министрлігі

Кафедра____________________________ ___________________

Реферат
Тақырыбы:__________________________ _________________

Орындаған: Жаксыликова Ә.
Тексерген: Арзиева Р.

Алматы, 2017 ж

Жоспары
І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім:
2.1. Асбұршақ дақылының шығу тарихы
2.2 Асбұршақ дақылының морфологиялық, анатомиялық құрылысы
2.3 Асбұршақ дақылының аудандастырылған сорттары
2.4 Асбұршақ дақылының агротехникасы
ІІІ. Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

І. Кіріспе
Дәнді бұршақты дақылдардың ерекшеліктері. Дәнді бұршақты дақылдарға ас бұршақ,май бұршақ, үрме бұршақ,мал азықтық бұршақ,бөрі бұршақ,жасымақ,ноқат,тағы басқалары да жатады. Дәнді бұршақты дақылдар тұқымында дәнді дақылдармен салыстырғанда белок көп болады.Белок әсіресе май бұршақ дәнінде мол( 39%). Дәнді бұршақты дақылдардың тағы бір ерекшелігі- олардың белоктарының тез организмге сіңірілуі. Май бұршақ дәнінің белогының сіңімділігі 89 процент,мал азықтық бұршақтікі - 87 процент,ал жасымық пен ас бұршақ дәнінжегі белоктың сіңімділігі 85 процентке тең.
Дәнді бұршақты дақылдарының тамырларында түйнек бактериялары болады.Солардың көмегімен ауадағы азоттан дәндері мен вегетативтік органдарына белок итүзіп қана қоймайды,сонымен қатар топыраққа азот жинайды.
Егістіктің әр гектарына дәнді бұршақты дақылдар 100 кг- нан 400 кгға дейін азот жинайды,яғни олар топырақтың құнарлығын арттырады.
Көптеген дәнді бұршақты дақылдардың өсу кезеңі қысқа,сондықтан тез пісіп,танапты ерте босатады.Мұның өзі жерді сапалы және уақытылы өңдеуге мүмкіндік береді.Осы тұрғыдан алып қарағанда дәнді бұршақты дақылдар көртеген ауыл шаруашылық дақылдарына жақсы алғы дақыл болып саналады.
Дәнді бұршақты дақылдардың пайдалану мақсатына қарай бірнеше топқа бөлінеді,атап айтқанда,тағамдық дәнді бұршақтар (ас бұршақ,үрме бұршақ,ноқат ),мал азықтық дәнді бұршақтар (пелюшка,мал азықтық бөрі бұршақ,мал азықтық бұршақ ),техникалық дәнді бұршақ (май бұршақ) және жасыл тыңайтқыш ретінде пайдаланылатын дәнді бұршақтар ( алколоидтық бөрі бұршақ).

ІІ. Негізгі бөлім
2.1. Асбұршақ дақылының шығу тарихы
Ас бұршақ біздің елімізде барлық дәнді бұршақ егісінің 80% -дан астамында өсіріледі.Оны азықтық - түліктік және мал азықтық дақылдар ретінде өсіріледі. Оның тұқымдары амин қышқылдарымен теңдестірілген белокқа бай (18-35%),олар жақсы пісірілуімен және жоғары дәмдік сапасымен ерекшелінеді. Пісіп жеткен және шала піскен тұқымдары,сонымен қатар көкөністі сорттарының жасыл бұршаққаптары консерві өнеркәсібінде пайдаланылады.
Дақылдардың тарихы. Асбұршақ 20 мың жыл бұрын-ақ (тас ғасыр) бидай, арпа, тары, жасымық, бұршактар, ноғатық, сиыр жоңышқа және баска да дақылдармен бірге мәдени дақыл ретінде өсіріле бастады. Егістік асбұршақтың ұсақ дәнді формаларының отаны - Алғы Азия, оның ірі дәнділері, екінші орталық - Шығыстық Жерорта теңізі маңайынан шыққан.
Сонғы археологиялық қазбаларға карағанда егістік ас бұршақтың отаны Алдыңғы Азия (Закавказье, солтүстік-батыс Иран, ішкі Кіші Азия) елдері, бұларда оның ұсақ тұқымда формалары өсіріледі. Н.И.Вавиловтың жазуы бойынша ірі тұқымды асбұршақтар екінші шығу тегі орталығына - Шығыс Жерорта теңізіне бейімделген.

2.2 Асбұршақ дақылының морфологиялық, анатомиялық құрылысы
Халық шаруашылығындағы маңызы. Асбұршақ - негізгі және өте көп таралған азық-түліктік, малазықтық және агротехникалық маңызы зор дөнді бұршақ дақылы. Оның дәнінде 30 % дейін ақуыз және А, Вр В2, С дәрумендері мен негізгі амин қышқылдары бар. Асбұршақ дені жақсы пісіп, ағзаға жеңіл сіңіріледі. Көк дәні консервілеуге көп пайдалананылады және осындай түрі жоғары сіңімді және дәмді тағам.
Асбұршақ пішенінде 13 %, ал сабаны мен топанында 8% дейін ақуыз болады. Олар мал сүйсініп жейтін жақсы жемдік азық. Асбұршақтың көк балаусасы да ақуызға бай және одан жақсы сүрлем дайындалады.
Асбұршақтың 100 кг көк балаусасында 16, ал пішенінде 49,5 малазықтық өлшем бар.
Асбұршақтың агротехникалық маңызы зор. Ол жақсы сүрі жер дақылы және барлық жаздық дақылдарға тамаша алғы дақыл болып есептелінеді.
Жоғары агротехникада асбұршақ мол және тұрақты дән мен кек балауса енімін береді. Ол дәндібұршақтардың ішіндегі ең өнімді көп беретіні және экономикалық тиімдісінің бірі. Орташа дән өнімі гектарына - 10-13 ц.
Асбұршақ Қазақстанның барлық аймақтарында (Атырау, Маңғыстау және Қызылорда облыстарынан басқа) өсіріледі.
Морфологиялық сипаттамасы және биологиялық ерекшеліктері. С.Асбұршақ (Ріsum) - біржылдық жаздық дақыл. Бірақ оның оңтүстік аймақтарда күзде егілетін қыстайтын формалары да бар. Өндірісте асбұршақтың бір түрі - мәдени, егістік асбұршақ (Р.sativum ) және оның екі түр тармағы кездеседі: sativum (кәдімгі егістік, көбіне тағамдық) және аrvense (егістік немесе малазықтық, негізінен малазықтық немесе жасыл тыңайтқыштық).
Асбұршақтың тамыр жүйесі кіндікті, қолайлы жағдайларда 100-150 см топырақ тереңдігіне енеді. Сабағының биіктігі 80-100 см, жатып қалады. Жапырақтары қос қауырсынды, ұшында тармақталған мұртшалар бар. Жапырақтың орныққан жерінде екі ірі жапырақсерігі болады (малазықтықтыда - олар көгілдір реңді). Гүлшоғыры - бір немесе екігүлді шашақгүл. Кәдімгі егістік асбұршақтың гүлдері ақ, ал малазықтық асбұршақта олар көгілдір-қызыл түсті.
Жемісі - көпдәнді бұршақ. Кәдімгі егістік асбұршақтың дәні домалақ, жылтыр, кейбір формаларынікі бұдырлы, тері қабықты. Түсі - ақ, сары, алқызыл, жасыл болып келеді. 1000 дәннің салмағы 150-340 г.
Асбұршақ - өздігінен тозаңданатын, үзақкүнді, жарық-сүйгіш дақыл. Вегетациялық кезеңінің ұзақтығы, оның сорты мен өсу жағдайына байланысты 70-100 күн, кеш сорттарында 140 күнге дейін созылады.
Жылуды көп қажет етпейді.. Асбұршақтың дәні 1...2°С жылылықта көктей береді. Тәуліктік орташа жылылық 4 - 5°С болғанда асбұршақ 20-25 күнде көктеп шығады, жылылық 10-12°С болғанда бұл кезең 10-12 күнге, ал 15°С болғанда 7-8 күнге дейін азаяды. Көгі - 8°С дейінгі суыққа шыдайды. Сонымен, бұршақ үшін жылылықтың биологиялық минимумы 4-5°С. Асбұршақтың өніп-өсуі үшін ең қолай жылылық 15-20°С деп саналады, жоғары жылылық 35°С. Бұдан жоғары температурада өсімдіктің өсуі тоқталады, ал бұршақтың сортына байланысты дәннің толық пісіп жетілуі үшін тәулікті орташа жылылығының жалпы жиынтық мөлшері 1100 - 1700°С болады.
Асбұршақ салыстырмалы ылғалсүйгіш дақыл. Тұқымының бөртуі мен өнуі үшін салмағының 110-115% шамасындай су қажет етеді. Транспирациялық коэффициенті 400-450.
Асбұршаққа ылғалы жеткілікті, бейтарап немесе әлсіз сілтілі реакциялы (рН 6-7) қара және қоңыр топырақтар жақсы. Жоғары агротехникада асбұршақ шымды-күлгін топырақтарда да жақсы өнім береді. Құм, сортаңдау және қышқыл батпақтанған топырақтар асбұршақ есіруге жарамсыз.

2.3 Асбұршақ дақылының аудандастырылған сорттары
Сорттары. 1983 ж. Егіс бұршағының дәнге арналған 51 сорты, көк азық үшін 17 сорты аудандастырылды. Қазақстанда көп тараған сорттар:
1. Рамонский 77 - орташа мерзімде піседі., Шымкент, Жамбыл, Жезқазған, Қарағанды, Солтүстік Қазақстан облыстарында аудандастырылған.
2. Зерногородский неосыпающийся - Алматы облысына аудандастырылған.
3. Уладовский 208 - кеш пісетін сорт, Солтүстік Қазақстанда аудандастырылған.
4. Чишминский 210 - орташа мерзімде піседі, Қостанай облысында аудандастырылған.
5. Кормовой 24 - кеш пісетін сорт, Солтүстік Қазақстанда аудандастырылған.
6. Қан (Дружный) - Қостанай, Орал облыстарында аудандастырылған;
7. Неосыпающийся 1 - Қазақстанның барлық жерлерінде аудандастырылған.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.