Картоп дақылының, мақта дақылының, техникалық дақылдардың карантинді зиянкестері және таралған аймақтары
І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім:
2.1 Картоп дақылының карантинді зиянкестері және таралған аймақтары
2.2 Мақта дақылының карантинді зиянкестері және таралған аймақтары
2.3 Техникалық дақылдардың карантинді зиянкестері және таралған аймақтары
ІІІ. Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
ІІ. Негізгі бөлім:
2.1 Картоп дақылының карантинді зиянкестері және таралған аймақтары
2.2 Мақта дақылының карантинді зиянкестері және таралған аймақтары
2.3 Техникалық дақылдардың карантинді зиянкестері және таралған аймақтары
ІІІ. Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Өсімдік карантині. ҚР-н карантиндік және аса қауіпті өсімдіктер зиянкестері, аурулары, арамшөптерін қорғау үлкен маңызға ие. Шет елдерден келген және таралып кеткен осы зиянды организмдер елімізге орасан зор экономикалық зиян келтіреді. Осындай келеңсіз жағдайларды болдырмас үшін елімізде өсімдіктер карантині жүйесі құрылып, арнаулы өсімдіктер карантині заңымен бекітілді. Сонымен қатар ҚР-сы территориясын карантиндік және аса қауіпті зиянкестерден қорғау мақсатында шекара бекеттерінде, кедендерде және облыс аудан орталықтарында мемлекеттік бақылау органдары жұмыс істейді және осы зиянды организмдерді анықталған жағдайларда жою үшін Фитосанитария мекемесі құрылып республикамыздың әр аймақтарында республикалық карантиндік сараптама зертқаналары жұмыс істеуде. Қазіргі уақытта ҚР-да оннан астам карантиндік организмдер таралып үлгерген.
Ауру қоздырғышы – Globodera rostochiensis Behrens нематодосы. Қоздырғыш нематода класы тиленхид отрядының тиленхида тұқымдасына жатады.
Нематода өзінің даму кезеңінде жұмыртқа, дернәсіл, имаго стадияларынан өтеді. Ұрғашы даралардың циста деп аталатын стадисы болады. Әр цистада 50-ден 600-ге дейін дернәсілдері бар жұмыртқалар болады. Алтын түсті нематоданың цистасының пішіні шар тәрізді, кейде бас бөлімі созылыңқы алмұрт тәрізді болады. Денесінің артқы жағы дөңгеленген жыныстық конусты мүшесі болмайды. Цистаның орташа көлемі 0,5-0,8мм (1мм-ге дейін) жетілген ұрғашы денесінің артқы бөлігінде жыныс мүшесімен анусы болады. Олардың айналасында анальды – жыныстық немесе перинальды деп аталатын аймағы, цистатүзуші нематодтардың қай түрге жататындығын анықтауға болады. Анус ұсақ саңылаулы болып, одан көбінесе екі кутикула қатпарлы римдық V әрпі сияқты түзеді. Әдетте жұмыртқа ішіндегі дернәсіл 4 рет бүктелген болады. Жұмыртқаның орташа ұзындығы 0,1 мм, ені 0,045 мм. Түлеуден кейін жұмыртқадан екінші жастағы ұзындығы 0,4-0,5 мм дернәсіл шығады. Еркектері түссіз, қозғалғыш, құрт тәрізді, ұзындығы 0,9-1,2 мм және 0,031-0,046 мм.
Ауру қоздырғышы – Globodera rostochiensis Behrens нематодосы. Қоздырғыш нематода класы тиленхид отрядының тиленхида тұқымдасына жатады.
Нематода өзінің даму кезеңінде жұмыртқа, дернәсіл, имаго стадияларынан өтеді. Ұрғашы даралардың циста деп аталатын стадисы болады. Әр цистада 50-ден 600-ге дейін дернәсілдері бар жұмыртқалар болады. Алтын түсті нематоданың цистасының пішіні шар тәрізді, кейде бас бөлімі созылыңқы алмұрт тәрізді болады. Денесінің артқы жағы дөңгеленген жыныстық конусты мүшесі болмайды. Цистаның орташа көлемі 0,5-0,8мм (1мм-ге дейін) жетілген ұрғашы денесінің артқы бөлігінде жыныс мүшесімен анусы болады. Олардың айналасында анальды – жыныстық немесе перинальды деп аталатын аймағы, цистатүзуші нематодтардың қай түрге жататындығын анықтауға болады. Анус ұсақ саңылаулы болып, одан көбінесе екі кутикула қатпарлы римдық V әрпі сияқты түзеді. Әдетте жұмыртқа ішіндегі дернәсіл 4 рет бүктелген болады. Жұмыртқаның орташа ұзындығы 0,1 мм, ені 0,045 мм. Түлеуден кейін жұмыртқадан екінші жастағы ұзындығы 0,4-0,5 мм дернәсіл шығады. Еркектері түссіз, қозғалғыш, құрт тәрізді, ұзындығы 0,9-1,2 мм және 0,031-0,046 мм.
1. Х. Торыбаев, Н. Ашықбаев "Өсімдік карантині", Алматы 2007
2. А.Ж.Агибаев, С.Ысқақ, Р.Д.Карбозова "Зиянды нематодалар, кенелер, және кеміргіштер", Алматы 2005
3. Интернет желісі
2. А.Ж.Агибаев, С.Ысқақ, Р.Д.Карбозова "Зиянды нематодалар, кенелер, және кеміргіштер", Алматы 2005
3. Интернет желісі
Жоспары
І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім:
2.1 Картоп дақылының карантинді зиянкестері және таралған аймақтары
2.2 Мақта дақылының карантинді зиянкестері және таралған аймақтары
2.3 Техникалық дақылдардың карантинді зиянкестері және таралған аймақтары
ІІІ. Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
І. Кіріспе
Өсімдік карантині. ҚР-н карантиндік және аса қауіпті өсімдіктер зиянкестері, аурулары, арамшөптерін қорғау үлкен маңызға ие. Шет елдерден келген және таралып кеткен осы зиянды организмдер елімізге орасан зор экономикалық зиян келтіреді. Осындай келеңсіз жағдайларды болдырмас үшін елімізде өсімдіктер карантині жүйесі құрылып, арнаулы өсімдіктер карантині заңымен бекітілді. Сонымен қатар ҚР-сы территориясын карантиндік және аса қауіпті зиянкестерден қорғау мақсатында шекара бекеттерінде, кедендерде және облыс аудан орталықтарында мемлекеттік бақылау органдары жұмыс істейді және осы зиянды организмдерді анықталған жағдайларда жою үшін Фитосанитария мекемесі құрылып республикамыздың әр аймақтарында республикалық карантиндік сараптама зертқаналары жұмыс істеуде. Қазіргі уақытта ҚР-да оннан астам карантиндік организмдер таралып үлгерген.
2.1 Картоп дақылының карантинді зиянкестері және таралған аймақтары
Картоптың алтын түсті нематодасы
Ауру қоздырғышы - Globodera rostochiensis Behrens нематодосы. Қоздырғыш нематода класы тиленхид отрядының тиленхида тұқымдасына жатады.
Нематода өзінің даму кезеңінде жұмыртқа, дернәсіл, имаго стадияларынан өтеді. Ұрғашы даралардың циста деп аталатын стадисы болады. Әр цистада 50-ден 600-ге дейін дернәсілдері бар жұмыртқалар болады. Алтын түсті нематоданың цистасының пішіні шар тәрізді, кейде бас бөлімі созылыңқы алмұрт тәрізді болады. Денесінің артқы жағы дөңгеленген жыныстық конусты мүшесі болмайды. Цистаның орташа көлемі 0,5-0,8мм (1мм-ге дейін) жетілген ұрғашы денесінің артқы бөлігінде жыныс мүшесімен анусы болады. Олардың айналасында анальды - жыныстық немесе перинальды деп аталатын аймағы, цистатүзуші нематодтардың қай түрге жататындығын анықтауға болады. Анус ұсақ саңылаулы болып, одан көбінесе екі кутикула қатпарлы римдық V әрпі сияқты түзеді. Әдетте жұмыртқа ішіндегі дернәсіл 4 рет бүктелген болады. Жұмыртқаның орташа ұзындығы 0,1 мм, ені 0,045 мм. Түлеуден кейін жұмыртқадан екінші жастағы ұзындығы 0,4-0,5 мм дернәсіл шығады. Еркектері түссіз, қозғалғыш, құрт тәрізді, ұзындығы 0,9-1,2 мм және 0,031-0,046 мм.
1 - сурет. Картоптың алтын түсті нематодасы
Ауру Азия, Америка, Мексика және Еуропада кең таралған. Картоптың алтын түсті нематодасы Қазақстанда сыртқы карантиндік нысанға жатады.
Картоп нематодасының даму циклі ие-өсімдік тамырында өтеді. Топырақ арасында циста түрінде сақталады. Олар ие-өсімдік болмаған жағдайда тіршілік қабілетін 10 жылға дейін сақтауы мүмкін. Нематода жылына 1-2 ұрпақ береді.
Картоп нематодасы картоп көп жыл бойы өндірілген танаптарда қатты зиян келтіреді. Тамырға енген дернәсілдер қозғалғыштығынан айырылып, жасуша заттарымен қоректенеді.
Өсімдіктің картоп нематодасымен залалданғандығын картоп көгінің шыққан кезеңінен байқауға болады. Ауру өсімдіктерде әлсіз сабақтар түзіледі де, олар алдын-ала сарғая бастайды. Қатты зақымдалған өсімдіктер өте ұсақ тамыр жүйесін құрады. Қолайсыз ауа райы жағдайында өсімдіктер өлуі де мүмкін.
Нематоданың цисталары картоп түйнектері залалданған топырақ түйіршіктері, ауылшаруашылық құрал саймандарына жабысқан топырақ түйіршіктерімен, адам және малдармен таралады.
Карантиндік шаралар және күресу жолдары
Картоптың түссіз нематодасындағы сияқты. Ол агротехникалық, химиялық және биологиялық шаралар кешенінен тұрады.
Картоптың түссіз нематодасы
Ауру қоздырғышы - Globodera pallida Behrens нематодасы нематода класының тиленхид отрядының гетеродириттер тұқымдасына жатады.
Картоптың түссіз нематодасының цистасында жұмыртқа дернәсіл болады. Олар топырақта қыстайды. Көктемде ие өсімдіктің тамыр диффузаторларының әсерімен дернәсілдер цистадан шығып, тамырға енеді. Ұрғашылар дамып келе жатқан жұмыртқалардың қысымына дөңгеленеді, ал еркектері құрт тәрізді қалпында қалады. Ұрғашылар эпидермисті жарып шығады және алдыңғы ұшы тамырға бекінген күйі қалады. Еркектері топыраққа ауады, ұрғашы нематодаларды ұрықтандырады да өледі.
2 - сурет. Картоптың түссіз нематодасы
Ұрықтанғаннан кейін жұмыртқа мен толығып бұрынғыдан да үлкен болып ісіп, цистаға айналады. Цисталар тамырдан бөлініп топырақта қалады. Циста ішінде жұмыртқалар тіршілік қабілетін он жылға дейін сақтайды.
Ауру өсімдіктер көптеген нашар дамыған сабақтар түзеді. Олар мезгілсіз ерте сарғаяды. Хлороз төменгі жапырақтардан басталып, кейін жоғарыларына таралады да, біртіндеп барлық бұтаны қамтиды. Залалданған өсімдік бар болғаны 1-3 сабақты болады, түйнектер саны тым азайып, ұсақтанады немесе мүлде түйнек түзбейді.
Ұрғашы нематода қозғалмайды, шар тәрізді кейде алмұрт пішінді болады немесе аздап бас бөлімі созылыңқы келеді.
Еркектері - түссіз, қозғалмалы, пішіні құрт тәрізді, ұзындығы 0,9-1,2 мм және ені 0,031 -0,046 мм. Олардың стилеттері қуатты - ұзындығы 25-27 мкм жетеді.
Нематоданың даму циклі төмендегідей: жұмыртқада бірінші дернәсілдік даму циклі аяқталады. Түлегеннен кейін жұмыртқадан екінші стадияның дернәсілі шығады. Бұл стадиясы инвазиялы, қолайлы жағдайда ол цистадан шығып, өсімдік тамырын инвазиялау мүмкін. Екінші стадиясы аяқталған соң дернәсіл жуандайды және бөтелке пішінді түрге айналады. Төртінші стадиясында дернәсіл ұрғашыға айналады, бұрынғыдан да жуандай түседі, ісінген болады. Көп ұзамай ұрғашының жабыны түсін өзгерте бастайды. Түссіз нематоданың ұрғашысы ақ түстен немесе құлалаудан алтын-сары түсті стадиясын өтпей бірден қоңырланады. Ал алтын түсті нематода ол стадиядан өтеді.
Ауру картоп түйнектерімен, түйнекке, тамыржеміске, пиязшыққа, көлікке т.б. жабысқан залалданған топырақпен таралады.
Цисталар жауын суымен, желмен де тасымалдануы мүмкін. Түссіз нематодалардың цисталардың залалдану дәрежесіне қарай өнім шығатын 50-90% жетеді. Кейде өнім түгелдей жойылуы мүмкін. Өте қауіпті Азияда(Үнді де, Жапонда), Африкада, Еуропада, Америкада, Австралияда таралған ауруларға жатады. Қазақстанда сыртқы карантиндік нысанға жатады.
Карантиндік шаралар және күресу шаралары:
1. Ауру таралған елдерден тек ғылыми-зерттеу мақсатында тұқымдық картоп тиісті карантиндік экспертизадан өткізілген соң тасымалдауға рұқсат етіледі.
2. Ауру таралған елдерден ауыл шаруашылық және сәндік дақылдарды тасымалдауға тиым салынады.
3. Аурудың алдын-алудың негізгі жолы - міндетті түрде нематодқа төзімді сорттар мен залалданбайтын дақылдар енгізілген ауыспалы егісті қолдану.
Картоп рагі (ісігі)
Ауру қоздырғышы - Synchytrium endibioticum Percival саңырауқұлағы. Қоздырғыш хитридиомицеттер класы хитридиялылар қатарына жатады.
Synchytrium endibioticum саңырауқұлағының қыстық зооспорангилері дөңгелек пішінді 30-дан 80 мкм. Олардың бір жағы ойыс болады.
3 - сурет. Картоп рагі
Түйіршікті протопласттың дамуына қолайсыз қыс жағдайларынан жақсы өтуіне көп қабатты қабықпен қоршалуы мүмкіндік береді.
Картоп ісігінің қоздырғышы жіпше түзбейтін жасуша ішіндік тоғышар болып есептелінеді.
Ауру Еуропада және Азияда кең таралған.
Қазақстанда кездеспеген сыртқы карантиндік нысан. Картоптың түйнегі тамыр сабағы, сабағы, жапырағы кейде гүліде залалданады. Тамыры ешқашанда залалданбайды. Ауруға шалдыққан мүшелерде бұлтықтар түзіледі. Олардың түсі алғаш ақ, кейін сарғайып, қоңырланады. Залалданған столондарда түйнектер түзілмейді.
Бұлтықтардың үлкендігі бұршақ көлемінен картоп түйнегіне дейін, кейде одан да ірі болады. Топырақ арасында түзілетін ісіктердің түсі ақ, ал жер үстілік өсімдік мүшелеріндегілері жасыл болады. Картоп вегетациясының аяғына қарай ісіктер күңгірттенеді және шіриді. Егерде өнім залалданған жерде жиналса, онда картоп түйнектерінде сақтау орындарында да ісіктер өрши түседі.
Табиғи жағдайда саңырауқұлақтың таралуы өте баяу жүреді. Көбінесе картоп ісігі залалданған түйнектермен немесе ауруға төзімді сорттардың түйнектерінің беттеріне жабысқан залалды топырақ түйіршіктерімен, ауруға шалдыққан топырақта өндірілген басқа өсімдік заттарымен таралады.
Карантиндік шаралар және күресу жолдары.
1. Картоп ісігіне қарсы кешенді күрес шаралар жүйесі қолданылады. Оның мақсаты аурудың залалданбаған ауданға өтуінен сақтау, аурудың таралуын тексеру және ошақтарын жоюға бағытталған.
2. Synchytrium endibioticum ауруымен күресуде картоптың төзімді сорттарын және ісік ауруымен залалданбайтын өсімдіктерді өндірудің маңызы зор.
3. Топырақты картоп рагынан тазарту үшін карбамид (100гм2) препаратын ісікке төзімді сорт өндірілетін жерге немесе сұйық аммиак ( сусыз ) - 1 тга (100гм2) немесе нитрификация ингибиторы ( 2% сұйық аммиак массасынан) аралас аммиак 0,5 тга қолдану ұсынылады.
Картоптың (түйнек) қара күйесі
Ауру қоздырғышы Thecaphora solani Mordue саңырауқұлағы. Қоздырғыш Базидиомицеттер класы Устилагиналылар қатарына жатады.
Негізгі ие өсімдік - картоп. Табиғи жағдайда саңырауқұлақ Solanum туысының түйнек түзуші жабайы түрлерінде сақталған. Қазақстанға кездеспеген сыртқы карантиндік нысанға жатады.
4 - сурет. Картоптың түйнек қара күйесі
Thecaphora solani саңырауқұлағының пісіп жетілген споралары 2-8 ашық-қоңырдан қара түсті споралардан құралған споралары түйіршіктер түзеді. Споралы түйіршіктердің көлемі 15-50х12-40 мкм. Жекелеген споралар сирек кездеседі. Басқа споралармен түйіскен беттері тегіс және сыртқы беті көптеген моқал сүйелді. Спораларының диаметрі 7,5-20х8-18 мкм. Thecaphora solani саңырауқұлағының өну жолдары белгісіз.
Solanum түрлерін соның ішінде картопты картоп қара күйесінің залалдау ерекшеліктері түйнектердің кейіпсіз ұлғайып, сабақтың төменгі бөлігімен столондарда түйнек тәрізді ісіктердің пайда болуы. Онда ұсақ қуыстар спораларға толы болады. Түйнек саңырауқұлақпен түгелдей немесе аздап ғана залалдануы мүмкін. Аурудың алғашқы даму кезеңінде түйнек бетінде спораларға толы бөртпе түзіледі. Саңырауқұлақ даму барысында залалданған мүшелерге еніп, онда бір-бірімен жалғасқан қуыс тізбектер құрайды. Залалданған түйнектер көптеген споралары бар құрғақ қоңырлау тозаңды массаға айналады.
Әртүрлі пішінді аса өзгергендерінде кейін терең сызаттар пайда болып, олардан споралар босайды және екінші рет залалданады. Өсімдіктің жер үсті бөліктері ауруға шалдықпайды.
Thecaphora solani саңырауқұлағының биологиясы әлі де болса жақсы зерттелмеген. Саңырауқұлақ топырақта немесе өсімдік қалдықтарында залалданған түйнектерде сақталады. Топырақтың жоғары ылғалдылығы мен тұздылығы картоп қара күйесінің дамуына қолайлы. Thecaphora solani саңырауқұлағының спорасының тіршілік қабілеті зерттелмеген. Қазіргі кезде картоп қара күйесі қоңыр салқын биік таулықтарда және жағалық суармалы шөлейт жерлерде кездесуі үлкен экономикалық қиындық келтіруде.
Картоп күйесі Еуропа, Азияда көптеген елдерде, Африка және АҚШ-та таралған. Ресейде 1981 жылы Краснодар өлкесінде тіркелген.
Карантиндік шаралар және күресу жолдары.
1. Картоптың қара күйесімен күресудің жалпы шараларына залалданбаған отырғызылған тұқымдықтарды, картоптың төзімді сорттарын қолдану, ауыспалы егіс тәртібін сақтау, қара күйе беріштерін жою енеді.
2. Химиялық күресу шаралары әлі қарастырылмаған.
3. Карантиндік ережелерді толық орындау.
Картоп зиянкестері. Колорад қоңызы - Leptinotarsa Decemlineata Say
Қатты қанаттылар отрядының жапырақ жемірлері тұқымдасына жатады. Қоңыздың ұзындығы 9-12 мм, дене пішіні сопақша, арқа жағы дөңес, түсі қызғылт-сары, қанаттарының әрқайсысының үстінде бойлай орналасқан 5 қара жолақ болады. Алдыңғы арқасында 12-14 қара дақтар бар, олардың ортаңғы орналасқанының пішіні римдік цифрі "V" - на ұқсас. Мұртшалары 12 бунақтан тұрады, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім:
2.1 Картоп дақылының карантинді зиянкестері және таралған аймақтары
2.2 Мақта дақылының карантинді зиянкестері және таралған аймақтары
2.3 Техникалық дақылдардың карантинді зиянкестері және таралған аймақтары
ІІІ. Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
І. Кіріспе
Өсімдік карантині. ҚР-н карантиндік және аса қауіпті өсімдіктер зиянкестері, аурулары, арамшөптерін қорғау үлкен маңызға ие. Шет елдерден келген және таралып кеткен осы зиянды организмдер елімізге орасан зор экономикалық зиян келтіреді. Осындай келеңсіз жағдайларды болдырмас үшін елімізде өсімдіктер карантині жүйесі құрылып, арнаулы өсімдіктер карантині заңымен бекітілді. Сонымен қатар ҚР-сы территориясын карантиндік және аса қауіпті зиянкестерден қорғау мақсатында шекара бекеттерінде, кедендерде және облыс аудан орталықтарында мемлекеттік бақылау органдары жұмыс істейді және осы зиянды организмдерді анықталған жағдайларда жою үшін Фитосанитария мекемесі құрылып республикамыздың әр аймақтарында республикалық карантиндік сараптама зертқаналары жұмыс істеуде. Қазіргі уақытта ҚР-да оннан астам карантиндік организмдер таралып үлгерген.
2.1 Картоп дақылының карантинді зиянкестері және таралған аймақтары
Картоптың алтын түсті нематодасы
Ауру қоздырғышы - Globodera rostochiensis Behrens нематодосы. Қоздырғыш нематода класы тиленхид отрядының тиленхида тұқымдасына жатады.
Нематода өзінің даму кезеңінде жұмыртқа, дернәсіл, имаго стадияларынан өтеді. Ұрғашы даралардың циста деп аталатын стадисы болады. Әр цистада 50-ден 600-ге дейін дернәсілдері бар жұмыртқалар болады. Алтын түсті нематоданың цистасының пішіні шар тәрізді, кейде бас бөлімі созылыңқы алмұрт тәрізді болады. Денесінің артқы жағы дөңгеленген жыныстық конусты мүшесі болмайды. Цистаның орташа көлемі 0,5-0,8мм (1мм-ге дейін) жетілген ұрғашы денесінің артқы бөлігінде жыныс мүшесімен анусы болады. Олардың айналасында анальды - жыныстық немесе перинальды деп аталатын аймағы, цистатүзуші нематодтардың қай түрге жататындығын анықтауға болады. Анус ұсақ саңылаулы болып, одан көбінесе екі кутикула қатпарлы римдық V әрпі сияқты түзеді. Әдетте жұмыртқа ішіндегі дернәсіл 4 рет бүктелген болады. Жұмыртқаның орташа ұзындығы 0,1 мм, ені 0,045 мм. Түлеуден кейін жұмыртқадан екінші жастағы ұзындығы 0,4-0,5 мм дернәсіл шығады. Еркектері түссіз, қозғалғыш, құрт тәрізді, ұзындығы 0,9-1,2 мм және 0,031-0,046 мм.
1 - сурет. Картоптың алтын түсті нематодасы
Ауру Азия, Америка, Мексика және Еуропада кең таралған. Картоптың алтын түсті нематодасы Қазақстанда сыртқы карантиндік нысанға жатады.
Картоп нематодасының даму циклі ие-өсімдік тамырында өтеді. Топырақ арасында циста түрінде сақталады. Олар ие-өсімдік болмаған жағдайда тіршілік қабілетін 10 жылға дейін сақтауы мүмкін. Нематода жылына 1-2 ұрпақ береді.
Картоп нематодасы картоп көп жыл бойы өндірілген танаптарда қатты зиян келтіреді. Тамырға енген дернәсілдер қозғалғыштығынан айырылып, жасуша заттарымен қоректенеді.
Өсімдіктің картоп нематодасымен залалданғандығын картоп көгінің шыққан кезеңінен байқауға болады. Ауру өсімдіктерде әлсіз сабақтар түзіледі де, олар алдын-ала сарғая бастайды. Қатты зақымдалған өсімдіктер өте ұсақ тамыр жүйесін құрады. Қолайсыз ауа райы жағдайында өсімдіктер өлуі де мүмкін.
Нематоданың цисталары картоп түйнектері залалданған топырақ түйіршіктері, ауылшаруашылық құрал саймандарына жабысқан топырақ түйіршіктерімен, адам және малдармен таралады.
Карантиндік шаралар және күресу жолдары
Картоптың түссіз нематодасындағы сияқты. Ол агротехникалық, химиялық және биологиялық шаралар кешенінен тұрады.
Картоптың түссіз нематодасы
Ауру қоздырғышы - Globodera pallida Behrens нематодасы нематода класының тиленхид отрядының гетеродириттер тұқымдасына жатады.
Картоптың түссіз нематодасының цистасында жұмыртқа дернәсіл болады. Олар топырақта қыстайды. Көктемде ие өсімдіктің тамыр диффузаторларының әсерімен дернәсілдер цистадан шығып, тамырға енеді. Ұрғашылар дамып келе жатқан жұмыртқалардың қысымына дөңгеленеді, ал еркектері құрт тәрізді қалпында қалады. Ұрғашылар эпидермисті жарып шығады және алдыңғы ұшы тамырға бекінген күйі қалады. Еркектері топыраққа ауады, ұрғашы нематодаларды ұрықтандырады да өледі.
2 - сурет. Картоптың түссіз нематодасы
Ұрықтанғаннан кейін жұмыртқа мен толығып бұрынғыдан да үлкен болып ісіп, цистаға айналады. Цисталар тамырдан бөлініп топырақта қалады. Циста ішінде жұмыртқалар тіршілік қабілетін он жылға дейін сақтайды.
Ауру өсімдіктер көптеген нашар дамыған сабақтар түзеді. Олар мезгілсіз ерте сарғаяды. Хлороз төменгі жапырақтардан басталып, кейін жоғарыларына таралады да, біртіндеп барлық бұтаны қамтиды. Залалданған өсімдік бар болғаны 1-3 сабақты болады, түйнектер саны тым азайып, ұсақтанады немесе мүлде түйнек түзбейді.
Ұрғашы нематода қозғалмайды, шар тәрізді кейде алмұрт пішінді болады немесе аздап бас бөлімі созылыңқы келеді.
Еркектері - түссіз, қозғалмалы, пішіні құрт тәрізді, ұзындығы 0,9-1,2 мм және ені 0,031 -0,046 мм. Олардың стилеттері қуатты - ұзындығы 25-27 мкм жетеді.
Нематоданың даму циклі төмендегідей: жұмыртқада бірінші дернәсілдік даму циклі аяқталады. Түлегеннен кейін жұмыртқадан екінші стадияның дернәсілі шығады. Бұл стадиясы инвазиялы, қолайлы жағдайда ол цистадан шығып, өсімдік тамырын инвазиялау мүмкін. Екінші стадиясы аяқталған соң дернәсіл жуандайды және бөтелке пішінді түрге айналады. Төртінші стадиясында дернәсіл ұрғашыға айналады, бұрынғыдан да жуандай түседі, ісінген болады. Көп ұзамай ұрғашының жабыны түсін өзгерте бастайды. Түссіз нематоданың ұрғашысы ақ түстен немесе құлалаудан алтын-сары түсті стадиясын өтпей бірден қоңырланады. Ал алтын түсті нематода ол стадиядан өтеді.
Ауру картоп түйнектерімен, түйнекке, тамыржеміске, пиязшыққа, көлікке т.б. жабысқан залалданған топырақпен таралады.
Цисталар жауын суымен, желмен де тасымалдануы мүмкін. Түссіз нематодалардың цисталардың залалдану дәрежесіне қарай өнім шығатын 50-90% жетеді. Кейде өнім түгелдей жойылуы мүмкін. Өте қауіпті Азияда(Үнді де, Жапонда), Африкада, Еуропада, Америкада, Австралияда таралған ауруларға жатады. Қазақстанда сыртқы карантиндік нысанға жатады.
Карантиндік шаралар және күресу шаралары:
1. Ауру таралған елдерден тек ғылыми-зерттеу мақсатында тұқымдық картоп тиісті карантиндік экспертизадан өткізілген соң тасымалдауға рұқсат етіледі.
2. Ауру таралған елдерден ауыл шаруашылық және сәндік дақылдарды тасымалдауға тиым салынады.
3. Аурудың алдын-алудың негізгі жолы - міндетті түрде нематодқа төзімді сорттар мен залалданбайтын дақылдар енгізілген ауыспалы егісті қолдану.
Картоп рагі (ісігі)
Ауру қоздырғышы - Synchytrium endibioticum Percival саңырауқұлағы. Қоздырғыш хитридиомицеттер класы хитридиялылар қатарына жатады.
Synchytrium endibioticum саңырауқұлағының қыстық зооспорангилері дөңгелек пішінді 30-дан 80 мкм. Олардың бір жағы ойыс болады.
3 - сурет. Картоп рагі
Түйіршікті протопласттың дамуына қолайсыз қыс жағдайларынан жақсы өтуіне көп қабатты қабықпен қоршалуы мүмкіндік береді.
Картоп ісігінің қоздырғышы жіпше түзбейтін жасуша ішіндік тоғышар болып есептелінеді.
Ауру Еуропада және Азияда кең таралған.
Қазақстанда кездеспеген сыртқы карантиндік нысан. Картоптың түйнегі тамыр сабағы, сабағы, жапырағы кейде гүліде залалданады. Тамыры ешқашанда залалданбайды. Ауруға шалдыққан мүшелерде бұлтықтар түзіледі. Олардың түсі алғаш ақ, кейін сарғайып, қоңырланады. Залалданған столондарда түйнектер түзілмейді.
Бұлтықтардың үлкендігі бұршақ көлемінен картоп түйнегіне дейін, кейде одан да ірі болады. Топырақ арасында түзілетін ісіктердің түсі ақ, ал жер үстілік өсімдік мүшелеріндегілері жасыл болады. Картоп вегетациясының аяғына қарай ісіктер күңгірттенеді және шіриді. Егерде өнім залалданған жерде жиналса, онда картоп түйнектерінде сақтау орындарында да ісіктер өрши түседі.
Табиғи жағдайда саңырауқұлақтың таралуы өте баяу жүреді. Көбінесе картоп ісігі залалданған түйнектермен немесе ауруға төзімді сорттардың түйнектерінің беттеріне жабысқан залалды топырақ түйіршіктерімен, ауруға шалдыққан топырақта өндірілген басқа өсімдік заттарымен таралады.
Карантиндік шаралар және күресу жолдары.
1. Картоп ісігіне қарсы кешенді күрес шаралар жүйесі қолданылады. Оның мақсаты аурудың залалданбаған ауданға өтуінен сақтау, аурудың таралуын тексеру және ошақтарын жоюға бағытталған.
2. Synchytrium endibioticum ауруымен күресуде картоптың төзімді сорттарын және ісік ауруымен залалданбайтын өсімдіктерді өндірудің маңызы зор.
3. Топырақты картоп рагынан тазарту үшін карбамид (100гм2) препаратын ісікке төзімді сорт өндірілетін жерге немесе сұйық аммиак ( сусыз ) - 1 тга (100гм2) немесе нитрификация ингибиторы ( 2% сұйық аммиак массасынан) аралас аммиак 0,5 тга қолдану ұсынылады.
Картоптың (түйнек) қара күйесі
Ауру қоздырғышы Thecaphora solani Mordue саңырауқұлағы. Қоздырғыш Базидиомицеттер класы Устилагиналылар қатарына жатады.
Негізгі ие өсімдік - картоп. Табиғи жағдайда саңырауқұлақ Solanum туысының түйнек түзуші жабайы түрлерінде сақталған. Қазақстанға кездеспеген сыртқы карантиндік нысанға жатады.
4 - сурет. Картоптың түйнек қара күйесі
Thecaphora solani саңырауқұлағының пісіп жетілген споралары 2-8 ашық-қоңырдан қара түсті споралардан құралған споралары түйіршіктер түзеді. Споралы түйіршіктердің көлемі 15-50х12-40 мкм. Жекелеген споралар сирек кездеседі. Басқа споралармен түйіскен беттері тегіс және сыртқы беті көптеген моқал сүйелді. Спораларының диаметрі 7,5-20х8-18 мкм. Thecaphora solani саңырауқұлағының өну жолдары белгісіз.
Solanum түрлерін соның ішінде картопты картоп қара күйесінің залалдау ерекшеліктері түйнектердің кейіпсіз ұлғайып, сабақтың төменгі бөлігімен столондарда түйнек тәрізді ісіктердің пайда болуы. Онда ұсақ қуыстар спораларға толы болады. Түйнек саңырауқұлақпен түгелдей немесе аздап ғана залалдануы мүмкін. Аурудың алғашқы даму кезеңінде түйнек бетінде спораларға толы бөртпе түзіледі. Саңырауқұлақ даму барысында залалданған мүшелерге еніп, онда бір-бірімен жалғасқан қуыс тізбектер құрайды. Залалданған түйнектер көптеген споралары бар құрғақ қоңырлау тозаңды массаға айналады.
Әртүрлі пішінді аса өзгергендерінде кейін терең сызаттар пайда болып, олардан споралар босайды және екінші рет залалданады. Өсімдіктің жер үсті бөліктері ауруға шалдықпайды.
Thecaphora solani саңырауқұлағының биологиясы әлі де болса жақсы зерттелмеген. Саңырауқұлақ топырақта немесе өсімдік қалдықтарында залалданған түйнектерде сақталады. Топырақтың жоғары ылғалдылығы мен тұздылығы картоп қара күйесінің дамуына қолайлы. Thecaphora solani саңырауқұлағының спорасының тіршілік қабілеті зерттелмеген. Қазіргі кезде картоп қара күйесі қоңыр салқын биік таулықтарда және жағалық суармалы шөлейт жерлерде кездесуі үлкен экономикалық қиындық келтіруде.
Картоп күйесі Еуропа, Азияда көптеген елдерде, Африка және АҚШ-та таралған. Ресейде 1981 жылы Краснодар өлкесінде тіркелген.
Карантиндік шаралар және күресу жолдары.
1. Картоптың қара күйесімен күресудің жалпы шараларына залалданбаған отырғызылған тұқымдықтарды, картоптың төзімді сорттарын қолдану, ауыспалы егіс тәртібін сақтау, қара күйе беріштерін жою енеді.
2. Химиялық күресу шаралары әлі қарастырылмаған.
3. Карантиндік ережелерді толық орындау.
Картоп зиянкестері. Колорад қоңызы - Leptinotarsa Decemlineata Say
Қатты қанаттылар отрядының жапырақ жемірлері тұқымдасына жатады. Қоңыздың ұзындығы 9-12 мм, дене пішіні сопақша, арқа жағы дөңес, түсі қызғылт-сары, қанаттарының әрқайсысының үстінде бойлай орналасқан 5 қара жолақ болады. Алдыңғы арқасында 12-14 қара дақтар бар, олардың ортаңғы орналасқанының пішіні римдік цифрі "V" - на ұқсас. Мұртшалары 12 бунақтан тұрады, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz