Ас қорыту жүйесі. Өңеш. Асқазан

1. Өңеш.
1.1. Қызметі және дамуы.
1.2. Өңештің құрылысы.
2. Асқазан.
2.1. Асқазанның дамуы мен қызметі.
2.2. Асқазанның құрылысы.

Дамуы. Өңештің эпителиі – алдыңғы ішектің энтодермасында орналасқан прехордиальдық табақшадан, қалған қабаттары оны қоршаған мезенхимадан түзіледі. Бүкіл ұрықтық кезеңде көптеген өзгерістерге ұшырайтын өңеш эпителиінің дамуы туралы мәселе ерекше қызығушылық тудырады. Бастапқыда өңештің эпителиальдық жабуы бір қабатты призмалық эпителий түрінде болады. 4 апталық ұрықта ол екі қабатталады. Бұдан кейін эпителийдің қарқынды өсуі байқалып, ол өңеш саңылауының толық бітелуіне алып келеді. Жайыла өскен эпителий жасушалары әрі қарай ыдырауға ұшырап, өңештің саңылауы тағы да ашылады. Құрсақішілік дамудың 3-ші айына таман өңеш көп қатарлы жыбырлағыш эпителиймен жабылады. 4-ші айдан бастап жыбырлағыш жасушаларды бірте-бірте құрамында гликогені бар жазық жасушалар алмастырады. 6-шы айдан өңештің эпителиі көп қабатты жазық болады. Жаңа туған балаларда эпителийде жыбырлағыш жасушалардың аралшықтары кездесуі ықтимал. Ересектерде бұл жасушалар сирек жағдайларда тек шырышты бездердің өзектерінде ғана сақталады. Эпителийдің бір түрінің екіншісіне алмасуының себептері әлі анықталған жоқ.

Өңештің құрылысы
өңеш шырышты қабықшадан, шырыш асты негізден, бұлшық етті және адвентициальды қабықшадан тұрады. Шырышты қабықша мен шырыш асты негіз өңеште оның саңылауына орналасқан 7-10 бойлай қатпарларды түзейді.
Өңештің шырышты қабықшасы эпителиден, меншікті және бұлшық етті табақшадан құралған. Шырышты қабықшаның эпителиі көп қабатты жазық мүйізденбейтін, бірақ егде адамдарда оның үстіңгі жасушаларының мүйізденуге ұшырауы мүмкін. Эпителий қыртысының құрамында 20-25 жасушалық қабат бар. Адам өңешіндегі эпителийдің үстіңгі қабатының жазық жасушаларында кератогиалиннің аздаған мөлшері болады.
Шырышты қабықшаның меншікті табақшасы эпителийге еніп тұратын дәнекер ұлпалық бүртіктерді түзейді. Онда шырышты без өзектерінің айналасында лимфоциттердің үлкен шоғыры орналасып, тіпті жекелеген лимфа түйіндерін де құрайды. Меншікті табақшада өңештің кардиальды бездері орналасқан. Олар екі топ түрінде көрінеді.
Бездердің бірінші тобы – көмейдің сақиналы шеміршегі мен кеңірдектің 5-ші шеңберінің деңгейінде, екіншісі - өңештің төменгі бөлігінде, асқазанға ұласар жерінде қоныс тебеді. Құрылысы жағынан бұл бездер асқазанның кардиальдық бездерін еске салады (осылай аталуы да сол себепті). Бұлар - қарапайым тармақталған түтікшелі бездер.
Өңештің шырышты қабықшасының бұлшық етті табақшасы эластикалық талшықтардың торымен қоршалған жазық бұлшық ет жасушаларынан тұрады. Бұл табақша жекелеген шағын шоғырлар түрінде көмейдің сақиналы шеміршегінің деңгейінде басталып, одан әрі өңеш бойында бұл қабаттың қалыңдағы артады да, асқазан маңында 200-400 мкм-ге жетеді. Шырышты қабықшаның бұлшық етті табақшасы тамақтың өңеш арқылы өтуінде және оның ішкі қабатын қатты денелердің зақымдауынан сақтауда үлкен қызмет атқарады. Өңеш қабырғасының астың қатқыл түйірінен тітіркенуі бұлшық етті табақшаның тонусының төмендеуін тудырып, бұл шырышты қабықшаның сәйкес аймақтарының кеңеюіне әкеледі. Осылайшы, құрамында қатқыл түйірлері бар астың өтуі жеңілдейді. Өңештің шырыш асты негізі шырышты қабықшаның бұлшық ет қабықшасына қатысты алғандағы қозғалғыштығын қамтамасыз етеді. Шырышты қабықшамен бірге ол тамақты жұту кезінде жазылатын көптеген бойлық қатпарларды құрайды. Шырыш асты негізінде өңештің меншікті бездері орналасады.
Бұлшық етті қабықша борпылдық талшықты дәнекер ұлпаның қабатшасымен бөлінген ішкі айналмалы және сыртқы бойлай қабаттардан тұрады. Өңештің жоғарғы үштен бір бөлігінде бұл қабаттар жұтқыншақтың бұлшық етті ұлпасының жалғасы болып табылатын көлденең жолақты бұлшық етті ұлпа түрінде болады. Өңештің ортаңғы үштен бір бөлігінің бұлшық ет қабықшасында көлденең-жолақты да, жазық бұлшық етті ұлпа да болады. Төменгі үштен бірінде екі қабатты да тек қана тегіс бұлшық етті ұлпа түзейді. Бұл жағдай гистологиялық кесіндіде өңеш деңгейін анықтауға бағдар бере алады. Бұлшық ет қабаттары әрқашан дәл айналмалы немесе бөлек орналаса бермейді. Ішкі қабатта - спиральды (шиыршықталған) және қисық шоғырлар кездеседі, сыртқы қабаттағы жекелеген шоғырлардың орналасу да әрқилы болуы мүмкін. Бұлшық етті қабықшаның айналмалы ішкі қабатының сақиналы шеміршектің деңгейінде қалыңдауы өңештің үстіңгі сфинкттерін, ал бұл қабаттың өңештің асқазанға ұласар тұсында қалың тартуы - өңештің астыңғы сфинкттерін қалыптастырады. Өңештің бұлшық ет қабықшасының жиырылуы тамақтың өңеш бойымен асқазанға қарай жылжуына жәрдемдеседі.
Адвентициальдық қабықша бір жағынан бұлшық етті қабықшада орналасқан дәнекер ұлпаның қабатшаларымен, екінші жағынан - өңешті қоршап жатқан кеуде көкірекшесінің дәнекер ұлпасымен байланысқан. Адвентициальдық қабықшасында бойлай орналасқан тамырлар мен нервтер көп. Өңештің құрсақтық бөлігі – мезотелиден және оның астында орналасқан дәнекер ұлпадан құралған – сірі қабықшамен жабылған.

1. Өңештің бұлшық ет қабықшасының құрылысына байланысты оның жоғарғы, ортаңғы, төменгі үштен бірлерін анықтауға болады?
2. Өңештің меншікті және кардиальды бездерінің аяққы бөлімдері қай жерде орналасады?
3. Өңештің асқазанға өтетін аймағының шырышты қабықшасының сипаттамасын беріңіз
4. Асқазанның шырышты қабықшасының беткейлік эпителиі қандай қызмет атқарады?
5. Асқазанның шырышты қабықшасының қандай құрылымдары асқазан сөлінің қышқылдығын қамтамасыз етеді?
6. Белоктарды өңдейтін және емшек сүтінің іруін қамтамасыз ететін фермент қай жерде өндіріледі?
7. Антианемиялық фактор қай жерде өндіріледі?
8. Асқазанның шырышты қабықшасының қабаттарын атаңыз.