“ҒИМАРАТТАРДЫ ЖӘНЕ ИМАРАТТАРДЫ ТЕКСЕРІП, СЫНАУ” ПӘНІНЕН ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕН
1 Дәрістер
2 Практикалық жұмыстар
2 Зертханалық жұмыстар
3 Студенттің өздік жұмысы
2 Практикалық жұмыстар
2 Зертханалық жұмыстар
3 Студенттің өздік жұмысы
Ғимараттар деп жерде орналасқан құрылыстарды атайды, оларда адам тіршілігінің түріне байланысты қажетті бөлмелер орналасады. Мысал ретінде тұрғын үйлерді, мектептерді, театрларды, гараждарды, фабрика-зауыт корпустарын және тағы басқаларды келтіруге болады.
Сонымен бірге ғимарат деп кейбір имараттарды атауға болмайды (мысалы: көпірлер, бөгеттер немесе радиодіңгектер), оларда негізгі міндеттерді анықтайтын не бөлмелер, не бөлек бөлімдер болмайды. Мұндай имараттарды инженерлік деп атайды.
Ғимараттың ішкі кеңістігі бөлмелерге бөлінеді. Егер бөлмелердің едендері бір (немесе шамамен бір) деңгейде орналасса, олар қабат құрастырады .
Ғимараттарды қабаттылығына қарай: бір қабаттылар және көп қабаттыларға бөледі.
Қабат еденінің тротуарға немесе отмосткаға (ғимаратты айнала тас төселген немесе асфальтталған жолаққа) қатынасы бойынша орналасуына байланысты, жер бетіндегі қабат деп атайды. Оның едені отмостка немесе тротуар деңгейінде орналасады; цокольдік (немесе жартылай үй асты), оның едені отмостка немесе тротуар деңгейінен төмен, бірақ бөлменің жарты қабатынан артпай төмендетіледі; үй астылық, оның едені отмостка немесе тротуар деңгейіне қарағанда бөлменің жарты биіктігінен артығырақ төмен орналасады; ал егер бөлме шатыр кеңістігінде орналасқан болса, ол мансардалық деп аталады.
Ғимараттар міндеттеріне байланысты әртүрлі болып бөлінеді. Бірақ олардың бәрін: азаматтық, өндірістік және ауылшаруашылық деген үлкен үш топқа бөлуге болады.
Сонымен бірге ғимарат деп кейбір имараттарды атауға болмайды (мысалы: көпірлер, бөгеттер немесе радиодіңгектер), оларда негізгі міндеттерді анықтайтын не бөлмелер, не бөлек бөлімдер болмайды. Мұндай имараттарды инженерлік деп атайды.
Ғимараттың ішкі кеңістігі бөлмелерге бөлінеді. Егер бөлмелердің едендері бір (немесе шамамен бір) деңгейде орналасса, олар қабат құрастырады .
Ғимараттарды қабаттылығына қарай: бір қабаттылар және көп қабаттыларға бөледі.
Қабат еденінің тротуарға немесе отмосткаға (ғимаратты айнала тас төселген немесе асфальтталған жолаққа) қатынасы бойынша орналасуына байланысты, жер бетіндегі қабат деп атайды. Оның едені отмостка немесе тротуар деңгейінде орналасады; цокольдік (немесе жартылай үй асты), оның едені отмостка немесе тротуар деңгейінен төмен, бірақ бөлменің жарты қабатынан артпай төмендетіледі; үй астылық, оның едені отмостка немесе тротуар деңгейіне қарағанда бөлменің жарты биіктігінен артығырақ төмен орналасады; ал егер бөлме шатыр кеңістігінде орналасқан болса, ол мансардалық деп аталады.
Ғимараттар міндеттеріне байланысты әртүрлі болып бөлінеді. Бірақ олардың бәрін: азаматтық, өндірістік және ауылшаруашылық деген үлкен үш топқа бөлуге болады.
1. Ю.М. Баженов, Л.А. Алимов и др. Проектирование предприятий по производству строи-тельных материалов и изделий. Учебник.- М, Издательство АСВ, 2005, - 472с с илл.
2. Горяйнов К.Э. и др. Проектирование заводов железобетонных изделий. - М.: Высшая школа, 1970. - 345 с
3. Домбровский В.Д., Конгольд В.А. Проектирование предприятий сборного железобетона. - Киев: Будивельник, 1978. - 328 с.
2. Горяйнов К.Э. и др. Проектирование заводов железобетонных изделий. - М.: Высшая школа, 1970. - 345 с
3. Домбровский В.Д., Конгольд В.А. Проектирование предприятий сборного железобетона. - Киев: Будивельник, 1978. - 328 с.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
СЕМЕЙ қаласының ШӘКӘРІМ атындағы СЕМЕЙ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
3 дәрежелі СМЖ құжат ПОӘК
ПОӘК 042-18-14.1.5301-2014
Оқытушыға арналған №1баспа
Ғимараттарды және 6.01.2014ж
имараттарды тексеріп, сынау
ПОӘК
“ҒИМАРАТТАРДЫ ЖӘНЕ ИМАРАТТАРДЫ ТЕКСЕРІП, СЫНАУ”
ПӘНІНЕН ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕН
5В072900“Құрылыс”мамандығы
ОҚЫТУШЫ ҮШІН ПӘННІҢ ЖҰМЫС
ОҚУ БАҒДАРЛАМАСЫ
Семей 2014
Мазмұны
1 Дәрістер
2 Практикалық жұмыстар
2 Зертханалық жұмыстар
3 Студенттің өздік жұмысы
Дәрістер.
№1 дәріс.Тақырып: ҒИМАРАТТАР МЕН ИМАРАТТАР ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ МӘЛІМЕТТЕР.
Дәріс сұрақтары:
1.Ғимараттар, олардың элементтері, конструктивті желілер және топтастыру
2. Ғимараттардың конструктивті желілері
3. Ғимараттарға қойылатын талаптар.
1.Ғимараттар, олардың элементтері, конструктивті желілер және топтастыру.
Ғимараттар деп жерде орналасқан құрылыстарды атайды, оларда адам
тіршілігінің түріне байланысты қажетті бөлмелер орналасады. Мысал ретінде
тұрғын үйлерді, мектептерді, театрларды, гараждарды, фабрика-зауыт
корпустарын және тағы басқаларды келтіруге болады.
Сонымен бірге ғимарат деп кейбір имараттарды атауға болмайды (мысалы:
көпірлер, бөгеттер немесе радиодіңгектер), оларда негізгі міндеттерді
анықтайтын не бөлмелер, не бөлек бөлімдер болмайды. Мұндай имараттарды
инженерлік деп атайды.
Ғимараттың ішкі кеңістігі бөлмелерге бөлінеді. Егер бөлмелердің
едендері бір (немесе шамамен бір) деңгейде орналасса, олар қабат
құрастырады .
Ғимараттарды қабаттылығына қарай: бір қабаттылар және көп қабаттыларға
бөледі.
Қабат еденінің тротуарға немесе отмосткаға (ғимаратты айнала тас
төселген немесе асфальтталған жолаққа) қатынасы бойынша орналасуына
байланысты, жер бетіндегі қабат деп атайды. Оның едені отмостка немесе
тротуар деңгейінде орналасады; цокольдік (немесе жартылай үй асты), оның
едені отмостка немесе тротуар деңгейінен төмен, бірақ бөлменің жарты
қабатынан артпай төмендетіледі; үй астылық, оның едені отмостка немесе
тротуар деңгейіне қарағанда бөлменің жарты биіктігінен артығырақ төмен
орналасады; ал егер бөлме шатыр кеңістігінде орналасқан болса, ол
мансардалық деп аталады.
Ғимараттар міндеттеріне байланысты әртүрлі болып бөлінеді. Бірақ
олардың бәрін: азаматтық, өндірістік және ауылшаруашылық деген үлкен үш
топқа бөлуге болады.
Азаматтық ғимараттарға, адамдардың тұрмыстық және қоғамдық-мәдениет
қажеттіліктеріне қызмет көрсету үшін арналған ғимараттарды жатқызады,
мысалы: тұрғын үйлер, мектептер, ауруханалар, театрлар, вокзалдар,
дүкендер, мекемелер және тағы басқалар.
Өнеркәсіп ғимараттарына, көлік пен өнеркәсіп өндірісіне қызмет
көрсететін ғимараттарды жатқызады, мысалы: фабрикалардың, зауыттардың,
шеберханалардың, электр станцияларының, паровоз деполарының және тағы
басқалардың корпустары кіреді
Ауылшаруашылық ғимараттарға, ауыл шаруашылық мұқтаждықтарын қана-
ғаттандыруға арналған ғимараттарды жатқызады, мысалы: сиыр қоралар, шошқа
қоралар, теплицалар (өсімдіктер өсіретін жылы жайлар), ауылшаруашылық
өнімдерінің қоймалары және басқалар.
Ескеретін жағдай: бұндай бөлу белгілі мөлшерде шартты, себебі негіздері
бірдей ғимараттардың кейбір түрлерін әртүрлі топтарға жатқызуға болады.
Әр түрлі міндет атқаратын ғимараттардың сыртқы және ішкі пішіндерінің
арасында бар өзгешіліктерде, үлкен айырмашылықтарға қарамастан, олардың
барлығы өзара байланысқан, бірнеше негізгі сәулеттік-конструктивті,
толығынан айқын функция атқаратын элементтерден тұрады.
Ғимараттардың негізгі элементтерін келесі топтарға бөлуге болады :
а) ғимараттарда пайда болатын, негізгі жүктеуді қабылдайтын, күштеу
көтеруші;
б) қоршаушы, бөлмелерді бөлуші, сонымен қатар атмосфералық әсерлерден
оларды қорғаушы және ғимараттарда айқын температураны қамтамасыз етуші;
в) күштеу көтеруші және қоршау функцияларын атқарушы элементтер.
Ғимараттардың негізгі элементтеріне (немесе бөлімдеріне): іргетастар,
қабырғалар, жабындар, бөлек тіректер, жабулар, қалқалар, сатылар,
терезелер, есіктер, шамдар жатады (1.1 сурет).
1.1 сурет. Күштеу көтеруші сыртқы және
ішкі қабырғалы азаматтық ғимарат:
1 — іргетастар; 2 —сыртқы
қабырғалар;
3 — ішкі қабырғалар; 4 —жабындар;
5 — жабулар; 6 — қалқалар; 7 —саты
Іргетас деп ғимараттың жер асты контрукциясы аталады, оның негізгі
міндеті ғимараттан түсетін жүктеуді қабылдап негізге беру. Негізбен тікелей
түйісетін іргетастың төменгі жазықтығы іргетастың табаны деп аталады.
Тікелей жер бетінен іргетастың табанына дейінгі аралықты іргетасты салу
тереңдігі деп атайды.
Негіз болып табиғи топырақ қабаты қызмет ете алады. Олар егер іргетас
салу тереңдігінде салынған ғимараттан түсетін қысымды қабылдауға арналған
қажетті қабілеттілікке ие болса - табиғи негіз, жасанды - нығыздалған
немесе күшейтілген топырақ (жасанды негіз) деп бөлінеді.
Қабырғалар бөлмелерді сыртқы кеңістіктен (сыртқы қабырғалар) немесе
басқа бөлмелерден бөледі (ішкі қабырғалар). Осымен олардың қоршаушы функ-
циялары түзеледі. Бұдан басқа, қабырға тек өзіне меншікті салмақтан ғана
емес, сонымен қатар ғимараттың жоғары жатқан бөлімдерінен (жабындардан,
жабулар-дан және басқа) жүктеуді көтереді және күштеу көтеруші функцияны
орындай алады. Өзіне меншікті салмақтан басқа, басқа конструкциялардан
салмақ қабыл-дап, іргетасқа беретін қабырғалар күш көтеруші деп аталады.
Іргетасқа сүйенуші және барлық биіктік бойынша өзіне меншікті салмақты
көтеруші, бірақ ғимараттың басқа бөлімдерінен күш қабылдамайтын қабырғаны,
өзін өзі көтеруші деп атайды.
Ақырында, тек қоршаушы болып қызмет ететін және өзіне меншікті күшті
тек бір қабат шегінде көтеріп, ғимараттың басқа элементтеріне тірелетін
қабырға-лар күш көтеруші емес (аспалылар) деп аталады.
Жабындар деп, ғимараттың ішкі кеңістігін қабаттарға бөлетін
конструкция-ларды атайды. Жабындар қабаттарды және онда орналасқан
бөлмелерді жоғары-дан және төменнен шектейді (қоршаушы функциялары),
сонымен бірге өзіне мен-шікті салмақтан басқа, ғимаратта табылатын пайдалы
жүктеуді, яғни адамдардың, жабдықтардың және заттардың салмақтарын көтеруші
(күш көтеруші функциясы) контрукциялары болып табылады. Одан басқа,
жабындар ғимараттың кеңістік қаттылығын қамтамасыз етуде өте зор роль
атқарады, яғни барлық мүмкін күштер ықпалынан болатын конструктивтік
желінің тұрақсыздығын болдырмайды.
Ғимараттарда орналасуына байланысты жабындар: қабат аралық - қабат-
тарды биіктігі бойынша шектеуші; шатырлық – жоғарғы қабатты шатырдан бөле-
тін; төменгі – төменгі қабатты жерден бөлетін және үй астының үстіңгісі –
бірінші қабатты үй астынан бөлетін болып бөлінеді.
Бөлек тіректер деп (1.3 суретті қара) тік тіреуді атайды (бөренелер
немесе бағаналар), жабындар мен жабуларды, ал кейде қабырғаларды да
сүйемелдеуге және олардан жүктеуді іргетастарға беруге арналады.
Жабындар тіке бағаналарға немесе, көбіне, олардың үстіне орналастырыл-
ған прогондар немесе ригельдер деп аталатын арқалықтардың (белағаштардың)
үстіне сүйенеді.
Бағаналар мен беғлағаштар ғимараттың ішкі қаңқасын құрастырады .
Жабу ғимаратты үстіңгі жағынан атмосфералық тұнбалардан, күн сәулесі-
нен және желден қорғаушы конструкция болып табылады. Жабудың жоғарғы су
өткізбейтін қабығы шатыр деп аталады. Жабу шатыр жабынымен бірге ғимарат
жабуын құрастырады. Көбіне азаматтық және өндіріс ғимараттары шатырсыз
салынады. Бұл жағдайда шатыр жабынымен жабудың функциясын шатырсыз жа-бу
деп аталатын бір конструкция атқарады.
Қалқалар деп салыстырмалы, бір қабат шектерінде ішкі кеңістікті бөлуге
қызмет етуге арналған жіңішке қабырғаларды атайды. Қалқалар әрбір қабатта
жабындарға сүйенеді және өзіне меншікті салмақтан басқа, ешқандай жүктеуді
алып жүрмейді .
Сатылар қабаттар арасын байланыстыру үшін қызмет етеді. Өртке қарсы
ережелерге байланысты, саты торлары деп аталатын, арнайы, қабырғалармен қор-
шалған бөлмелерде орналастырылады.
Бөлмелерді табиғи жарықпен жарықтандыру және оларды желдендіру үшін
терезелер, ал көршілес бөлмелер мен бөлме арасын және сыртқы кеңістікпен
қаты-нас үшін есіктер қызмет етеді. Бөлмелерге ірі жабдықтарды кіргізу
немесе көлік құралдарын енгізу үшін кейбір жағдайларда есіктерден басқа
қақпалар орналас-тырады.
Күн тартарлар (фонарьлар) деп арнайы контрукцияларды атайды. Олар
бөлмелерді жарықтандыру және желдету үшін (егер бұл мәселе терезелер көмегі
арқылы шешілмесе) жабында орналастырылады. Негізінен күн тартарлар бір қа-
батты өнеркәсіп және салыстырмалы сирек азаматтық ғимараттарда құрылады.
Жоғарыда келтірілгендерден басқа, конструктивті элементтер бар,
(мысалы: балкондар, кіріс алаңдар, терезелер алды орлар, үй астылар және
тағы басқалар). Оларды ешбір көрсетілген топтарға жатқызуға болмайды.
Талап қойылатын еңбектің гигиеналық және тұрмыстық шарттарын қамта-
масыз ету үшін, ғимарат арнайы санитарлық-техникалық және инженерлік қон-
дырғылармен (жылыту, желдету, газбен қамтамасыз ету, тамақ дайындауға арнал-
ған плиталар немесе пештер, суық және ыстық сумен қамтамасыз ету, канализа-
ция, қоқыстарды шығару, жасанды жарықтандыру, радиоландыру және тағы бас-
қалармен) жабдықталады.
Бұл қондырғылардың элементтері осы курста, ғимараттардың конструк-
цияларымен тығыз байланысқан кейбір бөлшектері болмаса, қарастырылмайды.
2. Ғимараттардың конструктивті желілері
Ғимаратта іргетастар, қабырғалар, бөлек тіректер, ригельдер, жабындар
негізгі күш көтеруші контрукциялар болып табылады және жиынтықта ғимараттар-
дың негізгі қаңқасын құрастырады. Негізгі қаңқа ғимаратқа ықпал ететін
жүктеу-лерді қабылдауы және барлық мүмкін ыңғайсыз комбинацияларда әсерлі
күштерге оның кеңістікті қаттылығы мен тұрақтылығын қамтамасыз етуі тиісті.
Негізгі қаңқа түріне байланысты көбінесе қолданылатын ғимараттардың
конструктивті желілері келесідей бөлінеді:
- сыртқы және ішкі жүктеу көтеруші қабырғалы ғимараттар;
- қаңқалы ғимараттар, бұларда барлық жүктеуді тіректер жүйесі
(бағаналар) қабылдайды.
Соңғылар көлденең байланыстармен бірге (арқалықтар, белағаштар)
жиынтықта ғимарат қаңқасын құрастырады .
Бұл негізгі желілерден басқа аралық және құрастырылған желілер бар.
Конструктивті желілерді бірнеше үлгілерде қарастырып көрейік.
Күштеу көтеруші сыртқы және ішкі қабырғалы көп қабатты ғимараттың
конструктивті желісі 1.1 суретте көрсетілген.
Бұндай ғимараттардың күштеу көтеру қаңқасы, көлденең және тік
диафрагма құрайтын, жабындар және ішкі (әсіресе көлденең) қабырғалар
арқасында кеңістік қаттылықты қамтамасыз ететін, қорап тәрізді болады.
Бұндай күштеу көтеру қаңқаның тұрақтылығы қабырғалар тұрақтылығына,
жабындар қаттылығына және осы элементтердің тиісті байланыстарына тәуелді
болады.
Бұндай ғимараттардың әдетте кездесетін енінде (9-18 м) олардың
жабулары-на ішкі аралық тіректерді міндетті түрде қою қажет, себебі олардың
күш көтеруші элементтерінің тіреулері арасындағы қашықтық темірбетон
жабындары үшін 5-7 м, ал ағаш жабындар үшін 4,5-6 м шамадан аспауы тиісті
(болмаған жағдайда эко-номикалық тұрғыдан жабындар қымбат болады).
Жабулар үшін арналған аралық тіректер ретінде:
1) ішкі көлденең қабырғалар;
2) ішкі бой қабырғалары;
3) бөлек тұратын тіректер (бағаналар) қызмет ете алады.
Жабулар сүйенуінің бірінші түрі (1.2 сурет, а) ішкі қабырғалардың
жалпы бойлығын үлкейтуді талап етеді. Бірақ оны қолдану бір қатар
жағдайларда ақтал-ған болып табылады, өйткені бұл жағдайда сыртқы бой
қабырғалар жабындардан жүктеу қабылдамайды, сондықтан конструкцияны едәуір
жеңілдетуге болады. Келешекте жоғары әсерлі қабырғалық материалдардың
өндірісі дамыған сайын бұл нұсқа кең тарау алу тиісті.
1.2 сурет. Күштеу көтеруші сыртқы және ішкі қабырғалы ғимараттардың
желілері:
а - көлденең күштеу көтеруші қабырғалы; б - бой күштеу көтеруші қабырғалы;
1- іргетас;
2- көлденең күштеу көтеруші қабырға; 3- өзін өзі көтеруші бой қабырға; 4-
бой күштеу көтеруші қабырға; 5- көлденең қабырға; 6- жабын панелі; 7- үй
асты қабат едені
Екінші нұсқада ішкі көлденең қабырғаларды, тек бой қабырғаларының
тұрақтылықтарын қамтамасыз ету үшін, ал жабындарды сүйеу үшін, бір немесе
екі ішкі қабырғалар орналастырылады (1.2 сурет б).
1.3 суретте, ішкі қабырғалардың орнына жабындарды тірейтін, бөлек
тұрған белағаштар сүйенетін бағанар қойылған ғимарат бейнеленген. Бұндай
ғимараттар-да ішкі қабырғалар тек сыртқы қабырғалардың тұрақтылығын
қамтамасыз ету үшін қажетті жерге, саты торларын қоршау үшін немесе түтін
және желдету түтік-терін орнату үшін ұйымдастырылады. Бұл нұсқа кең
тараған, өйткені ішкі қабыр-ғаларды бағаналарға ауыстыру материалдардың
үнемділігін және бөлмелердің пайдалы ауданын арттыруға қол жеткізеді.
Қабаттың ішкі кеңістігі бір үлкен бөлме болуы керек болса, ішкі қабыр-
ғалардан бастартуға тура келеді. Бұл жағдайда жабындарды сүйеу үшін
тіреулер торы деп аталатын, бағаналардың орталықтары арқылы өткізген білігі
жоспарда тікбұрышты тор құратын, паралельді қатарлармен орналасқан
бағаналар жүйесі жасалады (1.4 сурет). Тіректердің бойлай қатарлары
арасындағы ара қашықтықты аралық деп, ал қатардағы бағаналар біліктерінің
қашықтығын бағаналар қадамы деп атайды.
1.3 сурет. Бір қатар бағаналар орнатылған ішкі қаңқалы ғимарат: 1-
бағаналар; 2- аралықтар; 3- бағаналар элементтерінің жапсары; 4- жабын
панелі; 5- сыртқы күштеу көте-руші қабырғалар; 6- саты торының қабырғасы;7-
үй асты едені
Ғимараттың күштеу көтеруші қаңқасы бұл жағдайда іргетастардан, сыртқы
күштеу көтеруші қабырғалардан, ішкі қаңқадан және жабын элементтерінен тұра-
ды. Ішкі қабырғалар жоқ болу салдарынан, бұндай ғимараттарда сыртқы қабырға-
лардың тұрақтылығын негізінде қаңқа элементтері мен жабындар қамтамасыз ете-
ді.
Сондықтан оларды қабырғалармен өте сенімді бекіту керек. Конструктивті
желінің бұндай шешімі (күштеу көтеруші қабырғалы және ішкі қаңқалы ғимарат-
тарда) маңызды динамикалық жүктеуі жоқ көп қабатты азаматтық және өнеркәсіп-
тік ғимараттарда қолданылады.
1.5 суретте көпқабатты қаңқалы ғимараттың конструктивті желісі
көрсетіл-ген. Ғимараттың едәуір биіктігіне немесе үлкен, әсіресе
динамикалық, күштеу кө-теруге лайықты, ал кейде қолдануға жалғыз мүмкін,
қаңқалық желі болып табыла-ды.
Қаңқалы ғимараттарда қаңқа тіреулері ғимараттардың ішкі жағында да,
сыртқы қабырғалар периметрі бойынша да қойылады. Олар көлденең байланыс-
тармен (арқалықтармен, белағаштармен) бірге кеңістік қатты жүйені
құрастыра-ды. Бұндай қаңқаның ішкі (толық емес) қаңқадан айырмашылығы толық
деп аталады .
Қаңқалы ғимараттың түбегейлік айырмашылығы, мұнда күш көтеруді қаңқа
қабылдайды, ал қабырғалар қаңқа элементтерінің толтырғышы болып табылады.
Олар тек қоршау функциясын атқарады.
1.4 сурет. Сыртқы күштеу көтеруші және үш қатар бағаналы ішкі
қаңқасы бар көп қабатты ғимарат: 1- сыртқы күштеу көтеруші қабырғалар; 2-
ішкі қаңқа бағаналары;
3- арқалық; 4 –қабат аралық жабындар; 5- саты торының қабырғалары
1.5 сурет. Қаңқалы ғимарат желісі: 1- сыртқы қатар тіреулері (бағаналар);
2- ішкі тіреулер (бағаналар); 3-қаңқа белағашы (арқалық); 4- жабын
панельдері;5-қабырғалар
Қабырғалар бұл жағдайда өзін өзі көтеруші де, көтермейтін де бола
алады. Өзін өзі көтеруші қабырғаларда (салыстырма ауыр материалдардан,
мысалы кірпіштен қаланған) қаңқа күшті тек жабындар мен жабулардан
қабылдайды, ал қабырғалар бөлек іргетасқа немесе іргетас арқалығына
ұштарымен іргетас бағана-ларына сүйеніп орналастырылады.
Өзін өзі көтермейтін (аспалы) қабырғалар әрбір қабатта қаңқаның шеткі
(бүйір) элементтеріне бекітіледі және сөйтіп өзінің салмағын сыртқы қатар
тіреулеріне береді
Бір қабатты өнеркәсіп ғимараттары өзінің конструктивті шешімдері
бойынша көп жағдайларда азаматтық ғимараттардан да, көп қабатты өнеркәсіп
ғимараттарынан да едәуір ерекшеленеді. Бұл едәуір мөлшерде, оларда болатын
технологиялық процестердің ерекшелігімен ескеріледі. Бірқабатты өнеркәсіп
ғимараттарына келесі мінездемелер тән: ірігабаритті қондырғылар мен
бұйымдарды орналастыру үшін қажетті үлкен және биік бөлмелер; ғимарат
ішіндегі арнайы көтеру-көлік жабдықтар; керек болған жағдайда кең
бөлмелерді жоғарғы жарықпен (күн тартарлар арқылы) жарықтандыруды
қамтамасыз ететін шатырсыз жабулар.
Бір қабатты өнеркәсіп ғимараттары, аралықтар ені 36 м дейін және одан
жоғары, және бағалардың бой қадамы 6, 12 м дейін және одан жоғары болса,
бір аралықты және көп аралықты болады. Бір қабатты өнеркәсіп ғимараттарының
биіктігі сондай-ақ кең шектерде (3,6-дан 30 м дейін) қолданылады.
Бір қабатты өнеркәсіп ғимараттарда жабулардың көтеруші элементтерінен,
сондай-ақ кран жабдықтарынан түсетін динамикалық (тік және көлденең) шоғыр-
ланған салмақ күштері едәуір мөлшерге жетеді. Сондықтан бұндай ғимараттарда
көтеруші қаңқа үлкен кеңістік қаттылыққа ие болуы тиісті, және іс жүзінде
қаңқа жүйесінде қолданылады.
1.7сурет. Бірқабатты біраралықты
өнеркәсіп ғимараттарының көлденең
қималары: а –аспалы краны бар қаңқалы;
6 –көпірлі кранмен жабдықталған
қаңқалы; в –көтеруші қабырғалы,
қаңқасыз; 1 – бағаналар іргетастары; 2
– қаңқа бағаналары; 3 – жабудың
көтеруші конструкциясы (бөрене); 4 -
жабудың көтеруші конструкциясы,
(ферма); 5 – шатырсыз жабу; 6 -
қабырғалар; 7- іргетас бөренелері; 8 –
кранасты бөренелері; 9 – байлау
бөренелері; 10 – көтеруші қабырға; 11
- аспалы кран-бөрене; 12 – көпірлі
кран
Бір қабатты, аспалы көтеру-көлікпен жабдықталған ғимараттың үлгісі
1.7,а суретте, ал бір қабатты, көпірлі кранмен жабдықталған ғимараттың
үлгісі 1.7, б су-ретте келтірілген.
Бұндай ғимараттардың қаңқасы темірбетон немесе, ауыр крандардың, көте-
руші жабу конструкцияларының көлденең бағытта өзара байланыстырылған болат
бағаналарынан (тіреулерден) түзеледі. Бұл жағдайда тіреулер мен көтеруші
жабу элементтері (бағаналар, фермалар) қаңқаның бой бағытында өзара
байланысқан көлденең раманы құрастырады. Бұндай бой байланыстары, жабу
элементтері – тақталар, прогондар, арнайы жел байланыстары, ал сыртқы
қабырға кеңістігінде – көпір крандарының рельстерін орналастыратын кран
асты бағаналар, сонымен қатар қабырға толтырғыштарын сүйемелдейтін,
байланыс бағаналар (1.7, а суре-тіне қара) болып табылады. Бұл жағдайда
қабырғаның астыңғы бөлігі іргетасқа сүйенеді.
1.7, а суретте көрсетілген үлгіден, 1.7, б суреттің айырмашылығы,
сыртқы қабырға өзінің жүктеуін темірбетон бағаналарға бермей, іргетас
бөренелері арқы-лы іргетас бағаналарына (немесе кейде дербес іргетасқа)
сүйеніп, өзін-өзі көтеру-ші болып табылады. Қабырғаның тұрақтылығы оның
қаңқа тіреулерімен байланыстыру арқылы қамтамасыз етіледі .
1.8. сурет. Көпаралық бір қабатты
ғимарат: 1- бағананың іргетастары; 2
- сыртқы бағаналар қаңқасы; 3 -
ішкі бағаналар қаңқасы; 4 -көтеруші
жабу контрукциялары; 5 - жабудың
қоршау бөлімдер тақталары; 6 - өзін
өзі көтеруші қабырға; 7- іргетас
бөренелері; 8 - кран асты
бөренелері; 9 – қабырғаның бүйір жақ
бағаналары
1.9 сурет. Темірбетон қаңқалы көп аралық ғимараттың көлденең кесіндісі:
а –көп құламалы төбемен; б - жалпақ төбемен; 1- іргетастар; 2- қаңқа
бағаналары; 3- жабудың көтеруші элементтері; 4- кран асты бөренелер; 5-
қабырғалар; 6 – іргетас бағаналары; 7- шатырсыз жабу; 8- ішкі су ағарлар; 9-
көпірлі крандар; 10- коммуникацияларды өткізуге арналған тесік; Н-
бөлменің толық биіктігі; Нs- еден деңгейінен кран асты рельстің үстіңгі
деңгейіне дейінгі биіктік
Кейбір жағдайларда ҚР құрылыс жөніндегі Комитетінің рұқсатымен аралығы
12 м аспайтын крансыз ғимараттар қаңқасыз көтеруші сыртқы қабырғалы болып
жобалануы мүмкін (1.7, в сурет). Керек болған жағдайда бұндай қабырғалар
жабулар көтеруші элементтерінің сүйенетін жерлерінде орналасатын жуандаулар-
мен (пилястрлармен) күшейтіледі.
Бір қабатты өнеркәсіп ғимараттарда жүретін технологиялық процестер
ерек-шеліктеріне байланысты, кейде өте кең цехтер салу қажет болады. Осы
жағдайда көп аралық ғимараттарды салу тиімді болып табылады. Олардың
үлгілері 1.8 және 1.9 суреттерде келтірілген. Бұндай ғимараттардың жабуы
көп құламалы немесе жайпақ болып жасалады. Су жабындардан арнайы шұңқырлар
арқылы және ішкі су ағатын құбырлармен нөсерлі канализациялық жүйелерге
ағызып жіберіледі.
Бір қабатты өнеркәсіп ғимарат әр түрлі ен аралықты және биіктікті болуы
мүмкін. Металлургиялық, химиялық және басқа саладағы цехтер арасына арнал-
ған, бұндай конструктивті желі, технология және жабдықтарды орналастыру та-
лаптарына тән қасиет. Сонымен бірге ол бөлмелерді желдетуге (әсіресе үлкен
өн-дірістік жылу, түтін немесе газ шығаратын цехтерге маңызды) қолайлы
жағдай жасайды.
Өнеркәсіптік ғимараттардың жаңа алдыңғы қатарлы шешімдерінің негізінде
келесі принциптер жатыр:
1) Негізгі және қосылқы цехтерді, сонымен қатар жалпы технологиялық
процестермен байланысқан көршілес өндірістерді бір төбе астына біріктіру.
Бұндай ғимараттың, жоғарыда қаралған жеңіл құрылыстардан айырмашылығы, блок-
талған деп аталады. Оларды қолдану едәуір өнеркәсіп мекемелерінің аумағын
қыс-қартады.
2) Жұмыста қолдануы күрделі, конструкциясы қымбат тұратын және цехтерде
күндізгі жасанды жарықпен (люминесценциямен жарықтандыру) жарықтандыру-мен
жабдықтаудан бас тарту;
3) Бағаналар торларын ірілендіру;
4) Құламалы төбелерді құрудан бас тарту және аз еңісті немесе еңісі жоқ
жалпақ төбелер салуға көшу;
5) Әсерлі құрылыс материалдары мен конструкция материалдарының берік-
тік қасиеттерін барынша толық қолдану, конструкция салмағын азайту, еңбек
шы-ғынын қысқарту және жергілікті құрылыс материалдарын қолдану.
Келтірілген азаматтық және өнеркәсіптік ғимараттардың конструктивтік
желілері ғимараттар және негізгі элементтердің міндеттері туралы тек алдын
ала жалпы ұғым береді. Бұл үлгілермен конструктивті шешімдердің әр
түрлілігі шек-телмейді, себебі олар құрылыс ғылымының дамуына сәйкес
өзгереді және жетілді-ріледі, мысалы, ғимараттардың фермааралық қабаттары.
№2 дәріс. Тақырып. Ғимараттардың көлемдік-жобалық шешімі. Ғимараттарды
жобалаудың негіздері, ғимараттарға қойылатын талаптар.
Дәрістің жоспары:
1. Өнеркәсіп ғимараттарының және үймереттерінің көлемдік-жобалық шешімі.
2. Өндірістік кәсіпорынның көлемді-жобалау шешіміне өндіріс технологиясы
мен қоршаған ортаның әсері
3. Жобалау түрлері және ғимараттарға қойылатын талаптар
Жаңа өндірістің көпшілігі, яғни технологиялық процесстер, өзара
өндіріс ғимараттарының құрама және көлемдік-жобалық шешімдерін негіздейді.
Жобалауға кірісу кезінде ең алдымен өндіріс процессін меңгеру
керек, және оны анықтау үшін ғимарат арналған, яғни содан кейін ол
анықтайтын және көлемдік-жобалық, құрама шешімдер анықтайтын талаптарды
анықтау керек.
Бірақ өндіріс түріне байланысты, яғни технологиялық процесстің
мінездемесіне байланысты олар түрлі болуы мүмкін. Кейбір жағдайларда шешуші
болып, ауа құрамы мен метеорологиялық кондицинерленгендік ортамен
қанағаттандыруға байланысты сұрақтар болуы мүмкін, мысалы, мәжбүрленген
аэрациямен қанағаттандыруға байланысты талап ету (ыстық цехтар); келесі
жағдайда өнім өлшемдері керекті аумақты анықтайды (самолет жинайтын цехтар
немесе қайық құрайтын, басқаларында – қондырғылардың өлшемдері (мысалы,
прокатты цехтар).
Өндірістің көпшілігі, сәйкесінше көлемді-жобалық және ғимараттардың
құрама шешімдерінің көпшілігіне қарамастан, осы шешімдердің кейбір жалпы
принциптері оқшаулануы мүмкін. Осылардың ішінде ең алдымен жалғыз өндіріс
ғимаратында кейбір өндіріс орындарын шектеуді көрсетуге болады, жалғыз
технологиялық процесстері бар кейбір цехтар немесе әртүрлі өндіріс
орындарының қызмет көрсетуі.
1 Сурет. Екі мекеме текстильді фабрика мен электротехникалық
бұйымдар зауыты блокталған ғимараттың жоспары мен қимасы.
Технологиялық қондырғыны эксплуатациялық және климаттық шарттар
мүмкіндік берген жағдайда ғимараттар тыс ашық аумақта орналастырады.
Өнеркәсіп ғимараттардың көлемдік-жобалау және конструктивті көлемдеріне
құрылыс орнының температуралық және желдік режимдер бойынша, жауын –шашын
мөлшері мен басқа көрсеткіштері бойынша, табиғи-климаттық сипаттамалары
әсер етеді.
Қатаң климаттық шарттарда жылу жоғалтуды азайту мақсатымен және
эксплутация кезіндегі ғимараттың үнемділігін арттыру мақсатында сыртқы
қоршау конструкцияларының (блокты, көпқабатты) азырақ ауданды ғимараттары
болған жөн.
Қайталанушылық, желдің жылдамдығы мен бағыты, қартасымалылығының
заңдылығы аэрация мен шам арқылы табиғи жарықтандыруды ескерсе төсеніш
төсеніш профилін тандауына әсер етеді. Жарықтың климатының сипаттамасы
табиғи жарықтандыркдың шешуін жарық саңылаулары мен шамдардың өлшемдерін
анықтайды. Айтылғандардан жобалық шешімдерді қабылдау кезінде климаттық
сипаттамаларды мұқият айқындайтыны және ескеретіні жайында қорытынды жасау
керек.
Көлемдік жобалау және конструктивті шешімге өрт қауіпсіздігінің
талаптары маңызды әсер етеді. Олар бойынша ғимараттардың ең үлкен
жіберілетін қабаттылығы конструкциялардың талапты отқа төзімділігінің
дәрежесі және өртке қарсы кедергілердің арасындағы қабаттың ең үлкен
жіберілетін ауданы анықталады.
Егер технологиялық үрдіс мүмкіндік берсе, от қатынасындағы қауіпті
өндірісті жайларды бір қабатты ғимараттарда сыртқы қабырғаның бойында, ал
көпқабатты ғимараттарда – жоғарғы қабаттарда орналастырылады. Өрттің пайда
болуы жағдайында ғимараттан адамдардың қауіпсіз – эвакуациясы мүмкіндігін
қарастырады. Ол үшін эвакуациялық жолдар мен шығуды жобалайды.
Өндірістік гимараттары үшін темірбетон конструкциялары.
Өнеркэсіптік ғимараттарына азаматтық үйлер құрылысындағы темірбетон
номенклатурасына ұқсас бұйымдары мен конструкцияларын қолданады, бұлар тек
өлшемдерімен, арматурасымен және пішіндерімен ерекшеленеді. Өнеркәсіптік
ғимараттары бірқабатты, бір – және көпаралықтықтары, биіктігі 3,6 -18 м
көпқабаттылар болулары мүмкін.
Биіктігі 10,8 м жэне жүккөтерімдігі 20 т дейінгі крандары бар үйлер үшін
қимасы тікбұрышты 40x60, 40x80 және 50x80 см жэне биіктігі 4,5 - 11,8 м
темірбетон бағаналарын жасайды; биіктігі (құрылыс конструкциясы астына
дейінгі 10,8-И8 м жүккөтерімдігі 50 т дейінгі көпірлік крандары бар үйлер
үшін - екітармақты (двухветвовые), ұзындығы 11,85 - 19,35 м, кранастындағы
бөлігінің қимасы 40x100 жэне 60 - 190 см бағаналар жасалынады. Қолданылатын
бетон маркалары М300 - М500. Массасын төмендету мақсатында алдын - ала
кернеуленген, қимасы екітавролық жэне сақиналық бағаналар жасалынып
практикада қолдаңуда. Бірқабатты үйлер үщін, сурет 16.4. көрсетілгеңдей,
темірбетон іргетастық блоктары жэне арқалары, итарқа жэне итарқа асты
арқалықтары, фермалары, жамылтқы плиталары жэне кабырға панельдері
шығарылады. Іргетастық арқалықтарын бағаналары 6 жэне 12 м қадамдарындағы
ішкі жэне сыртқы қабырғалары астына қолданады. Тиісінше ұзындығы 5,95 және
11,96 м қимасы трапеция тәрізді немесе тавролық түріндегі арқаларды
кернеуленбеген немесе алдын - ала кернеуленген арматурасымен жасайды.
Крансаты арқаларын алдын - ала кернеулеп, тавролық қимасымен ұзындығы 5,95
м жэне екітавролық қимасымен ұзындығы 11,95 м маркалары М 400- М600
бетоңнан жасайды. 6 м аралық үшін - арқа биіктігі 80 см текше ені 60 см
және қалыңдығы - 12 см. Қабырға қалыңдығы 20 см, үстіне қарай қалыңдалуы 25
см жэне таянышында 30 см дейінгі қалыңдалуы болатын - конструкциялары да
пайдаланады.
12 м аралық үшін - арқа биіктігі 120 см үстіңгі текше ені 65 және төменгі
текше ені 34 см. Кранасты рельстерді бекіту үшін арқалар текшелерінде
крандық жүкті беру үщін құбырлар кесінділері бекітілген ұзьшдығы 75 см
тесіктері орналастырылған.
Әрбір ғимараттың қанағаттандыратын негізгі талабы – оның мақсатқа
лайықтылығы, өзі атқаратын міндетіне толық сәйкестігі. Бұл талапқа бүтіннен
ғимараттың көлемі, жоспарлау және оның бөлмелерінің мөлшерлері,
конструктивті шешімдердің сипаттамасы, санитарлық-техникалық және
инженерлік жабдықтау, сонымен қатар сыртқы және ішкі түрі бағынышты болуы
тиісті.
Олардың ішінде өте маңыздылары:
1) беріктік және тұрақтылық,
2) қажетті күрделілік,
3) ішкі сәулеттендіру,
4) үнемділік,
5) сәулеттік айқындық.
Беріктік және ғимарат тұрақтылығы өзара тығыз байланысты және бірін
бірі қамтамасыз етеді. Ғимараттың беріктігі оның контрукцияларының
беріктігі мен ғимаратқа көлемдік қаттылықты қамтамасыз ететін олардың өзара
қатынасынан тәуелді. Ғимараттың және оның элементтерінің тұрақтылығына,
яғни олардың аудару жігерлер қарсылығына, ғимарат мөлшерлерінің дұрыс
арақатынасымен, оның бөлімдерінің өзара байланысымен, контрукциялардың және
негіздің сенімділігімен жетуге болады.
Ғимараттың күрделілігі оның ұзақ өмірлілігі мен отқа төзімділік
дәрежесі арқылы сипатталады. Ғимараттың ұзақ өмірлілігі, яғни ұзақ уақытта
беріктік пен тұрақтылықты сақтау қабілеті, оның негізгі контрукцияларының
ұзақ өмірлілігімен қамтамасыз етіледі. Ол, контрукциялар дайындайтын
материалдардың, әртүрлі физикалық және химиялық әсерлерге қарсылығынан
тәуелді болады, яғни су және аязға төзімділігі, коррозияға және шіруге
қарсы және басқа материалдардың қасиеттерінен тәуелді.
Ұзақ өмірлік сонымен бірге ғимараттарды құруда құрылыс пен монтаж
жұмыстарының сапасынан, яғни конструкцияларды мұқият дайындағанда, өзара
құрастырғанда және құрылыс ісінің теориясы мен іс-тәжірибесі өңдеген басқа
барлық өндіріс техникалық ережелерінен тәуелді.
Ғимарат қоршаушы контрукцияларына арналған ұзақ өмірліктің келесі
дәрежелері анықталған: 1- ші дәреже қызмет мезгілі 100 жылдан кем емес; 2-
ші дәре-же - 50 жылдан кем емес; 3- ші дәреже - 20 жылдан кем емес.
Конструкцияның қызмет мерзімі 20 жылдан кем болса, оларды тек уақытша
имараттарға қолданады.
Ғимараттың отқа төзімділік дәрежесі оның негізгі контрукцияларының өрт-
ке қарсы сақтық қасиеттерінен тәуелді болады. Бұндай қасиеттерге жанғыштық
дәреже және отқа төзімділік шегі жатады.
Жанғыштық дәрежесі бойынша барлық құрылыс контрукциялары дайындал-ған
материалына байланысты, жанғыштығына сәйкес үш топқа бөлінеді.
Жанбайтын деп, жанбайтын материалдардан орындалған (мысалы, кірпіш
қабырға) конструкцияларды атайды.
Жануы қыйын деп, жануы қыйын материалдардан (мысалы, фибролит қал-қа),
сонымен қатар оттан сылақпен қорғалған немесе жанбайтын материалдармен
қапталған (мысалы екі жағы сыланған ағаш қабырға) конструкциялар аталады.
Жанатын деп, жанатын материалдардан орындалған және оттан қорғалмаған
(мысалы, сыланбаған ағаш қабырға) конструкциялар аталады.
Контрукцияның отқа төзімділігі деп, сынақ басынан келесі белгілердің
біреуі (жарып өтетін жырық; опырылыс; жылытылмайтын бетте температураның
орташа 140оС жоғарылауы немесе сынақ басталардан бұрынғы температурамен
салыстырғанда кез келген нүктеде 180оС немесе сынақ басталар алдындағы
температурадан тәуелсіз 220оС) пайда болғанша өткен уақыт (сағат) шегін
атайды.
Отқа төзімділік шегі контрукцияның сипаттамасынан, оның
материалынан,көлденең қима мөлшерлерінен және басқа факторлардан тәуелді
болады.
Құрылыс контрукцияларының жанғыштық топтары және отқа төзімділік
шектері сынақ мәліметтері негізінде нормалармен орналастырылады. Бұл
нормалар ғимараттардың отқа төзімділік дәрежесін жанғыштық тобына және
олардың негізгі конструкцияларының отқа төзімділік шектеріне сәйкес
орнатады.
Отқа төзімділіктің бес дәрежесі анықталған:
- I және II отқа төзімділік дәрежесіне отқа төзімділіктің әртүрлі
шекті жан-байтын негізгі конструкциялары бар тастан құрылған ғимараттар
жатады;
- III дәрежеге – жанбайтын, қыйын жанатан және жанатын конструкциялар-
дан құрылған тас ғимараттар;
- IV дәрежеге – жанудан сылақпен қорғалған ағаш ғимарат;
- V дәрежеге – сыланбаған ағаш ғимараттар.
Материалдар мен конструкцияларды таңдауды тек техникалық емес, соны-
мен қатар экономикалық жақтан да, яғни таңдаудың мүмкін түрлерін техника-
экономикалық салыстырумен негіздеу керек. Әсіресе, құрылыс ауданында шыға-
рылатын, көлік шығынын едәуір төмендетуге мүмкіндік беретің жергілікті
матери-алдарды қолдану мағынасын атап өту керек.
Ғимараттың сәулетшілік айқындығына оның бөлімдерінің
пропорциональдығымен, әрлеуге арналған материалдардың лайықтысын
қолданумен, сонымен қатар жұмыстардың жоғары сапасымен қол жеткізуге
болады. Сонымен бірге сәулеттік пішіндер қарапайым, қатал, қымбат бағалы
сәндендірусіз болуы тиіс.
Жоғарыда келтірілген талаптар барлық ғимараттарға тиесілі. Бірақ қайсы
да болса ғимараттарға олардың міндеті мен халықшаруашылық мағнасына
тәуелсіз қойылатын сапасы бірдей талаптар, экономикалық тараптан мақсатқа
лайықты емес болар еді.
Сондықтан Құрылыс нормалары және ережелері ғимараттар мен имарат-
тарды кластарға бөлуді қарастырады. Әрбір ғимаратқа немесе имаратқа класты
таңдау оны жобалауға тапсырма құрастыру барысында жасалады. Бұл жағдайда
ғимараттың өзінің мағынасымен қатар (ондағы заттық құндылықтар мен өте
сирек кездесетін жабдықтың, талап етілетін ұзақ өмірлілік және ұсынылатын
қалалық құрылыс талаптарының шоғырлану көзқарасына сәйкес), халықшаруашылық
мағ-насы, сол құрама объектінің (қоныстанған орын, өнеркәсіп мекемелері
және тағы басқалар) құрамында тұрғызылатын құрылыстың мөлшері мен
қуаттылығы есеп-теледі.
Осы нышандар жиынтығы бойынша ғимараттар мен әр түрлі имараттар төрт
класқа бөлінеді. Сонымен I класс ғимараттары жоғары талаптарды, ал IV клас
– ең төмен талаптарды қанағаттандыруы тиісті.
Құрылыс жобалау нормалары міндетіне тәуелді ғимараттардың әрбір класы
үшін отқа төзімділік қажетті дәрежелерін, қоршаушы контрукциялардың ұзақ
өмірлік дәрежелерін және ішкі сәулеттендірудің нақтылы талаптарын ескеріп
орнықтырады.
Ғимараттарға қойылатын талаптарды шартты түрде төрт түрге бөлуге
болады: технологиялық, техникалық (функционалдық), сәулет-көркемдік және
экономикалық.
Технологиялық талаптарға:
а) кеңістікке – технологиялық және жүк көтергіш-транспорттық
қондырғыларын сыйғыздыраитын және материал мен бұйымның, сонымен қатар
технологиялық қондырғылардың жөндеу кезіндегі орын ауыстыруын қамтамасыз
ететін жеткілікті өлшемдері болуы қажет;
б) жұмыс кеңістігі - өндірістегі адамдармен бөлімдегі немесе бөлме
кеңістігінде адамдардың жүруіне арналған;
в) ауалық орта – ауа температурасымен ылғалдың әсер ететін
технологиялық қондырғысын қорғап, сақтап және керекті сапалы өнімді алу
кезінде адамның еңбек жағдайын жақсарту үшін қамтамасыз етуге арналған;
г) жарық режимі – цехтің кеңістігін, жұмыс орнын және керекті
спектрлі шам құрамын жарықтандырумен қамтамасыз ету;
д) акустикалық режим – жұмыскерлердің халін төмендететін және
техникалық процеске кедергі келтіретін шудың деңгейінен асатын жағдайда шу
деңгейінің және айналадағы дыбыс изоляциясын керекті деңгейде қамтамасыз
ету.
Техникалық талаптарға кіретіндер:
а) ғимараттың құрылыстық конструкциясының талаптарына қолданылатын
материалдың және конструкция типіне байланысты оларға түсетін әсерді
қабылдау – күштік (техникалық құралдардан) және күшсіз (температурадан,
ылғалдан, ауада болатын агресивті химиялық қопалардан) әсерлерге тәуелді
бетон беріктігі;
б) азаматтық ғимаратарға қарағанда өнеркәсіп ғимараттардың құрылыс
конструкцияларының беріктігіне қойылытын талабы маңызды мәнге ие, өйткені
қондырғылардың жұмыстары кезінде қауіпті вибрациялар тудырады.
в) жылжымалылық, аязға төзімділік, ылғалға төзімділік, коррозияға
және био төзімділік сияқты факторлардың әсерінен ғимараттардың материалдары
мен негізгі конструкциялардың ұзақ ғұмырлығына қойылатын талаптар.
г) жарылғыштық, өрт-жарылғыштық, өрт қауіптілігіне қойылытын
талаптар, өйткені технологиялық процестер осындай қауіпті жағдайларға әкеп
соқтырады.
д) желдету жүйесі және ауаның кондиционирленуі, сумен қамтамасыз
ету, жұмыскер үшін шарт құүрылғысы және т.б. қарастыратын технологиялық
процеске тәуелді санитар-технологиялық және ғимараттардың инженерлік
қондырғысына қойылатын талаптар.
Өнеркәсіптік ғимараттар архитекторлық-композиционды шешімдерді
ескеру керек:
а) егер өндірістік кәсіпорын мен өнеркәсіптік ғимараттарды қала
жүйесінде орналастырса, қалақұрылыстық талаптар қойылады.
б) архитекторлық комплекске қойылатын талаптар, яғни өндірістік
кәсіпорын өзімен бірге архитекторлық көркемдеу қатынасына алғанда, оның
толық технологиялық мақсатын, қалақұрылыс талаптарын және табиғат ортасын
қорғауды қамтамасыз ететін ансабль болуы тиіс.
в) өнеркәсіп комплексінің құрамына кіретін әрбір ғимараттар мен
үймереттердің сыртқы келбетінің көркемдігіне байланысты, ғимараттардың
архитектурасына қойылатын талаптар.
г) интерьерге қойылатын талаптар, яғни ол ғимараттардың ішкі бейнесі
сияқты тартымды, барлық көрсеткіш бойынша ортаны құру (кеңістік, жарық,
оның жоғарғы бетін шектейтін түс, интерьердің элемент композициясын
құрайтын конструкция бойынша).
Экономикалық талаптарға:
а) көлемді-жобалау шешімінің үнемділігі;
б) конструктивті шешімнің үнемділігі;
в)архитектура-көркемдеушешімдергежі берілетін қаражаттың үнемділігі.
СӨЖ-ге арналған бақылау сұрақтары (1-тақырып):
1) әдебиеттерден ғимараттарының негізгі жобалауы туралы мәлімет алу
2) әдебитеттерден ғимаратарына қойылатын талаптар туралы мәлімет алу
Ұсынылатын әдебиеттер
1. Маклакова Т.Г., Нанасова С.М.Конструкции гражданских зданий. Изд. АСВ,
Москва, 2004 г.
2. Шерешевский И.А.Конструирование гражданских зданий, Москва, Изд.
Архитектура С, 2005 г.
№3 дәріс.Тақырып: Ғимараттардың тағайындалуына және капиталдылығына қарай
бөлінуі.
Дәріс жоспары:
1. Өнеркәсіптік ғимараттардың классификациясы.
2. Өнеркәсіп ғимараттарын жарықтандыру мен ауа алмастыру.
3. Дірілдету мен шуылға қарсы күрес.
Өнеркәсіп ғимаратының көлемдік-жобалық және конструктивтік шешімі
олардың бекітуіне байланысты технологиялық процестердің сипаттамасын
орналастыру және едәуір әр түрлілігімен ерекшеленеді. Бұндай ғимараттарды
келесі белгілері бойынша жіктейді.
1. Аралықтардың саны бойынша – бір аралықты және көп аралықты бір
қабатты өнеркәсіп ғимараттар.
2. Қабаттар саны бойынша – бір қабатты және көп қабатты.
3. Көтергіш-транспорттық құрылғылары бар болуына байланысты –
крансыз және кранды (көпірлі крандар немесе аспалы көпір).
4. Жабын схемасының конструктивтілігі бойынша – жазық қаңқалы
(арқалық, фермалық, қаңқалық, арқалық жабындыларымен), кеңістік
қаңқалы (жалаң немесе екі жақты қисықты, бүкпе жабындылар
қабатымен), әр түрлі типті аспалы, қиысқан, пневматикалық,
сонымен қатар ауа тірегіштік және ауа көтергіштік.
5. Негізгі көтергіш конструкциялардың материалы бойынша – темір
бетон қанқасымен (құрамалы, монолиттік, құрама-монолиттік),
болатты қанқамен, металлдық немесе ағаш конструкциясының
жабындысымен.
6. Жылыту жүйесі бойынша – жылытылмайтын және жылытылатын.
7. Желдету жүйесі бойынша – қоршалатын конструкциядағы арнайы ойық
арқылы табиғи желдетумсен немесе аэрациямен; желдеткіш көмегімен
және ауаағар жүйесі арқылы жасанды кіру-сорып шығару желдеткіші;
ауаны кондиционерлеумен, яғни берілген ауалық ортаның
(температура, ылғалдылық, ауа тазалығының дәрежесі) параметрін
тұрақтандыратын жасанды желдеткіш.
8. Жарықтандыру жүйесі бойынша – табиғи, жасанды немесе қатар
қолданылатын(интегралдық) жарықтандырумен.
Жабындының кескіні бойынша – шам құрылыстарымен немесе оларсыз. Шам
құрылыстары бар ғимараттарды аэрация немесе табиғи жарықтандыру мақсатында
жасайды.
Өндірістік орындарында ауа қозғалысы бойынша ауа тазарту табиғи
және жасанды немесе механикалық болып бөлінеді. Өндірістік орындарда ауаның
табиғи тазаруы ішкі және сыртқы ауаларының меншіктік салмағынан және жел
әсерінен ауа алмасуының нәтижесімен жүзеге асады. Ауаның орын ауыстыруы
үшін жасанды тазарту кезінде электр энергиясын пайдаланады.
Бөлмедегі ауаны табиғи тазарту келесі факторлардың нәтижесінде
жүзеге асады:
а) инфильтрация, яғни саңылау арқылы, қоршау конструкциясының тығыз
еместігенен және сол қоршауды дайындауда қолданылған материалдардағы
кеуектері арқылы өтуі;
ә) желкөз, фрамуг, терезе, есік және қақпа арқылы басқарылуы
ұйымдаспаған ауа алмасу;
б) аэрация немесе басқарылуы ұйымдаспаған табиғи ауа алмасу.
Егер ғимараттар капиталды қабырғамен немесе тұйық бөлулермен
жабындыға дейін жететін немесе сыртқы қабырға бойынша тұрмыстық немесе
әкімшілік бөлмелер қосқан кезде жеке бөлмелерге бөлінсе, аэрация жұмысы
қиындайды. Бұл жағдайда жасанды ауа тазартуды пайдалану тиімді.
Техникалық және инженерлік қондырғылардың жұмысынан туындайтын шу
маңызды өндірістік зақым болып саналады. Егер шу 15-20 дБА-ға артса, еңбек
өнімділігі 10-20 %-ға дейін төмендеп, өндірістік жарақат ұлғаяды, кәсіптік
ауруларға шалдығулар пайда болады.
Ұзақ уақыт бойы шудың әсері есту өткірлігін төмендетпей, 1,5 м жерде
сөйле тұрған адамды анық түсінуіне бөгет етпейтін шудың деңгейін санитарлы-
техникалық нормасымен рұқсат етіледі.
Өндірістік бөлмелеріндегі жұмыс орындары мен кәсіпорын
территориясындағы жиіліктің октавты сызықтарындығы дыбыстық қысымның рұқсат
етілетін мөлшері, дыбыс және Дба-дағы эквивалентті дыбыс мөлшері МЕСТ-те
келтірелген.
Шуды техникалық нормалау – санитарлы-гигиеналық нормалауды
орындайтын машина, қондырғылардың, құрылыс және басқа объектілердің
сипаттамаларының шектеулерінің жүйесі. Санитарлық нормаларға қарағанда
машиналардың барлық түрлеріне бірыңғай техникалық нормалауды енгізу мүмкін
емес, себебі бұл нормалауды нақты техникалық сипатын ескере отырып
бекітеді. Өнеркәсіптік ғимараттарының көлемді-жобалау және конструктивті
шешімдеріне өндеріс технологиясы мен өндірістіке орта маңызды әсер етеді.
Осы өндірістік орта тек физика-техникалық аспекті, яғни кеңістік
деп қана емес, сонымен қатар оны толтырып тұрған ауалық орта, жарық және
дыбыс режимі деп те түсінеміз.Өндірістік орта көлемді-жобалау мен
конструктивті шешімдер арқылы ғимарат пен өнеркәсіп орнының сыртқы
келбетіне түгелдей әсер етеді. Көп өнеркәсіпті кәсіорындарының сыртқы
келбетіне қарап оның қай мақсатта қолданылуын, және де конструкция
материалдары мен конструктивті жүйесін ескере отырып, конструкцияны қайда
қолдану керектігін оңай анықтауға болады. Басқа сөзбен айтсақ, өнеркәсіп
ғимараттарының сәулетінде сәулеттің функционалды (технологиялық),
техникалық және шығырмашылық салалары арасында өзіндік қатынас заңдылығы
байқалады.
Өнеркәсіп ғимараттарының жобалау шешімі бөлмелерінің метеорологиялық
режимі және ауалық ортаның зияндылық деңгейіндегі сипатына байланысты.
Меторологиялық тәртібі және бөлменің ауалық ортасының сипаттамасына
байланысты өндірістік ғимараттарды жеке топтарға немесе аумақтарға (егер
технологиялық үрдісте рұқсат етілсе) біріктіреді.
Сондай-ақ конструкциялық шешімнің қысқаруын қол жетеді. Бұндай
аумақтандыру дыбыстық тәртіпте жүзеге асады.
СӨЖ-на арналған бақылау тапсырмасы
1. Әдебиет көздерінен өнеркәсіп ғимараттарының архитектура- жобалық
белгісі бойынша классификациясымен танысу.
2. Әдебиет көздерінен өнеркәсіп ғимараттарының турімен танысу.
Ұсынылатын әдебиеттер
1. СНиП РК 3.02.-01-2001 Жилые здания.
2. ГОСТ 21.501-93 Правила выполнения архитектурно – строительных рабочих
чертежей
№4 дәріс.Тақырып: Ғимараттар мен оның конструкцияларының бірыңғайлау.
Құрылысты ұйымдастыру технологиясы
Дәріс жоспары:
1. Ғимараттың және олардың конструкциялық элементтерін бірыңғайлау және
түрлерге жіктелуі.
2.Элементтерді бөлу осьтеріне байлау
Құрылысты ұйымдастыру технологиясы құрылыс-жинақтау жұмыстарының әдістерін
таңдау және объектіні тұрғызудың негізгі этаптарымен құрылысты ұйымдастыру
шаралары. Ол құрылыс-жинақтау жұмыстарының көлемін анықтаудан, бір жұмысқа
технологиялық картаны құрудан, жұмыс өндірісінің мерзімдік жоспары мен
кұрылыстың бас жоспарынан тұрады. Құрылысты ұйымдастырудың негізгі бағыты
- ғимараттың (үймереттің) құрылымдарын жинақтау технологиясы.
- жаңа жүк көтеретін мезанизмдермен кұрылымдарды тұрғызудың алдыңғы
қатарлы әдістерін және оларды құрылыс алаңына тасымалдаудың дұрыс
шешімдерін қабылдау;
- жинақтаудың алдыңғы қатарлы әдістерін құрылыстың мерзімін қысқарту мен
ең аз еңбек шығыны арқылы таңдау;
- құрылыс - жинақтау жұмыстарының қауіпсіздік талаптарын сақтай отырып,
өзіндік құнын азайту мәселелерін шешу;
- жұмыс өндірісі мен ұйымдастыруы бойынша тиімді шешімдерді таңдау.
Технологиялық карта төмендегідей бөлімдерді құрайды:
- жұмыстардың көлемін, құрамын және олардың еңбек сыйымдылығын анықтау
есебі;
-жұмыс өндірісінің әдістерін тандау және оларды техника-экономикалық
көрсеткіштері бойынша салыстыру;
- жинақтау крандарын, механизмдер мен жабдықтарды таңдау;
- уақытша бекіту мен салыстыру тәсілімен жинақтау реті және қабылданған
әдістермен құрылымның жинақтау технологиясына қысқаша түсініктеме беру;
- құрылымдарды тасымалдау, оларды қоймаға орналастыру және жинақтау
шешімдерін қабылдау;
- материалдық-техникалық қорлар қажеттілігін анықтау;
- жұмысшылардың звено және бригада құрамының сандарын есептеу;
- еңбек шығын калькуляциясы мен еңбек ақысын есептеуге нұсқаулар;
- еңбекті қорғау жэне техника қауіпсіздігі туралы шаралар.
Жұмыс өндірісінің мерзімдік жоспары төмендегідей бөлімдерді қамтиды:
- объект бойынша жұмыс көлемдерін кестелік анықтау есебі;
- негізгі құрылыс жұмыстарының әдісі мен тәсілін және құрылыс машиналарын
таңдау;
-машина-ауысым қажеттілігін және жұмыстардың еңбек сыйымдылығын анықтау;
- объектіге қажетті материалдық-техникалық қорларды анықтау.
Мерзімдік жоспар бойынша құрылыстың ұзақтығы мөлшерлік мәннен
аспауы керек.
Жұмысшылардың қозғалу кестесі мерзімдік жоспар негізінде құрылады.
Объектідегі кұрылыстың бас жоспары жер үсті жұмыстарын жинақтау кезінде
өңделінеді.
- уақытша үймереттер мен ғимараттарды (санитарлық - тұрмыстық және
әкімшілік - шаруашылық) орналастыру және санитарлық - тазалық талаптары,
өртке қарсы талаптары арқылы құрамын есептеу. Сондықтан келесі негізгі
принциптер орындалуы керек:
- мұнда үймереттер мен ғимараттардың көлемінің ең аз мәнін
қабылдаймыз;
- оларды құрылысқа жатпайтын алаңға орналастырамыз;
-алаң ішіндегі көлік жолдарының жүйесін шешу мүмкіншіліктерін қарастырамыз;
- электроэнергияның, судың, будың, жылудың, оттегінің, сығылған ауаның
қажеттілігін есептеу;
- негізгі кұрылыс материалдарын, бұйымдарын, кұрылымдарын сақтауға ашық
және жабық қойманың ауданын есептеу;
- кұрылыс аландары мен жұмысшы орындарын уақытшы жарықтандырды есептеу;
- құрылыстың бас жоспарына түсініктеме беру;
- еңбекті қорғау, техника қауіпсіздігі мен өртке қарсы қауіпсіздік
шаралары.
Құрылыстың бас жоспары төмендегілерді қамтиды:
- тұрғызылатын үймерет пен ғимараттың жоспары;
- уақытша және тұрақты автомобиль жолдарын, қажет болса темір жолдарын
орналастыру;
- тұрақты және уақытша электрмен, сумен, жылумен қамтамасыз етуді,
канализация және телефонды орналастыру;
- кранасты жолдары, жинақтау аймағын қоршаумен жинақтау крандарын
орналастыру;
- қойма алаңы мен құрылымды ірілей жинақтау;
- тұрмыстық бөлмелер, қоймалар және тағы да басқа ғимараттар.
Құрылыстың бас жоспардағы өрт қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін
ені 6 м-лік бұрылыстағы жолдарды, өрт сөндіретін резервуар немесе гидрант
жүйесімен суөткізгіш жүйесін, темекі шегетін орындар мен өрт сөндіргіш
күзет постыларын карастыру керек.
Мерзімдік жоспардың кұрамына:
- жұмыс өндірістің мерзімдік жоспары;
- жұмысшылардың қозғалу графигі.
Осы бөлімде негізгі техника-экономикалық көрсеткіштер де келтіріледі.
Технологиялық картада алымдарға ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
СЕМЕЙ қаласының ШӘКӘРІМ атындағы СЕМЕЙ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
3 дәрежелі СМЖ құжат ПОӘК
ПОӘК 042-18-14.1.5301-2014
Оқытушыға арналған №1баспа
Ғимараттарды және 6.01.2014ж
имараттарды тексеріп, сынау
ПОӘК
“ҒИМАРАТТАРДЫ ЖӘНЕ ИМАРАТТАРДЫ ТЕКСЕРІП, СЫНАУ”
ПӘНІНЕН ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕН
5В072900“Құрылыс”мамандығы
ОҚЫТУШЫ ҮШІН ПӘННІҢ ЖҰМЫС
ОҚУ БАҒДАРЛАМАСЫ
Семей 2014
Мазмұны
1 Дәрістер
2 Практикалық жұмыстар
2 Зертханалық жұмыстар
3 Студенттің өздік жұмысы
Дәрістер.
№1 дәріс.Тақырып: ҒИМАРАТТАР МЕН ИМАРАТТАР ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ МӘЛІМЕТТЕР.
Дәріс сұрақтары:
1.Ғимараттар, олардың элементтері, конструктивті желілер және топтастыру
2. Ғимараттардың конструктивті желілері
3. Ғимараттарға қойылатын талаптар.
1.Ғимараттар, олардың элементтері, конструктивті желілер және топтастыру.
Ғимараттар деп жерде орналасқан құрылыстарды атайды, оларда адам
тіршілігінің түріне байланысты қажетті бөлмелер орналасады. Мысал ретінде
тұрғын үйлерді, мектептерді, театрларды, гараждарды, фабрика-зауыт
корпустарын және тағы басқаларды келтіруге болады.
Сонымен бірге ғимарат деп кейбір имараттарды атауға болмайды (мысалы:
көпірлер, бөгеттер немесе радиодіңгектер), оларда негізгі міндеттерді
анықтайтын не бөлмелер, не бөлек бөлімдер болмайды. Мұндай имараттарды
инженерлік деп атайды.
Ғимараттың ішкі кеңістігі бөлмелерге бөлінеді. Егер бөлмелердің
едендері бір (немесе шамамен бір) деңгейде орналасса, олар қабат
құрастырады .
Ғимараттарды қабаттылығына қарай: бір қабаттылар және көп қабаттыларға
бөледі.
Қабат еденінің тротуарға немесе отмосткаға (ғимаратты айнала тас
төселген немесе асфальтталған жолаққа) қатынасы бойынша орналасуына
байланысты, жер бетіндегі қабат деп атайды. Оның едені отмостка немесе
тротуар деңгейінде орналасады; цокольдік (немесе жартылай үй асты), оның
едені отмостка немесе тротуар деңгейінен төмен, бірақ бөлменің жарты
қабатынан артпай төмендетіледі; үй астылық, оның едені отмостка немесе
тротуар деңгейіне қарағанда бөлменің жарты биіктігінен артығырақ төмен
орналасады; ал егер бөлме шатыр кеңістігінде орналасқан болса, ол
мансардалық деп аталады.
Ғимараттар міндеттеріне байланысты әртүрлі болып бөлінеді. Бірақ
олардың бәрін: азаматтық, өндірістік және ауылшаруашылық деген үлкен үш
топқа бөлуге болады.
Азаматтық ғимараттарға, адамдардың тұрмыстық және қоғамдық-мәдениет
қажеттіліктеріне қызмет көрсету үшін арналған ғимараттарды жатқызады,
мысалы: тұрғын үйлер, мектептер, ауруханалар, театрлар, вокзалдар,
дүкендер, мекемелер және тағы басқалар.
Өнеркәсіп ғимараттарына, көлік пен өнеркәсіп өндірісіне қызмет
көрсететін ғимараттарды жатқызады, мысалы: фабрикалардың, зауыттардың,
шеберханалардың, электр станцияларының, паровоз деполарының және тағы
басқалардың корпустары кіреді
Ауылшаруашылық ғимараттарға, ауыл шаруашылық мұқтаждықтарын қана-
ғаттандыруға арналған ғимараттарды жатқызады, мысалы: сиыр қоралар, шошқа
қоралар, теплицалар (өсімдіктер өсіретін жылы жайлар), ауылшаруашылық
өнімдерінің қоймалары және басқалар.
Ескеретін жағдай: бұндай бөлу белгілі мөлшерде шартты, себебі негіздері
бірдей ғимараттардың кейбір түрлерін әртүрлі топтарға жатқызуға болады.
Әр түрлі міндет атқаратын ғимараттардың сыртқы және ішкі пішіндерінің
арасында бар өзгешіліктерде, үлкен айырмашылықтарға қарамастан, олардың
барлығы өзара байланысқан, бірнеше негізгі сәулеттік-конструктивті,
толығынан айқын функция атқаратын элементтерден тұрады.
Ғимараттардың негізгі элементтерін келесі топтарға бөлуге болады :
а) ғимараттарда пайда болатын, негізгі жүктеуді қабылдайтын, күштеу
көтеруші;
б) қоршаушы, бөлмелерді бөлуші, сонымен қатар атмосфералық әсерлерден
оларды қорғаушы және ғимараттарда айқын температураны қамтамасыз етуші;
в) күштеу көтеруші және қоршау функцияларын атқарушы элементтер.
Ғимараттардың негізгі элементтеріне (немесе бөлімдеріне): іргетастар,
қабырғалар, жабындар, бөлек тіректер, жабулар, қалқалар, сатылар,
терезелер, есіктер, шамдар жатады (1.1 сурет).
1.1 сурет. Күштеу көтеруші сыртқы және
ішкі қабырғалы азаматтық ғимарат:
1 — іргетастар; 2 —сыртқы
қабырғалар;
3 — ішкі қабырғалар; 4 —жабындар;
5 — жабулар; 6 — қалқалар; 7 —саты
Іргетас деп ғимараттың жер асты контрукциясы аталады, оның негізгі
міндеті ғимараттан түсетін жүктеуді қабылдап негізге беру. Негізбен тікелей
түйісетін іргетастың төменгі жазықтығы іргетастың табаны деп аталады.
Тікелей жер бетінен іргетастың табанына дейінгі аралықты іргетасты салу
тереңдігі деп атайды.
Негіз болып табиғи топырақ қабаты қызмет ете алады. Олар егер іргетас
салу тереңдігінде салынған ғимараттан түсетін қысымды қабылдауға арналған
қажетті қабілеттілікке ие болса - табиғи негіз, жасанды - нығыздалған
немесе күшейтілген топырақ (жасанды негіз) деп бөлінеді.
Қабырғалар бөлмелерді сыртқы кеңістіктен (сыртқы қабырғалар) немесе
басқа бөлмелерден бөледі (ішкі қабырғалар). Осымен олардың қоршаушы функ-
циялары түзеледі. Бұдан басқа, қабырға тек өзіне меншікті салмақтан ғана
емес, сонымен қатар ғимараттың жоғары жатқан бөлімдерінен (жабындардан,
жабулар-дан және басқа) жүктеуді көтереді және күштеу көтеруші функцияны
орындай алады. Өзіне меншікті салмақтан басқа, басқа конструкциялардан
салмақ қабыл-дап, іргетасқа беретін қабырғалар күш көтеруші деп аталады.
Іргетасқа сүйенуші және барлық биіктік бойынша өзіне меншікті салмақты
көтеруші, бірақ ғимараттың басқа бөлімдерінен күш қабылдамайтын қабырғаны,
өзін өзі көтеруші деп атайды.
Ақырында, тек қоршаушы болып қызмет ететін және өзіне меншікті күшті
тек бір қабат шегінде көтеріп, ғимараттың басқа элементтеріне тірелетін
қабырға-лар күш көтеруші емес (аспалылар) деп аталады.
Жабындар деп, ғимараттың ішкі кеңістігін қабаттарға бөлетін
конструкция-ларды атайды. Жабындар қабаттарды және онда орналасқан
бөлмелерді жоғары-дан және төменнен шектейді (қоршаушы функциялары),
сонымен бірге өзіне мен-шікті салмақтан басқа, ғимаратта табылатын пайдалы
жүктеуді, яғни адамдардың, жабдықтардың және заттардың салмақтарын көтеруші
(күш көтеруші функциясы) контрукциялары болып табылады. Одан басқа,
жабындар ғимараттың кеңістік қаттылығын қамтамасыз етуде өте зор роль
атқарады, яғни барлық мүмкін күштер ықпалынан болатын конструктивтік
желінің тұрақсыздығын болдырмайды.
Ғимараттарда орналасуына байланысты жабындар: қабат аралық - қабат-
тарды биіктігі бойынша шектеуші; шатырлық – жоғарғы қабатты шатырдан бөле-
тін; төменгі – төменгі қабатты жерден бөлетін және үй астының үстіңгісі –
бірінші қабатты үй астынан бөлетін болып бөлінеді.
Бөлек тіректер деп (1.3 суретті қара) тік тіреуді атайды (бөренелер
немесе бағаналар), жабындар мен жабуларды, ал кейде қабырғаларды да
сүйемелдеуге және олардан жүктеуді іргетастарға беруге арналады.
Жабындар тіке бағаналарға немесе, көбіне, олардың үстіне орналастырыл-
ған прогондар немесе ригельдер деп аталатын арқалықтардың (белағаштардың)
үстіне сүйенеді.
Бағаналар мен беғлағаштар ғимараттың ішкі қаңқасын құрастырады .
Жабу ғимаратты үстіңгі жағынан атмосфералық тұнбалардан, күн сәулесі-
нен және желден қорғаушы конструкция болып табылады. Жабудың жоғарғы су
өткізбейтін қабығы шатыр деп аталады. Жабу шатыр жабынымен бірге ғимарат
жабуын құрастырады. Көбіне азаматтық және өндіріс ғимараттары шатырсыз
салынады. Бұл жағдайда шатыр жабынымен жабудың функциясын шатырсыз жа-бу
деп аталатын бір конструкция атқарады.
Қалқалар деп салыстырмалы, бір қабат шектерінде ішкі кеңістікті бөлуге
қызмет етуге арналған жіңішке қабырғаларды атайды. Қалқалар әрбір қабатта
жабындарға сүйенеді және өзіне меншікті салмақтан басқа, ешқандай жүктеуді
алып жүрмейді .
Сатылар қабаттар арасын байланыстыру үшін қызмет етеді. Өртке қарсы
ережелерге байланысты, саты торлары деп аталатын, арнайы, қабырғалармен қор-
шалған бөлмелерде орналастырылады.
Бөлмелерді табиғи жарықпен жарықтандыру және оларды желдендіру үшін
терезелер, ал көршілес бөлмелер мен бөлме арасын және сыртқы кеңістікпен
қаты-нас үшін есіктер қызмет етеді. Бөлмелерге ірі жабдықтарды кіргізу
немесе көлік құралдарын енгізу үшін кейбір жағдайларда есіктерден басқа
қақпалар орналас-тырады.
Күн тартарлар (фонарьлар) деп арнайы контрукцияларды атайды. Олар
бөлмелерді жарықтандыру және желдету үшін (егер бұл мәселе терезелер көмегі
арқылы шешілмесе) жабында орналастырылады. Негізінен күн тартарлар бір қа-
батты өнеркәсіп және салыстырмалы сирек азаматтық ғимараттарда құрылады.
Жоғарыда келтірілгендерден басқа, конструктивті элементтер бар,
(мысалы: балкондар, кіріс алаңдар, терезелер алды орлар, үй астылар және
тағы басқалар). Оларды ешбір көрсетілген топтарға жатқызуға болмайды.
Талап қойылатын еңбектің гигиеналық және тұрмыстық шарттарын қамта-
масыз ету үшін, ғимарат арнайы санитарлық-техникалық және инженерлік қон-
дырғылармен (жылыту, желдету, газбен қамтамасыз ету, тамақ дайындауға арнал-
ған плиталар немесе пештер, суық және ыстық сумен қамтамасыз ету, канализа-
ция, қоқыстарды шығару, жасанды жарықтандыру, радиоландыру және тағы бас-
қалармен) жабдықталады.
Бұл қондырғылардың элементтері осы курста, ғимараттардың конструк-
цияларымен тығыз байланысқан кейбір бөлшектері болмаса, қарастырылмайды.
2. Ғимараттардың конструктивті желілері
Ғимаратта іргетастар, қабырғалар, бөлек тіректер, ригельдер, жабындар
негізгі күш көтеруші контрукциялар болып табылады және жиынтықта ғимараттар-
дың негізгі қаңқасын құрастырады. Негізгі қаңқа ғимаратқа ықпал ететін
жүктеу-лерді қабылдауы және барлық мүмкін ыңғайсыз комбинацияларда әсерлі
күштерге оның кеңістікті қаттылығы мен тұрақтылығын қамтамасыз етуі тиісті.
Негізгі қаңқа түріне байланысты көбінесе қолданылатын ғимараттардың
конструктивті желілері келесідей бөлінеді:
- сыртқы және ішкі жүктеу көтеруші қабырғалы ғимараттар;
- қаңқалы ғимараттар, бұларда барлық жүктеуді тіректер жүйесі
(бағаналар) қабылдайды.
Соңғылар көлденең байланыстармен бірге (арқалықтар, белағаштар)
жиынтықта ғимарат қаңқасын құрастырады .
Бұл негізгі желілерден басқа аралық және құрастырылған желілер бар.
Конструктивті желілерді бірнеше үлгілерде қарастырып көрейік.
Күштеу көтеруші сыртқы және ішкі қабырғалы көп қабатты ғимараттың
конструктивті желісі 1.1 суретте көрсетілген.
Бұндай ғимараттардың күштеу көтеру қаңқасы, көлденең және тік
диафрагма құрайтын, жабындар және ішкі (әсіресе көлденең) қабырғалар
арқасында кеңістік қаттылықты қамтамасыз ететін, қорап тәрізді болады.
Бұндай күштеу көтеру қаңқаның тұрақтылығы қабырғалар тұрақтылығына,
жабындар қаттылығына және осы элементтердің тиісті байланыстарына тәуелді
болады.
Бұндай ғимараттардың әдетте кездесетін енінде (9-18 м) олардың
жабулары-на ішкі аралық тіректерді міндетті түрде қою қажет, себебі олардың
күш көтеруші элементтерінің тіреулері арасындағы қашықтық темірбетон
жабындары үшін 5-7 м, ал ағаш жабындар үшін 4,5-6 м шамадан аспауы тиісті
(болмаған жағдайда эко-номикалық тұрғыдан жабындар қымбат болады).
Жабулар үшін арналған аралық тіректер ретінде:
1) ішкі көлденең қабырғалар;
2) ішкі бой қабырғалары;
3) бөлек тұратын тіректер (бағаналар) қызмет ете алады.
Жабулар сүйенуінің бірінші түрі (1.2 сурет, а) ішкі қабырғалардың
жалпы бойлығын үлкейтуді талап етеді. Бірақ оны қолдану бір қатар
жағдайларда ақтал-ған болып табылады, өйткені бұл жағдайда сыртқы бой
қабырғалар жабындардан жүктеу қабылдамайды, сондықтан конструкцияны едәуір
жеңілдетуге болады. Келешекте жоғары әсерлі қабырғалық материалдардың
өндірісі дамыған сайын бұл нұсқа кең тарау алу тиісті.
1.2 сурет. Күштеу көтеруші сыртқы және ішкі қабырғалы ғимараттардың
желілері:
а - көлденең күштеу көтеруші қабырғалы; б - бой күштеу көтеруші қабырғалы;
1- іргетас;
2- көлденең күштеу көтеруші қабырға; 3- өзін өзі көтеруші бой қабырға; 4-
бой күштеу көтеруші қабырға; 5- көлденең қабырға; 6- жабын панелі; 7- үй
асты қабат едені
Екінші нұсқада ішкі көлденең қабырғаларды, тек бой қабырғаларының
тұрақтылықтарын қамтамасыз ету үшін, ал жабындарды сүйеу үшін, бір немесе
екі ішкі қабырғалар орналастырылады (1.2 сурет б).
1.3 суретте, ішкі қабырғалардың орнына жабындарды тірейтін, бөлек
тұрған белағаштар сүйенетін бағанар қойылған ғимарат бейнеленген. Бұндай
ғимараттар-да ішкі қабырғалар тек сыртқы қабырғалардың тұрақтылығын
қамтамасыз ету үшін қажетті жерге, саты торларын қоршау үшін немесе түтін
және желдету түтік-терін орнату үшін ұйымдастырылады. Бұл нұсқа кең
тараған, өйткені ішкі қабыр-ғаларды бағаналарға ауыстыру материалдардың
үнемділігін және бөлмелердің пайдалы ауданын арттыруға қол жеткізеді.
Қабаттың ішкі кеңістігі бір үлкен бөлме болуы керек болса, ішкі қабыр-
ғалардан бастартуға тура келеді. Бұл жағдайда жабындарды сүйеу үшін
тіреулер торы деп аталатын, бағаналардың орталықтары арқылы өткізген білігі
жоспарда тікбұрышты тор құратын, паралельді қатарлармен орналасқан
бағаналар жүйесі жасалады (1.4 сурет). Тіректердің бойлай қатарлары
арасындағы ара қашықтықты аралық деп, ал қатардағы бағаналар біліктерінің
қашықтығын бағаналар қадамы деп атайды.
1.3 сурет. Бір қатар бағаналар орнатылған ішкі қаңқалы ғимарат: 1-
бағаналар; 2- аралықтар; 3- бағаналар элементтерінің жапсары; 4- жабын
панелі; 5- сыртқы күштеу көте-руші қабырғалар; 6- саты торының қабырғасы;7-
үй асты едені
Ғимараттың күштеу көтеруші қаңқасы бұл жағдайда іргетастардан, сыртқы
күштеу көтеруші қабырғалардан, ішкі қаңқадан және жабын элементтерінен тұра-
ды. Ішкі қабырғалар жоқ болу салдарынан, бұндай ғимараттарда сыртқы қабырға-
лардың тұрақтылығын негізінде қаңқа элементтері мен жабындар қамтамасыз ете-
ді.
Сондықтан оларды қабырғалармен өте сенімді бекіту керек. Конструктивті
желінің бұндай шешімі (күштеу көтеруші қабырғалы және ішкі қаңқалы ғимарат-
тарда) маңызды динамикалық жүктеуі жоқ көп қабатты азаматтық және өнеркәсіп-
тік ғимараттарда қолданылады.
1.5 суретте көпқабатты қаңқалы ғимараттың конструктивті желісі
көрсетіл-ген. Ғимараттың едәуір биіктігіне немесе үлкен, әсіресе
динамикалық, күштеу кө-теруге лайықты, ал кейде қолдануға жалғыз мүмкін,
қаңқалық желі болып табыла-ды.
Қаңқалы ғимараттарда қаңқа тіреулері ғимараттардың ішкі жағында да,
сыртқы қабырғалар периметрі бойынша да қойылады. Олар көлденең байланыс-
тармен (арқалықтармен, белағаштармен) бірге кеңістік қатты жүйені
құрастыра-ды. Бұндай қаңқаның ішкі (толық емес) қаңқадан айырмашылығы толық
деп аталады .
Қаңқалы ғимараттың түбегейлік айырмашылығы, мұнда күш көтеруді қаңқа
қабылдайды, ал қабырғалар қаңқа элементтерінің толтырғышы болып табылады.
Олар тек қоршау функциясын атқарады.
1.4 сурет. Сыртқы күштеу көтеруші және үш қатар бағаналы ішкі
қаңқасы бар көп қабатты ғимарат: 1- сыртқы күштеу көтеруші қабырғалар; 2-
ішкі қаңқа бағаналары;
3- арқалық; 4 –қабат аралық жабындар; 5- саты торының қабырғалары
1.5 сурет. Қаңқалы ғимарат желісі: 1- сыртқы қатар тіреулері (бағаналар);
2- ішкі тіреулер (бағаналар); 3-қаңқа белағашы (арқалық); 4- жабын
панельдері;5-қабырғалар
Қабырғалар бұл жағдайда өзін өзі көтеруші де, көтермейтін де бола
алады. Өзін өзі көтеруші қабырғаларда (салыстырма ауыр материалдардан,
мысалы кірпіштен қаланған) қаңқа күшті тек жабындар мен жабулардан
қабылдайды, ал қабырғалар бөлек іргетасқа немесе іргетас арқалығына
ұштарымен іргетас бағана-ларына сүйеніп орналастырылады.
Өзін өзі көтермейтін (аспалы) қабырғалар әрбір қабатта қаңқаның шеткі
(бүйір) элементтеріне бекітіледі және сөйтіп өзінің салмағын сыртқы қатар
тіреулеріне береді
Бір қабатты өнеркәсіп ғимараттары өзінің конструктивті шешімдері
бойынша көп жағдайларда азаматтық ғимараттардан да, көп қабатты өнеркәсіп
ғимараттарынан да едәуір ерекшеленеді. Бұл едәуір мөлшерде, оларда болатын
технологиялық процестердің ерекшелігімен ескеріледі. Бірқабатты өнеркәсіп
ғимараттарына келесі мінездемелер тән: ірігабаритті қондырғылар мен
бұйымдарды орналастыру үшін қажетті үлкен және биік бөлмелер; ғимарат
ішіндегі арнайы көтеру-көлік жабдықтар; керек болған жағдайда кең
бөлмелерді жоғарғы жарықпен (күн тартарлар арқылы) жарықтандыруды
қамтамасыз ететін шатырсыз жабулар.
Бір қабатты өнеркәсіп ғимараттары, аралықтар ені 36 м дейін және одан
жоғары, және бағалардың бой қадамы 6, 12 м дейін және одан жоғары болса,
бір аралықты және көп аралықты болады. Бір қабатты өнеркәсіп ғимараттарының
биіктігі сондай-ақ кең шектерде (3,6-дан 30 м дейін) қолданылады.
Бір қабатты өнеркәсіп ғимараттарда жабулардың көтеруші элементтерінен,
сондай-ақ кран жабдықтарынан түсетін динамикалық (тік және көлденең) шоғыр-
ланған салмақ күштері едәуір мөлшерге жетеді. Сондықтан бұндай ғимараттарда
көтеруші қаңқа үлкен кеңістік қаттылыққа ие болуы тиісті, және іс жүзінде
қаңқа жүйесінде қолданылады.
1.7сурет. Бірқабатты біраралықты
өнеркәсіп ғимараттарының көлденең
қималары: а –аспалы краны бар қаңқалы;
6 –көпірлі кранмен жабдықталған
қаңқалы; в –көтеруші қабырғалы,
қаңқасыз; 1 – бағаналар іргетастары; 2
– қаңқа бағаналары; 3 – жабудың
көтеруші конструкциясы (бөрене); 4 -
жабудың көтеруші конструкциясы,
(ферма); 5 – шатырсыз жабу; 6 -
қабырғалар; 7- іргетас бөренелері; 8 –
кранасты бөренелері; 9 – байлау
бөренелері; 10 – көтеруші қабырға; 11
- аспалы кран-бөрене; 12 – көпірлі
кран
Бір қабатты, аспалы көтеру-көлікпен жабдықталған ғимараттың үлгісі
1.7,а суретте, ал бір қабатты, көпірлі кранмен жабдықталған ғимараттың
үлгісі 1.7, б су-ретте келтірілген.
Бұндай ғимараттардың қаңқасы темірбетон немесе, ауыр крандардың, көте-
руші жабу конструкцияларының көлденең бағытта өзара байланыстырылған болат
бағаналарынан (тіреулерден) түзеледі. Бұл жағдайда тіреулер мен көтеруші
жабу элементтері (бағаналар, фермалар) қаңқаның бой бағытында өзара
байланысқан көлденең раманы құрастырады. Бұндай бой байланыстары, жабу
элементтері – тақталар, прогондар, арнайы жел байланыстары, ал сыртқы
қабырға кеңістігінде – көпір крандарының рельстерін орналастыратын кран
асты бағаналар, сонымен қатар қабырға толтырғыштарын сүйемелдейтін,
байланыс бағаналар (1.7, а суре-тіне қара) болып табылады. Бұл жағдайда
қабырғаның астыңғы бөлігі іргетасқа сүйенеді.
1.7, а суретте көрсетілген үлгіден, 1.7, б суреттің айырмашылығы,
сыртқы қабырға өзінің жүктеуін темірбетон бағаналарға бермей, іргетас
бөренелері арқы-лы іргетас бағаналарына (немесе кейде дербес іргетасқа)
сүйеніп, өзін-өзі көтеру-ші болып табылады. Қабырғаның тұрақтылығы оның
қаңқа тіреулерімен байланыстыру арқылы қамтамасыз етіледі .
1.8. сурет. Көпаралық бір қабатты
ғимарат: 1- бағананың іргетастары; 2
- сыртқы бағаналар қаңқасы; 3 -
ішкі бағаналар қаңқасы; 4 -көтеруші
жабу контрукциялары; 5 - жабудың
қоршау бөлімдер тақталары; 6 - өзін
өзі көтеруші қабырға; 7- іргетас
бөренелері; 8 - кран асты
бөренелері; 9 – қабырғаның бүйір жақ
бағаналары
1.9 сурет. Темірбетон қаңқалы көп аралық ғимараттың көлденең кесіндісі:
а –көп құламалы төбемен; б - жалпақ төбемен; 1- іргетастар; 2- қаңқа
бағаналары; 3- жабудың көтеруші элементтері; 4- кран асты бөренелер; 5-
қабырғалар; 6 – іргетас бағаналары; 7- шатырсыз жабу; 8- ішкі су ағарлар; 9-
көпірлі крандар; 10- коммуникацияларды өткізуге арналған тесік; Н-
бөлменің толық биіктігі; Нs- еден деңгейінен кран асты рельстің үстіңгі
деңгейіне дейінгі биіктік
Кейбір жағдайларда ҚР құрылыс жөніндегі Комитетінің рұқсатымен аралығы
12 м аспайтын крансыз ғимараттар қаңқасыз көтеруші сыртқы қабырғалы болып
жобалануы мүмкін (1.7, в сурет). Керек болған жағдайда бұндай қабырғалар
жабулар көтеруші элементтерінің сүйенетін жерлерінде орналасатын жуандаулар-
мен (пилястрлармен) күшейтіледі.
Бір қабатты өнеркәсіп ғимараттарда жүретін технологиялық процестер
ерек-шеліктеріне байланысты, кейде өте кең цехтер салу қажет болады. Осы
жағдайда көп аралық ғимараттарды салу тиімді болып табылады. Олардың
үлгілері 1.8 және 1.9 суреттерде келтірілген. Бұндай ғимараттардың жабуы
көп құламалы немесе жайпақ болып жасалады. Су жабындардан арнайы шұңқырлар
арқылы және ішкі су ағатын құбырлармен нөсерлі канализациялық жүйелерге
ағызып жіберіледі.
Бір қабатты өнеркәсіп ғимарат әр түрлі ен аралықты және биіктікті болуы
мүмкін. Металлургиялық, химиялық және басқа саладағы цехтер арасына арнал-
ған, бұндай конструктивті желі, технология және жабдықтарды орналастыру та-
лаптарына тән қасиет. Сонымен бірге ол бөлмелерді желдетуге (әсіресе үлкен
өн-дірістік жылу, түтін немесе газ шығаратын цехтерге маңызды) қолайлы
жағдай жасайды.
Өнеркәсіптік ғимараттардың жаңа алдыңғы қатарлы шешімдерінің негізінде
келесі принциптер жатыр:
1) Негізгі және қосылқы цехтерді, сонымен қатар жалпы технологиялық
процестермен байланысқан көршілес өндірістерді бір төбе астына біріктіру.
Бұндай ғимараттың, жоғарыда қаралған жеңіл құрылыстардан айырмашылығы, блок-
талған деп аталады. Оларды қолдану едәуір өнеркәсіп мекемелерінің аумағын
қыс-қартады.
2) Жұмыста қолдануы күрделі, конструкциясы қымбат тұратын және цехтерде
күндізгі жасанды жарықпен (люминесценциямен жарықтандыру) жарықтандыру-мен
жабдықтаудан бас тарту;
3) Бағаналар торларын ірілендіру;
4) Құламалы төбелерді құрудан бас тарту және аз еңісті немесе еңісі жоқ
жалпақ төбелер салуға көшу;
5) Әсерлі құрылыс материалдары мен конструкция материалдарының берік-
тік қасиеттерін барынша толық қолдану, конструкция салмағын азайту, еңбек
шы-ғынын қысқарту және жергілікті құрылыс материалдарын қолдану.
Келтірілген азаматтық және өнеркәсіптік ғимараттардың конструктивтік
желілері ғимараттар және негізгі элементтердің міндеттері туралы тек алдын
ала жалпы ұғым береді. Бұл үлгілермен конструктивті шешімдердің әр
түрлілігі шек-телмейді, себебі олар құрылыс ғылымының дамуына сәйкес
өзгереді және жетілді-ріледі, мысалы, ғимараттардың фермааралық қабаттары.
№2 дәріс. Тақырып. Ғимараттардың көлемдік-жобалық шешімі. Ғимараттарды
жобалаудың негіздері, ғимараттарға қойылатын талаптар.
Дәрістің жоспары:
1. Өнеркәсіп ғимараттарының және үймереттерінің көлемдік-жобалық шешімі.
2. Өндірістік кәсіпорынның көлемді-жобалау шешіміне өндіріс технологиясы
мен қоршаған ортаның әсері
3. Жобалау түрлері және ғимараттарға қойылатын талаптар
Жаңа өндірістің көпшілігі, яғни технологиялық процесстер, өзара
өндіріс ғимараттарының құрама және көлемдік-жобалық шешімдерін негіздейді.
Жобалауға кірісу кезінде ең алдымен өндіріс процессін меңгеру
керек, және оны анықтау үшін ғимарат арналған, яғни содан кейін ол
анықтайтын және көлемдік-жобалық, құрама шешімдер анықтайтын талаптарды
анықтау керек.
Бірақ өндіріс түріне байланысты, яғни технологиялық процесстің
мінездемесіне байланысты олар түрлі болуы мүмкін. Кейбір жағдайларда шешуші
болып, ауа құрамы мен метеорологиялық кондицинерленгендік ортамен
қанағаттандыруға байланысты сұрақтар болуы мүмкін, мысалы, мәжбүрленген
аэрациямен қанағаттандыруға байланысты талап ету (ыстық цехтар); келесі
жағдайда өнім өлшемдері керекті аумақты анықтайды (самолет жинайтын цехтар
немесе қайық құрайтын, басқаларында – қондырғылардың өлшемдері (мысалы,
прокатты цехтар).
Өндірістің көпшілігі, сәйкесінше көлемді-жобалық және ғимараттардың
құрама шешімдерінің көпшілігіне қарамастан, осы шешімдердің кейбір жалпы
принциптері оқшаулануы мүмкін. Осылардың ішінде ең алдымен жалғыз өндіріс
ғимаратында кейбір өндіріс орындарын шектеуді көрсетуге болады, жалғыз
технологиялық процесстері бар кейбір цехтар немесе әртүрлі өндіріс
орындарының қызмет көрсетуі.
1 Сурет. Екі мекеме текстильді фабрика мен электротехникалық
бұйымдар зауыты блокталған ғимараттың жоспары мен қимасы.
Технологиялық қондырғыны эксплуатациялық және климаттық шарттар
мүмкіндік берген жағдайда ғимараттар тыс ашық аумақта орналастырады.
Өнеркәсіп ғимараттардың көлемдік-жобалау және конструктивті көлемдеріне
құрылыс орнының температуралық және желдік режимдер бойынша, жауын –шашын
мөлшері мен басқа көрсеткіштері бойынша, табиғи-климаттық сипаттамалары
әсер етеді.
Қатаң климаттық шарттарда жылу жоғалтуды азайту мақсатымен және
эксплутация кезіндегі ғимараттың үнемділігін арттыру мақсатында сыртқы
қоршау конструкцияларының (блокты, көпқабатты) азырақ ауданды ғимараттары
болған жөн.
Қайталанушылық, желдің жылдамдығы мен бағыты, қартасымалылығының
заңдылығы аэрация мен шам арқылы табиғи жарықтандыруды ескерсе төсеніш
төсеніш профилін тандауына әсер етеді. Жарықтың климатының сипаттамасы
табиғи жарықтандыркдың шешуін жарық саңылаулары мен шамдардың өлшемдерін
анықтайды. Айтылғандардан жобалық шешімдерді қабылдау кезінде климаттық
сипаттамаларды мұқият айқындайтыны және ескеретіні жайында қорытынды жасау
керек.
Көлемдік жобалау және конструктивті шешімге өрт қауіпсіздігінің
талаптары маңызды әсер етеді. Олар бойынша ғимараттардың ең үлкен
жіберілетін қабаттылығы конструкциялардың талапты отқа төзімділігінің
дәрежесі және өртке қарсы кедергілердің арасындағы қабаттың ең үлкен
жіберілетін ауданы анықталады.
Егер технологиялық үрдіс мүмкіндік берсе, от қатынасындағы қауіпті
өндірісті жайларды бір қабатты ғимараттарда сыртқы қабырғаның бойында, ал
көпқабатты ғимараттарда – жоғарғы қабаттарда орналастырылады. Өрттің пайда
болуы жағдайында ғимараттан адамдардың қауіпсіз – эвакуациясы мүмкіндігін
қарастырады. Ол үшін эвакуациялық жолдар мен шығуды жобалайды.
Өндірістік гимараттары үшін темірбетон конструкциялары.
Өнеркэсіптік ғимараттарына азаматтық үйлер құрылысындағы темірбетон
номенклатурасына ұқсас бұйымдары мен конструкцияларын қолданады, бұлар тек
өлшемдерімен, арматурасымен және пішіндерімен ерекшеленеді. Өнеркәсіптік
ғимараттары бірқабатты, бір – және көпаралықтықтары, биіктігі 3,6 -18 м
көпқабаттылар болулары мүмкін.
Биіктігі 10,8 м жэне жүккөтерімдігі 20 т дейінгі крандары бар үйлер үшін
қимасы тікбұрышты 40x60, 40x80 және 50x80 см жэне биіктігі 4,5 - 11,8 м
темірбетон бағаналарын жасайды; биіктігі (құрылыс конструкциясы астына
дейінгі 10,8-И8 м жүккөтерімдігі 50 т дейінгі көпірлік крандары бар үйлер
үшін - екітармақты (двухветвовые), ұзындығы 11,85 - 19,35 м, кранастындағы
бөлігінің қимасы 40x100 жэне 60 - 190 см бағаналар жасалынады. Қолданылатын
бетон маркалары М300 - М500. Массасын төмендету мақсатында алдын - ала
кернеуленген, қимасы екітавролық жэне сақиналық бағаналар жасалынып
практикада қолдаңуда. Бірқабатты үйлер үщін, сурет 16.4. көрсетілгеңдей,
темірбетон іргетастық блоктары жэне арқалары, итарқа жэне итарқа асты
арқалықтары, фермалары, жамылтқы плиталары жэне кабырға панельдері
шығарылады. Іргетастық арқалықтарын бағаналары 6 жэне 12 м қадамдарындағы
ішкі жэне сыртқы қабырғалары астына қолданады. Тиісінше ұзындығы 5,95 және
11,96 м қимасы трапеция тәрізді немесе тавролық түріндегі арқаларды
кернеуленбеген немесе алдын - ала кернеуленген арматурасымен жасайды.
Крансаты арқаларын алдын - ала кернеулеп, тавролық қимасымен ұзындығы 5,95
м жэне екітавролық қимасымен ұзындығы 11,95 м маркалары М 400- М600
бетоңнан жасайды. 6 м аралық үшін - арқа биіктігі 80 см текше ені 60 см
және қалыңдығы - 12 см. Қабырға қалыңдығы 20 см, үстіне қарай қалыңдалуы 25
см жэне таянышында 30 см дейінгі қалыңдалуы болатын - конструкциялары да
пайдаланады.
12 м аралық үшін - арқа биіктігі 120 см үстіңгі текше ені 65 және төменгі
текше ені 34 см. Кранасты рельстерді бекіту үшін арқалар текшелерінде
крандық жүкті беру үщін құбырлар кесінділері бекітілген ұзьшдығы 75 см
тесіктері орналастырылған.
Әрбір ғимараттың қанағаттандыратын негізгі талабы – оның мақсатқа
лайықтылығы, өзі атқаратын міндетіне толық сәйкестігі. Бұл талапқа бүтіннен
ғимараттың көлемі, жоспарлау және оның бөлмелерінің мөлшерлері,
конструктивті шешімдердің сипаттамасы, санитарлық-техникалық және
инженерлік жабдықтау, сонымен қатар сыртқы және ішкі түрі бағынышты болуы
тиісті.
Олардың ішінде өте маңыздылары:
1) беріктік және тұрақтылық,
2) қажетті күрделілік,
3) ішкі сәулеттендіру,
4) үнемділік,
5) сәулеттік айқындық.
Беріктік және ғимарат тұрақтылығы өзара тығыз байланысты және бірін
бірі қамтамасыз етеді. Ғимараттың беріктігі оның контрукцияларының
беріктігі мен ғимаратқа көлемдік қаттылықты қамтамасыз ететін олардың өзара
қатынасынан тәуелді. Ғимараттың және оның элементтерінің тұрақтылығына,
яғни олардың аудару жігерлер қарсылығына, ғимарат мөлшерлерінің дұрыс
арақатынасымен, оның бөлімдерінің өзара байланысымен, контрукциялардың және
негіздің сенімділігімен жетуге болады.
Ғимараттың күрделілігі оның ұзақ өмірлілігі мен отқа төзімділік
дәрежесі арқылы сипатталады. Ғимараттың ұзақ өмірлілігі, яғни ұзақ уақытта
беріктік пен тұрақтылықты сақтау қабілеті, оның негізгі контрукцияларының
ұзақ өмірлілігімен қамтамасыз етіледі. Ол, контрукциялар дайындайтын
материалдардың, әртүрлі физикалық және химиялық әсерлерге қарсылығынан
тәуелді болады, яғни су және аязға төзімділігі, коррозияға және шіруге
қарсы және басқа материалдардың қасиеттерінен тәуелді.
Ұзақ өмірлік сонымен бірге ғимараттарды құруда құрылыс пен монтаж
жұмыстарының сапасынан, яғни конструкцияларды мұқият дайындағанда, өзара
құрастырғанда және құрылыс ісінің теориясы мен іс-тәжірибесі өңдеген басқа
барлық өндіріс техникалық ережелерінен тәуелді.
Ғимарат қоршаушы контрукцияларына арналған ұзақ өмірліктің келесі
дәрежелері анықталған: 1- ші дәреже қызмет мезгілі 100 жылдан кем емес; 2-
ші дәре-же - 50 жылдан кем емес; 3- ші дәреже - 20 жылдан кем емес.
Конструкцияның қызмет мерзімі 20 жылдан кем болса, оларды тек уақытша
имараттарға қолданады.
Ғимараттың отқа төзімділік дәрежесі оның негізгі контрукцияларының өрт-
ке қарсы сақтық қасиеттерінен тәуелді болады. Бұндай қасиеттерге жанғыштық
дәреже және отқа төзімділік шегі жатады.
Жанғыштық дәрежесі бойынша барлық құрылыс контрукциялары дайындал-ған
материалына байланысты, жанғыштығына сәйкес үш топқа бөлінеді.
Жанбайтын деп, жанбайтын материалдардан орындалған (мысалы, кірпіш
қабырға) конструкцияларды атайды.
Жануы қыйын деп, жануы қыйын материалдардан (мысалы, фибролит қал-қа),
сонымен қатар оттан сылақпен қорғалған немесе жанбайтын материалдармен
қапталған (мысалы екі жағы сыланған ағаш қабырға) конструкциялар аталады.
Жанатын деп, жанатын материалдардан орындалған және оттан қорғалмаған
(мысалы, сыланбаған ағаш қабырға) конструкциялар аталады.
Контрукцияның отқа төзімділігі деп, сынақ басынан келесі белгілердің
біреуі (жарып өтетін жырық; опырылыс; жылытылмайтын бетте температураның
орташа 140оС жоғарылауы немесе сынақ басталардан бұрынғы температурамен
салыстырғанда кез келген нүктеде 180оС немесе сынақ басталар алдындағы
температурадан тәуелсіз 220оС) пайда болғанша өткен уақыт (сағат) шегін
атайды.
Отқа төзімділік шегі контрукцияның сипаттамасынан, оның
материалынан,көлденең қима мөлшерлерінен және басқа факторлардан тәуелді
болады.
Құрылыс контрукцияларының жанғыштық топтары және отқа төзімділік
шектері сынақ мәліметтері негізінде нормалармен орналастырылады. Бұл
нормалар ғимараттардың отқа төзімділік дәрежесін жанғыштық тобына және
олардың негізгі конструкцияларының отқа төзімділік шектеріне сәйкес
орнатады.
Отқа төзімділіктің бес дәрежесі анықталған:
- I және II отқа төзімділік дәрежесіне отқа төзімділіктің әртүрлі
шекті жан-байтын негізгі конструкциялары бар тастан құрылған ғимараттар
жатады;
- III дәрежеге – жанбайтын, қыйын жанатан және жанатын конструкциялар-
дан құрылған тас ғимараттар;
- IV дәрежеге – жанудан сылақпен қорғалған ағаш ғимарат;
- V дәрежеге – сыланбаған ағаш ғимараттар.
Материалдар мен конструкцияларды таңдауды тек техникалық емес, соны-
мен қатар экономикалық жақтан да, яғни таңдаудың мүмкін түрлерін техника-
экономикалық салыстырумен негіздеу керек. Әсіресе, құрылыс ауданында шыға-
рылатын, көлік шығынын едәуір төмендетуге мүмкіндік беретің жергілікті
матери-алдарды қолдану мағынасын атап өту керек.
Ғимараттың сәулетшілік айқындығына оның бөлімдерінің
пропорциональдығымен, әрлеуге арналған материалдардың лайықтысын
қолданумен, сонымен қатар жұмыстардың жоғары сапасымен қол жеткізуге
болады. Сонымен бірге сәулеттік пішіндер қарапайым, қатал, қымбат бағалы
сәндендірусіз болуы тиіс.
Жоғарыда келтірілген талаптар барлық ғимараттарға тиесілі. Бірақ қайсы
да болса ғимараттарға олардың міндеті мен халықшаруашылық мағнасына
тәуелсіз қойылатын сапасы бірдей талаптар, экономикалық тараптан мақсатқа
лайықты емес болар еді.
Сондықтан Құрылыс нормалары және ережелері ғимараттар мен имарат-
тарды кластарға бөлуді қарастырады. Әрбір ғимаратқа немесе имаратқа класты
таңдау оны жобалауға тапсырма құрастыру барысында жасалады. Бұл жағдайда
ғимараттың өзінің мағынасымен қатар (ондағы заттық құндылықтар мен өте
сирек кездесетін жабдықтың, талап етілетін ұзақ өмірлілік және ұсынылатын
қалалық құрылыс талаптарының шоғырлану көзқарасына сәйкес), халықшаруашылық
мағ-насы, сол құрама объектінің (қоныстанған орын, өнеркәсіп мекемелері
және тағы басқалар) құрамында тұрғызылатын құрылыстың мөлшері мен
қуаттылығы есеп-теледі.
Осы нышандар жиынтығы бойынша ғимараттар мен әр түрлі имараттар төрт
класқа бөлінеді. Сонымен I класс ғимараттары жоғары талаптарды, ал IV клас
– ең төмен талаптарды қанағаттандыруы тиісті.
Құрылыс жобалау нормалары міндетіне тәуелді ғимараттардың әрбір класы
үшін отқа төзімділік қажетті дәрежелерін, қоршаушы контрукциялардың ұзақ
өмірлік дәрежелерін және ішкі сәулеттендірудің нақтылы талаптарын ескеріп
орнықтырады.
Ғимараттарға қойылатын талаптарды шартты түрде төрт түрге бөлуге
болады: технологиялық, техникалық (функционалдық), сәулет-көркемдік және
экономикалық.
Технологиялық талаптарға:
а) кеңістікке – технологиялық және жүк көтергіш-транспорттық
қондырғыларын сыйғыздыраитын және материал мен бұйымның, сонымен қатар
технологиялық қондырғылардың жөндеу кезіндегі орын ауыстыруын қамтамасыз
ететін жеткілікті өлшемдері болуы қажет;
б) жұмыс кеңістігі - өндірістегі адамдармен бөлімдегі немесе бөлме
кеңістігінде адамдардың жүруіне арналған;
в) ауалық орта – ауа температурасымен ылғалдың әсер ететін
технологиялық қондырғысын қорғап, сақтап және керекті сапалы өнімді алу
кезінде адамның еңбек жағдайын жақсарту үшін қамтамасыз етуге арналған;
г) жарық режимі – цехтің кеңістігін, жұмыс орнын және керекті
спектрлі шам құрамын жарықтандырумен қамтамасыз ету;
д) акустикалық режим – жұмыскерлердің халін төмендететін және
техникалық процеске кедергі келтіретін шудың деңгейінен асатын жағдайда шу
деңгейінің және айналадағы дыбыс изоляциясын керекті деңгейде қамтамасыз
ету.
Техникалық талаптарға кіретіндер:
а) ғимараттың құрылыстық конструкциясының талаптарына қолданылатын
материалдың және конструкция типіне байланысты оларға түсетін әсерді
қабылдау – күштік (техникалық құралдардан) және күшсіз (температурадан,
ылғалдан, ауада болатын агресивті химиялық қопалардан) әсерлерге тәуелді
бетон беріктігі;
б) азаматтық ғимаратарға қарағанда өнеркәсіп ғимараттардың құрылыс
конструкцияларының беріктігіне қойылытын талабы маңызды мәнге ие, өйткені
қондырғылардың жұмыстары кезінде қауіпті вибрациялар тудырады.
в) жылжымалылық, аязға төзімділік, ылғалға төзімділік, коррозияға
және био төзімділік сияқты факторлардың әсерінен ғимараттардың материалдары
мен негізгі конструкциялардың ұзақ ғұмырлығына қойылатын талаптар.
г) жарылғыштық, өрт-жарылғыштық, өрт қауіптілігіне қойылытын
талаптар, өйткені технологиялық процестер осындай қауіпті жағдайларға әкеп
соқтырады.
д) желдету жүйесі және ауаның кондиционирленуі, сумен қамтамасыз
ету, жұмыскер үшін шарт құүрылғысы және т.б. қарастыратын технологиялық
процеске тәуелді санитар-технологиялық және ғимараттардың инженерлік
қондырғысына қойылатын талаптар.
Өнеркәсіптік ғимараттар архитекторлық-композиционды шешімдерді
ескеру керек:
а) егер өндірістік кәсіпорын мен өнеркәсіптік ғимараттарды қала
жүйесінде орналастырса, қалақұрылыстық талаптар қойылады.
б) архитекторлық комплекске қойылатын талаптар, яғни өндірістік
кәсіпорын өзімен бірге архитекторлық көркемдеу қатынасына алғанда, оның
толық технологиялық мақсатын, қалақұрылыс талаптарын және табиғат ортасын
қорғауды қамтамасыз ететін ансабль болуы тиіс.
в) өнеркәсіп комплексінің құрамына кіретін әрбір ғимараттар мен
үймереттердің сыртқы келбетінің көркемдігіне байланысты, ғимараттардың
архитектурасына қойылатын талаптар.
г) интерьерге қойылатын талаптар, яғни ол ғимараттардың ішкі бейнесі
сияқты тартымды, барлық көрсеткіш бойынша ортаны құру (кеңістік, жарық,
оның жоғарғы бетін шектейтін түс, интерьердің элемент композициясын
құрайтын конструкция бойынша).
Экономикалық талаптарға:
а) көлемді-жобалау шешімінің үнемділігі;
б) конструктивті шешімнің үнемділігі;
в)архитектура-көркемдеушешімдергежі берілетін қаражаттың үнемділігі.
СӨЖ-ге арналған бақылау сұрақтары (1-тақырып):
1) әдебиеттерден ғимараттарының негізгі жобалауы туралы мәлімет алу
2) әдебитеттерден ғимаратарына қойылатын талаптар туралы мәлімет алу
Ұсынылатын әдебиеттер
1. Маклакова Т.Г., Нанасова С.М.Конструкции гражданских зданий. Изд. АСВ,
Москва, 2004 г.
2. Шерешевский И.А.Конструирование гражданских зданий, Москва, Изд.
Архитектура С, 2005 г.
№3 дәріс.Тақырып: Ғимараттардың тағайындалуына және капиталдылығына қарай
бөлінуі.
Дәріс жоспары:
1. Өнеркәсіптік ғимараттардың классификациясы.
2. Өнеркәсіп ғимараттарын жарықтандыру мен ауа алмастыру.
3. Дірілдету мен шуылға қарсы күрес.
Өнеркәсіп ғимаратының көлемдік-жобалық және конструктивтік шешімі
олардың бекітуіне байланысты технологиялық процестердің сипаттамасын
орналастыру және едәуір әр түрлілігімен ерекшеленеді. Бұндай ғимараттарды
келесі белгілері бойынша жіктейді.
1. Аралықтардың саны бойынша – бір аралықты және көп аралықты бір
қабатты өнеркәсіп ғимараттар.
2. Қабаттар саны бойынша – бір қабатты және көп қабатты.
3. Көтергіш-транспорттық құрылғылары бар болуына байланысты –
крансыз және кранды (көпірлі крандар немесе аспалы көпір).
4. Жабын схемасының конструктивтілігі бойынша – жазық қаңқалы
(арқалық, фермалық, қаңқалық, арқалық жабындыларымен), кеңістік
қаңқалы (жалаң немесе екі жақты қисықты, бүкпе жабындылар
қабатымен), әр түрлі типті аспалы, қиысқан, пневматикалық,
сонымен қатар ауа тірегіштік және ауа көтергіштік.
5. Негізгі көтергіш конструкциялардың материалы бойынша – темір
бетон қанқасымен (құрамалы, монолиттік, құрама-монолиттік),
болатты қанқамен, металлдық немесе ағаш конструкциясының
жабындысымен.
6. Жылыту жүйесі бойынша – жылытылмайтын және жылытылатын.
7. Желдету жүйесі бойынша – қоршалатын конструкциядағы арнайы ойық
арқылы табиғи желдетумсен немесе аэрациямен; желдеткіш көмегімен
және ауаағар жүйесі арқылы жасанды кіру-сорып шығару желдеткіші;
ауаны кондиционерлеумен, яғни берілген ауалық ортаның
(температура, ылғалдылық, ауа тазалығының дәрежесі) параметрін
тұрақтандыратын жасанды желдеткіш.
8. Жарықтандыру жүйесі бойынша – табиғи, жасанды немесе қатар
қолданылатын(интегралдық) жарықтандырумен.
Жабындының кескіні бойынша – шам құрылыстарымен немесе оларсыз. Шам
құрылыстары бар ғимараттарды аэрация немесе табиғи жарықтандыру мақсатында
жасайды.
Өндірістік орындарында ауа қозғалысы бойынша ауа тазарту табиғи
және жасанды немесе механикалық болып бөлінеді. Өндірістік орындарда ауаның
табиғи тазаруы ішкі және сыртқы ауаларының меншіктік салмағынан және жел
әсерінен ауа алмасуының нәтижесімен жүзеге асады. Ауаның орын ауыстыруы
үшін жасанды тазарту кезінде электр энергиясын пайдаланады.
Бөлмедегі ауаны табиғи тазарту келесі факторлардың нәтижесінде
жүзеге асады:
а) инфильтрация, яғни саңылау арқылы, қоршау конструкциясының тығыз
еместігенен және сол қоршауды дайындауда қолданылған материалдардағы
кеуектері арқылы өтуі;
ә) желкөз, фрамуг, терезе, есік және қақпа арқылы басқарылуы
ұйымдаспаған ауа алмасу;
б) аэрация немесе басқарылуы ұйымдаспаған табиғи ауа алмасу.
Егер ғимараттар капиталды қабырғамен немесе тұйық бөлулермен
жабындыға дейін жететін немесе сыртқы қабырға бойынша тұрмыстық немесе
әкімшілік бөлмелер қосқан кезде жеке бөлмелерге бөлінсе, аэрация жұмысы
қиындайды. Бұл жағдайда жасанды ауа тазартуды пайдалану тиімді.
Техникалық және инженерлік қондырғылардың жұмысынан туындайтын шу
маңызды өндірістік зақым болып саналады. Егер шу 15-20 дБА-ға артса, еңбек
өнімділігі 10-20 %-ға дейін төмендеп, өндірістік жарақат ұлғаяды, кәсіптік
ауруларға шалдығулар пайда болады.
Ұзақ уақыт бойы шудың әсері есту өткірлігін төмендетпей, 1,5 м жерде
сөйле тұрған адамды анық түсінуіне бөгет етпейтін шудың деңгейін санитарлы-
техникалық нормасымен рұқсат етіледі.
Өндірістік бөлмелеріндегі жұмыс орындары мен кәсіпорын
территориясындағы жиіліктің октавты сызықтарындығы дыбыстық қысымның рұқсат
етілетін мөлшері, дыбыс және Дба-дағы эквивалентті дыбыс мөлшері МЕСТ-те
келтірелген.
Шуды техникалық нормалау – санитарлы-гигиеналық нормалауды
орындайтын машина, қондырғылардың, құрылыс және басқа объектілердің
сипаттамаларының шектеулерінің жүйесі. Санитарлық нормаларға қарағанда
машиналардың барлық түрлеріне бірыңғай техникалық нормалауды енгізу мүмкін
емес, себебі бұл нормалауды нақты техникалық сипатын ескере отырып
бекітеді. Өнеркәсіптік ғимараттарының көлемді-жобалау және конструктивті
шешімдеріне өндеріс технологиясы мен өндірістіке орта маңызды әсер етеді.
Осы өндірістік орта тек физика-техникалық аспекті, яғни кеңістік
деп қана емес, сонымен қатар оны толтырып тұрған ауалық орта, жарық және
дыбыс режимі деп те түсінеміз.Өндірістік орта көлемді-жобалау мен
конструктивті шешімдер арқылы ғимарат пен өнеркәсіп орнының сыртқы
келбетіне түгелдей әсер етеді. Көп өнеркәсіпті кәсіорындарының сыртқы
келбетіне қарап оның қай мақсатта қолданылуын, және де конструкция
материалдары мен конструктивті жүйесін ескере отырып, конструкцияны қайда
қолдану керектігін оңай анықтауға болады. Басқа сөзбен айтсақ, өнеркәсіп
ғимараттарының сәулетінде сәулеттің функционалды (технологиялық),
техникалық және шығырмашылық салалары арасында өзіндік қатынас заңдылығы
байқалады.
Өнеркәсіп ғимараттарының жобалау шешімі бөлмелерінің метеорологиялық
режимі және ауалық ортаның зияндылық деңгейіндегі сипатына байланысты.
Меторологиялық тәртібі және бөлменің ауалық ортасының сипаттамасына
байланысты өндірістік ғимараттарды жеке топтарға немесе аумақтарға (егер
технологиялық үрдісте рұқсат етілсе) біріктіреді.
Сондай-ақ конструкциялық шешімнің қысқаруын қол жетеді. Бұндай
аумақтандыру дыбыстық тәртіпте жүзеге асады.
СӨЖ-на арналған бақылау тапсырмасы
1. Әдебиет көздерінен өнеркәсіп ғимараттарының архитектура- жобалық
белгісі бойынша классификациясымен танысу.
2. Әдебиет көздерінен өнеркәсіп ғимараттарының турімен танысу.
Ұсынылатын әдебиеттер
1. СНиП РК 3.02.-01-2001 Жилые здания.
2. ГОСТ 21.501-93 Правила выполнения архитектурно – строительных рабочих
чертежей
№4 дәріс.Тақырып: Ғимараттар мен оның конструкцияларының бірыңғайлау.
Құрылысты ұйымдастыру технологиясы
Дәріс жоспары:
1. Ғимараттың және олардың конструкциялық элементтерін бірыңғайлау және
түрлерге жіктелуі.
2.Элементтерді бөлу осьтеріне байлау
Құрылысты ұйымдастыру технологиясы құрылыс-жинақтау жұмыстарының әдістерін
таңдау және объектіні тұрғызудың негізгі этаптарымен құрылысты ұйымдастыру
шаралары. Ол құрылыс-жинақтау жұмыстарының көлемін анықтаудан, бір жұмысқа
технологиялық картаны құрудан, жұмыс өндірісінің мерзімдік жоспары мен
кұрылыстың бас жоспарынан тұрады. Құрылысты ұйымдастырудың негізгі бағыты
- ғимараттың (үймереттің) құрылымдарын жинақтау технологиясы.
- жаңа жүк көтеретін мезанизмдермен кұрылымдарды тұрғызудың алдыңғы
қатарлы әдістерін және оларды құрылыс алаңына тасымалдаудың дұрыс
шешімдерін қабылдау;
- жинақтаудың алдыңғы қатарлы әдістерін құрылыстың мерзімін қысқарту мен
ең аз еңбек шығыны арқылы таңдау;
- құрылыс - жинақтау жұмыстарының қауіпсіздік талаптарын сақтай отырып,
өзіндік құнын азайту мәселелерін шешу;
- жұмыс өндірісі мен ұйымдастыруы бойынша тиімді шешімдерді таңдау.
Технологиялық карта төмендегідей бөлімдерді құрайды:
- жұмыстардың көлемін, құрамын және олардың еңбек сыйымдылығын анықтау
есебі;
-жұмыс өндірісінің әдістерін тандау және оларды техника-экономикалық
көрсеткіштері бойынша салыстыру;
- жинақтау крандарын, механизмдер мен жабдықтарды таңдау;
- уақытша бекіту мен салыстыру тәсілімен жинақтау реті және қабылданған
әдістермен құрылымның жинақтау технологиясына қысқаша түсініктеме беру;
- құрылымдарды тасымалдау, оларды қоймаға орналастыру және жинақтау
шешімдерін қабылдау;
- материалдық-техникалық қорлар қажеттілігін анықтау;
- жұмысшылардың звено және бригада құрамының сандарын есептеу;
- еңбек шығын калькуляциясы мен еңбек ақысын есептеуге нұсқаулар;
- еңбекті қорғау жэне техника қауіпсіздігі туралы шаралар.
Жұмыс өндірісінің мерзімдік жоспары төмендегідей бөлімдерді қамтиды:
- объект бойынша жұмыс көлемдерін кестелік анықтау есебі;
- негізгі құрылыс жұмыстарының әдісі мен тәсілін және құрылыс машиналарын
таңдау;
-машина-ауысым қажеттілігін және жұмыстардың еңбек сыйымдылығын анықтау;
- объектіге қажетті материалдық-техникалық қорларды анықтау.
Мерзімдік жоспар бойынша құрылыстың ұзақтығы мөлшерлік мәннен
аспауы керек.
Жұмысшылардың қозғалу кестесі мерзімдік жоспар негізінде құрылады.
Объектідегі кұрылыстың бас жоспары жер үсті жұмыстарын жинақтау кезінде
өңделінеді.
- уақытша үймереттер мен ғимараттарды (санитарлық - тұрмыстық және
әкімшілік - шаруашылық) орналастыру және санитарлық - тазалық талаптары,
өртке қарсы талаптары арқылы құрамын есептеу. Сондықтан келесі негізгі
принциптер орындалуы керек:
- мұнда үймереттер мен ғимараттардың көлемінің ең аз мәнін
қабылдаймыз;
- оларды құрылысқа жатпайтын алаңға орналастырамыз;
-алаң ішіндегі көлік жолдарының жүйесін шешу мүмкіншіліктерін қарастырамыз;
- электроэнергияның, судың, будың, жылудың, оттегінің, сығылған ауаның
қажеттілігін есептеу;
- негізгі кұрылыс материалдарын, бұйымдарын, кұрылымдарын сақтауға ашық
және жабық қойманың ауданын есептеу;
- кұрылыс аландары мен жұмысшы орындарын уақытшы жарықтандырды есептеу;
- құрылыстың бас жоспарына түсініктеме беру;
- еңбекті қорғау, техника қауіпсіздігі мен өртке қарсы қауіпсіздік
шаралары.
Құрылыстың бас жоспары төмендегілерді қамтиды:
- тұрғызылатын үймерет пен ғимараттың жоспары;
- уақытша және тұрақты автомобиль жолдарын, қажет болса темір жолдарын
орналастыру;
- тұрақты және уақытша электрмен, сумен, жылумен қамтамасыз етуді,
канализация және телефонды орналастыру;
- кранасты жолдары, жинақтау аймағын қоршаумен жинақтау крандарын
орналастыру;
- қойма алаңы мен құрылымды ірілей жинақтау;
- тұрмыстық бөлмелер, қоймалар және тағы да басқа ғимараттар.
Құрылыстың бас жоспардағы өрт қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін
ені 6 м-лік бұрылыстағы жолдарды, өрт сөндіретін резервуар немесе гидрант
жүйесімен суөткізгіш жүйесін, темекі шегетін орындар мен өрт сөндіргіш
күзет постыларын карастыру керек.
Мерзімдік жоспардың кұрамына:
- жұмыс өндірістің мерзімдік жоспары;
- жұмысшылардың қозғалу графигі.
Осы бөлімде негізгі техника-экономикалық көрсеткіштер де келтіріледі.
Технологиялық картада алымдарға ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz