Оқушыларды шығармашылық іс-әрекетке баулу
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
АНЫҚТАМАЛАР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
КІРІСПЕ
1 ОҚУШЫЛАРДЫ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ІС.ӘРЕКЕТКЕ БАУЛУДЫ ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕ ЖҮРГІЗУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ МӘСЕЛЕЛЕРІ
1.1 Шығармашылық іс.әрекет ұғымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2 Оқушыларды шығармашылық іс.әрекетке баулу қажеттілігі ... ... ... .
1.3 Оқушыларды шығармашылық іс.әрекетке баулуды технологиялық негізде жүргізу ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2 ОҚУШЫЛАРДЫ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ІС.ӘРЕКЕТКЕ БАУЛУДЫ ПРАКТИКАДА ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.1Шығармашылық іс.әрекетті технологиялық негізде жүргізу әдістемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.2 Сабақтағы шығармашылық іс.әрекетті ұйымдастыру технологиясы ... .
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
ҚОСЫМШАЛАР
АНЫҚТАМАЛАР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
КІРІСПЕ
1 ОҚУШЫЛАРДЫ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ІС.ӘРЕКЕТКЕ БАУЛУДЫ ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕ ЖҮРГІЗУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ МӘСЕЛЕЛЕРІ
1.1 Шығармашылық іс.әрекет ұғымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2 Оқушыларды шығармашылық іс.әрекетке баулу қажеттілігі ... ... ... .
1.3 Оқушыларды шығармашылық іс.әрекетке баулуды технологиялық негізде жүргізу ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2 ОҚУШЫЛАРДЫ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ІС.ӘРЕКЕТКЕ БАУЛУДЫ ПРАКТИКАДА ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.1Шығармашылық іс.әрекетті технологиялық негізде жүргізу әдістемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.2 Сабақтағы шығармашылық іс.әрекетті ұйымдастыру технологиясы ... .
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
ҚОСЫМШАЛАР
Зерттеудің көкейкестілігі. Оқыту үдерісінде жан-жақты, жаңашыл, шығармашыл болу бүгінгі күннің басты талабы. Ғылымдағы барлық жаңалық шығармашыл тұлғалардың еңбектерінің жемісі. Осыған байланысты қазіргі кездегі білім берудің көкейкесті міндеті оқушыларды танымдық шығармашылық іс-әрекетке баулу болып табылады.
Осы орайда, Қазақстан Республикасының “Білім туралы” Заңында, елбасымыздың “Болашақ”, “Дарын” бағдарламаларында, “Қазақстан -2050” атты Қазақстан халқына Жолдауында, “Қазақстан Республикасында” білім беруді дамытудың 2014-2015 жылдарға арналған Мемлекеттік бағдарламасында” білім беру саласындағы мемлекеттік саясаттың басты принциптері ретінде жеке адамның білімділігін ынталандыру және дарындылығын дамыту, білім берудің дамытушы сипатын арттыру мәселелері айқындалып, басым міндеттер қатарына қойылған.
Қазақстан Республикасының әлемдік өркениетке қосылу, демократиялық дәстүрге өту жағдайында халықтың ғасырлар бойы жинақтаған жалпы адамзаттық құндылықтар мұрасына ден қоюы адамгершілік, гумандық үдерістің айқын көрінісіне айналуда. Бұл мәселе соңғы жылдар ішінде ғалымдардың зерттеу объектілеріне айналумен қатар, мектеп мұғалімдерінің тәжірибесінде мектеп оқушыларын тұлға етіп қалыптастыруда оларды шығармашылық іс-әрекетке баулу басты нысанға алынған.
Тұлғаның шығармашылық дамуы мен қалыптасуы колледжде оқыту мен тәрбиелеудің басты мақсаты болуы керек. Бұл жөнінде ежелден- ақ ұлы ойшылдарымыз Әл-Фараби, Ж. Баласағұн, ұлы Абай ерекше толғанған, сондықтанолардың еңбектерінде адамның жеке басын, қабілеттерін дамытуды үнемі көтеріп отырған. Ал қазіргі кезде Д. Кішібеков, Р.Н. Нұрғалиев жеке тұлғаның дамуы қоғамдық қатынастардың нәтижесі деген философиялық тұжырым жасаған.
Ал, оқыту үдерісіне жеке тұлғаны шығармашылық іс-әрекетке баулуға дамуына бағытталған технологияларды енгізуді Қазақстанда Г.С. Күдебаева, С.С. Құнанбаева, К.Ж. Жақсылықова, Л.Екшембаева, Ж.А. Қараев, Г.М. Құсайынов, М.М. Жанпейсова, Т. Галиев, Н.Н. Нұрахметов т.б. қарастырса, шет елде Беспалько, П.С. Селевко, С.С. Кашлев, В.М. Монахов, В.М. Волков, М.В. Кларин, Д.Б. Эльконин, В.В. Давыдов, Ш.А. Амонашвили т.б. теориялық және практикалық жағынан дәлелдеп беріп отыр.
Аталған жұмыстар шығармашылық іс, еңбек сферасына байланысты қабілеттер және шығармашылық қабілеттерді дамыту, шығармашылыққа баулуды ұйымдастыру, колледж оқушыларын шығармашылық іс-әрекетке баулу мәселелері әлі де ғылыми зерттеулерде өз дәрежесінде көрініс таппағандығын көрсетеді.
Демек, колледж оқушыларының шығармашылық іс-әрекетін ұйымдастырудың қажеттілігі бар. Елімізде қалыптасқан әлеуметтік – экономикалық жағдайға сәйкес колледж студенттерінің шығармашылық іс-әрекетке баулу мәселесін педагогикалық тұрғыдан шешу қажеттілігі мен мәселенің колледж тәжірибесінде өз дәрежесінде іске асырылмауы арасындағы қайшылықтар біздің диплом жұмысымыздың тақырыбын “Оқушыларды шығармашылық іс-әрекетке баулуды технологиялық негізде жүзеге асыру жолдары ( Қазақ технология және бизнес колледжі тәжірибесі негізінде)” деп алуымызға негіз болды.
Осы орайда, Қазақстан Республикасының “Білім туралы” Заңында, елбасымыздың “Болашақ”, “Дарын” бағдарламаларында, “Қазақстан -2050” атты Қазақстан халқына Жолдауында, “Қазақстан Республикасында” білім беруді дамытудың 2014-2015 жылдарға арналған Мемлекеттік бағдарламасында” білім беру саласындағы мемлекеттік саясаттың басты принциптері ретінде жеке адамның білімділігін ынталандыру және дарындылығын дамыту, білім берудің дамытушы сипатын арттыру мәселелері айқындалып, басым міндеттер қатарына қойылған.
Қазақстан Республикасының әлемдік өркениетке қосылу, демократиялық дәстүрге өту жағдайында халықтың ғасырлар бойы жинақтаған жалпы адамзаттық құндылықтар мұрасына ден қоюы адамгершілік, гумандық үдерістің айқын көрінісіне айналуда. Бұл мәселе соңғы жылдар ішінде ғалымдардың зерттеу объектілеріне айналумен қатар, мектеп мұғалімдерінің тәжірибесінде мектеп оқушыларын тұлға етіп қалыптастыруда оларды шығармашылық іс-әрекетке баулу басты нысанға алынған.
Тұлғаның шығармашылық дамуы мен қалыптасуы колледжде оқыту мен тәрбиелеудің басты мақсаты болуы керек. Бұл жөнінде ежелден- ақ ұлы ойшылдарымыз Әл-Фараби, Ж. Баласағұн, ұлы Абай ерекше толғанған, сондықтанолардың еңбектерінде адамның жеке басын, қабілеттерін дамытуды үнемі көтеріп отырған. Ал қазіргі кезде Д. Кішібеков, Р.Н. Нұрғалиев жеке тұлғаның дамуы қоғамдық қатынастардың нәтижесі деген философиялық тұжырым жасаған.
Ал, оқыту үдерісіне жеке тұлғаны шығармашылық іс-әрекетке баулуға дамуына бағытталған технологияларды енгізуді Қазақстанда Г.С. Күдебаева, С.С. Құнанбаева, К.Ж. Жақсылықова, Л.Екшембаева, Ж.А. Қараев, Г.М. Құсайынов, М.М. Жанпейсова, Т. Галиев, Н.Н. Нұрахметов т.б. қарастырса, шет елде Беспалько, П.С. Селевко, С.С. Кашлев, В.М. Монахов, В.М. Волков, М.В. Кларин, Д.Б. Эльконин, В.В. Давыдов, Ш.А. Амонашвили т.б. теориялық және практикалық жағынан дәлелдеп беріп отыр.
Аталған жұмыстар шығармашылық іс, еңбек сферасына байланысты қабілеттер және шығармашылық қабілеттерді дамыту, шығармашылыққа баулуды ұйымдастыру, колледж оқушыларын шығармашылық іс-әрекетке баулу мәселелері әлі де ғылыми зерттеулерде өз дәрежесінде көрініс таппағандығын көрсетеді.
Демек, колледж оқушыларының шығармашылық іс-әрекетін ұйымдастырудың қажеттілігі бар. Елімізде қалыптасқан әлеуметтік – экономикалық жағдайға сәйкес колледж студенттерінің шығармашылық іс-әрекетке баулу мәселесін педагогикалық тұрғыдан шешу қажеттілігі мен мәселенің колледж тәжірибесінде өз дәрежесінде іске асырылмауы арасындағы қайшылықтар біздің диплом жұмысымыздың тақырыбын “Оқушыларды шығармашылық іс-әрекетке баулуды технологиялық негізде жүзеге асыру жолдары ( Қазақ технология және бизнес колледжі тәжірибесі негізінде)” деп алуымызға негіз болды.
Ғылыми - әдістемелік мақалалар:
1 Оқушылардың шығармашылық дербестігін қалыптастырудың мүмкіндіктері //Қазақстан Республикасының егемендігі – ұлттық заңнаманың даму негізі. Халықаралық ғылыми-практикалық конференция. ІІ бөлім.–Ақтөбе, 2006. –Б. 76-81. (бірлестікте: Сыздықов О.С., Нұрмұханова Г.Е.).
2 Оқытудың шығармашылық қызметін дамытудың өзекті мәселесі //ҚР білім берудегі дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламаның жоғары және жоғары оқу орындарынан кейінгі білім беру жүйесіндегі іске асырылуы. Республикалық ғылыми – практикалық конференция. –Тараз, 2005. –Б. 24-27 (бірлестікте: Картекенова Р.С., Сибагатова Г.К.).
3 Педагогические и информационные технологии ХХІ века / Реализация стратегии индустриально - инновационного развития РК: проблемы подготовки инженерно - технических кадров. Региональная научно-практическая конференция. –Актобе, 2006. –С. 206-209. (в со авторстве: Алдияров К.Т.).
4 Жеке тұлғаның кәсіби-педагогикалық қарым-қатынасын қалыптастыру // “Дүние” университетінің 15 жылдық мерейтойына арналған Халықаралық ғылыми-практикалық конференция. – Ақтөбе, 2007. – Б.73-77. (Бірлестікте: М.Н.Есенғұлова).
1 Оқушылардың шығармашылық дербестігін қалыптастырудың мүмкіндіктері //Қазақстан Республикасының егемендігі – ұлттық заңнаманың даму негізі. Халықаралық ғылыми-практикалық конференция. ІІ бөлім.–Ақтөбе, 2006. –Б. 76-81. (бірлестікте: Сыздықов О.С., Нұрмұханова Г.Е.).
2 Оқытудың шығармашылық қызметін дамытудың өзекті мәселесі //ҚР білім берудегі дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламаның жоғары және жоғары оқу орындарынан кейінгі білім беру жүйесіндегі іске асырылуы. Республикалық ғылыми – практикалық конференция. –Тараз, 2005. –Б. 24-27 (бірлестікте: Картекенова Р.С., Сибагатова Г.К.).
3 Педагогические и информационные технологии ХХІ века / Реализация стратегии индустриально - инновационного развития РК: проблемы подготовки инженерно - технических кадров. Региональная научно-практическая конференция. –Актобе, 2006. –С. 206-209. (в со авторстве: Алдияров К.Т.).
4 Жеке тұлғаның кәсіби-педагогикалық қарым-қатынасын қалыптастыру // “Дүние” университетінің 15 жылдық мерейтойына арналған Халықаралық ғылыми-практикалық конференция. – Ақтөбе, 2007. – Б.73-77. (Бірлестікте: М.Н.Есенғұлова).
МАЗМҰНЫ
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
АНЫҚТАМАЛАР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
КІРІСПЕ
1 ОҚУШЫЛАРДЫ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ІС-ӘРЕКЕТКЕ БАУЛУДЫ ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕ ЖҮРГІЗУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ МӘСЕЛЕЛЕРІ
1.1 Шығармашылық іс-әрекет ұғымы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ...
1.2 Оқушыларды шығармашылық іс-әрекетке баулу қажеттілігі ... ... ... .
1.3 Оқушыларды шығармашылық іс-әрекетке баулуды технологиялық негізде жүргізу ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2 ОҚУШЫЛАРДЫ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ІС-ӘРЕКЕТКЕ БАУЛУДЫ ПРАКТИКАДА ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1Шығармашылық іс-әрекетті технологиялық негізде жүргізу әдістемесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.2 Сабақтағы шығармашылық іс-әрекетті ұйымдастыру технологиясы ... .
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
ҚОСЫМШАЛАР
АНЫҚТАМАЛАР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
Осы дипломдық жобада келесі терминдер анықтамаларымен қолданылады:
Шығармашылық - пайда болған міндеттерді әлдеқашан белгілі болған тәсілдермен шешу үшін талап етілетіндердің тысына шығатын жоғары формадағы ойлау. Шығармашылық сөзінің төркіні шығару, ойлап табу дегенді білдіреді, демек, жаңа нәрсе ойлап табу, сол арқылы жетістікке қол жеткізу.
Оқу технологиясы-тәжірибеде жүзеге асырылатын, белгілі педагогикалық жүйенің жобасы.
Педагогикалық технология - бұл педагогикалық мақсаттарға қол жеткізу жолындағы қолданылатын барлық қысынды ілім амалдары мен әдіснамалық құралдардың жүйелі жиынтығы және жұмыс істеу реті.
Технология - грек сөзі, яғни өнерпаздық, шеберлік, іскерлік бұл қандай да болсын істегі, шеберліктегі, өнердегі амалдардың жиынтығы.
Топтастыру - ойды , идеяны жинақтау, яғни бұл сонымен қатар оқыған нәрселерді жинақтап, беретін қорытындылау құралы.
КІРІСПЕ
Зерттеудің көкейкестілігі. Оқыту үдерісінде жан-жақты, жаңашыл, шығармашыл болу бүгінгі күннің басты талабы. Ғылымдағы барлық жаңалық шығармашыл тұлғалардың еңбектерінің жемісі. Осыған байланысты қазіргі кездегі білім берудің көкейкесті міндеті оқушыларды танымдық шығармашылық іс-әрекетке баулу болып табылады.
Осы орайда, Қазақстан Республикасының "Білім туралы" Заңында, елбасымыздың "Болашақ", "Дарын" бағдарламаларында, "Қазақстан -2050" атты Қазақстан халқына Жолдауында, "Қазақстан Республикасында" білім беруді дамытудың 2014-2015 жылдарға арналған Мемлекеттік бағдарламасында" білім беру саласындағы мемлекеттік саясаттың басты принциптері ретінде жеке адамның білімділігін ынталандыру және дарындылығын дамыту, білім берудің дамытушы сипатын арттыру мәселелері айқындалып, басым міндеттер қатарына қойылған.
Қазақстан Республикасының әлемдік өркениетке қосылу, демократиялық дәстүрге өту жағдайында халықтың ғасырлар бойы жинақтаған жалпы адамзаттық құндылықтар мұрасына ден қоюы адамгершілік, гумандық үдерістің айқын көрінісіне айналуда. Бұл мәселе соңғы жылдар ішінде ғалымдардың зерттеу объектілеріне айналумен қатар, мектеп мұғалімдерінің тәжірибесінде мектеп оқушыларын тұлға етіп қалыптастыруда оларды шығармашылық іс-әрекетке баулу басты нысанға алынған.
Тұлғаның шығармашылық дамуы мен қалыптасуы колледжде оқыту мен тәрбиелеудің басты мақсаты болуы керек. Бұл жөнінде ежелден- ақ ұлы ойшылдарымыз Әл-Фараби, Ж. Баласағұн, ұлы Абай ерекше толғанған, сондықтанолардың еңбектерінде адамның жеке басын, қабілеттерін дамытуды үнемі көтеріп отырған. Ал қазіргі кезде Д. Кішібеков, Р.Н. Нұрғалиев жеке тұлғаның дамуы қоғамдық қатынастардың нәтижесі деген философиялық тұжырым жасаған.
Ал, оқыту үдерісіне жеке тұлғаны шығармашылық іс-әрекетке баулуға дамуына бағытталған технологияларды енгізуді Қазақстанда Г.С. Күдебаева, С.С. Құнанбаева, К.Ж. Жақсылықова, Л.Екшембаева, Ж.А. Қараев, Г.М. Құсайынов, М.М. Жанпейсова, Т. Галиев, Н.Н. Нұрахметов т.б. қарастырса, шет елде Беспалько, П.С. Селевко, С.С. Кашлев, В.М. Монахов, В.М. Волков, М.В. Кларин, Д.Б. Эльконин, В.В. Давыдов, Ш.А. Амонашвили т.б. теориялық және практикалық жағынан дәлелдеп беріп отыр.
Аталған жұмыстар шығармашылық іс, еңбек сферасына байланысты қабілеттер және шығармашылық қабілеттерді дамыту, шығармашылыққа баулуды ұйымдастыру, колледж оқушыларын шығармашылық іс-әрекетке баулу мәселелері әлі де ғылыми зерттеулерде өз дәрежесінде көрініс таппағандығын көрсетеді.
Демек, колледж оқушыларының шығармашылық іс-әрекетін ұйымдастырудың қажеттілігі бар. Елімізде қалыптасқан әлеуметтік - экономикалық жағдайға сәйкес колледж студенттерінің шығармашылық іс-әрекетке баулу мәселесін педагогикалық тұрғыдан шешу қажеттілігі мен мәселенің колледж тәжірибесінде өз дәрежесінде іске асырылмауы арасындағы қайшылықтар біздің диплом жұмысымыздың тақырыбын "Оқушыларды шығармашылық іс-әрекетке баулуды технологиялық негізде жүзеге асыру жолдары ( Қазақ технология және бизнес колледжі тәжірибесі негізінде)" деп алуымызға негіз болды.
Зерттеу мәселесі: Кәсіптік білім беру жүйелерінде білім алушыларды шығармашылық іс-әрекетке баулу.
Зерттеу мақсаты: Қазақ технология және бизнес колледжінде техникалық пәндерді оқып-үйрену барысында шығармашылық іс-әрекетке баулу жолдарын анықтау.
Зерттеу болжамдамасы: Егер кәсіби білім беретін колледждерде оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыта оқыту іс-әрекеті жүйелі ұйымдастырылып отырса , онда студенттердің логикалық және шығармашылық ойлау қабілеті артады, шығармашылық деңгейі жоғарылайды және бұл олардың пән бойынша білім деңгейлері артуына алып келеді.
Зерттеу объектісі: Колледждегі техникалық пәндерді оқыту үдерісі.
Зерттеу пәні: Оқу тәрбие ісінде оқушыларды шығармашылық
іс -әрекетке баулу үрдісі.
Зерттеу міндеттері:
- Зерттеу тақырыбы бойынша педагогикалық, психологиялық, философиялық әдебиеттерге шолу жасау;
- Білім алушыларды шығармашылық іс-әрекетке баулуға қатысты озат педагогикалық тәжірибелерді талдау;
- Колледж оқушыларын шығармашылық іс-әрекетке баулуға қатысты әдістемелік нұсқаулар дайындау;
Зерттеудің ғылыми және практикалық жаңалығы: Кәсіби білім беретін колледж оқушыларының шығармашылық-логикалық ойлау қабілетін қалыптастырудың теориялық негіздемесі айқындалды, оны іске асырудың мазмұны жасалды. Практикалық маңызы - ғылыми зерттеу материалдары колледжде пайдаланылып, студенттердің шығармашылық ойлау қабілетін дамытуға қатысты әдістемелік нұсқаулар дайындалды..
Зерттеудің тәжірибелік базасы Астана қаласындағы Қазақ Технология және Бизнес Университетінің колледжі.
Диплом жұмысының құрылымы: Диплом жұмысы кіріспеден, екі негізгі, үш жекелеген бөлімнен, қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттерден және қосымшадан тұрады.
1 Оқушыларды шығармашылық іс-әрекетке баулуды технологиялық негізде жүргізудің теориялық мәселелері
1.1Шығармашылық іс-әрекет ұғымы
Қазіргі таңда кәсіби білім беретін колледждің функционалдық басым бағыттары оқушылардың ғылымдар жүйесінің негіздерін меңгеріп, олардың бойында тұлға аралық және этникалық топ аралық қатынастар мәдениетін, жеке тұлғаның өзін-өзі айқындау және кәсіптік бағдарларын анықтау қабілетін қалыптастыру болып табылады. Ғылымның қай саласы болсын ұстаз қауымы алдына зор міндеттер жүктейді. Соның ең бастысы - сапалы білім мен саналы тәрбие беру барысында оқушылардың шығармашылық қабілеттерін, ақыл-ой белсенділіктерін дамыту. Себебі, білімді, шығармашыл, жан-жақты жастар ғана ел егемендігін баянды етіп, қоғамның әлеуметтік-экономикалық дамуына лайықты үлес қоса алады. Демек, болашақ ұрпақ мұғалім берген білімді іс-әрекет тәсілдері мен бағалау өлшемдерін қамтитын қоғамдық және ұжымдық тәжірибе тағылымдарын ғана игеріп қоймай, оны әрі қарай белсенді, зерделі танымды іс-әрекетімен сабақтастыруға тиіс.
Қазақстан Республикасының Білім туралы заңының 8-ші бабында Білім беру жүйесінің басты міндеті - ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылыми мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға, дамытуға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алуы үшін қажетті жағдайлар жасау. Жеке адамның шығармашылық, рухани және дене мүмкіндіктерін дамыту, адамгершілік пен салауатты өмір салтының берік негіздерін қалыптастыру, жеке басының дамуы үшін жағдай жасау арқылы интеллектін байыту. Еңбек рыногында бәсекелесуге қабілетті жұмысшылар мен мамандар даярлау, оларды қайта даярлау және біліктілігін арттыру делінген.[1] Яғни, барша ұстаз қауымына XXI ғасыр талабына сай азамат тәрбиелеудегі жауапкершілік жүктелгені анық. Расында да, қазіргі қоғам шығармашылық қабілеті бар, талантты, іскер мамандарға мұқтаж.
Шығармашылық - адамның өмірде өзін-өзі тануға ұмтылуы, ізденуі. Өмірде дұрыс жол табу үшін адам дұрыс ой түйіп, өздігінен сапалы, дәлелді шешімдер қабылдай білуге үйренуі керек.
Шығармашылықтың маңыздылығы жайында біздің елдің педагог-психологтары да еңбектерінде көп сөз еткен. Психологияда шығармашылық ұғымының түрлі тұжырымдары көп. Мысалы, Т.И.Шамова: шығармашылық дегеніміз - қорытындысында бұрын белгісіз болған деректер мен материалдық әлем және рухани мәдениеттің заңдылықтарын, қасиеттерін және өзіндікқұндылықтар тудыратын рухани әрекет, - деп келтіреді [2]. Ал профессор Қ.Жарықбаев: Басқалардан көмек күтпей, мәселені шешуде басқа біреудің әдісін қайталамай, қалайда өзі шешуге тырысатын адам шығармашыл ойдың иесі, - деген болатын[3].
Оқушының шығармашылығын басты назарға алып, зерттеген алғашқылардың бірі Мағжан Жұмабаев болатын.. Ол балалардың ойларын дамыту туралы Ойлау жанның өте бір терең ісі - деп атап көрсете келіп, тәрбиеленуші баланың ойлап үйренуіне көп күш жұмсау керектігін ескертеді.[4] Оқыту сабақтарының шығармашылық сипаты оқушының танымдық белсенділігін оятып, шығармашылық қабілеттерінің дамуына, тәртіптілік пен жолдастыққа, адамгершілік қасиеттеріне ісер етеді.Оқушының шығармашылық қабілеті тәжірибелік әрекеттері, ізденімпаздығы арқылы дамиды. Шығармашылыққа үйрететін сабақтар жаңа технологияларды қолдану болып табылады. Осыған байланысты білім беру барысында тәжірибелік сабақтарға аса назар аударған дұрыс.
Философияда қабілеттерді тұлғаның белгілі бір әрекетті орындауға жағдай жасайтын жеке ерекшеліктері екендігін, олар қоғамдық тарихи іс-әрекеттердің нәтижесінде қалыптасып, әрі қарай дамып отыратынын атап көрсетеді. Ал Б.Теплов қабілеттіліктің үш белгісін көрсетіп берді:
- қабілеттілік - бір адамды екінші адамнан ажыратуға негіз болатын жеке даралық психологиялық ерекшелік;
- қабілеттілікке барлық жеке даралық ерекшеліктерді жатқызбай, тек бір немесе бірнеше iс-әрекетті орындау барысында нәтижесі табысқа жеткізетін ерекшеліктер жатады;
- қабілет адамда бар білім, іскерлік және дағдымен ғана шектелмейді, керісінше, сол білім, іскерлік, дағдыны меңгеруге қабілетті. [5]
С.Т.Шацкий шығармашылық iс-әрекет қызығушылықтан туындап, соның негiзiнде белсендi iс-әрекетке деген қажеттiлiктi сезiнуден пайда болады деп түсiндiредi [6].
Бірқатар психолог ғалымдар өздерінің еңбектерінде іс-әрекеттің құрамын әртүрлі тұжырымдайды.
1. Мақсат - құрал - нәтиже ретінде - Выготский, С.Рубинштейн.
2. Іс-әрекет - қимыл - нәтиже (А.Леонтьев).
3. Түрткі - норма - білім - дағды - құрал (М.Квентной).
4. Мақсат - себеп - дағды - нәтиже - іс-әрекет пен нәтиже арасындағы байланыс (А.Люлинская). Осы көзқарастар негізінде шығармашылық іс - әрекеттің құрамдас бөліктерін төмендегідей көрсетуге болады:
Мақсат - білім - дағды - қимыл - нәтиже.
Қ.Жарықбаев Іс-әрекет деп түрлі қажеттерді өтеуге байланысты түрлі мақсатқа жетуге бағытталған үрдісті айтамыз[3] десе, ал А.Леонтьев Бұл өзара әсер, әрекет қажеттіліктен келіп шығады. Сонда да болса, қажеттілік әрекетінің көзі, қозғаушы күші бола алмайды, тек ол әрекеттің қалай бағытталғанын, затын(предметін) анықтайды дейді. [7]
Шығармашылық танымдық әрекетке оқушылардың өзіндік жұмысы, бақылауы мен тәжірибесі, ойлау амалы нәтижесінде алған білімі, дағдысы, танымы мен ғылыми түсініктері жатады.
Жеке тұлға белгiлi бiр әрекеттер нәтижесiнде қалыптасады десек, ол тәрбиенiң әсерi ғана емес, өзінің ойлау қабiлеттерiн жүзеге асыру үрдiсiнде дамиды. Тұлғаның өзi қажет етуi бойынша дамуы - бұл iшкi белсендi ойлау әрекетi. Ол тұлғаның өзiндiк оқу әрекетiне, дербестiгiне, өзiн-өзi бақылауына, бағалауына бастау болады. Оқушының оқу әрекеті - білім алу мақсатына жетуге арналған әрекет.
Мұғалiм жеке тұлғаны қалыптастыруда оқушылардың ойлау қабілетін, қызығушылығын, танымдық іс-әрекетiн, даму мүмкiндiктерi мен білім, білік деңгейлерін анықтап, олармен жеке дара жұмыстар жүйесін ұйымдастыруы қажет. Қабілетті, ынталы оқушылардың арасында ойлау қабілетінің дәрежесін арттыра түсу, теориялық білімді тереңдету, практикалық дағдысын дамыту мақсатында дайындалатын жеке жұмыстар жүйесі өзекті мәселеге және оны шешу жолдарына бағытталуы тиіс.
Жүйелі ұйымдастырылған танымдық әрекеттер нәтижесінде шәкірттің білімі, біліктілігі кеңейіп, танымдық ізденімпаздығы қалыптасады. Оқытушының басқару іс-әрекеті өзінің және оқушының іс-әрекетін жоспарлаудан, оны дұрыс ұйымдастырудан, оқыту сапасын талдаудан, оқушының жеке тұлғалық дамуын болжаудан т.б. тұрады.
Оқушылардың білім, білік, дағды және шығармашылық әрекеттері қалыптасуының деңгейін ақпараттық технологияның көмегімен шешу - бүгінгі күн талабы. Білім алуды дұрыс ұйымдастыруда ақпараттық технологияның алатын орны ерекше. Ақпараттық технологиялардың негізгі құралы - компьютер десек, оқушылардың шығармашылық іс-әрекеттерін ұйымдастыруда төмендегідей талаптарды орындау қажеттілігі туады:
- Компьютерлік технологияны пайдалана білу іскерлігі;
- Қажетті ақпараттық технологияны таңдай білуі.
Аталған талаптарды, яғни компьютерлік сауаттылығы бар, ақпараттың түрлі көздерімен жұмыс істеудің қазіргі заманғы әдіс-тәсілдерін игерген оқушы, өзінің интеллектуалдық және шығармашылық қабілетін дамытуға мүмкіндік алады. Оқыту құралдары: компьютерлер, телекоммуникациялық байланыс құралдары, қажетті интерактивті бағдарламалық және әдістемелік жабдықтар оқыту түрлерін жетілдіруге мүмкіндік береді десек, мұғалім тарапынан оқушылардың жеке мүмкіндіктеріне қарай даярланған жеке дара тапсырмалар жүйесін жоғарыда аталған құралдар көмегімен орындауы, оқушылардың шығармашылық әрекеттерін жүйелі қалыптастыруға жол ашады.
Оқушының шығармашылық әрекетін дұрыс ұйымдастыруда ең алдымен өзекті мәселе анықталып, мақсаты мен міндеттері айқындалуы қажет. Мұғалім бар күш-жігерін, педагогикалық шеберлігін оқушы бойындағы табиғи мүмкіндіктерді ашуға жұмсауда тиімді әдіс амалдарды қолдану арқылы тапсырмалар дайындап, олардың танымдық қабілеттеріне қарай ұсынады.
Бір нәрсені жасауға, тудыруға деген қабілеттілік балаларда мектеп жасына дейін де көрінеді. Адам бойындағы қабілеттерді дамытып, олардың өшуіне жол бермеу адамның рухани күшін нығайтып, өзін - өзі табуына көмектеседі. Өйткені, адам туынды ғана емес, тудырушы, жаратушы да. Ол өзін - өзі шынайы болмысына бастайтын жол іздеуі керек. Адам өзін - өзі жетілдіруге де, сонымен қатар, сонымен қатар өзін - өзі жоюға да қабілетті болады. Адамның өз болмысын тануға ұмтылуға көмектесіп, тереңде жатқан, талап тілегін, қабілеттерін дамыту, сол арқылы оған толыққанды өмір сүру үшін жаңа рухани күш беру білімнің ең маңызды мақсаты болып табылады-деп көрсетілген Қазақстан Республикасы Орта білімді дамыту тұжырымдамасының жобасында. Кез - келген дамыған өндіріс қазіргі таңда шығармашылықпен жұмыс жасауды талап ететін адамды қажет етеді. Шығармашылықпен жұмыс жасайтын адамның негізгі іс - әрекеті ақыл - ойға, әрі алған білімді басқа таныс емес іс - әрекетте тасымалдай алуға негіздейді.
Оқушының шығармашылық іс - әрекеті және оның мәнін түсіну үшін жеке тұлғаның ғылыми - педагогикалық зерттеулердің обьектісі ретінде анықталу сипатын білу қажеттілік болып табылады. Шығармашылық іс - әрекет тұлғаны құраушы және оны айқындаушы фактор ретінде де қарастырылады. [8]
Шығармашылық - пайда болған міндеттерді әлдеқашан белгілі болған тәсілдермен шешу үшін талап етілетіндердің тысына шығатын жоғары формадағы ойлау. Ойлау үдерісінде үстемдік еткенде, шығармашылық елес ретінде көрінеді. Мақсат пен іс-әрекет тәсілінің компоненті бола тұра, ол шеберлік пен инициативаның міндетті шарты ретінде шығармашылық іс-әрекеті деңгейіне дейін көтереді.
Шығармашылық сөзінің төркіні шығару, ойлап табу дегенді білдіреді, демек, жаңа нәрсе ойлап табу, сол арқылы жетістікке қол жеткізу. Философиялық сөздікте: Шығармашылық қайталанбайтын тарихи қоғамдық мәні бар, жоғары сападағы жаңалық ашатын іс - әрекет - деп түсіндіріледі.
Шығармашылықтың негізгі сипаты жаңалық ашуға, жаңа тәсілдер табуға ұмтылу деп айтуға толық негіз бар. Шығармашылыққа, жаңа тың нәрсе жасау тән десек, ертеден белгілі нәрсені қайталауды шығармашылық деп айтуға болмайды, бірақ бұрыннан белгілі, таныс нәрселердің өзінен қандай да бір ерекшелік табу, оны жаңаша түрде жасау, ерекше қасиеттерін табу шығармашылыққа тән құбылыс.
Шығармашылық ұғымының жалпы теориясын зерттеген С.Л Рубинштейн Оқушы шығармашылығының ерекшелігі оның сапалы түрде мақсатты әрекет жасауымен анықталады - дей келе, шығармашылық шешімнің нәтижесі, баланың өзі үшін жаңалық болса жеткілікті екендігін айтады яғни, баланың шығармашылық өнімді еңбегі оның жеке тәрбиесімен салыстырылады.[9 ]
Оқушылардың шығармашылығын танымдық белсенділігін арттыруда шығармашылық сабақтарды өткізудің, оқушының өз бетімен ізденіп, шығармашыл ой - өрісін арттыруда алатын маңызы өте ерекше.
Педагогикалық энциклопедияда шығармашылық - адамның өзіндік және белсенді іс-әрекетінің жоғарғы формасы ретінде түсіндіріліп өзінің әлеуметтік маңыздылығымен және жаңашылдығымен бағаланады. Мысалы, қазіргі кездегі ғылымның, техниканың жетістіктеріне {компьютер, интернет, ұялы телефон, медицинадағы улътрадыбыстық диагностикалық аппараттар, лазер сәулелері арқылы емдеу, т.б.) көптеген ізденуші ғалымдардың шығармашылық іс-әрекеттері арқылы ғана қол жеткізіп отырғанымыз анык.
Шығармашылық үдеріс - әрқашанда көпшілікке белгілі қалыптасқан білімдер жүйесінен ерекшеленуімен, бір құбылысқа жаңаша көзқарасты қалыптастыруымен, бірі біріне ұқсамайтын құбылыстар арасындағы ұқсастықтарды анықтай алуымен, мәселелерді шешудегі тиімділігімен құнды.
Шығармашыл тұлға - әрқашанда еркін, өзін-өзі жан-жақты дамытуға дайын, бәсекелестікке қабілетті, құзіреттілігі мен белсенділігі жоғары адам. Шығармашылықпен айналысуда адамның тек ақыл-ойы ғана емес, сонымен қатар оның табандылығы, бастаған істі аяғына дейін жеткізе алуы, ойдың еркіндігі мен батылдығы, болжам жасай алуы, өз күшіне деген сенімділігі сияқты тұлғалык қасиеттері өте маңызды. Яғни,шығармашылық адамның тұлғалық қасиетіне жатады,сондықтан мұндай қабілетті әр адам жас кезінен өз бойында дамытқаны жөн. Ал өз күшіне сенімсіз, жасықтау адамдар ешқашанда өз беттерінше үлкен жаңалықтарға қол жеткізе алмайтынын
Шығармашылық ұғымының жалпы теориясын зерттеген С.Л.Рубинштейн оқушы шығармашылығының ерекшелігі оның сапалы түрде мақсатты әрекет жасауымен анықталады - дей келе, шығармашылық, шешімінің нәтижесі баланың өзі үшін жаңалық болса жеткілікті екендігін айтады, яғни баланың шығармашылық өнімді еңбегі оның жеке тәжірибесімен салыстырылады.
Шығармашылық жұмыста, әсіресе, бала қиялының орны ерекше. Бұл жөнінде М.Жұмабаевтың айтқан тамаша пікірі бар: Жаратылыстың құшағында, меруерт себілген көк шатырдың астында, хош иісті жасыл кілем үстінде, күнмен бірге күліп, түнмен бірге түнеріп, желмен бірге жүгіріп, алдындағы малымен бірге өріп, сары сайран далада тұрып өсетін қазақ баласының қиялы жүйрік, өткір, терең болуға тиісті. ... Баланың атаға тартуы рас болса, сиқырлы даланың баласы - қазақ баласы қиялқұмар болуға тисті.[4] Педагог ғалымның айтқанының сөз өнері -- әдебиетке тікелей қатысы бар. Өйткені М.Жұмабаевтың сөзімен айтқанда, қазақ баласының жаратылысы соны тілейді. Сабақтарды түрлендіріп өткізудің маңызы ерекше. Мұндай сабақтардың тиімділігін атап өтсек: сабақ құрлымының ұйымдастырылуы, сыныптағы оқушылардың іс-әрекетін бақылауға қолайлылық, оқу-танымдық тапсырмаларды орындаудағы ұжымдық бірлескен әрекеттің жүзеге асуы, оқу уақытының үнемделуі.
Шығармашылық ұғымына қатысты қазіргі психологиялық, педагогикалық, әлеуметтік ғылымдар саласында шығармашлық ойлау, шығармашылық қиял, шығармашылық іс-әрекет, шығармашылық ойын, шығармашылық қабілет сияқты терминдер жиі қолданылуда.
Қазіргі кезде адамдардың іс-әрекеттерінің сипатына байланысты шығармашылықтың мынандай түрлері ажыратылады:
- ғылыми шығармашылық (бұрынғы ғылыми білімдерге қарағанда артықшылығымен бағалы жаңа білімдер жүйесі);
- көркем шығармашылық (жаңа көркем әдебиет туындылары);
- техиникалық шығармашылық (жаңа техникалық кұралдар мен жаңа технологиялар);
- педагогикалық шығармашылық (жаңа мазмұн, педагогикалық әдістер, қағидалар, педагогикалық жүйелер т.б.)
Көптеген зерттеушілердің пікірінше шығармашылықтың жемісті болуына адамның сезім күштерінің әсері өте зор. Бір мәселені ұзақ зерттеу барысында адам өзінің, ішкі күштерін толық соған жұмылдырып, жүрсе де, тұрса да ойымен сол бағытта белсенді жұмыс істесе, шабытының шырқауы аркылы шығармашылық шыңына жетуі мүмкін.
Баланың шығармашылық қабілетін дамыту мәселесі жаңашыл-педагогтардың (Ш.А.Амонашвили, И.П.Волков) еңбектерінде арнайы сөз етілді. Бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық қабілеттерін ойын әрекеті арқылы дамыту (М.Мұхамедин), оқыту барысында бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық қабілеттерін дамыту (Б.Тұрғынбаева), эстетикалық тәрбие беру (С.А.Ұзақбаева), Б.А.Әлмұхамбетов өз еңбектерінде зерделеген.
Баланың шығармашылық іс-әрекетін қалыптастыру, оны дамыту мәселелері де шетелдік психологтарды өткен ғасырдың 60 жылдарынан бастап қызықтыра бастады. Шығармашылық туралы пікірлер канадалық Том Вьюжек, ағылшын Д.Тэмон, А.Брэгдон сияқты психолог ғалымдардың еңбектерінде жалғасын тапты. Баланың шығармашылығын зерттеп, болжам жасауда Д.Гилфорд шығармашылық ойлаудың екі түрін бөліп қарайды. Олар: конвергенттік - логикалық ойлау (бір бағыттағы), дивергенттік - балама ойлау (логикадан ауытқу). Конвергенттік ойлау - тек бір ғана шешімді таба алатын, ал дивергенттік олардың пайымдауынша бірнеше шешімдер қабылдай алатын жағдайлар [10].
Шығармашылық - дәл сипатталатын, қатаң реттеуге келмейтін интеллектуалдық іс-әрекеттер мен операциялар арқылы адамның объективті немесе субъективті жаңа нәрсе жасау үрдісі. Мұның атқаратын функциясы - жинақталған тәжірибені қайта жаңғырту ғана емес, жаңа элементтер жасай отырып оқушы мен оның ептіліктерін дамыту.
Шығармашылықтың негізгі сипаты жаңалық ашуға, жаңа тәсілдер табуға ұмтылу деп айтуға толық негіз бар. Шығармашылыққа, жаңа тың нәрсе жасау тән десек, ертеден белгілі нәрсені қайталауды шығармашылық деп айтуға болмайды, бірақ бұрыннан белгілі, таныс нәрселердің өзінен қандай да бір ерекшелік табу, оны жаңаша түрде жасау, ерекше қасиеттерін табу шығармашылыққа тән құбылыс.
Шығармашылық жайлы әңгіме қозғалғанда біздің санамызда - Евклид, Гомер, Леонардо да Винчи, Моцарт, Бетховен, Ньютон, Лобачевский, Гете, Пушкии, Пуанкарс сияқты және т.б. өткен уақыттың ойшыл -даналары еске түседі. Бұлар өз ойларымен, мәселелерге жаңаша көзқарасымен келу арқылы қоршаған ортаға, оның заңдылықтарын ашуға деген адамзаттың мүмкіншіліктерін көрсете білді. Бірақ та мұның барлығы шығармашылықтың бір ғана қыры.
Шығармашылық тек қана ғылымда, әдебиет және бейнелеу өнеріне ғана емес бүкіл адамзат қызметі аймағында қажет. Қазіргі колледжде оқитын балалар бірнеше жылдан соң өз бетінше өмір сүруге көшіп экономика, мәдениеттің және т.б. дамуына өз үлестерін қоса бастайды. Әрине, оған еңбек етіп, өз жұмысын ұнатудан басқа шығармашылық қабілет те қажет-ақ. Ал оны іске асыру үшін оқушыларды тапсырмаларды орындау барысында жаңа жолдарды, тәсілдерді іздеп таба білуге, яғни колледж курсының материалдарын шығармашылықпен игеруге жүйелі түрде тәрбиелеу қажет.
Шығармашылық іс -әрекет ұғымын анықтау мәселесі философтардың, социологтардың, психологтардың, педагогтардың және басқа да ғылым өкілдерінің зерттеу объектісі болып табылады. Оған Б.М.Кедров, Л.Д.Кудрявцев , Я.А.Понамарев , О.К.Тихомиров және басқалардын еңбектері арналған.
Шығармашылық іс- әрекет деп қандай да бір қатаң ереже (алгоритм) бойынша емес, өз бетінше ұйымдастыруға негізделген кез-келген қызметті түсінетіндігін айта келе Б.А.Викол өз еңбегінде соңғының құрамына қызметін тиімді жоспарлай алуға қабілетті, өз іс-әрекетін жағдайға қарай қайта құра білу, өзін-өзі қадағалау, қызметке қатысты объектілер жайлы түсінігін қайта қарау, қажет болса өзгерте алу қабілетін жатқызады. Шығармашылық іс -әрекетті анықтайтын касиет ретінде оның мынадай процессуалдық сипаттамасын қарастырамыз: негізделмеуі немесе толық емес негізделуі, қызмет нәтижссіне жету үшін қай операцияны қандай жағдайда орындау қажет екендігін білмеу (немесе дұрыс емес, толық емес білім). Оның қажетті, ерекше белгісі ретінде іс-әрекетті өз бетінше таба білу және өз бетінше шешім қабылдау талабын есептейміз.
Біздің шығармашылық іс-әрекетті былайша талқылауымыз О.К.Тихомировтың ойымен сәйкес келеді. шығармашылық деп біз осы стадияда автоматты түрде жүзеге аспайтын үрдістерді ғана айта аламыз.
Шынында да, процессуалдық сипаттамасы арқылы шығармашылық деп анықталған кез-келген іс- әрекет алынған нәтиженің қасиеті арқылы анықтағанда да сондай болып қала береді. Себебі негізделген іс -әрекет нәтижесінде біз жаңа материалдық немесе рухани байлықтар ала аламыз. Ал керісінше болған жағдайда, біз оны дұрыс деп есептемейміз, яғни қатаң алгоритм арқылы нәтижесі жаңа материалдық және рухани байлықтар болған іс -әрекет біздің түсінігімізде шығармашылық емес. Мысал ретінде, шығыны мүмкіншілігінше аз кететін тасымалдауды жоспарлау қызметін қарастыруға болады.
ІІІығармашылық - бүкіл тіршілік көзі. Адам баласының сөйлей бастаған кезінен бастап, бүгінгі күнге дейін жеткен жетістіктері шығармашылықтың нәтижесі. Ал, бүгінгі күрделі жаңарулар тұсында оқушылардың шығармашылық бастамасы басты нысанасы болып отыр. Мұндай күрделі мәселені шешуде колледж оқушыларының алар орны ерекше. Баланың шығармашылық бастамасын дамытудың жолдарын, құралдарын анықтау психология мен педагогика ғылымдарында өте ертеден зерттеліп келеді. Шығармашылық ұғымы мәдениеттің барлық дәуіріндегі ойшылдардың назарында болған. Ежелден-ақ ойшылдарымыз Жүсіп Баласұғын, Әл-Фараби, Абайды ерекше толғандырып, өз еңбектерінде адамның жеке басын, қабілеттерін дамытуды үнемі көтеріп отырған. Педагогтар К.Д.Ушинский, Ы.Алтынсарин, А.С.Макаренконың шығармаларында шығармашылықты дамытудың жолдары қарастырылса, оқушы шығармашылығына бағыт-бағдар беруді ең алғаш мазмұнына енгізген М.Жұмабаев болатын. Психологтар мен ғалымдар Л.С.Выготский., В.В.Давыдов, Л. В. Занков, В. А. Крутецкий, өз республикамыздағы көрнекті ғалымдар Т.Тәжібаев, М.Мұханов, Ж.М.Әбдилдин, Қ.Б.Жарықбаев, Т.С.Сабыровтың еңбектері жеке тұлғаны дамыту мәселесінің теориясы және практиканың алтын қоры деп білеміз.
Шығармашылық жөнінде жазылған еңбектерді талдай келе төмендегідей қорытындыға келуге болады. Шығармашылық - өте күрделі психологиялық үдеріс. Ол іс-әрекеттің түрі болғандықтан тек адамға ғана тән Шығармашылық сөзінің төркіні - шығару, ойлап табу, сол арқылы жетістікке қол жеткізу деп түсіну керек. Философиялық сөздікте Шығармашылық - қайталанбас тарихи қоғамдық мәні бар, жоғары сападағы жаңалық ашатын іс-әрекет деп түсіндіріледі. Ұзақ жылдар бойы шығармашылық барлық адамның қолынан келе бермейді деп қарастырылып келсе, қазіргі ғылым жетістіктері кез-келген баланы шығармашылық деңгейге көтеруге болатындығын айтуда. Ал, оқушыларлың шығармашылығы - тек өзіне жаңалық болып табылатын, субъективтік жаңалық.
Шығармашылық өте кең, жан жақты ұғым. Философиялық тұрғыдан қарастырғанда шығармашылық - жаңа сапалы материалдық және рухани құндылықтарды жасаудағы адамның белсенді іс-әрекеті ретінде карастырылады.
Шығармашылық ұғымы жөнінде Қазақстан Республикасы Орта білімді дамыту тұжырымдамасында: Шығармашылық - бұл адамның өмір шындығында өзін-өзі тануға ұмтылуы, ізденуі. Өмірде дұрыс жол табу үшін адам дұрыс ой түюі, өздігінен сапалы, дәлелді шешімдер қабылдай білуге үйренуі қажет. Б. Д. Эльконин шығармашылыққа мынандай анықтама береді: Шығармашылық - бұл ерекше тұрғыдағы жасампаздық, жаңадан жасалған нәрсе бұрынғы нәрселердің механикалық қайталануы емес, өзінің сонылығымен, біртумалығымен ерекшеленетін болса, өзін - өзі куәландыратын, дәлелдейтін болса, онда бұл нәрсені туғызған шығармашылық акт туралы сөз қозғауға болады [11].
Әйгілі педагог А.Дистервег оқытушының ізденімпаздығы мен белсенділігі жоғары болуы және ол білімін үнемі жаңартып, толықтырып отыруы керек деп есептеді. А.Дистервергтің "Нашар мұғалім ақиқатты өзі айтып береді, жақсы мұғалім оқушының өзін ізденуге жетелейді" дейтін қанатты сөзі, мүғалімнің негізгі мақсаты оқушының өз бетімен іс-әрекетін дамытуға бағытталуы тиіс, себебі, солар арқылы ғана білім тереңдей түсетіндігіне көз жеткізеді.А.Дистервегтің еңбектерінде алғаш рет қарастырылған оқытудың өз бетінше ұстанымының біз үшін үлкен маңызы бар болып табылады [12].
Философтардың бұл iлiмi педагогика ғылымы үшiн өте маңызды, себебi педагогикалық үрдiс барысында адамның тек бiлiм, бiлiк, қабiлеттерi қалыптасып қана қоймайды, сонымен қатар тұлғаның әлеуметтiк дамуы жүзеге асады. Тұлға үнемi даму үстiнде болу үшiн шығармашылықпен байланыста болуы қажет.
Шығармашылық мәселесiн қарастыруда шығармашылық, қабілеттілік, іс-әрекет, шығармашылық іс-әрекет ұғымдарын айналып өтуге болмайды. Бұл ұғымдардың ғалым-философтардың, психологтардың, педагогика ғылымының көрнекі тұлғаларының көзқарастары арқылы сипатталып, анықталуын қарастырайық. Кеңес Одағының Үлкен энциклопедиясында: қоғамдық маңызы бар, жаңа материалдық, рухани құндылық тудыратын адам әрекетін - шығармашылық, - деп көрсеткен. Философиялық энциклопедияда: шығармашылық - бұрын еш уақытта болмаған жаңа бірдеңе тудырушы әрекет, - деп айқындалады [13]. Қазіргі заманғы философиялық сөздікте: Шығармашылық жаңа объектілер мен сапалық белгілер, жаңа бейнелер мен білімдерді, жаңаша сөйлесу мен қатынас тізбектерін тудыратын адамның іс-әрекеті. Шығармашылық мәселені қарастырудың жаңа координаталарын береді делінген [14].
Педагогикалық іс-әрекеттер ерекшеліктеріне байланысты педагогикалық шығармашылық ұғымы кеңінен қолданылады. В.А.Сластениннің еңбектерінде педагогикалық шығармашылық педагог тұлғасының жеке, психологиялық, интеллектуалдық күштері мен қабілеттерін іске асыру процесі ретінде қарастырылады.
Кез келген іс-әрекетке адам шығармашылық тұрғыдан қарауды қалыптастыруы қажет, себебі онсыз дау, ілгері жылжу, прогресс болмайды. Оқу-тәрбие ісінде оқушылардың шығармашылығын шыңдайтын, тек шығармашыл ұстаз ғана. Сондықтан көп мәселелердің шешімінің тиімділігі мұғалім тұлғасының шығармашылығына байланысты.
Шығармашылық - жаңаны жасаудағы процесс, креативтілік - адамның ішкі ресурсы, әлеуеті. Креативтілік - адамның шапшаң, нақты ойлау, жоғары қызығушылықтарға негізделген бай қиял және проблеманы жылдам түсіну қабілетімен танылады. Креативтіліктің негізгі шартының бірі - адамның өзін-өзі ұстауы мен өзіне деген сенімділігі. Креативтілік тек қана ойлау операцияларының сапасымен ғана емес, тұлғалық сипатымен, шығармашылық кезеңдеріне қажетті білім, білік, дағдыны меңгеру деңгейімен ерекшеленеді.
Шығармашылық көзі - танымдық қызығушылық, интеллектуалдық қабілет, білім, ойлау стилі, тұлғалық мінездеме, мотивация және қоршаған орта.
Шығармашылыққа берілген әр түрлі анықтамаларды талдай келе Б.Д.Элькониннің Шығармашылық - бұл ерекше тұрғыдағы жасампаздық, жаңадан жасалған нәрсе бұрынғы нәрселердің механикалық қайталануы емес, өзінің сонылығымен, біртумалығымен ерекшеленетін болса, өзін - өзі куәландыратын, дәлелдейтін болса, онда бұл нәрсені туғызған шығармашылық акт туралы сөз қозғауға болады деген анықтамасын негізге алуға болады деп тұжырымдаймыз [11].
1.2 Оқушыларды шығармашылық іс-әрекетке баулу қажеттілігі
Бүгінгі білім жүйесі бүкіл әлем деңгейінде қоғамдық дамудың өлшемі мен сол қоғамның негізін құрайтын басты тетіктердің біріне айналды. Сондықтан да әлемдік қауымдастықты айтарлықтай ықпалы артып келе жатқан еліміздің білім беру саласын халықаралық дәрежеге көтеру және бәсекеге қабілетті маман даярлау мақсатында тың да нақты қадамдар жасалуда.
Кәсіби білім беретін колледждердегі пәнді оқытуда оқушыларға көп жағдайда дайын білім ұсынылады. Оқыту әдістері оларды өздігінен жаңа ақпараттар іздестіруге, оқу тапсырмаларын өздігінен шешуге талпындырмайды. Колледждегі оқу үрдісінің негізгі мақсаты - баланың білім игеруі кезінде ойлау қабілетін қалыптастыру, сол арқылы таным әрекетін дамыту. Бұл оқушының өзіндік әрекеттерін, дербес жұмыс жасау қабілеттерін дамытудың маңыздылығын айқындайды.
Қоғамның әлеуметтік-экономикалық, ғылыми-техникалық т.б. үрдістері жастардың белсенді, шығармашылықпен жұмыс істейтін және кеңінен ойлауға қабілетті болуын қажет етеді. Сондықтан, мектептегі оқу үдерісінің негізгі мақсаты - арнайы педагогикалық әдістер арқылы мақсатты және жүйелі түрде оқушылардың интеллектін, шығармашылықпен ойлауын дамыту, ғылыми көзқарасы мен белсенділігін қалыптастыру, өз бетінше білім ала алу дағдыларының дамуына негіз салу.
Қоғамның денгейі қандай болса, колледждердегі білім беру сапасы да соған лайық болмақ. Қоғамның алдына қойған мақсаттарына сәйкес оқушының жеке тұлғасын қалыптастырудың мақсаты анықталатыны, соған лайықты білім беру жүйесі құрылатыны, мақсат өзгерсе білім беру жүйесінің де өзгеретіні педагогикалық ғылымдар тарихынан белгілі. Өйткені, қоғам - тапсырыс беруші, ал мектеп - осы тапсырысты жүзеге асырушы педагогикалық жүйе. Олай болса, еліміздегі нарықтық қатынастардың орнығуы жүріп жатқан жағдайда мектептегі оқушының жеке тұлғасын қалыптастыру мақсаттарының өзгеруі де заңды құбылыс.
Оқушы өсіп, дамып отыратын өзіндік тұлға. Оны оқыту субъектісі ретінде қарай отырып қана бейнелеу өнері, дүниетану, еңбек, математика оқытудың мақсаты мен міндетін нәтижелі іске асыруға болады. Сол себептен де Л.М.Фридман: оқыту мен тәрбиелеудің барлық күрделі міндеттерінің жүзеге асырылуы, оқушының қаншалықты мөлшерде өзінін оқу-тәрбиелік қызметінің субъектісі болуына байланысты - деп көрсеткен болатын.
Сондықтан да, педагогикалық үрдіс барысында мұғалім-тәрбиеші басты ролге ие бола отырып, барлық уақытта оқушының қызмет субъектісі болуына ықпал жасауы тиіс.
Қазіргі, адамға қажетті білімдер көлемі қауырт, әрі тез өсіп отырған жағдайда, оқушылардың белгілі -бір деректердің жиынтығын ғана меңгеруіне ден коюына болмайды. Сондықтан субьектінің өз бетінше білімін толтыру ғылыми және саяси информаииялардың ағынында бағдар ұстай білу біліктілігіне дағдыландыру қазіргі кездегі аса маңызды іс.
Бұл мәселе, колледждердегі оқытудың дәстүрлі түсіндіру-көрсетпелік түрімен қатар, белсенді-шығармашылыққа ден қоюды талап етіп отыр. Өйткені осы кезге дейін білім жүйесі біліммен біршама қаруланған "атқарушылар" даярлап келді.Ендігі жерде білім беру жүйесін шығармашыл, ғылымда, техникада, экономика мен басқаруда жаңа жолдар мен әдістер іздеп таба алатын, батыл да жаңашыл, ақыл -ойы дамыған адамдарды даярлау талап етілуде. Білім беру жүйесі - өзіндік ақыл -ойы дамыған адамдарды даярлау талап етілуде. Білім беру жүйесі - өзіндік ақыл - ой "фабрикасы" болуы тиіс (Г.И.Волков) [15].
А.Е.Әбілқасымованың пікірінше, жеке адамның белсенділігі дегеніміз серпімді ізденімпаздық, ал ізденімпаздық - тұрақты белсенділік. Танымдық белсенділік пен ізденімпаздық әлеуметтік белсенділік пен ізденімпаздықтың түрлері болып табылады. Танымдык қажетсіну - белсенділіктің және ізденімпаздықты дамытудың қайнар көзі [16].
Демек, шығармашылық іс-әрекет жоғары дәрежеде белсенділік пен ізденімпаздықты талап етеді. Шығармашыл тұлға әрқашан ізденісте, барлық жаңалықтардан хабардар жүру керек.
Танымдық қажетсіну - өзіндік заңдылықтары бар ерекше қажетсіну - сәби дүниеге келген күннен бастап пайда болып, адам жасының үлкеюіне қарай біртіндеп күрделеніп, принципті түрде өзгеріп отырады, бұл орайда танымдық қажетсінудің қарапайым деңгейінің орнына неғұрлым күрделі деңгейі келеді. Жасқа жас қосылған сайын танымдық қажетсінуді қанағаттандыру тәсілдері де өзгереді.
Таным барысындағы қиыншылықтарды жеңу, бұл үшін қажетті ерік пен жігерін жұмсау жеке тұлғаның өзінің танымдық әрекетін нысаналы түрде және саналылықпен реттеуін талап етеді. Еріктің болуы жеке тұлға үшін елеулі, маңызды мақсаттар меп міндеттерге тікелей байланысты. Мақсаткерлік адамның ерік мінез-құлқының негізгі нысандарының бірі тұлғаның ерік күшін іске асыру үшін зор маңызы бар. Алға мақсат қою және оны қабылдау - жеке тұлғаның мақсатқа жету жөніндегі бұдан былайғы ерік-күшін айқындайтын кезең болып табылады.
А.Н.Леонтьевтің қызмет теориясына сәйкес мақсаттың қызметті ұйымдастырудағы реттеушілік маңызы, оның субъектіге сырттай берілетін-берілмейтініне немесе ізденімпаздықтың жемісіне айналатын-айналмайтынына байланысты. Таным қызмет түрлерінің бірі болғандықтан, таным барысындағы қиындықтарды жеңу жөніндегі ерік -күші таным қызметінің мақсатын кімнің алға қоятынына елеулі дәрежеде байланысты деп жорамалдауға болады.
В.И.Селиванов оқушылардың ерік - күшінің түрлі сипатын айқындайтын оқу-танымдық әрекеттің мақсатын қоюдың үш нұсқасын бөліп көрсетеді:
1. Шығармашылық әрекет мақсатын мұғалім қояды. Оқушы бұл мақсатты ат үсті қабылдайды. Мұның өзі ерік, күшінің төмен денгейде болуына алып келеді;
2. Мұғалім тапсырманы немесе тақырыпты хабарлайды, осыған сәйкес оқушының өзі шығармашылық әрекетті жүзеге асыруга тиіс, сөйтіп осы негізде оқушы мақсатын өзі немесе мұғаліммен бірге анықтайды. Мақсаттың койылуына ізденімпаздық үлесінің көп болуы ерік, күшінің неғұрлым жоғарғы деңгейде екендігін көрсетеді;
3. Оқушы өзінің шығармашылық әрекетінің мақсатын өз бетінше анықтайды, бұл - өз бастамасымен өз бетінше жұмыс істеу болып табылады. Мұндай жағдайда ерік күшінің деңгейі неғұрлым жоғары [17].
В.И.Селивановтың осы мақсатты қоюдың үш нұсқасының үшіншісі оқушының шығармашылық іс-әрекетті жоғары деңгейде орындауына негіз болады деп есептейміз. Себебі, шығармашылық іс-әрекет ешқашан біреудің нұсқауымен іске аспайды, ол әр оқушыда әр түрлі болғандықтан оқушылардың мақсаты да алуан түрлі болып келеді.
Е.Н.Кабанова-Меллер оқушылардың өз бетінше жұмысын белсендіру үшін оларды ой қызметінің нақты бір әдістер жүйесіне оқыту қажеттілігіне назар аударады (білім жүйесін қалыптастырумен катар).
П.Я. Гальперин, Н.Ф.Талызина, Ю.Н. Кулюткнн өз еңбектерінде оқушыларда интеллектуальдық қызметтің жалпыланған тәсілдерін қалыптастыру қажеттілігі тікелей көрсетіліп, осы қызметтің компоненттерін ажырату мәселесі қарастырылады.
Ізденімпаздық қызметтің алдын-ала жинақталған білім мен біліктілікке сүйенетіні, оларсыз мүмкін болмайтыны белгілі. Бұл кездегі дайын түрде меңгерілген білімдердің негізгі қызметі - олардың ізденімпаздық қызметінің құралдары мен ізденіс өрісі функциясын атқаруында. Ізденімпаздық қызметі білімдер мен біліктіліктерді шығармашылық шешімдердің құралдары мен ізденіс өрісі функциясын атқаруында. Ізденімпаздық қызметі білімдер мен біліктерді шығармашылық шешімдердің құралдарына айналдырып, ол іздену іс-әрекеттерінің орындау қабілетін қалыптастырады.
Оқушының шығармашылық жұмыстары өте маңызды, баланың ақыл- ойын дамытады, білімдер мен біліктерді шығармашылық түрге айналдырады. Пайда болған мәселеге қатысты танымдық қызметін ұйымдастыру арқылы оқушыда өз бетінше жаңа білім іздеп табуға деген даярлықтары мен қабілеттері артады, алға қарай жылжу пайда болады. Бұл дайындықтар мен қабілеттер неғұрлым күрделі де ауқымды болса, соғұрлым өзінің қызметін ұйымдастыру және бақылау қабілеті мен пайда болған мәселеге бара- бар тұлғаның интеллектуальдық мүмкіндігі жоғары болғаны.
Шындығында, оқу қызметі дамудың қол жеткен деңгейіне сүйене отырып, баланың әрмен қарай дамуына, яғни дамудың келесі деңгейіне жетуіне жағдай жасайды. Керісінше, оқушының интеллектуалдық мүмкіндігінің меңгерілмеу білімге сәйкес келуі білімді саналы түрде меңгеруге жол ашады.
Сонымен, білім мазмұны оны меңгеру әдістерімен бірлесе отырып, баланың интеллектуалдық дамуына әсер етеді. Мұндағы меңгеру әдістері үлгі бойынша орындалатын іс-қимыл әдістері болса, онда әңгіме дағды мен біліктілікті меңгеру туралы болғаны. Ал егер аталган әдістер, іс-қимыл әдістері мен білімдер іздестірудің жолдары түрінде болса, онда әнгіме шығармашылық іс- әрекетті атқару қабілеті туралы болып отырғаны.
Н.Л.Половникова өз зерттеулерінде шығармашылық, іс -әрекетті үш деңгейге бөледі, олар: көшіруші, жаңғыртушы-шығармашылық, құрастырушылық-шығармашылық деңгейлер, олардың әрқайсысы танымдық қызмет әдістерінің белгілі бір жайттарын игеруге сай келеді [18].
Т.И.Шамова оқу мақсатын шығармашылық ізденімпаздықтың көшіруші, ішінара іздестіруші және зерттеуші деңгейлеріне ажырату үшін негіз болады деп есептейді [2].
Шығармашылық таным мен белсенділіктің маңызды көрсеткіші оқушының өз бетінше ізденіп, сұрақ қоя білуінде. Сабақта меңгерілген теориялық заңдылықтарды өмірде пайдалана білу - жаңаша танымның көрсеткіші. Шығармашылық іс -әрекетке баулу қабілетін арттыру үшін мұғалім мен оқушының шығармашылық ізденулері өзара ұштасуы тиіс.
Өз бетінше жасайтын жұмыстардың ішіндегі ерекше орын алатындардың қатарына шығармашылық сипаттағы жұмыстар жатады. Шығармашылық жұмыс - оқушының өз бетінше жасайтын жұмыстары және олардың белсенділігінің дамуындағы қажетті кезең. Өз ізденісінің және шығармашылық жұмысының жемісін сезінген оқушылар педагогтардың еңбегін бағалай біледі және оқуға деген ынтасы арта түседі. Таным үрдісінің шығармашылықпен жақындаса түсуі окуға деген пригматикалық қатынасқа сенімді кедергі болады.
Шығармашылық іс-әрекетке баулу жаттығуды қажет етеді. Әрбір өз бетінше шешілген қиыншылықтар шығармашылық қызметті ұштай түседі. Мәселеге шынайы ден қоймай, іштен түрткі болмай, бір мәселе бойынша ұзақ ойланып толғанбай, шығармашылық нәтижеге жету мүмкін емес.
Өз еңбегінен қанағат алатын, өз күшін сынап көруге болатын, белгілі нәрсенің жаңа жақтарын өз бетінше ашуға болатын, жинақтылықты, шығармашылық қиялды, интуиция, фантазияның жинақталуын талап ететін тапсырмалар және өз бетінше берілетін жұмыстарды оқушылар жоғары бағалайды. Оқудан қанағат алуға ықпал жасайтын, шығармашылық қуаныш ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
АНЫҚТАМАЛАР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
КІРІСПЕ
1 ОҚУШЫЛАРДЫ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ІС-ӘРЕКЕТКЕ БАУЛУДЫ ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕ ЖҮРГІЗУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ МӘСЕЛЕЛЕРІ
1.1 Шығармашылық іс-әрекет ұғымы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ...
1.2 Оқушыларды шығармашылық іс-әрекетке баулу қажеттілігі ... ... ... .
1.3 Оқушыларды шығармашылық іс-әрекетке баулуды технологиялық негізде жүргізу ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2 ОҚУШЫЛАРДЫ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ІС-ӘРЕКЕТКЕ БАУЛУДЫ ПРАКТИКАДА ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1Шығармашылық іс-әрекетті технологиялық негізде жүргізу әдістемесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.2 Сабақтағы шығармашылық іс-әрекетті ұйымдастыру технологиясы ... .
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
ҚОСЫМШАЛАР
АНЫҚТАМАЛАР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
Осы дипломдық жобада келесі терминдер анықтамаларымен қолданылады:
Шығармашылық - пайда болған міндеттерді әлдеқашан белгілі болған тәсілдермен шешу үшін талап етілетіндердің тысына шығатын жоғары формадағы ойлау. Шығармашылық сөзінің төркіні шығару, ойлап табу дегенді білдіреді, демек, жаңа нәрсе ойлап табу, сол арқылы жетістікке қол жеткізу.
Оқу технологиясы-тәжірибеде жүзеге асырылатын, белгілі педагогикалық жүйенің жобасы.
Педагогикалық технология - бұл педагогикалық мақсаттарға қол жеткізу жолындағы қолданылатын барлық қысынды ілім амалдары мен әдіснамалық құралдардың жүйелі жиынтығы және жұмыс істеу реті.
Технология - грек сөзі, яғни өнерпаздық, шеберлік, іскерлік бұл қандай да болсын істегі, шеберліктегі, өнердегі амалдардың жиынтығы.
Топтастыру - ойды , идеяны жинақтау, яғни бұл сонымен қатар оқыған нәрселерді жинақтап, беретін қорытындылау құралы.
КІРІСПЕ
Зерттеудің көкейкестілігі. Оқыту үдерісінде жан-жақты, жаңашыл, шығармашыл болу бүгінгі күннің басты талабы. Ғылымдағы барлық жаңалық шығармашыл тұлғалардың еңбектерінің жемісі. Осыған байланысты қазіргі кездегі білім берудің көкейкесті міндеті оқушыларды танымдық шығармашылық іс-әрекетке баулу болып табылады.
Осы орайда, Қазақстан Республикасының "Білім туралы" Заңында, елбасымыздың "Болашақ", "Дарын" бағдарламаларында, "Қазақстан -2050" атты Қазақстан халқына Жолдауында, "Қазақстан Республикасында" білім беруді дамытудың 2014-2015 жылдарға арналған Мемлекеттік бағдарламасында" білім беру саласындағы мемлекеттік саясаттың басты принциптері ретінде жеке адамның білімділігін ынталандыру және дарындылығын дамыту, білім берудің дамытушы сипатын арттыру мәселелері айқындалып, басым міндеттер қатарына қойылған.
Қазақстан Республикасының әлемдік өркениетке қосылу, демократиялық дәстүрге өту жағдайында халықтың ғасырлар бойы жинақтаған жалпы адамзаттық құндылықтар мұрасына ден қоюы адамгершілік, гумандық үдерістің айқын көрінісіне айналуда. Бұл мәселе соңғы жылдар ішінде ғалымдардың зерттеу объектілеріне айналумен қатар, мектеп мұғалімдерінің тәжірибесінде мектеп оқушыларын тұлға етіп қалыптастыруда оларды шығармашылық іс-әрекетке баулу басты нысанға алынған.
Тұлғаның шығармашылық дамуы мен қалыптасуы колледжде оқыту мен тәрбиелеудің басты мақсаты болуы керек. Бұл жөнінде ежелден- ақ ұлы ойшылдарымыз Әл-Фараби, Ж. Баласағұн, ұлы Абай ерекше толғанған, сондықтанолардың еңбектерінде адамның жеке басын, қабілеттерін дамытуды үнемі көтеріп отырған. Ал қазіргі кезде Д. Кішібеков, Р.Н. Нұрғалиев жеке тұлғаның дамуы қоғамдық қатынастардың нәтижесі деген философиялық тұжырым жасаған.
Ал, оқыту үдерісіне жеке тұлғаны шығармашылық іс-әрекетке баулуға дамуына бағытталған технологияларды енгізуді Қазақстанда Г.С. Күдебаева, С.С. Құнанбаева, К.Ж. Жақсылықова, Л.Екшембаева, Ж.А. Қараев, Г.М. Құсайынов, М.М. Жанпейсова, Т. Галиев, Н.Н. Нұрахметов т.б. қарастырса, шет елде Беспалько, П.С. Селевко, С.С. Кашлев, В.М. Монахов, В.М. Волков, М.В. Кларин, Д.Б. Эльконин, В.В. Давыдов, Ш.А. Амонашвили т.б. теориялық және практикалық жағынан дәлелдеп беріп отыр.
Аталған жұмыстар шығармашылық іс, еңбек сферасына байланысты қабілеттер және шығармашылық қабілеттерді дамыту, шығармашылыққа баулуды ұйымдастыру, колледж оқушыларын шығармашылық іс-әрекетке баулу мәселелері әлі де ғылыми зерттеулерде өз дәрежесінде көрініс таппағандығын көрсетеді.
Демек, колледж оқушыларының шығармашылық іс-әрекетін ұйымдастырудың қажеттілігі бар. Елімізде қалыптасқан әлеуметтік - экономикалық жағдайға сәйкес колледж студенттерінің шығармашылық іс-әрекетке баулу мәселесін педагогикалық тұрғыдан шешу қажеттілігі мен мәселенің колледж тәжірибесінде өз дәрежесінде іске асырылмауы арасындағы қайшылықтар біздің диплом жұмысымыздың тақырыбын "Оқушыларды шығармашылық іс-әрекетке баулуды технологиялық негізде жүзеге асыру жолдары ( Қазақ технология және бизнес колледжі тәжірибесі негізінде)" деп алуымызға негіз болды.
Зерттеу мәселесі: Кәсіптік білім беру жүйелерінде білім алушыларды шығармашылық іс-әрекетке баулу.
Зерттеу мақсаты: Қазақ технология және бизнес колледжінде техникалық пәндерді оқып-үйрену барысында шығармашылық іс-әрекетке баулу жолдарын анықтау.
Зерттеу болжамдамасы: Егер кәсіби білім беретін колледждерде оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыта оқыту іс-әрекеті жүйелі ұйымдастырылып отырса , онда студенттердің логикалық және шығармашылық ойлау қабілеті артады, шығармашылық деңгейі жоғарылайды және бұл олардың пән бойынша білім деңгейлері артуына алып келеді.
Зерттеу объектісі: Колледждегі техникалық пәндерді оқыту үдерісі.
Зерттеу пәні: Оқу тәрбие ісінде оқушыларды шығармашылық
іс -әрекетке баулу үрдісі.
Зерттеу міндеттері:
- Зерттеу тақырыбы бойынша педагогикалық, психологиялық, философиялық әдебиеттерге шолу жасау;
- Білім алушыларды шығармашылық іс-әрекетке баулуға қатысты озат педагогикалық тәжірибелерді талдау;
- Колледж оқушыларын шығармашылық іс-әрекетке баулуға қатысты әдістемелік нұсқаулар дайындау;
Зерттеудің ғылыми және практикалық жаңалығы: Кәсіби білім беретін колледж оқушыларының шығармашылық-логикалық ойлау қабілетін қалыптастырудың теориялық негіздемесі айқындалды, оны іске асырудың мазмұны жасалды. Практикалық маңызы - ғылыми зерттеу материалдары колледжде пайдаланылып, студенттердің шығармашылық ойлау қабілетін дамытуға қатысты әдістемелік нұсқаулар дайындалды..
Зерттеудің тәжірибелік базасы Астана қаласындағы Қазақ Технология және Бизнес Университетінің колледжі.
Диплом жұмысының құрылымы: Диплом жұмысы кіріспеден, екі негізгі, үш жекелеген бөлімнен, қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттерден және қосымшадан тұрады.
1 Оқушыларды шығармашылық іс-әрекетке баулуды технологиялық негізде жүргізудің теориялық мәселелері
1.1Шығармашылық іс-әрекет ұғымы
Қазіргі таңда кәсіби білім беретін колледждің функционалдық басым бағыттары оқушылардың ғылымдар жүйесінің негіздерін меңгеріп, олардың бойында тұлға аралық және этникалық топ аралық қатынастар мәдениетін, жеке тұлғаның өзін-өзі айқындау және кәсіптік бағдарларын анықтау қабілетін қалыптастыру болып табылады. Ғылымның қай саласы болсын ұстаз қауымы алдына зор міндеттер жүктейді. Соның ең бастысы - сапалы білім мен саналы тәрбие беру барысында оқушылардың шығармашылық қабілеттерін, ақыл-ой белсенділіктерін дамыту. Себебі, білімді, шығармашыл, жан-жақты жастар ғана ел егемендігін баянды етіп, қоғамның әлеуметтік-экономикалық дамуына лайықты үлес қоса алады. Демек, болашақ ұрпақ мұғалім берген білімді іс-әрекет тәсілдері мен бағалау өлшемдерін қамтитын қоғамдық және ұжымдық тәжірибе тағылымдарын ғана игеріп қоймай, оны әрі қарай белсенді, зерделі танымды іс-әрекетімен сабақтастыруға тиіс.
Қазақстан Республикасының Білім туралы заңының 8-ші бабында Білім беру жүйесінің басты міндеті - ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылыми мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға, дамытуға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алуы үшін қажетті жағдайлар жасау. Жеке адамның шығармашылық, рухани және дене мүмкіндіктерін дамыту, адамгершілік пен салауатты өмір салтының берік негіздерін қалыптастыру, жеке басының дамуы үшін жағдай жасау арқылы интеллектін байыту. Еңбек рыногында бәсекелесуге қабілетті жұмысшылар мен мамандар даярлау, оларды қайта даярлау және біліктілігін арттыру делінген.[1] Яғни, барша ұстаз қауымына XXI ғасыр талабына сай азамат тәрбиелеудегі жауапкершілік жүктелгені анық. Расында да, қазіргі қоғам шығармашылық қабілеті бар, талантты, іскер мамандарға мұқтаж.
Шығармашылық - адамның өмірде өзін-өзі тануға ұмтылуы, ізденуі. Өмірде дұрыс жол табу үшін адам дұрыс ой түйіп, өздігінен сапалы, дәлелді шешімдер қабылдай білуге үйренуі керек.
Шығармашылықтың маңыздылығы жайында біздің елдің педагог-психологтары да еңбектерінде көп сөз еткен. Психологияда шығармашылық ұғымының түрлі тұжырымдары көп. Мысалы, Т.И.Шамова: шығармашылық дегеніміз - қорытындысында бұрын белгісіз болған деректер мен материалдық әлем және рухани мәдениеттің заңдылықтарын, қасиеттерін және өзіндікқұндылықтар тудыратын рухани әрекет, - деп келтіреді [2]. Ал профессор Қ.Жарықбаев: Басқалардан көмек күтпей, мәселені шешуде басқа біреудің әдісін қайталамай, қалайда өзі шешуге тырысатын адам шығармашыл ойдың иесі, - деген болатын[3].
Оқушының шығармашылығын басты назарға алып, зерттеген алғашқылардың бірі Мағжан Жұмабаев болатын.. Ол балалардың ойларын дамыту туралы Ойлау жанның өте бір терең ісі - деп атап көрсете келіп, тәрбиеленуші баланың ойлап үйренуіне көп күш жұмсау керектігін ескертеді.[4] Оқыту сабақтарының шығармашылық сипаты оқушының танымдық белсенділігін оятып, шығармашылық қабілеттерінің дамуына, тәртіптілік пен жолдастыққа, адамгершілік қасиеттеріне ісер етеді.Оқушының шығармашылық қабілеті тәжірибелік әрекеттері, ізденімпаздығы арқылы дамиды. Шығармашылыққа үйрететін сабақтар жаңа технологияларды қолдану болып табылады. Осыған байланысты білім беру барысында тәжірибелік сабақтарға аса назар аударған дұрыс.
Философияда қабілеттерді тұлғаның белгілі бір әрекетті орындауға жағдай жасайтын жеке ерекшеліктері екендігін, олар қоғамдық тарихи іс-әрекеттердің нәтижесінде қалыптасып, әрі қарай дамып отыратынын атап көрсетеді. Ал Б.Теплов қабілеттіліктің үш белгісін көрсетіп берді:
- қабілеттілік - бір адамды екінші адамнан ажыратуға негіз болатын жеке даралық психологиялық ерекшелік;
- қабілеттілікке барлық жеке даралық ерекшеліктерді жатқызбай, тек бір немесе бірнеше iс-әрекетті орындау барысында нәтижесі табысқа жеткізетін ерекшеліктер жатады;
- қабілет адамда бар білім, іскерлік және дағдымен ғана шектелмейді, керісінше, сол білім, іскерлік, дағдыны меңгеруге қабілетті. [5]
С.Т.Шацкий шығармашылық iс-әрекет қызығушылықтан туындап, соның негiзiнде белсендi iс-әрекетке деген қажеттiлiктi сезiнуден пайда болады деп түсiндiредi [6].
Бірқатар психолог ғалымдар өздерінің еңбектерінде іс-әрекеттің құрамын әртүрлі тұжырымдайды.
1. Мақсат - құрал - нәтиже ретінде - Выготский, С.Рубинштейн.
2. Іс-әрекет - қимыл - нәтиже (А.Леонтьев).
3. Түрткі - норма - білім - дағды - құрал (М.Квентной).
4. Мақсат - себеп - дағды - нәтиже - іс-әрекет пен нәтиже арасындағы байланыс (А.Люлинская). Осы көзқарастар негізінде шығармашылық іс - әрекеттің құрамдас бөліктерін төмендегідей көрсетуге болады:
Мақсат - білім - дағды - қимыл - нәтиже.
Қ.Жарықбаев Іс-әрекет деп түрлі қажеттерді өтеуге байланысты түрлі мақсатқа жетуге бағытталған үрдісті айтамыз[3] десе, ал А.Леонтьев Бұл өзара әсер, әрекет қажеттіліктен келіп шығады. Сонда да болса, қажеттілік әрекетінің көзі, қозғаушы күші бола алмайды, тек ол әрекеттің қалай бағытталғанын, затын(предметін) анықтайды дейді. [7]
Шығармашылық танымдық әрекетке оқушылардың өзіндік жұмысы, бақылауы мен тәжірибесі, ойлау амалы нәтижесінде алған білімі, дағдысы, танымы мен ғылыми түсініктері жатады.
Жеке тұлға белгiлi бiр әрекеттер нәтижесiнде қалыптасады десек, ол тәрбиенiң әсерi ғана емес, өзінің ойлау қабiлеттерiн жүзеге асыру үрдiсiнде дамиды. Тұлғаның өзi қажет етуi бойынша дамуы - бұл iшкi белсендi ойлау әрекетi. Ол тұлғаның өзiндiк оқу әрекетiне, дербестiгiне, өзiн-өзi бақылауына, бағалауына бастау болады. Оқушының оқу әрекеті - білім алу мақсатына жетуге арналған әрекет.
Мұғалiм жеке тұлғаны қалыптастыруда оқушылардың ойлау қабілетін, қызығушылығын, танымдық іс-әрекетiн, даму мүмкiндiктерi мен білім, білік деңгейлерін анықтап, олармен жеке дара жұмыстар жүйесін ұйымдастыруы қажет. Қабілетті, ынталы оқушылардың арасында ойлау қабілетінің дәрежесін арттыра түсу, теориялық білімді тереңдету, практикалық дағдысын дамыту мақсатында дайындалатын жеке жұмыстар жүйесі өзекті мәселеге және оны шешу жолдарына бағытталуы тиіс.
Жүйелі ұйымдастырылған танымдық әрекеттер нәтижесінде шәкірттің білімі, біліктілігі кеңейіп, танымдық ізденімпаздығы қалыптасады. Оқытушының басқару іс-әрекеті өзінің және оқушының іс-әрекетін жоспарлаудан, оны дұрыс ұйымдастырудан, оқыту сапасын талдаудан, оқушының жеке тұлғалық дамуын болжаудан т.б. тұрады.
Оқушылардың білім, білік, дағды және шығармашылық әрекеттері қалыптасуының деңгейін ақпараттық технологияның көмегімен шешу - бүгінгі күн талабы. Білім алуды дұрыс ұйымдастыруда ақпараттық технологияның алатын орны ерекше. Ақпараттық технологиялардың негізгі құралы - компьютер десек, оқушылардың шығармашылық іс-әрекеттерін ұйымдастыруда төмендегідей талаптарды орындау қажеттілігі туады:
- Компьютерлік технологияны пайдалана білу іскерлігі;
- Қажетті ақпараттық технологияны таңдай білуі.
Аталған талаптарды, яғни компьютерлік сауаттылығы бар, ақпараттың түрлі көздерімен жұмыс істеудің қазіргі заманғы әдіс-тәсілдерін игерген оқушы, өзінің интеллектуалдық және шығармашылық қабілетін дамытуға мүмкіндік алады. Оқыту құралдары: компьютерлер, телекоммуникациялық байланыс құралдары, қажетті интерактивті бағдарламалық және әдістемелік жабдықтар оқыту түрлерін жетілдіруге мүмкіндік береді десек, мұғалім тарапынан оқушылардың жеке мүмкіндіктеріне қарай даярланған жеке дара тапсырмалар жүйесін жоғарыда аталған құралдар көмегімен орындауы, оқушылардың шығармашылық әрекеттерін жүйелі қалыптастыруға жол ашады.
Оқушының шығармашылық әрекетін дұрыс ұйымдастыруда ең алдымен өзекті мәселе анықталып, мақсаты мен міндеттері айқындалуы қажет. Мұғалім бар күш-жігерін, педагогикалық шеберлігін оқушы бойындағы табиғи мүмкіндіктерді ашуға жұмсауда тиімді әдіс амалдарды қолдану арқылы тапсырмалар дайындап, олардың танымдық қабілеттеріне қарай ұсынады.
Бір нәрсені жасауға, тудыруға деген қабілеттілік балаларда мектеп жасына дейін де көрінеді. Адам бойындағы қабілеттерді дамытып, олардың өшуіне жол бермеу адамның рухани күшін нығайтып, өзін - өзі табуына көмектеседі. Өйткені, адам туынды ғана емес, тудырушы, жаратушы да. Ол өзін - өзі шынайы болмысына бастайтын жол іздеуі керек. Адам өзін - өзі жетілдіруге де, сонымен қатар, сонымен қатар өзін - өзі жоюға да қабілетті болады. Адамның өз болмысын тануға ұмтылуға көмектесіп, тереңде жатқан, талап тілегін, қабілеттерін дамыту, сол арқылы оған толыққанды өмір сүру үшін жаңа рухани күш беру білімнің ең маңызды мақсаты болып табылады-деп көрсетілген Қазақстан Республикасы Орта білімді дамыту тұжырымдамасының жобасында. Кез - келген дамыған өндіріс қазіргі таңда шығармашылықпен жұмыс жасауды талап ететін адамды қажет етеді. Шығармашылықпен жұмыс жасайтын адамның негізгі іс - әрекеті ақыл - ойға, әрі алған білімді басқа таныс емес іс - әрекетте тасымалдай алуға негіздейді.
Оқушының шығармашылық іс - әрекеті және оның мәнін түсіну үшін жеке тұлғаның ғылыми - педагогикалық зерттеулердің обьектісі ретінде анықталу сипатын білу қажеттілік болып табылады. Шығармашылық іс - әрекет тұлғаны құраушы және оны айқындаушы фактор ретінде де қарастырылады. [8]
Шығармашылық - пайда болған міндеттерді әлдеқашан белгілі болған тәсілдермен шешу үшін талап етілетіндердің тысына шығатын жоғары формадағы ойлау. Ойлау үдерісінде үстемдік еткенде, шығармашылық елес ретінде көрінеді. Мақсат пен іс-әрекет тәсілінің компоненті бола тұра, ол шеберлік пен инициативаның міндетті шарты ретінде шығармашылық іс-әрекеті деңгейіне дейін көтереді.
Шығармашылық сөзінің төркіні шығару, ойлап табу дегенді білдіреді, демек, жаңа нәрсе ойлап табу, сол арқылы жетістікке қол жеткізу. Философиялық сөздікте: Шығармашылық қайталанбайтын тарихи қоғамдық мәні бар, жоғары сападағы жаңалық ашатын іс - әрекет - деп түсіндіріледі.
Шығармашылықтың негізгі сипаты жаңалық ашуға, жаңа тәсілдер табуға ұмтылу деп айтуға толық негіз бар. Шығармашылыққа, жаңа тың нәрсе жасау тән десек, ертеден белгілі нәрсені қайталауды шығармашылық деп айтуға болмайды, бірақ бұрыннан белгілі, таныс нәрселердің өзінен қандай да бір ерекшелік табу, оны жаңаша түрде жасау, ерекше қасиеттерін табу шығармашылыққа тән құбылыс.
Шығармашылық ұғымының жалпы теориясын зерттеген С.Л Рубинштейн Оқушы шығармашылығының ерекшелігі оның сапалы түрде мақсатты әрекет жасауымен анықталады - дей келе, шығармашылық шешімнің нәтижесі, баланың өзі үшін жаңалық болса жеткілікті екендігін айтады яғни, баланың шығармашылық өнімді еңбегі оның жеке тәрбиесімен салыстырылады.[9 ]
Оқушылардың шығармашылығын танымдық белсенділігін арттыруда шығармашылық сабақтарды өткізудің, оқушының өз бетімен ізденіп, шығармашыл ой - өрісін арттыруда алатын маңызы өте ерекше.
Педагогикалық энциклопедияда шығармашылық - адамның өзіндік және белсенді іс-әрекетінің жоғарғы формасы ретінде түсіндіріліп өзінің әлеуметтік маңыздылығымен және жаңашылдығымен бағаланады. Мысалы, қазіргі кездегі ғылымның, техниканың жетістіктеріне {компьютер, интернет, ұялы телефон, медицинадағы улътрадыбыстық диагностикалық аппараттар, лазер сәулелері арқылы емдеу, т.б.) көптеген ізденуші ғалымдардың шығармашылық іс-әрекеттері арқылы ғана қол жеткізіп отырғанымыз анык.
Шығармашылық үдеріс - әрқашанда көпшілікке белгілі қалыптасқан білімдер жүйесінен ерекшеленуімен, бір құбылысқа жаңаша көзқарасты қалыптастыруымен, бірі біріне ұқсамайтын құбылыстар арасындағы ұқсастықтарды анықтай алуымен, мәселелерді шешудегі тиімділігімен құнды.
Шығармашыл тұлға - әрқашанда еркін, өзін-өзі жан-жақты дамытуға дайын, бәсекелестікке қабілетті, құзіреттілігі мен белсенділігі жоғары адам. Шығармашылықпен айналысуда адамның тек ақыл-ойы ғана емес, сонымен қатар оның табандылығы, бастаған істі аяғына дейін жеткізе алуы, ойдың еркіндігі мен батылдығы, болжам жасай алуы, өз күшіне деген сенімділігі сияқты тұлғалык қасиеттері өте маңызды. Яғни,шығармашылық адамның тұлғалық қасиетіне жатады,сондықтан мұндай қабілетті әр адам жас кезінен өз бойында дамытқаны жөн. Ал өз күшіне сенімсіз, жасықтау адамдар ешқашанда өз беттерінше үлкен жаңалықтарға қол жеткізе алмайтынын
Шығармашылық ұғымының жалпы теориясын зерттеген С.Л.Рубинштейн оқушы шығармашылығының ерекшелігі оның сапалы түрде мақсатты әрекет жасауымен анықталады - дей келе, шығармашылық, шешімінің нәтижесі баланың өзі үшін жаңалық болса жеткілікті екендігін айтады, яғни баланың шығармашылық өнімді еңбегі оның жеке тәжірибесімен салыстырылады.
Шығармашылық жұмыста, әсіресе, бала қиялының орны ерекше. Бұл жөнінде М.Жұмабаевтың айтқан тамаша пікірі бар: Жаратылыстың құшағында, меруерт себілген көк шатырдың астында, хош иісті жасыл кілем үстінде, күнмен бірге күліп, түнмен бірге түнеріп, желмен бірге жүгіріп, алдындағы малымен бірге өріп, сары сайран далада тұрып өсетін қазақ баласының қиялы жүйрік, өткір, терең болуға тиісті. ... Баланың атаға тартуы рас болса, сиқырлы даланың баласы - қазақ баласы қиялқұмар болуға тисті.[4] Педагог ғалымның айтқанының сөз өнері -- әдебиетке тікелей қатысы бар. Өйткені М.Жұмабаевтың сөзімен айтқанда, қазақ баласының жаратылысы соны тілейді. Сабақтарды түрлендіріп өткізудің маңызы ерекше. Мұндай сабақтардың тиімділігін атап өтсек: сабақ құрлымының ұйымдастырылуы, сыныптағы оқушылардың іс-әрекетін бақылауға қолайлылық, оқу-танымдық тапсырмаларды орындаудағы ұжымдық бірлескен әрекеттің жүзеге асуы, оқу уақытының үнемделуі.
Шығармашылық ұғымына қатысты қазіргі психологиялық, педагогикалық, әлеуметтік ғылымдар саласында шығармашлық ойлау, шығармашылық қиял, шығармашылық іс-әрекет, шығармашылық ойын, шығармашылық қабілет сияқты терминдер жиі қолданылуда.
Қазіргі кезде адамдардың іс-әрекеттерінің сипатына байланысты шығармашылықтың мынандай түрлері ажыратылады:
- ғылыми шығармашылық (бұрынғы ғылыми білімдерге қарағанда артықшылығымен бағалы жаңа білімдер жүйесі);
- көркем шығармашылық (жаңа көркем әдебиет туындылары);
- техиникалық шығармашылық (жаңа техникалық кұралдар мен жаңа технологиялар);
- педагогикалық шығармашылық (жаңа мазмұн, педагогикалық әдістер, қағидалар, педагогикалық жүйелер т.б.)
Көптеген зерттеушілердің пікірінше шығармашылықтың жемісті болуына адамның сезім күштерінің әсері өте зор. Бір мәселені ұзақ зерттеу барысында адам өзінің, ішкі күштерін толық соған жұмылдырып, жүрсе де, тұрса да ойымен сол бағытта белсенді жұмыс істесе, шабытының шырқауы аркылы шығармашылық шыңына жетуі мүмкін.
Баланың шығармашылық қабілетін дамыту мәселесі жаңашыл-педагогтардың (Ш.А.Амонашвили, И.П.Волков) еңбектерінде арнайы сөз етілді. Бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық қабілеттерін ойын әрекеті арқылы дамыту (М.Мұхамедин), оқыту барысында бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық қабілеттерін дамыту (Б.Тұрғынбаева), эстетикалық тәрбие беру (С.А.Ұзақбаева), Б.А.Әлмұхамбетов өз еңбектерінде зерделеген.
Баланың шығармашылық іс-әрекетін қалыптастыру, оны дамыту мәселелері де шетелдік психологтарды өткен ғасырдың 60 жылдарынан бастап қызықтыра бастады. Шығармашылық туралы пікірлер канадалық Том Вьюжек, ағылшын Д.Тэмон, А.Брэгдон сияқты психолог ғалымдардың еңбектерінде жалғасын тапты. Баланың шығармашылығын зерттеп, болжам жасауда Д.Гилфорд шығармашылық ойлаудың екі түрін бөліп қарайды. Олар: конвергенттік - логикалық ойлау (бір бағыттағы), дивергенттік - балама ойлау (логикадан ауытқу). Конвергенттік ойлау - тек бір ғана шешімді таба алатын, ал дивергенттік олардың пайымдауынша бірнеше шешімдер қабылдай алатын жағдайлар [10].
Шығармашылық - дәл сипатталатын, қатаң реттеуге келмейтін интеллектуалдық іс-әрекеттер мен операциялар арқылы адамның объективті немесе субъективті жаңа нәрсе жасау үрдісі. Мұның атқаратын функциясы - жинақталған тәжірибені қайта жаңғырту ғана емес, жаңа элементтер жасай отырып оқушы мен оның ептіліктерін дамыту.
Шығармашылықтың негізгі сипаты жаңалық ашуға, жаңа тәсілдер табуға ұмтылу деп айтуға толық негіз бар. Шығармашылыққа, жаңа тың нәрсе жасау тән десек, ертеден белгілі нәрсені қайталауды шығармашылық деп айтуға болмайды, бірақ бұрыннан белгілі, таныс нәрселердің өзінен қандай да бір ерекшелік табу, оны жаңаша түрде жасау, ерекше қасиеттерін табу шығармашылыққа тән құбылыс.
Шығармашылық жайлы әңгіме қозғалғанда біздің санамызда - Евклид, Гомер, Леонардо да Винчи, Моцарт, Бетховен, Ньютон, Лобачевский, Гете, Пушкии, Пуанкарс сияқты және т.б. өткен уақыттың ойшыл -даналары еске түседі. Бұлар өз ойларымен, мәселелерге жаңаша көзқарасымен келу арқылы қоршаған ортаға, оның заңдылықтарын ашуға деген адамзаттың мүмкіншіліктерін көрсете білді. Бірақ та мұның барлығы шығармашылықтың бір ғана қыры.
Шығармашылық тек қана ғылымда, әдебиет және бейнелеу өнеріне ғана емес бүкіл адамзат қызметі аймағында қажет. Қазіргі колледжде оқитын балалар бірнеше жылдан соң өз бетінше өмір сүруге көшіп экономика, мәдениеттің және т.б. дамуына өз үлестерін қоса бастайды. Әрине, оған еңбек етіп, өз жұмысын ұнатудан басқа шығармашылық қабілет те қажет-ақ. Ал оны іске асыру үшін оқушыларды тапсырмаларды орындау барысында жаңа жолдарды, тәсілдерді іздеп таба білуге, яғни колледж курсының материалдарын шығармашылықпен игеруге жүйелі түрде тәрбиелеу қажет.
Шығармашылық іс -әрекет ұғымын анықтау мәселесі философтардың, социологтардың, психологтардың, педагогтардың және басқа да ғылым өкілдерінің зерттеу объектісі болып табылады. Оған Б.М.Кедров, Л.Д.Кудрявцев , Я.А.Понамарев , О.К.Тихомиров және басқалардын еңбектері арналған.
Шығармашылық іс- әрекет деп қандай да бір қатаң ереже (алгоритм) бойынша емес, өз бетінше ұйымдастыруға негізделген кез-келген қызметті түсінетіндігін айта келе Б.А.Викол өз еңбегінде соңғының құрамына қызметін тиімді жоспарлай алуға қабілетті, өз іс-әрекетін жағдайға қарай қайта құра білу, өзін-өзі қадағалау, қызметке қатысты объектілер жайлы түсінігін қайта қарау, қажет болса өзгерте алу қабілетін жатқызады. Шығармашылық іс -әрекетті анықтайтын касиет ретінде оның мынадай процессуалдық сипаттамасын қарастырамыз: негізделмеуі немесе толық емес негізделуі, қызмет нәтижссіне жету үшін қай операцияны қандай жағдайда орындау қажет екендігін білмеу (немесе дұрыс емес, толық емес білім). Оның қажетті, ерекше белгісі ретінде іс-әрекетті өз бетінше таба білу және өз бетінше шешім қабылдау талабын есептейміз.
Біздің шығармашылық іс-әрекетті былайша талқылауымыз О.К.Тихомировтың ойымен сәйкес келеді. шығармашылық деп біз осы стадияда автоматты түрде жүзеге аспайтын үрдістерді ғана айта аламыз.
Шынында да, процессуалдық сипаттамасы арқылы шығармашылық деп анықталған кез-келген іс- әрекет алынған нәтиженің қасиеті арқылы анықтағанда да сондай болып қала береді. Себебі негізделген іс -әрекет нәтижесінде біз жаңа материалдық немесе рухани байлықтар ала аламыз. Ал керісінше болған жағдайда, біз оны дұрыс деп есептемейміз, яғни қатаң алгоритм арқылы нәтижесі жаңа материалдық және рухани байлықтар болған іс -әрекет біздің түсінігімізде шығармашылық емес. Мысал ретінде, шығыны мүмкіншілігінше аз кететін тасымалдауды жоспарлау қызметін қарастыруға болады.
ІІІығармашылық - бүкіл тіршілік көзі. Адам баласының сөйлей бастаған кезінен бастап, бүгінгі күнге дейін жеткен жетістіктері шығармашылықтың нәтижесі. Ал, бүгінгі күрделі жаңарулар тұсында оқушылардың шығармашылық бастамасы басты нысанасы болып отыр. Мұндай күрделі мәселені шешуде колледж оқушыларының алар орны ерекше. Баланың шығармашылық бастамасын дамытудың жолдарын, құралдарын анықтау психология мен педагогика ғылымдарында өте ертеден зерттеліп келеді. Шығармашылық ұғымы мәдениеттің барлық дәуіріндегі ойшылдардың назарында болған. Ежелден-ақ ойшылдарымыз Жүсіп Баласұғын, Әл-Фараби, Абайды ерекше толғандырып, өз еңбектерінде адамның жеке басын, қабілеттерін дамытуды үнемі көтеріп отырған. Педагогтар К.Д.Ушинский, Ы.Алтынсарин, А.С.Макаренконың шығармаларында шығармашылықты дамытудың жолдары қарастырылса, оқушы шығармашылығына бағыт-бағдар беруді ең алғаш мазмұнына енгізген М.Жұмабаев болатын. Психологтар мен ғалымдар Л.С.Выготский., В.В.Давыдов, Л. В. Занков, В. А. Крутецкий, өз республикамыздағы көрнекті ғалымдар Т.Тәжібаев, М.Мұханов, Ж.М.Әбдилдин, Қ.Б.Жарықбаев, Т.С.Сабыровтың еңбектері жеке тұлғаны дамыту мәселесінің теориясы және практиканың алтын қоры деп білеміз.
Шығармашылық жөнінде жазылған еңбектерді талдай келе төмендегідей қорытындыға келуге болады. Шығармашылық - өте күрделі психологиялық үдеріс. Ол іс-әрекеттің түрі болғандықтан тек адамға ғана тән Шығармашылық сөзінің төркіні - шығару, ойлап табу, сол арқылы жетістікке қол жеткізу деп түсіну керек. Философиялық сөздікте Шығармашылық - қайталанбас тарихи қоғамдық мәні бар, жоғары сападағы жаңалық ашатын іс-әрекет деп түсіндіріледі. Ұзақ жылдар бойы шығармашылық барлық адамның қолынан келе бермейді деп қарастырылып келсе, қазіргі ғылым жетістіктері кез-келген баланы шығармашылық деңгейге көтеруге болатындығын айтуда. Ал, оқушыларлың шығармашылығы - тек өзіне жаңалық болып табылатын, субъективтік жаңалық.
Шығармашылық өте кең, жан жақты ұғым. Философиялық тұрғыдан қарастырғанда шығармашылық - жаңа сапалы материалдық және рухани құндылықтарды жасаудағы адамның белсенді іс-әрекеті ретінде карастырылады.
Шығармашылық ұғымы жөнінде Қазақстан Республикасы Орта білімді дамыту тұжырымдамасында: Шығармашылық - бұл адамның өмір шындығында өзін-өзі тануға ұмтылуы, ізденуі. Өмірде дұрыс жол табу үшін адам дұрыс ой түюі, өздігінен сапалы, дәлелді шешімдер қабылдай білуге үйренуі қажет. Б. Д. Эльконин шығармашылыққа мынандай анықтама береді: Шығармашылық - бұл ерекше тұрғыдағы жасампаздық, жаңадан жасалған нәрсе бұрынғы нәрселердің механикалық қайталануы емес, өзінің сонылығымен, біртумалығымен ерекшеленетін болса, өзін - өзі куәландыратын, дәлелдейтін болса, онда бұл нәрсені туғызған шығармашылық акт туралы сөз қозғауға болады [11].
Әйгілі педагог А.Дистервег оқытушының ізденімпаздығы мен белсенділігі жоғары болуы және ол білімін үнемі жаңартып, толықтырып отыруы керек деп есептеді. А.Дистервергтің "Нашар мұғалім ақиқатты өзі айтып береді, жақсы мұғалім оқушының өзін ізденуге жетелейді" дейтін қанатты сөзі, мүғалімнің негізгі мақсаты оқушының өз бетімен іс-әрекетін дамытуға бағытталуы тиіс, себебі, солар арқылы ғана білім тереңдей түсетіндігіне көз жеткізеді.А.Дистервегтің еңбектерінде алғаш рет қарастырылған оқытудың өз бетінше ұстанымының біз үшін үлкен маңызы бар болып табылады [12].
Философтардың бұл iлiмi педагогика ғылымы үшiн өте маңызды, себебi педагогикалық үрдiс барысында адамның тек бiлiм, бiлiк, қабiлеттерi қалыптасып қана қоймайды, сонымен қатар тұлғаның әлеуметтiк дамуы жүзеге асады. Тұлға үнемi даму үстiнде болу үшiн шығармашылықпен байланыста болуы қажет.
Шығармашылық мәселесiн қарастыруда шығармашылық, қабілеттілік, іс-әрекет, шығармашылық іс-әрекет ұғымдарын айналып өтуге болмайды. Бұл ұғымдардың ғалым-философтардың, психологтардың, педагогика ғылымының көрнекі тұлғаларының көзқарастары арқылы сипатталып, анықталуын қарастырайық. Кеңес Одағының Үлкен энциклопедиясында: қоғамдық маңызы бар, жаңа материалдық, рухани құндылық тудыратын адам әрекетін - шығармашылық, - деп көрсеткен. Философиялық энциклопедияда: шығармашылық - бұрын еш уақытта болмаған жаңа бірдеңе тудырушы әрекет, - деп айқындалады [13]. Қазіргі заманғы философиялық сөздікте: Шығармашылық жаңа объектілер мен сапалық белгілер, жаңа бейнелер мен білімдерді, жаңаша сөйлесу мен қатынас тізбектерін тудыратын адамның іс-әрекеті. Шығармашылық мәселені қарастырудың жаңа координаталарын береді делінген [14].
Педагогикалық іс-әрекеттер ерекшеліктеріне байланысты педагогикалық шығармашылық ұғымы кеңінен қолданылады. В.А.Сластениннің еңбектерінде педагогикалық шығармашылық педагог тұлғасының жеке, психологиялық, интеллектуалдық күштері мен қабілеттерін іске асыру процесі ретінде қарастырылады.
Кез келген іс-әрекетке адам шығармашылық тұрғыдан қарауды қалыптастыруы қажет, себебі онсыз дау, ілгері жылжу, прогресс болмайды. Оқу-тәрбие ісінде оқушылардың шығармашылығын шыңдайтын, тек шығармашыл ұстаз ғана. Сондықтан көп мәселелердің шешімінің тиімділігі мұғалім тұлғасының шығармашылығына байланысты.
Шығармашылық - жаңаны жасаудағы процесс, креативтілік - адамның ішкі ресурсы, әлеуеті. Креативтілік - адамның шапшаң, нақты ойлау, жоғары қызығушылықтарға негізделген бай қиял және проблеманы жылдам түсіну қабілетімен танылады. Креативтіліктің негізгі шартының бірі - адамның өзін-өзі ұстауы мен өзіне деген сенімділігі. Креативтілік тек қана ойлау операцияларының сапасымен ғана емес, тұлғалық сипатымен, шығармашылық кезеңдеріне қажетті білім, білік, дағдыны меңгеру деңгейімен ерекшеленеді.
Шығармашылық көзі - танымдық қызығушылық, интеллектуалдық қабілет, білім, ойлау стилі, тұлғалық мінездеме, мотивация және қоршаған орта.
Шығармашылыққа берілген әр түрлі анықтамаларды талдай келе Б.Д.Элькониннің Шығармашылық - бұл ерекше тұрғыдағы жасампаздық, жаңадан жасалған нәрсе бұрынғы нәрселердің механикалық қайталануы емес, өзінің сонылығымен, біртумалығымен ерекшеленетін болса, өзін - өзі куәландыратын, дәлелдейтін болса, онда бұл нәрсені туғызған шығармашылық акт туралы сөз қозғауға болады деген анықтамасын негізге алуға болады деп тұжырымдаймыз [11].
1.2 Оқушыларды шығармашылық іс-әрекетке баулу қажеттілігі
Бүгінгі білім жүйесі бүкіл әлем деңгейінде қоғамдық дамудың өлшемі мен сол қоғамның негізін құрайтын басты тетіктердің біріне айналды. Сондықтан да әлемдік қауымдастықты айтарлықтай ықпалы артып келе жатқан еліміздің білім беру саласын халықаралық дәрежеге көтеру және бәсекеге қабілетті маман даярлау мақсатында тың да нақты қадамдар жасалуда.
Кәсіби білім беретін колледждердегі пәнді оқытуда оқушыларға көп жағдайда дайын білім ұсынылады. Оқыту әдістері оларды өздігінен жаңа ақпараттар іздестіруге, оқу тапсырмаларын өздігінен шешуге талпындырмайды. Колледждегі оқу үрдісінің негізгі мақсаты - баланың білім игеруі кезінде ойлау қабілетін қалыптастыру, сол арқылы таным әрекетін дамыту. Бұл оқушының өзіндік әрекеттерін, дербес жұмыс жасау қабілеттерін дамытудың маңыздылығын айқындайды.
Қоғамның әлеуметтік-экономикалық, ғылыми-техникалық т.б. үрдістері жастардың белсенді, шығармашылықпен жұмыс істейтін және кеңінен ойлауға қабілетті болуын қажет етеді. Сондықтан, мектептегі оқу үдерісінің негізгі мақсаты - арнайы педагогикалық әдістер арқылы мақсатты және жүйелі түрде оқушылардың интеллектін, шығармашылықпен ойлауын дамыту, ғылыми көзқарасы мен белсенділігін қалыптастыру, өз бетінше білім ала алу дағдыларының дамуына негіз салу.
Қоғамның денгейі қандай болса, колледждердегі білім беру сапасы да соған лайық болмақ. Қоғамның алдына қойған мақсаттарына сәйкес оқушының жеке тұлғасын қалыптастырудың мақсаты анықталатыны, соған лайықты білім беру жүйесі құрылатыны, мақсат өзгерсе білім беру жүйесінің де өзгеретіні педагогикалық ғылымдар тарихынан белгілі. Өйткені, қоғам - тапсырыс беруші, ал мектеп - осы тапсырысты жүзеге асырушы педагогикалық жүйе. Олай болса, еліміздегі нарықтық қатынастардың орнығуы жүріп жатқан жағдайда мектептегі оқушының жеке тұлғасын қалыптастыру мақсаттарының өзгеруі де заңды құбылыс.
Оқушы өсіп, дамып отыратын өзіндік тұлға. Оны оқыту субъектісі ретінде қарай отырып қана бейнелеу өнері, дүниетану, еңбек, математика оқытудың мақсаты мен міндетін нәтижелі іске асыруға болады. Сол себептен де Л.М.Фридман: оқыту мен тәрбиелеудің барлық күрделі міндеттерінің жүзеге асырылуы, оқушының қаншалықты мөлшерде өзінін оқу-тәрбиелік қызметінің субъектісі болуына байланысты - деп көрсеткен болатын.
Сондықтан да, педагогикалық үрдіс барысында мұғалім-тәрбиеші басты ролге ие бола отырып, барлық уақытта оқушының қызмет субъектісі болуына ықпал жасауы тиіс.
Қазіргі, адамға қажетті білімдер көлемі қауырт, әрі тез өсіп отырған жағдайда, оқушылардың белгілі -бір деректердің жиынтығын ғана меңгеруіне ден коюына болмайды. Сондықтан субьектінің өз бетінше білімін толтыру ғылыми және саяси информаииялардың ағынында бағдар ұстай білу біліктілігіне дағдыландыру қазіргі кездегі аса маңызды іс.
Бұл мәселе, колледждердегі оқытудың дәстүрлі түсіндіру-көрсетпелік түрімен қатар, белсенді-шығармашылыққа ден қоюды талап етіп отыр. Өйткені осы кезге дейін білім жүйесі біліммен біршама қаруланған "атқарушылар" даярлап келді.Ендігі жерде білім беру жүйесін шығармашыл, ғылымда, техникада, экономика мен басқаруда жаңа жолдар мен әдістер іздеп таба алатын, батыл да жаңашыл, ақыл -ойы дамыған адамдарды даярлау талап етілуде. Білім беру жүйесі - өзіндік ақыл -ойы дамыған адамдарды даярлау талап етілуде. Білім беру жүйесі - өзіндік ақыл - ой "фабрикасы" болуы тиіс (Г.И.Волков) [15].
А.Е.Әбілқасымованың пікірінше, жеке адамның белсенділігі дегеніміз серпімді ізденімпаздық, ал ізденімпаздық - тұрақты белсенділік. Танымдық белсенділік пен ізденімпаздық әлеуметтік белсенділік пен ізденімпаздықтың түрлері болып табылады. Танымдык қажетсіну - белсенділіктің және ізденімпаздықты дамытудың қайнар көзі [16].
Демек, шығармашылық іс-әрекет жоғары дәрежеде белсенділік пен ізденімпаздықты талап етеді. Шығармашыл тұлға әрқашан ізденісте, барлық жаңалықтардан хабардар жүру керек.
Танымдық қажетсіну - өзіндік заңдылықтары бар ерекше қажетсіну - сәби дүниеге келген күннен бастап пайда болып, адам жасының үлкеюіне қарай біртіндеп күрделеніп, принципті түрде өзгеріп отырады, бұл орайда танымдық қажетсінудің қарапайым деңгейінің орнына неғұрлым күрделі деңгейі келеді. Жасқа жас қосылған сайын танымдық қажетсінуді қанағаттандыру тәсілдері де өзгереді.
Таным барысындағы қиыншылықтарды жеңу, бұл үшін қажетті ерік пен жігерін жұмсау жеке тұлғаның өзінің танымдық әрекетін нысаналы түрде және саналылықпен реттеуін талап етеді. Еріктің болуы жеке тұлға үшін елеулі, маңызды мақсаттар меп міндеттерге тікелей байланысты. Мақсаткерлік адамның ерік мінез-құлқының негізгі нысандарының бірі тұлғаның ерік күшін іске асыру үшін зор маңызы бар. Алға мақсат қою және оны қабылдау - жеке тұлғаның мақсатқа жету жөніндегі бұдан былайғы ерік-күшін айқындайтын кезең болып табылады.
А.Н.Леонтьевтің қызмет теориясына сәйкес мақсаттың қызметті ұйымдастырудағы реттеушілік маңызы, оның субъектіге сырттай берілетін-берілмейтініне немесе ізденімпаздықтың жемісіне айналатын-айналмайтынына байланысты. Таным қызмет түрлерінің бірі болғандықтан, таным барысындағы қиындықтарды жеңу жөніндегі ерік -күші таным қызметінің мақсатын кімнің алға қоятынына елеулі дәрежеде байланысты деп жорамалдауға болады.
В.И.Селиванов оқушылардың ерік - күшінің түрлі сипатын айқындайтын оқу-танымдық әрекеттің мақсатын қоюдың үш нұсқасын бөліп көрсетеді:
1. Шығармашылық әрекет мақсатын мұғалім қояды. Оқушы бұл мақсатты ат үсті қабылдайды. Мұның өзі ерік, күшінің төмен денгейде болуына алып келеді;
2. Мұғалім тапсырманы немесе тақырыпты хабарлайды, осыған сәйкес оқушының өзі шығармашылық әрекетті жүзеге асыруга тиіс, сөйтіп осы негізде оқушы мақсатын өзі немесе мұғаліммен бірге анықтайды. Мақсаттың койылуына ізденімпаздық үлесінің көп болуы ерік, күшінің неғұрлым жоғарғы деңгейде екендігін көрсетеді;
3. Оқушы өзінің шығармашылық әрекетінің мақсатын өз бетінше анықтайды, бұл - өз бастамасымен өз бетінше жұмыс істеу болып табылады. Мұндай жағдайда ерік күшінің деңгейі неғұрлым жоғары [17].
В.И.Селивановтың осы мақсатты қоюдың үш нұсқасының үшіншісі оқушының шығармашылық іс-әрекетті жоғары деңгейде орындауына негіз болады деп есептейміз. Себебі, шығармашылық іс-әрекет ешқашан біреудің нұсқауымен іске аспайды, ол әр оқушыда әр түрлі болғандықтан оқушылардың мақсаты да алуан түрлі болып келеді.
Е.Н.Кабанова-Меллер оқушылардың өз бетінше жұмысын белсендіру үшін оларды ой қызметінің нақты бір әдістер жүйесіне оқыту қажеттілігіне назар аударады (білім жүйесін қалыптастырумен катар).
П.Я. Гальперин, Н.Ф.Талызина, Ю.Н. Кулюткнн өз еңбектерінде оқушыларда интеллектуальдық қызметтің жалпыланған тәсілдерін қалыптастыру қажеттілігі тікелей көрсетіліп, осы қызметтің компоненттерін ажырату мәселесі қарастырылады.
Ізденімпаздық қызметтің алдын-ала жинақталған білім мен біліктілікке сүйенетіні, оларсыз мүмкін болмайтыны белгілі. Бұл кездегі дайын түрде меңгерілген білімдердің негізгі қызметі - олардың ізденімпаздық қызметінің құралдары мен ізденіс өрісі функциясын атқаруында. Ізденімпаздық қызметі білімдер мен біліктіліктерді шығармашылық шешімдердің құралдары мен ізденіс өрісі функциясын атқаруында. Ізденімпаздық қызметі білімдер мен біліктерді шығармашылық шешімдердің құралдарына айналдырып, ол іздену іс-әрекеттерінің орындау қабілетін қалыптастырады.
Оқушының шығармашылық жұмыстары өте маңызды, баланың ақыл- ойын дамытады, білімдер мен біліктерді шығармашылық түрге айналдырады. Пайда болған мәселеге қатысты танымдық қызметін ұйымдастыру арқылы оқушыда өз бетінше жаңа білім іздеп табуға деген даярлықтары мен қабілеттері артады, алға қарай жылжу пайда болады. Бұл дайындықтар мен қабілеттер неғұрлым күрделі де ауқымды болса, соғұрлым өзінің қызметін ұйымдастыру және бақылау қабілеті мен пайда болған мәселеге бара- бар тұлғаның интеллектуальдық мүмкіндігі жоғары болғаны.
Шындығында, оқу қызметі дамудың қол жеткен деңгейіне сүйене отырып, баланың әрмен қарай дамуына, яғни дамудың келесі деңгейіне жетуіне жағдай жасайды. Керісінше, оқушының интеллектуалдық мүмкіндігінің меңгерілмеу білімге сәйкес келуі білімді саналы түрде меңгеруге жол ашады.
Сонымен, білім мазмұны оны меңгеру әдістерімен бірлесе отырып, баланың интеллектуалдық дамуына әсер етеді. Мұндағы меңгеру әдістері үлгі бойынша орындалатын іс-қимыл әдістері болса, онда әңгіме дағды мен біліктілікті меңгеру туралы болғаны. Ал егер аталган әдістер, іс-қимыл әдістері мен білімдер іздестірудің жолдары түрінде болса, онда әнгіме шығармашылық іс- әрекетті атқару қабілеті туралы болып отырғаны.
Н.Л.Половникова өз зерттеулерінде шығармашылық, іс -әрекетті үш деңгейге бөледі, олар: көшіруші, жаңғыртушы-шығармашылық, құрастырушылық-шығармашылық деңгейлер, олардың әрқайсысы танымдық қызмет әдістерінің белгілі бір жайттарын игеруге сай келеді [18].
Т.И.Шамова оқу мақсатын шығармашылық ізденімпаздықтың көшіруші, ішінара іздестіруші және зерттеуші деңгейлеріне ажырату үшін негіз болады деп есептейді [2].
Шығармашылық таным мен белсенділіктің маңызды көрсеткіші оқушының өз бетінше ізденіп, сұрақ қоя білуінде. Сабақта меңгерілген теориялық заңдылықтарды өмірде пайдалана білу - жаңаша танымның көрсеткіші. Шығармашылық іс -әрекетке баулу қабілетін арттыру үшін мұғалім мен оқушының шығармашылық ізденулері өзара ұштасуы тиіс.
Өз бетінше жасайтын жұмыстардың ішіндегі ерекше орын алатындардың қатарына шығармашылық сипаттағы жұмыстар жатады. Шығармашылық жұмыс - оқушының өз бетінше жасайтын жұмыстары және олардың белсенділігінің дамуындағы қажетті кезең. Өз ізденісінің және шығармашылық жұмысының жемісін сезінген оқушылар педагогтардың еңбегін бағалай біледі және оқуға деген ынтасы арта түседі. Таным үрдісінің шығармашылықпен жақындаса түсуі окуға деген пригматикалық қатынасқа сенімді кедергі болады.
Шығармашылық іс-әрекетке баулу жаттығуды қажет етеді. Әрбір өз бетінше шешілген қиыншылықтар шығармашылық қызметті ұштай түседі. Мәселеге шынайы ден қоймай, іштен түрткі болмай, бір мәселе бойынша ұзақ ойланып толғанбай, шығармашылық нәтижеге жету мүмкін емес.
Өз еңбегінен қанағат алатын, өз күшін сынап көруге болатын, белгілі нәрсенің жаңа жақтарын өз бетінше ашуға болатын, жинақтылықты, шығармашылық қиялды, интуиция, фантазияның жинақталуын талап ететін тапсырмалар және өз бетінше берілетін жұмыстарды оқушылар жоғары бағалайды. Оқудан қанағат алуға ықпал жасайтын, шығармашылық қуаныш ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz