“ІРГЕТАСТАР ЖӘНЕ НЕГІЗДЕР”
1 Дәрістер
2 Практикалық жұмыстар
3 Әдебиеттер
2 Практикалық жұмыстар
3 Әдебиеттер
Кез келген үйдің немесе ғимараттың бойындағы салмақ пен түрлі жүктер оның іргетасы орнатылған грунтты негіздерге түседі.
Негіздер деп салынатын уйлердің іргетасының табаны арқылы түсіп таралған күшті көтеретін грунт қабаттарын /немесе қабатын/ атайды.
Іргетас деп үйдің бойындағы салмақ пен жүктерді жер бетінен белгілі бір тереңдікте орналасқан грунтты негіздерге жеткізіп, таратып түсіруге арналған конструкцияны атайды.
Грунт деп пішіні мен ірілігі әр түрлі қатты түйіршіктерден тұратын жер қабығында болатын құбылыстардың әсерінен мүжіліп ұсақталынған тау жыныстарын атайды. Жалпы грунттарды олардың табиғи қасиеттеріне байланысты сусымалы /құмды/ және иленгіш /балшықты/ деп екі топқа бөледі. Сусымалы грунттардың иленгіш грунттарға қарағанда қатты түйіршіктерінің арасындағы байланыс жоқ. Керісінше, иленгіш грунттарда мұндай байланыс әжептәуір мықты болады, бірақ та оның шамасы қатты түйіршіктердің беріктігінен бірнеше есе төмен болады.
Көптеген құрылыс материалдарымен салыстырғанда грунттар өздерінің жоғары кеуектілігімен, су өткізгіштігімен, жоғарғы сығымдылығымен, осалдығымен т.б. ерекшеленеді. Сондықтан грунттарды құрылыс мақсатына пайдаланғанда олардың қасиеттерінің ерекшеліктерін ескерген жөн.
Іргетас (1.1.- сурет) көбінесе жер бетінен 2 төмен орналасады. Іргетастың қабырға немесе тіреу 3 сүйенетін жоғарғы бетін оның жиегі 4 деп атайды. Іргетастың табаны 3 оның грунтты негізді басып тұрған астыңғы беті.
Негіздер деп салынатын уйлердің іргетасының табаны арқылы түсіп таралған күшті көтеретін грунт қабаттарын /немесе қабатын/ атайды.
Іргетас деп үйдің бойындағы салмақ пен жүктерді жер бетінен белгілі бір тереңдікте орналасқан грунтты негіздерге жеткізіп, таратып түсіруге арналған конструкцияны атайды.
Грунт деп пішіні мен ірілігі әр түрлі қатты түйіршіктерден тұратын жер қабығында болатын құбылыстардың әсерінен мүжіліп ұсақталынған тау жыныстарын атайды. Жалпы грунттарды олардың табиғи қасиеттеріне байланысты сусымалы /құмды/ және иленгіш /балшықты/ деп екі топқа бөледі. Сусымалы грунттардың иленгіш грунттарға қарағанда қатты түйіршіктерінің арасындағы байланыс жоқ. Керісінше, иленгіш грунттарда мұндай байланыс әжептәуір мықты болады, бірақ та оның шамасы қатты түйіршіктердің беріктігінен бірнеше есе төмен болады.
Көптеген құрылыс материалдарымен салыстырғанда грунттар өздерінің жоғары кеуектілігімен, су өткізгіштігімен, жоғарғы сығымдылығымен, осалдығымен т.б. ерекшеленеді. Сондықтан грунттарды құрылыс мақсатына пайдаланғанда олардың қасиеттерінің ерекшеліктерін ескерген жөн.
Іргетас (1.1.- сурет) көбінесе жер бетінен 2 төмен орналасады. Іргетастың қабырға немесе тіреу 3 сүйенетін жоғарғы бетін оның жиегі 4 деп атайды. Іргетастың табаны 3 оның грунтты негізді басып тұрған астыңғы беті.
1. Электронды оқулық құрал «Строительные конструкции 1». Лаборатория «Мультимедия »Өскемен, Серікбаев атындағы ШҚМТУ 2011.
2. С.Г. Кусябгалиев, В.В. Губарев, Б.С. Кенетбаев «Металлические конструкции» практикум для студентов строительных специальностей всех форм обучения. Раздел I.: Методическое пособие для вузов. - Усть-Каменогорск, ВКГТУ, 2003. - 61 с.
3. СНиП 11-23-81*. Стальные конструкции. Нормы проектирования: – М.: ЦНТП Госстроя СССР, 1990. – 96с.
2. С.Г. Кусябгалиев, В.В. Губарев, Б.С. Кенетбаев «Металлические конструкции» практикум для студентов строительных специальностей всех форм обучения. Раздел I.: Методическое пособие для вузов. - Усть-Каменогорск, ВКГТУ, 2003. - 61 с.
3. СНиП 11-23-81*. Стальные конструкции. Нормы проектирования: – М.: ЦНТП Госстроя СССР, 1990. – 96с.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
СЕМЕЙ қаласының ШӘКӘРІМ атындағы МЕМЛЕКЕТТІК УНИВРСИТЕТІ
3 дәрежелі СМЖ құжат ПОӘК
ПОӘК
042-14.1.04.01.20.7003-201
4
Іргетастар және №1 баспа
негіздер пәнінің
оқу-әдістемелік
кешенінің
оқу- әдістемелік
материалдары
ПӘНІНІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ
“ІРГЕТАСТАР ЖӘНЕ НЕГІЗДЕР”
5В072900 Құрылыс
Оқу әдістемелік материалдары
Семей 2014
Мазмұны
1 Дәрістер
2 Практикалық жұмыстар
3 Әдебиеттер
Дәріс №1
Негізгі түсініктер
Жоспар
1. Іргетастар және негіздер туралы түсініктер мен анықтамалар
2. Мақсаты мен басты міндеттері
3. Басқа пәндермен байланысы
1. Кез келген үйдің немесе ғимараттың бойындағы салмақ пен түрлі жүктер
оның іргетасы орнатылған грунтты негіздерге түседі.
Негіздер деп салынатын уйлердің іргетасының табаны арқылы түсіп
таралған күшті көтеретін грунт қабаттарын немесе қабатын атайды.
Іргетас деп үйдің бойындағы салмақ пен жүктерді жер бетінен белгілі бір
тереңдікте орналасқан грунтты негіздерге жеткізіп, таратып түсіруге
арналған конструкцияны атайды.
Грунт деп пішіні мен ірілігі әр түрлі қатты түйіршіктерден тұратын жер
қабығында болатын құбылыстардың әсерінен мүжіліп ұсақталынған тау
жыныстарын атайды. Жалпы грунттарды олардың табиғи қасиеттеріне байланысты
сусымалы құмды және иленгіш балшықты деп екі топқа бөледі. Сусымалы
грунттардың иленгіш грунттарға қарағанда қатты түйіршіктерінің арасындағы
байланыс жоқ. Керісінше, иленгіш грунттарда мұндай байланыс әжептәуір мықты
болады, бірақ та оның шамасы қатты түйіршіктердің беріктігінен бірнеше есе
төмен болады.
Көптеген құрылыс материалдарымен салыстырғанда грунттар өздерінің
жоғары кеуектілігімен, су өткізгіштігімен, жоғарғы сығымдылығымен,
осалдығымен т.б. ерекшеленеді. Сондықтан грунттарды құрылыс мақсатына
пайдаланғанда олардың қасиеттерінің ерекшеліктерін ескерген жөн.
Іргетас (1.1.- сурет) көбінесе жер бетінен 2 төмен орналасады.
Іргетастың қабырға немесе тіреу 3 сүйенетін жоғарғы бетін оның жиегі 4 деп
атайды. Іргетастың табаны 3 оның грунтты негізді басып тұрған астыңғы беті.
Егер де салынатын үйдің іргетастары тек біp ғана грунт қабатының үстіне
орнатылатын болса, онда біртекті негіздер негіз қарастырылады. Қабатты
негіздерді негізді 6 әр түрлі қабаттардан тұратын грунттар қүрайды.
Мұндай. жағдайда іргетастың табанындағы грунт қабатын - көтергіш қабат 7
деп, ал одан төмен қарай орналасқан қабаттарды - төсеніш кабаттар 8 деп
атайды.
Іргетастың биіктігі оның жоғарғы бетімен табанының ара қашықтығына тең.
Іргетастың салу тереңдігі d деп жер бетінен оның табанының ара қашыктығын
атайды.
1.1- сурет. Ғимараттың іргетасы мен негізі
2. Іргетастар және негіздер - құрылыс инженерлерін дайындаудағы ең
қажетті арнаулы пәндердің бірі. Бұл пәннің басты мақсаты әр түрлі
инженерлік - геологялық және гидрогеологиялық жағдайларда салынатын
үйлердің іргетастары мен негіздерін жобалау мен орнатудың тиімді шешімдерін
қабылдауды қамтамасыз ету. Жалпы құрылыс үшін іргетастар мен негіздерді
дұрыс жобалап орнатудың маңызы өте зор. Өйткені салынған үйлердің пайдалану
мерзімі көбінесе олардың іргетастары мен негіздерінің сапасына байланысты
болады,
Іргетастар мен негіздерді жобалау деп салынатын уйлердің берік тұғыры
негізі болатын грунттардың қурылыска қажетті қасиеттерін ескере отырып
орнататын іргетастардың түрін , табандарының өлшемде- рін, конструкциясын
анықтауды атайды.
Іргетас үйдін ең жауапты бөліктерінің бірі болып табылады. Өйт- кені
ол бүтіндей қатқыл материалдардан кірпіш, бетон, темірбетон, темір т.б.
құрылған уйді жүмсақ күйдегі ортамен - грунтты негіздермен жалғастырып
жоғарыдан тусетін жүктерді таратады. Сондьщтан іргетастың катқылдығы бірдей
емес екі ортаның бір жүйенің құрамында үйлесімді және берік жұмыс атқаруын,
яғни уйлердің ұзақ мерзімде қауіпсіз пайдаланылуын камтамасыз етуде
атқаратын ролі үлкен.
Әдетте іргетастар мен негіздерді жобалаудың алдында салынатын үйлер
мен ғимараттардың сипаттамалары белгілі болады. Сондыктан мұндай жоба
жүмысын жасау барысында белгілі үйлерді жаңа коныс -
құрылыс алаңдарына олардың инженерлік-геологиялық, гидрогеологиялық
жағдайларына байланысты орналастырып және сонымен катар салынатын үйлердің
іргетастарын анықтап, оларды орнатудын тиімді тәсілдерін көрсетеді.
Сөйтіп "Іргетастар мен негіздер" пәнінің басты міндеттері мы- надай
мәселелерді шешуге арналады:
1. Салынатын үйлердін, іргетастарының негіздері ретінде
қолданылатын грунттардың касиеттерін жан-жақты бағалау.
2. Қажет жағдайда үйлердің негіздері үшін пайдаланылатын грунттардың
сапасын жақсартудың ұтымды жолдарын аныктау.
3. Салынатын үйлердің үзақ мерзімде қауіпсіз пайдаланылуын
қамтамасыз ететін іргетастардың жобасын қабылдау.
4. Қүрылыс алаңының табиғи ерекшеліктерін ескере отырып, ірге-
тастарды орнатудың тиімді тәсілдерін пайдалану және сыртқы табиғи ортаны
қорғаудың шараларын белгілеу.
3. Жекелеп айтқанда, "Іргетастар және негіздер" пәні" инженерлік
геология", "Грунт механикасы" пәндерінің жалгасы болып саналады.
"Инженерлік геологияда " қүрылыста грунт ретінде пайдаланыла- тын тау
жыныстарының қасиеттері, инженерлік іздестірулер мен гео-динамикалық,
инженерлік-геологиялық құбылыстар қарастырылады.
"Грунт механикасында" құрылыс мақсатында қолданылатын грунттарда
сыртқы күштердің әсерінен туындайтын кернеулер мен деформациялардың таралу
заңдылықтары және грунт қабаттарының орнықтылығының шарттары беріледі.
"Іргетастар және негіздерде" салынатын үйлердің іргетастарын әртүрлі
инженерлік-геологиялық, гидрогеологиялық жағдайларда жоба- лау мен салудың
ұтымды жолдары қарастырылады. Сөйтіп, "Инженерлік геология" мен "Грунт
механикасы" пәндері "Іргетастар және негіздер" пәнінің теориялық; түғыры
болып табылады.
Дәріс №2
ІРГЕТАСТАР МЕН НЕГІЗДЕРДІ Ж0БАЛАУДЫҢ БАСТЫ ЕРЕЖЕЛЕРІ
Жоспар
1. Үйлердің, ғимараттардың іргетастары мен негіздерін жобалаудың
жалпы ережелері
2. Іргетастар мен негіздерді жобалауға қажетті алғашқы мағлұматтар
3. Грунттардың физика-механикалық қасиеттерінің көрсеткіштері
4. Грунттардың есептік кедергісін анықтау
5. Құрылыс алаңының инженерлік-геологиялық және гидрогеологиялық
жағдайларын бағалау
6. Іргетастар мен негіздерді есептеу тәртібі
1. Профессор Б.И.Далматов іргетастар мен негіздерді жобалау барысында
үш принципті ұстауды усынады:
Бірінші принцип. Іргетастардың грунтты негіздерін олардың шекті
күйлері бойынша есептеу.
Екінші принцип. Үйдің жер үстіндегі бөлігінің, іргетасының, грунтты
негіздерінің бірге бүтіндей бір жүйенің құрамында үйлесімді және берік
жұмыс атқаруының қажеттілігін ескеру.
Үшінші принцип. Мынадай деректерге сүйене отырып, іргетастар мен
негіздерді жобалауды комплексті жинақты түрде шешу: а) құрылыс алаңының
инженерлік-геологиялык және гидрогеологиялық жағдайлары; б) салынатын үйдің
грунтты негізінің әркелкі шөгуінің жер бетінен жоғары орналаскан
конструкцияларға үйдің қаңқасына тигізетін әсерін бағалау; в) жер казу
жүмыстарын жүргізу мен іргетас орнатудың тиімді тәсілдерін қолдану.
Сөйтіп, іргетастар мен негіздерді жобалау ғылыми негізде шешуді қажет
ететін күрделі инженерлік мәселелер қатарына жатады. Сон- дықтан мұндай
жоба жүргізгенде бірнеше альтернативті варианттар қарастырылып, олардың
техника-экономикалық көрсеткіштерін салыстыру арқылы іргетастардьң ең
тиімді конструкциясы таңдалынып алынады. Содан кейін қаланатын үйдің
іргетастары астындағы грунтты негіздерімен коса есептелініп олардың
табандарының қажетті өлшемдері анықталынады. Есептеу барысында салынатын
үйлердің іргетастарының шөгуі оның мүмкін болатын шекті мәнінен төмен,
іргетастардың грунтты негізі орнықты және олардың конструкциясы берік деген
тұжырымдардың орындалуын қамтамасыз етеді.
Грунтты негіздердің сығылуына байланысты іргетастардың шөгуі көбінесе
үйдің жер бетіндегі бөлігін қаңқасын қисайтуға әкеп соғады. Сондықтан
іргетастарды жобалауды олардың грунтты негіздерін екінші шекті күй
деформация бойынша есептеу арқылы жүргізеді.
Ерекше жағдайда іргетастардың негіздерін бірінші шекті күй
беріктігі, орнықтылығы бойынша есептеу қажет болуы мүмкін.
Өндірістік және азаматтық құрылыста салынатын үйлер мен ғимараттардың
іргетастары мен негіздерін жобалауды құрылыс нормаларының СНиП
нүсқауларына сай жүргізеді. Бірақ та, сонымен қатар жергілікті табиғи
жағдайлардың ерекшеліктерін еекеретін нормативті және техникалың
нүсқаулардың да қолданылуы мүмкін.
Іргетастың конструкциясын есептеу оның материалдарының қасиеттерін
ескере отырып бірінші шекті күй беріктік бойынша жүргізіледі.
Агрессивті ортада пайдаланкяатын темірбетоннан жасалған ірге-
тастарды есептеу үшінші шекті күй жарықшақтануға бекемдік бойынша
жүргізіледі.
Жалпы іргетастарды жобалау кезінде олардың салу тереңдігін, табанының
өлшемдерін , конструкциясының тиімді түрін анықтауға мән беріледі.
Дәріс 3
Іргетастардың түрлері мен материалдары
Іргетастарды салу тереңдігінің шамасына байланысты екі топка бөліп
карастырады;
1. Алдын-ала қазылған шұңқырларға котлован,траншея орнатылатын салу
тереңдігі шамалы іргетастар. Әдетте мұндай іргетастардың табандары 1 ... 5м
тереңдіктен жоғары орналасады.
2. Салу тереңдігі үлкен іргетастар. Олар көбінесе грунт қабаттарын бойлай
табандарын немесе тіректерінің төменгі ұштарын тереңге жеткізе орнатылады.
Мысалы, қадалы іргетастар, іргетас- құдықтар,кессондар т.б..
Іргетастардың негізгі түрлері 3.1.-сурет:
ажеке іргетастар әдетте бағандарды колонналарды қондыруға арналған.
Кейде олар іргетастар арқалығын қолдану арқылы қаланатын қабырға орнатуға
пайдаланылуы мүмкін 3.1,а,ә-сурет және 3.2-3.5 суреттер.
ә) лента пішінді іргетаетар көбінесе үйлер мен ғимараттардың
қабырғаларын орнатуға арналған 3.1,г,д-сурет. Кей жағдайларда әртекті
қатты сығылғыш негіздер т.б. мұндай іргетастар бағандар коюға да
қодданылуы мүмкін 3.1, б,в-сурет,
б) тұтас іргетастар – темірбетон тақталар плиталар турінде жасалынады
3.1.е- сурет.
в) шомбал іргетастар - үлкен қатқыл иілмейтін дене түрінде бүтіндей үйдің
немесе ғимараттың астында біртұтас болып орналасады 3.1,ж-сурет.
Іргетасты жасап шиғару тәсілдеріне байланысты құйма және құрама ірге тастар
дел ажыратады.
Құйма іргетастарды орнатылатын жерінде құрастырылған қалыптарға бетон
қоспасын құйып қатыру аркылы жасайды 3.1,ә,б,в,е,ж-сурет.
Құрама іргетастар дайын күйдегі заводтан жасалынып шыққанбөлшеқтерден
жинап құрастырылады 3.І,а,г,д-сурет
Іргетастардың қатқылдығы бойынша иілгіш және қатқыл
іргетастар деп атайды.
Иілгіш іргетастар грунтты негізінің шөгуіне қарай иіліп отырады.
3.1 - сурет. Іргетастардың түрлері; а- темірбетоннан жасалған стакан типті
құрама жеке іргетас; ә- баған орнатуға арналған темірбетонан жасалған құйма
жеке іргетас; б,в- бағандар орнатуға арналған темірбетоннан жасалған қүйма
лента пішінді іргетастар; г,д-лента пішінді құрама іргетастар; е- бағандар
тобын орнатуға арналған тұтас іргетастар; І-бойлық қабырғалар; 2-көлденең
қабырғалар; 3-төсеніш такта плита; 4-бағандар; ж-жомбал іргетас; 1-
іргетас: 2-дайындық қабат.
Қатқыл іргетастар шөгу кезінде иілмейді.
Иілгіш іргетастардың табанында оларға түсетін жүктердің әсерінен туындайтын
тіректік қысымның мәні тұрақты болмайды, сондықтан бұл ерекшелікті
есептеулер жүргізгенде ескеру қажет.
Іргетастарды жасау үшін негізінде бетон ,темірбетон , бутобетон және табиғи
тастар бут қолданылады.Ерекше жағдайларда іргетастар
ағаштан,болаттан,грунтцементтен немесе грунтбетоннан тағы басқа жаңа
материалдардан жасалуы мүмкін.
Темірбетоннан жасалатын іргетастардың өлшемдері олардың пайдалану кезінде
иілу деформациясына ұшырауын ескере отырып есептелінеді.Сондықтан мұндай
іргетастар иілгіш конструкциялардың қатарына жатады.Қатқыл іргетастармен
салыстырғанда олардың биіктіктері әлдеқайда аз болып келеді,яғни көлемі де
көп кіші болады.Сөйтіп,темірбетон іргетастар құрылыс материалдарын
цемент,бетон үнемдеп жасау үшін қолданылады.Мұндай іргетастар құйма
немесе құрама түрінде жасалынуы мүмкін.
Бетоннан немесе тастан жасалатын,яғни қатқыл іргетастардың өлшемдері
олардың пайдалану кезінде иілмеуін ескере отырып анықталынады.Бетон
іргетастар құрама немесе құйма түрінде болуы мүмкін.Табиғи немесе жасанды
тастан жасалатын іргетастар қалау арқылы бут немесе құйма күйінде
бутобетон орнатылады.
Жеке іргетастардың конструкциялары
Жалпы іргетастардың конструкциялары құрылыс аланының инженерлік-геологиялық
жағдайына , салынатын обьектінің жер үстінде орналасқан қаңқасының
қатқылдығына , көтеретін жүктердің ерекшеліктеріне , материалдардың
қасиеттеріне байланысты таңдап алынады.
Темірбетоннан жасалған құйма жеке іргетастарды қолдану қаңқалары
бағандармен арқалықтардан құрастырылған каркасты өндірістік және азаматтық
үйлер салғанда тиімді келеді.Мұндай іргетастардың белгілі конструкциялары
3.2,а,ә,б – суреттерде көрсетілген.Іргетастың конструкциясы екі бөліктен
тұрады:жоғарғы бөлігі – тұғыр,төменгі бөлігі – төсеніш тақталарплита.
Төсеніш плиталарды конструкциялау және арматуралау үшін олардың табанындағы
тірек қысымдардың әсерінен иілу деформациясына ұшырауын ,материалдарының
беріктігін есептейді.Осылайша плиталардың қажетті биіктігі және олардың
арматураларының қимасының ауданы анықталынады.
3.2 – сурет.Каркасты үйлердің құрама бағандарына арналған темірбетоннан
жасалатын құйма және іргетастар:а- жалпы көрінісі;1-баған;2-стақан;3-
тұғыр;4-төсеніш тақталарплиталар;ә-арматуралар;1- болат торлар;б-
бағандарды іргетастарға бекіту;1-құйма бетон.
Тұғырдың жоғарғы жағына құрама бағандарды орнатуға арналған стақан шұңқыр
жасалынады.Стаканның өлшемдері бағанның көлденең қимасына және оны қатырып
бекітетін құйма бетонның қажетті қалыңдықтарына байланысты тағайындалады.
Лента пішінді іргетастардың конструкциялары
Үйлер мен ғимараттардың қабырғаларын орнатуға арналған лента пішінді
іргетастардың құрама немесе құйма түрінде жасалуы мүмкін
3.3-кесте. Қадамы 12м бағандарға арналған іргетас арқалықтары
3.4-сурет. Стақан типті квадрат бағандарға арналған құрама іргетастары:
- 1Ф1З; 2Ф13; ІФС13; 2ФСІ3;. ә- ІФ17; 2Ф21;
3,5 сурет . Іргетас арқалықтарының конструкциясы а-арқалықтарының көлденең
қималары көлденең қималары ә-арқалықтарды тірекшелерге орнату; І-іргетас
арқылы 2 панель; 3 тіремшелер; 4 – іргетас; 5 шеткі болған; 6 – жалпы
көрініс.
Лента пішінді құйма іргетестар темірбетоннан, бетоннан бутобетоннан, тастан
олардың салынатын орнында, яғни құрылыс алаңында жасалады. Лента пішінді
құрама іргетастар дайын бөлшектерден құралып жасалынады. Мұндай іргетастар
2-бөліктен тұрады 3.1,г,д суретті қара. Төменгі бөлігі төсеніш
плитажастық темір бетоннан жасалынады. Жоғарғы бөлігі – бетоннан жасалған
қабырға блоктарда салынады Типті төсеніш плиталардыңжастықтардың
өлшемдері 3.4 – кестеде келтірілген. Төсеніш плиталарды жастықтардың
блогтардың астына тұтас3.1.г-сурет немесе оларды үнемдеу үшін араларын
ашық қалдырып3.1.г-сурет төсейді. Төсеніш тақталардың үстіне жіктері
байланған қабырға қабырға блоктар қаланады. Қабырға блогтар олардың
конструкциясына тұтас немесе құыс болуы мүмкін. Тіпті тұиас қабырға
блогтарының өлшемдері мен сипаттамалары 3.5 – кестеде көрсетілген.
Лента пішінді іргетастардың қабырға блогтарынан қаланған бөліктерінің
қалыңдығы үй қабырғасының қалыңдығынан аз болуы мүмкін, бірақ жалпы 30
сантиметрден кем болмауы керек. Сонымен қатар үйдің қабырғасы оның ені
бойынша іргетастың іргетастың үстінгі жиегінен екі жаққа 13 сантиметрден
шықпауы керек.
Кейбір жағдайларда іргетастардың кеңістіктегі қатқылдығы мен беріктігін
арттыру үшін бойлық және көлденең қабырғалардың қиылысқан жерінде
блогтардың жіктеріне арматура блогтары салынады.3.6, а,ә-сурет Мұндай
шаралар құбырларды өткізу, блогтардың санын азайту т.б мақсат үшін олардың
арасында ені 0,6 м-ден аспайтын ашық қуыстар қалтырғанда да қолданылуы
мүмкін. 3.6,б-сурет
Бағандарға арналған темір пішінді темірбетон іргетастар3.І.б-сурет Мұндай
іргетастарды ғимараттардың бағандарының әркелкі отыруын шектеу үшін
қолданылады. Оларды есептегенде серпімді негізде орналасқан арқалық ретінде
қарастырады. Бағандардың әркелкә отыруын екі өзара перпендикуляр бағытта
болдырмау үшін қиылысатын лента пішінді іргетастар3.І.в-сурет
пайдаланылады.
Жеке іргетастардың конструкциялары
Жалпы іргетастардың конструкциялары құрылыс аланының инженерлік-геологиялық
жағдайына , салынатын обьектінің жер үстінде орналасқан қаңқасының
қатқылдығына , көтеретін жүктердің ерекшеліктеріне , материалдардың
қасиеттеріне байланысты таңдап алынады.
Темірбетоннан жасалған құйма жеке іргетастарды қолдану қаңқалары
бағандармен арқалықтардан құрастырылған каркасты өндірістік және азаматтық
үйлер салғанда тиімді келеді.Мұндай іргетастардың белгілі конструкциялары
3.2,а,ә,б – суреттерде көрсетілген.Іргетастың конструкциясы екі бөліктен
тұрады:жоғарғы бөлігі – тұғыр,төменгі бөлігі – төсеніш тақталарплита.
Төсеніш плиталарды конструкциялау және арматуралау үшін олардың табанындағы
тірек қысымдардың әсерінен иілу деформациясына ұшырауын ,материалдарының
беріктігін есептейді.Осылайша плиталардың қажетті биіктігі және олардың
арматураларының қимасының ауданы анықталынады.
3.2 – сурет.Каркасты үйлердің құрама бағандарына арналған темірбетоннан
жасалатын құйма және іргетастар:а- жалпы көрінісі;1-баған;2-стақан;3-
тұғыр;4-төсеніш тақталарплиталар;ә-арматуралар;1- болат торлар;б-
бағандарды іргетастарға бекіту;1-құйма бетон.
Тұғырдың жоғарғы жағына құрама бағандарды орнатуға арналған стақан шұңқыр
жасалынады.Стаканның өлшемдері бағанның көлденең қимасына және оны қатырып
бекітетін құйма бетонның қажетті қалыңдықтарына байланысты тағайындалады.
Бір тармақты қимасы төртбұрышты бағандарды орнатуға арналған
іргетастардың стаканының тереңдігі hст бағанның көлденең қимасының ұзын
өлшемінен кем болмауға тиісті.Ал екі тармақты бағандар үшін бұл өлшем мына
формула бойынша есептелінеді:hcт≥0,5+0,33вб.мұнда, вб-бағанның екі
тармағының сыртқы беттерінің көлденең бағыттағы арақашықтығы,м.Егер де
вб2,4 м болса ,онда әр тармақтың астына жеке стакан жасалынады.Баған
іргетастың стаканына жобада көрсетілген қалыпта орнатылған соң оның
айналасындағы арнайы қалдырылған қуысқа бетон қоспасы құйылып ,қатырылып
бекітіледі.Іргетасты арматуралаудың жалпы көрінісі 3.2, ә-суретте
көрсетілген.
Арматуралардың классификациясы. Барлық арматуралық болаттар класстарға
бөлінеді, әр класстың өз беріктік және деформациялық сипаттамалары бар,
яғни бір классқа кей кезде әртүрлі маркалы болаттар жатуы мүмкін.
Сырықты арматура А әрпімен және рим цифрімен белгіленеді (неғұрлым сан
жоғары болса, соғұрлым беріктігі жоғары деген сөз)
• Ыстықтай басылған, жазық бетті А-І;
• Өзгермелі қималы А-II, A-III, A-IV, A-V, A-VI;
• Термиялық қатайған өзгермелі қималыAт-III, Aт-IV, Aт-V, Aт-VI;
• Механикалық қатайтылған A-IIIв.
Суықтай созылған арматуралар В әрпімен және рим цифрімен белгіленеді:
• Кәдімгі арматуралық сым Вр-1(пісірмелі тор үшін);
• Аса берікті арматуралық сым В-ІІ, Вр-ІІ (кернеуленетін арматура
ретінде)
Жұмсақ болатты арматураларды А-І, А-II, A-III-ті көбінесе кернеуленбейтін
конструктивті немесе жұмысшы арматура ретінде қолданады;
Қатты арматураларды A-IV, A-V, A-VI, Aт-VII алдын ала кернеуленген арматура
ретінде қолданады.
Арматуралық бұйымдар. Жұмыстың тез орындалуы үшін кернеуленбейтін
арматуралар пісіру немесе байлау арқылы торлар және қаңқалар құрайды.
Пісірілген қаңқалар (сурет 3,5а) бойлық және көлденең сырықтардан құралған.
Жұмысшы сырықтар бір немесе екі қатар құрайды.
Сурет 3,5. Арматуралық бұйымдар
а- арматуралық қаңқалар, б- торлар;
Жазық қаңқалар көбінесе көлемдік қаңқаларды құрайды, оның себебі
тасымалдауға, қоймаларда сақтауда және жобалық орнын сақтау үшін қолайлы
болып табылады.
Пісірілген торлар (сурет 3,5б) жазық және оралмалы болады. Сырықтардың
максималды диаметрі 5-8мм. Тордың орамадағы мәні 50-100мм, конструкцияда
қолдану үшін торлар кесіледі.
Арматуралық сымды бұйымдар. Алдын ала кернелген конструкцияларда жеке
немесе байланған сымдарды қолданады. Олар қанаттар және шоқтар болып
бөлінеді.
Арматуралық қанаттар – ең тиімді кернеуленетін арматура болып
саналады(сурет 3,6 а); Олар тарқамайтын оралған сымдардан тұрады. Қанаттар
7 немесе 19 сымдардан тұрады. (белгіленуі К7, К19).
Арматуралық шоқтар параллельді орналасқан аса берік сымдардан құралған
(сурет 3,6 в). Сымдар (14, 18, 24 дана) шеңбер бойымен аралары бос етіліп
қойылған (арасына цемент қоспасы құйылатындай), ал сымдар сыртынан жұмсақ
сыммен байланған.
Пакеттер екі қатар бойымен шахматты түрде арасына цемент қоспасы
құйылатындай етіліп жасалған (сурет 3,6 б).
Сурет 3,6. Арматуралық сымды бұйымдар:
а- сымды қанаттар; б- пакеттер; в- шоқтар.
Арматуралардың тоғысу аймақтары. Дайындау орнына байланысты тоғысу
аймақтары зауыдтық және монтаждық болып бөлінеді.
Сурет 3,7. Кернеуленбейтін арматураның тоғысу аймақтары
Арматура түріне және дайындалу түріне байланысты тоғысу аймақтары келесідей
бөлінеді:
• Контактті(сурет 3,7 а);
• Доғалық ванналарда (сурет 3,7 б);
• Накладкалары бар (сурет 3,7 в,г);
• Үстінен (сурет 3,7 д,е);
• Таврлы (сурет 3,7 ж);
• Контактті – нүктелі (сурет 3,7 з);
3 Арматура мен бетонның сіресуі ТБ-ң ең маңызды шарты. Арматура мен
бетонның берік сіресуі келесі үш фактормен жүзеге асады:
• Арматураның кедір-бұдыр беті бетонмен жақсы тіркеседі (3,8 сурет )
• Бетонның отыру кезінде арматура беті мен бетон беті арасында
үйкелістің күшеюі арқасында;
• Арматура беті мен бетон бетінің желімденуі арқасында, цемент коллойдты
массаның тұтқырлығы салдарынан.
Тіркесу күші ұлғаяды - бетон классының көтерілуімен,су-цемент қатынасының
төмендеуімен, бетон жасының ұлғаюымен жәнекедір-бұдырлықтың көбеюімен.
Сурет 3,8. Арматура мен бетонның тіркесуі;
Арматура мен бетон тіркесу кернеуі ұзындығы бойынша біркелкі болмайды, ең
көп ернеу τc max анкеровканың ұзындығына Lan байланысты емес болып келеді.
Тіркесудің кернеуінің орташа мәні сырықтағы күш N-ң кірген сырықтың
ауданына (u – қима периметрі) бөлгенге тең
τс=N(Lanu)
зависит от длины анкеровки Lan. Среднее напряжение сцепления определяют
как частное от деления усилия в стержне N на площадь заделки (u – периметр
сечения).
Бетондағы арматураның анкеровкасы деп арматураның шеттерін бетон ішінде
немесе сыртында бекітуін айтамыз. Анкеровка сіресу күші арқылы немесе
арнайы анкерлі құрылғылармен жүзеге асады.
Кернелмейтін ауыспалы қималы арматураны элементтің бойлық өсіне нормальді
қиманың арғы жағына салады. Бұл жерде толық есептік кедергі анкеровка
аймағының толық ұзындығымен ескеріледі:
Lan=(ωanRsRb+Δλan)d (1.8)
Мұнда,
Δλan – қор коэффициенті;
ωan –СНиП 2.03.01-84* бойынша жұмыс жағдайын ескеретін коэффициент;
Rs – бетонның өстік қысуға кедергісі;
d – сырық диаметрі.
ТБ коррозиясы деп конструкцияның уақыт өтуімен зиянды ортаның әсерінен
болатын бұзылуды айтады. Арматура коррозиясы бетон коррозиясымен бірге
немесе жеке жүруі мүмкін. Коррозия нәтижесі тот болып саналады, ол
арматурадан бөлініп радиалды қысымды жоғарлатады, нәтижесінде бетонның
қорғау қабаты ажырап түсіп қалады. Ашылған арматура одан сайын тот басып
конструкцияны апатты жағдайға апарады.
Коррозияны болдырмау үшін келесідей шараларды қолданады: қорғау қабатын
үлкейтеді және тығыздығын жоғарлатады; сульфатқа төзімді цементті
қолданады; полимербетон қолданумен; бетін қаптаумен және сырлаумен.
Бетонның қорғау қабаты. ТБК-да арматураны сыртқы беттен белгілі бір
қашықтықта орналастырады, сыртында қорғау қабаты түзілуі үшін.
Қорғау қабатын қабылдаған кезде конструкция түрін және өлшемін еске алады,
эксплуатация түрін, арматура диаметрін және мақсатын да еске алады.
• 100мм аса тақталарда және қабырғаларда, 250мм-ге дейін арқалықтарда
15мм-ден кем болмауы керек;
• 250мм-ден биік және бағандарда 20мм-ден кем болмауы керек;
• Арқалық пен бағанның қамыттары және көлденең сырықтары үшін, егер
элемент биіктігі 250мм-ден төмен болғанда 10мм-ден кем болмауы керек;
• Дәл осы 250мм-ден көп болғанда 15мм-ден кем болмауы керек;
Кернелмейтін бойлық арматураның бүйірге дейін арақашықтығы 10-20мм болуы
керек. Зиянды ортада 10-20мм-ге ұлғаюы керек.
Бақылау сұрақтары:
1. Бетонның деформациясының түрлері
2. Серпімділік және серпімді-пластикалық модульдері
Дәріс 5. Алдын-ала кернеуленген ТБ
Жоспар
1. Алдын-ала кернеудің мәні.
2. Алдын-ала кернеудің тәсілдері.
3. Алдын-ала кернеу жоғалтулары.
4. Алдын-ала қысу күші.
5. Келтірілген қима.
6. Қысу кезінде бетондағы кернеу.
1 Алдын ала кернеу келесі сұлба бойынша жүргізіледі
Сурет 4,3. Алдын ала кернеу жасау сұлбасы
а- арматура дайындау; б- созу; в- тарту құрылғыларын алу; г- бетонның
серпімді қысылуы;
2 Алдын ала кернелген элементтер өндірісінде алдын ала кернеуді екі түрмен
жасайды: арматураны тірекке бекіту немесе бетонға бекіту.
Арматураны тірекке бекіту тәсілін кішкентай немесе орташа аралықты
конструкцияларға қолданады және зауыттарда жасайды. Арматураны бірінші
формаға салып, керекті кернеуге дейін созады, кейін сол формаға бетон
құйылып керекті беріктікті алғанша тұрады. Содан соң арматураны бекіткен
жерден босатады. Бастапқы формасына келу үшін арматура қысылады да бетонмен
жақсы тіркескеннің арқасында бетонды да қысады(сурет 4,4).
Сурет 4,4. Арматураны тірекке тарту
Арматураны бетонға тарту көбінесе үлкен аралықты элементтерде қолданады
(фермалар, көпірлер). Ол үшін бетонды элементті жасаған кезде ішінде арнайы
каналдар қалдырып қояды. Канал диаметрі арматура диаметрінен 5-15мм артық
болады, бұл мақсатта жұқа қабырғалы құбырлар қолданылады. Бетон қатқаннан
кейін каналдарға арматура кіргізіліп, керекті кернеуге дейін созылады,
бекіту жері бетон бүйірі болып табылады. Ең соңында каналдарды цемент
қоспасымен қысым арқылы толтырады (сурет 4,5).
Сурет 4,5. Арматураны бетонға тарту
Арматураны созу механикалық, электротермиялық және электротермомеханикалық
тәсілдердің көмегімен жүргізеді.
3 Алдын ала кернеудің маңызы конструкцияның кейін жұмысына зор әсерін
тигізеді. Неғұрлым көп болса, соғұрлым әсері жақсы болады. Бірақ тым көп
тартылған арматураның үзіліп кету қаупі үлкен. Ал егер арматура аз
тартылса, уақыт өткеннен кейін әсері мүлдем жоғалады. Алдын ала кернеудің
мәнін келесі шектерде қабылдау қажет
σsp+p≤Rsn; σsp-p≥0,3Rsn
Мұнда,
Р- алдын ала кернеудің мүмкін ақаулығы, механикалық тәсілде
0,05σsp;электротермиялық әдісте30+360L, МПа (L – сырық ұзындығы, м).
Бастапқы кернеу мәні арматурада тұрақты қалып қалмайды, уақыт өткен сайын
материалдардың ерекшеліктеріне және дайындау технологиясына байланысты
азайып отырады. Кернеу жоғалтудың екі түрі бар: бірінші, бұйымды дайындаған
кезде; екінші, бетонның қысылуынан кейін.
Бірінші жоғалтулар:
1. Тірекке бекіткен кезде кернеудің релаксациясынан; арматура түрінен
және созу әдісіне байланысты болады, механикалық әдіс кезінде
σ1=0,1σsp-20,электротермиялық және электротермомеханикалық әдісте -
σ1=0,3σsp.
2. Температураның өзгеруінен, яғни арматураның және созатын құрылғылардың
температураларының айырмашылығы, В40 бетоннан төмен бетондар үшін
σ2=1,25Δt, В45 және одан жоғарғы бетондар үшін σ2=1Δt; мұндағы Δt
арматура мен тіректің температура айырмашылықтары.
3. Анкерлердің деформациясынан болатын жоғалту σ3=(λl)Еs, мұндағыλ=2мм –
шайбалардың қысылуы, λ=1,25+0,15d инвентарлы қысқыштардағы сырықтардың
орын ауыстыруы, d- сырық диаметрі, l- сырық ұзындығы; электротермиялық
созу кезінде σ3=0; бетонға тіреген кезінде σ3={(λ1+λ2)l}Еs.
4. Арматураның үйкелісінен болатын жоғалту σ4
- канал немесе бетонға тіреген кезінде конструкциямен болатын
үйкелістен;
- тірекке тіреген кезде майысатын жердегі болатын үйкеліс.
5. Болатты форманың деформациясынан болатын жоғалту, конструкцияның
түріне, ұзындығына және формасына байланысты болады, белгісіз болса
σ5=25 МПа деп қабылдайды;
6. Бетонның ағуынан болады, қатаю түріне, кернеу мәніне және бетон
классына байланысты, бетонды қысу кезінде және кейін 2-3 сағат
аралығында болады. Табиғи қатаю кезінде σ6=40σbpRbp, егер кернеу
σbpRbp ≤α болса, мұндағы α =0,25+0,025 Rbp ≤0,8 σbp- бетонды қысатын
кернеу.
Екінші жоғалтулар:
7. Армматураның кернеуінің релаксациясынан болатын σ1=σ7.
8. Бетон отыруынан болады σ8, бетон түріне, созу түріне және қату түріне
байланысты.
9. Бетон ағуынан болады, алдын ала қысу күшінің ұзақ әсерінен болады,
бетон түріне, созу түріне және бетондағы кернеуге байланысты,
ЕгерσbpRbp ≤0,75, болса бетон сызықты түрде ағады.Онда σ9=150ασbpRbp.
ЕгерσbpRbp0,75, болса бетон сызықты емес түрде ағады. Онда
σ9=300α(σbpRbp-0,5)
10. Арматура кедір-бұдырлығынан болатын бетондағы жаншылу, бетонға орау
тәсілімен созылса (диаметрі 3м болатын құбырларда және
резервуарларда)σ10=70-22d.
11. Құрылымды конструкцияның блоктарын қосқан кезде арасында болатын қысу
деформацияның салдарынан σ11=(nλl)Es, мұндағыλ=0,3...0,5 – қосылыс
қысылуы,n – тігіс саны.
Алғашқы кернеулер жоғалтуларын екі топқа бөледі (кесте 1),σlos,1 –бірінші
жоғалтулар, бетонның қысылуына дейін; σlos,2 – екінші жоғалтулар,
бетонның қысылуынан кейін.
Кесте 1. Алғашқы кернеу жоғалтуларының топтары
Созу тәсілі σlos,1 σlos,2
Тірекке σ1+ σ2+ σ3+ σ4+ σ5+ σ6 σ8+ σ9
Бетонға σ3+ σ4 σ7 + σ8+ σ9 + σ10+ σ11
Толық жоғалтулар 200...300 МПа-ға дейін жетуі мүмкін. Нормалар бойынша оларды
100 МПа етіп қабылдайды.
4 Алдын ала кернелген конструкцияларды есептеген кезде, жұмыстың әртүрлі
сатысында болатын бетондағы және арматурадағы алдын ала қысудан пайда
болатын кернеуді есептеу қажеттігі туады.
Бетондағы алдын ала қысу күші кернелген және кернелмеген арматурадағы тең
әсер ететін күштердің мәніне тең болады (сурет 4,6):
Р=σspАsp+ σ'spА'sp- σsАs- σ'sА's(1.9)
Сурет 4,6. Қысу күштерінің таралу сұлбасы.
Ал келтірілген қиманың жүктеу центріне байланысты эксцентриситеті тең әсер
ететін және құрайтын күштердің теңдігі шартынан анықталады:
еор=(σspАspуsр - σ'spА'spу'sр - σsАsуs + σ'sА'sу's)Р
5 Алдын ала кернелген ТБК-дағы кернеулерді анықтау үшін (1-ші сатыда,
сызаттар түзілгенге дейін) бетонның келтірілген қимасын қарастырады, бұл
қимада арматура қимасының ауданын эквивалентті бетонның қимасымен
алмастырады. Бетон мен арматураның деформацияларының тең болатынын еске ала
отырып, келтіруді екі материалдың серпімділік модульдары α=ЕsЕb
қатынасынан алады.
Келтірілген қиманың ауданы келесідей болады (сурет 4,7):
Сурет 4,7. Келтірілген қиманың сұлбасы
Аred=А +αАsp+ αА'sp+ αАs+ αА's(1.11)
Келтірілген қиманың статикалық моменті І-І өсі бойынша, астыңғы қыры
бойынша
Sred=ΣAiyi(1.12)
І-І өсіне дейін ауырлық күші центріне дейінгі қашықтық:
yo=SredAred(1.13)
Келтірілген қиманың инерция моменті, келтірілген қиманың ауырлық күші
центрі бойынша:
Ired=Σ{Ii +Ai (yo - y)2}(1.14)
Мұндағы,
А – бетон қимасының ауданы; Аi– қиманың бөлігінің ауданы;
yi–қиманың і бөлігінің ауырлық центрінен өсI – I-ге дейін арақашықтық;
Ii– қиманың і бөлігінің инерция моменті, қиманың ауырлық центрімен өтетін.
6 Бетон қысылған кезде серпімді емес деформациялар орын алады, нормальді
кернеулердің эпюрасы қисық сызықты болады. Бетондағы кернеуді анықтау үшін
элементті ортасынан тыс қысылған деп қабылдайды:
Σbp =РАred ±РеopyIred(1.15)
Есептің мақсатына байланысты кернеуді қиманың биіктігі бойынша әртүрлі
деңгейде анықтайды:
• Арматурадағы бақыланатын кернеуді тексеру үшін – кернелетін арматура
күші бойымен;
• Қысу кезіндегі шектік кернеуді анықтаған кезде –ең шеткі қысылған
талшық бойымен;
• σ6,σ9 жоғалтуларын тапқанда кернелетін арматураның ауырлық центрі
бойымен.
Дәріс 5. Темірбетон кедергісінің эксперименталды негіздері
1. Темірбетон кедергісі теориясының мақсаты.
2. ТБ элементтерінің кернеліп-деформацияланған күйінің үш кезеңі.
1 ТБ кедергісі теориясының негізгі мақсаты ТБК-ң кернелген-
деформацияланған күйін бағалау және инженерлерге конструкцияны жобалау
үшін ғылыми дәлелденген мағлұматтарды беру.
Нормальді, көлбеу және кеңістікті қималарды есептеудегі соңғы мақсат иілу
моменті бойынша қиманың сондай мөлшерін таңдау, оның көтеру қабілетін
қамтамасыз ету үшін, немесе элементтің қимасы белгілі болса, оның көтеру
қабілеттігін тексеру.
Есеп бойынша анықталған арматураның қимасының ауданының элементтің
нормальді қимасының ауданына қатынасы элементтің өзіндік бағасынан аспауы
керек.
ТБ кедергісі теориясының тағы бір мақсаты жергілікті жүктеуге есептер
құрастыру немесе жетілдіру (жаншылу, айырылу, еңгізу).
ТБ кедергісі теориясын элементтердің жүктелу кезеңдеріне байланысты
кернеліп-деформацияланған күйінің түрін зерттеп құрастырады. Қимадағы
бойлық өске нормальді келетін қиманың шектік күштерін табу үшін келесі
шарттарды еңгізеді:
• Бетонның созылуға беріктігі ноль етіп алынады, қысуға беріктігін Rb;
• Арматурадағы деформацияны бетонның қысылған аймағының биіктігіне
байланысты етіп қабылдайды, және алдын ала кернеу әсерін еске алады;
• Арматурадағы созылу күштерін Rsесепті созылу кедергісіне тең етіп
алады;
Сыртқы жүктеулердің сатылап көтерілуі кезінде ТБ элементінің кернеліп-
деформацияланған күйінің үш түрін байқауға болады (сурет 5,1):
Сурет 5,1. Кернеліп-деформацияланған күйдің кезеңдері.
Кезең І – созылған бетонда сызаттар пайда болғанға дейін, бетондағы кернеу
арматураның және бетонның уақытша созылуға кедергісінен төмен болғанда.
Бетонда және арматурада жүктеу мәні аз болғанда, деформациялар серпімді
болады. Кернеу және деформация тәуелділігі сызықты болады, кернеу эпюралары
үшбұрышты болып келеді.
Кезең ІІ - созылған бетонда сызаттар пайда болғаннан кейін, сызат аймағында
арматура жұмыс істейді, ал сызат үстінде бетон. Сызат арсындағы аймақта
арматура мен бетон бірге жұмыс істейді.
Жүктеу әрі қарай көбейген кезде бетонның қысылған аймағында серпімді емес
деформациялар орын алады, нормальді кернеулер эпюрасы қисаяды, ал
максималды кернеу ординатасы қима шетінен терең аймаққа ауысады.
Кезең ІІІ – бұзылу кезеңі, элемент жұмысы қысқа уақытты, арматурада кернеу
физикалық немесе уақытша ағу шегіне жетеді, аса берікті сымда уақытша
кедергісіне, ал бетонның қысылған аймағында қысылудың уақытша кедергісіне
жетеді.
Жағдай 1. Бұзылу созылған аймақтағы арматурадан басталады және бетонның
қысылған жерінің жаншылуымен аяқталады. Кернеу ағу шегіне дейін апарады,
салдарынан сызаттар тез ашыла бастайды да қатты майысу пайда болады.
Бетонның қысылған аймағының биіктігі азаяды, қысылған аймақтағы кернеу Rb-
ға жетеді, нәтижесінде бетон бұзылады. Деформация пластикалық болады.
Жағдай 2. Созылған арматураның саны артық болғанда элемент морт сынады,
өйткені бетонның көтергіштігі кенеттен азаяды. Бірақ арматурадағы кернеу
шектік мәніне дейін жетпейді, бұл жағдай аса армирленген элементтерде
кездеседі.
ІІІ кезең беріктікке есептегенде қабылданады.
Алдын ала кернелген элементтердің кернеліп-деформацияланған күйлері сызат
түзілгеннен кейін жай элементтердің күйіне ұқсас (сурет 5,2).
Сурет 5,2. Кернелген арматурасы бар иілетін элементтің кернелген күйінің
сатылары.
Дәріс 6. Иілген ТБ элементтерін нормальді және көлбеу қимасы бойынша
есептеу
1. Иілетін элементтердің түрлері және конструктивтік ерекшеліктері.
2. Алдын-ала кернелген элементтерді құрастырудағы ерекшеліктер,
арқалықтардың шеткі аймақтарын күшейту.
3. Кернелген арматураны анкерлеу.
4. Иілетін элементтердің нормальді және көлбеу қимасы бойымен бұзылуының
сипаттамасы.
1 ТБК-да иілген элементтердің ең көп таралған түрлері ол тақталар және
арқалықтар болып саналады. Арқалық деп ұзындығы l қалған екі өлшемнен b, h
–тан көп болып келетін конструкцияны айтады. Тақта деп қалыңдығы h
ұзындықтан l және ені b- дан әлде қайда аз конструкцияны айтады.
Тақталардан және арқалықтардан көптеген ТБК-н жасайды, көбінесе жазық
аражабын және жамылғылар, құрастырмалы және монолитті немесе құрастырмалы-
монолитті (сурет 6,1).
Сурет 6,1. ТБ элементтерден жасалған аражабындар сұлбалары.
ТБ элементтері тікбұрышты, таврлы, қоставрлы және трапециялы қималы болып
келеді:
Сурет 6,2. Арқалықтардың көлденең қималары және армирлеу сұлбалары.
Арқалықтардың биіктігі h әртүрлі мәнді болады, негізі аралық үлесінен 110,
120 бөлігін құрайды. Ал ені (0,3...0.4)h бөлігін құрайды.
Жұмысшы арматураны элементтің созылған аймағында бір немесе екі қатармен
құрастырады.
ТБ арқалықтарында иілу моменті мен қатар көлденең күштер пайда болады,
сондықтан көлденең арматураларды орналастыру қажеттігі туады. Оның үлесін
конструктивті және есеп нәтижесінен қабылдайды.
Бойлық және көлденең арматураны пісірілген немесе байланған қаңқаларда
байланыстырады (сурет 6,3).
Сурет 6,3. Арқалықтарды армирлеу сұлбалары.
2 Алдын ала кернелген иілетін элементтерде арматураларды иілу моменті
эпюрасына және көлденең күшке байланысты орнатады.
Иілетін элементтердің ең қолайлы қимасы қоставрлы болып саналады, ал
қабырғасы қалың болса таврлы етіп қабылданады.
Кернелетін арматураны созылатын аймақтарда келесідей етіп орналастырады:
Сурет 6,4. Арматура орналастыру мысалдары.
а- аса берік сымдармен; б- ауыспалы қималы сырықтармен; в- шоқтармен немесе
қанаттармен.
Алдын ала кернелген арқалықтарда тірек маңайындағы аймақтарды
конструкциялау аса маңызды болып табылады. Өйткені, бұл жерде арматураның
қысу күші бүйірдегі анкерлер арқылы бетонға беріледі. Сонымен қатар, бұл
жерде жергілікті кернеулер максималды болғандықтан сызаттар пайда болуы
мүмкін. Сондықтан, бұл аймақтарды қосымша көлденең арматуралармен күшейту
керек, олар пісірілген қаңқалар немесе қамыттар түрінде болады.
3 Кернелген ТБ элементтерін дайындаған кезде арматураны бүйір жағында
бекіту үшін анкерлі құрылғыларды қолданады (сурет 6,5):
Сурет 6,5. Анкерлі құрылғылар.
а- шығарылған бас; б- бөліктермен қосу; в -сақиналарды пісіру; г- шетінде
гайкасы бар сырық; д- қысылған шайба; е- киілетін шайбасы бар.
4 Иілетін элемент деп, бір иілу моменті немесе иілу моменті мен көлденең
күші бар элементті айтамыз.
Мысалы ретінде бір аралықты ТБ арқалықты алайық. Екі тіректе еркін жатыр
және екі симметриялы жүктеме шоғырланып әсер етуде(сурет 6,6). Жүк
арасындағы аймақта таза иілу орын алады; көлденең күш Q=0. Жүктеудің
белгілі бір кезінде бетонның созылған аймағында нормальді сызаттар пайда
болады (бойлық өске перпендикуляр). Иілу моменті және көлденең күші әсер
ететін аймақта көлбеу сызаттар орын алады.
Сурет 6,6. Иілетін элементтің сұлбасы.
Нормальді армирленген иілетін элементтерде бұзылу созылған арматурадан
басталады. Болат ағу шегіне жеткен кезде бетонның қысылған аймағының
биіктігі күрт азаяды. Тек қана арматурасы көп элементтерде бұзылу қысылған
бетоннан басталады. Бұл кезде арматураның беріктігі толық пайдалынбайды да,
экономикалық тұрғыдан тиімсіз болады.
Арқалықтың нормальді бойымен бұзылу түріне байланысты есептеудің екі түрі
аыратылады:
• Бірінші жағдай, элементтің бұзылу себебі арматураның бұзылуынан
болады;
• Екінші жағдай, элементтің бұзылуы бетонның қысылу аймағында
болғандықтан болады.
Егер басты созатын кернеулер мәні бетонның созылуға беріктігін асырса,
көлбеу сызаттары пайда болады (сурет 6,7).
Сурет 6,7. Көлбеу сызаттарынан пайда болған бұзылу.
Жүктеудің әрі қарай өсуімен сызаттар әрі қарай ашылып, үстіндегі бетон
жаншылады, салдарынан элемент бұзылады. Көлденең қамыт арматурасында да
кернеу шегіне жетеді, ал бойлық арматурадағы кернеу шектік мәніне дейін
жетпеуі де мүмкін.
Дәріс 7. Иілген ТБ элементтерін нормальді және көлбеу қимасы бойынша
есептеу
1. Бір арматурасы бар тік төртбұрышты және таврлы қималы элементтердің
нормальді қимасы бойынша беріктігіне есептеу.
2. Иілетін элементтердің көлбеу қимасы бойынша көлденең күшке есептеу.
3. Көлденең сырықтарды есептеу
1 Кез келген симметриялы формалы элементті беріктікке нормальді қима
бойынша есептегенде, элементтің шектік жағдайда тепе-теңдікте тұрғанын
қабылдайдыΣМ=0жәнеΣХ=0.
Кернелмейтін бір арматурамен армирлеген кезде ΣХ=0 теңдігін келесі түрде
жазуға болады:
RbAbc= RsAs(1.15)
Ал ΣМ=0 теңдігін келесі түрде жазуға болады:
М ≤ Мu= RbAbczb = RbSbc(1.16)
Сурет 7,1. Иілген элементті есептеуде
а- кернеу мен күштің сұлбасы; б- бұзылу сұлбасы.
Аb= bx; zb= ho- 0,5x; Sb= Аb zb = bx(ho- 0,5x)
Rbbx = RsAs; x = RsAs(Rbb)(1.17)
ξ = xho= RsAs (Rbbho); M ≤ Rbbx(ho- 0,5x)(1.18)
Мұндағы,
ξ – қысылатын аймақтың салыстырмалы биіктігі.
Сонымен қатар, қысылатын аймақтың ауырлық центрімен өтетін өс арқылы момент
көмегімен өрнектеуге болады:
M ≤ RsAs(ho- 0,5x)(1.19)
(1.17),(1.18),(1.19) формулаларын бірге қолданады. Олар келеді егер xξRho,
мұндағы ξR- қысылатын аймақтың шектік салыстырмалы биіктігі, бұл кезде
арматурадағы созу кернеуі шектік мәнге ие болады σs→Rs.
ξR= xRho = ω{1 + σsRσscu (1 - ω1,1)}(1.20)
Элементтің көтеру күші бірдей болған жағдайда, арматура қимасы соғұрлым
кіші болады, егер ho жұмысшы қиманың биіктігі ұлғайса. Яғни арматурасы көп
және аз қималарды алуға болады.
Армирлеу коэффициенті
μ = As(bho)(1.21)
Және армирлеу үлесі μ100, келесі қатынастарды ескергенде bxRb= RsAs
жәнеξ=xhoкелесі түрде көрсетілуі мүмкін:
μ = ξRbRs; 100μ = 100ξRbRs(1.22)
Осы жерде төртбұрышты қимадағы арматура үлесінің максималды мәнін табуға
боладыξR.
Таврлы қималар көп жағдайда жеке элемент немесе құрастырмалы, монолитті
конструкциялар құрамында кездестіруге болады. Таврлы қималы элемент полка
және қабырғадан тұрады, көбінесе бір арматуралы болып келеді(сурет 7,2).
Сурет 7,2. Таврлы қима.
Төртбұрышты элементке қарағанда таврлы элемент тиімді болып саналады,
өйткені көтеру қабілеті бірдей болғанымен бетон шығыны аз болады.
Полкалардың ені үлкен болған жағдайда қабырғадан ең үлкен аралықта жатқан
свесте кернеу аз болады. Сондықтан, есептерде полкалар свесінің
эквивалентті енін b'f кіргізеді, нормалар қажет еткенде мәнін шектеп
отырады.
Егер қысылған аймақтың астыңғы шегі полка аралығында жатса (сурет 7,2 б),
онда таврлы қиманы тік төртбұрышты сияқты есептейді, өлшемдері b'f және h0,
өйткені созылған аймақтың бетоны көтеру қабілетіне әсер етпейді.
Есептік формулалар (кернелмеген элементтер үшін):
Rbb'f x = RsAs (1.23)
M ≤ Rbb'f (ho- 0,5x) немесе M ≤ αmRbb'f ho2 (1.24)
Егер қысылған аймақтың астыңғы шегі полкадан төмен орналасса, онда қиманың
қысылған аймағы қабырғаның қысылған аймағынан және полка свесінен тұрады.
Қысылған аймақтың астыңғы шегі келесі теңдеумен анықталады
RsAs= Rbbx + Rb(b'f- b)h'f (1.25)
Созылған арматурадағы біркелкі әсер ететін күштер арқылы өтетін нүкте
бойымен момент бойынша беріктік шарты:
M ≤ Rbbx (ho- 0,5x) + Rb(b'f - b) h'f(ho – 0,5 h'f) (1.26)
Таврлы қима үшін келесі шарт орындалуы тиісx≤ξRho.
2 Иілетін элементтердегі көлбеу қималарының түзілуі ию моменті мен көлденең
күш әсерінен болады.
Элементтің көлбеу қимасы бойынша көлденең күшіне қарсы беріктігі:
Q ≤ Qsw +Qs,ins+ Qb; (1.27)
Qsw= ΣRswAsw немесе Qsw=qswco(1.28)
qsw= RswAsw s(1.29)
co=√{φb2(1+φt+φn)Rbtbh2o}qsw=√Mb qsw(1.30)
Qs,ins= ΣRswAs,inssinθ(1.31)
Qb=Mbc=φb2(1+φf+φn)Rbtbh2oc(1.32)
Мұндағы,
Qsw – көлбеу сызаттарымен өтетін, бір көлденең арматураның қабылдайтын
көлденең ішкі күш (сурет 7,3);
Qs,ins– көлбеу сызаттарымен өтетін, отгибтардың қабылдайтын көлденең ішкі
күш;
Qb– армирленген көлбеу қимадағы қысылған бетонның қабылдайтын көлденең ішкі
күш;
qsw – көлбеу қима аралығында элемент ұзындығы бірлігіндегі қамыттардағы
күш;
co – қамыттардың жұмысы ескерілетін элемент ұзындығы, немесе элементтің
бойлық өсіне қауіпті көлбеуінің проекциясы;
θ – элементтің бойлық өсіне отгибтардың иілу бұрышы;
φb2 – бетон түрін ескеретін коэффициент.
Көлбеу қималарын көлденең күштерге есептеудегі басты мақсат - бетон
қимасының және бойлық арматураның жеткілікті екенін есептеу, керекті
ауданды және қамыттардың дұрыс орналасуын қадағалауболып табылады.
Есептеу кезінде сонымен қатар, қамыттар s, аралығындағы, тірек пен отгиб
арасындағы s1, және отгиб араларындағы s2беріктігін қамтамасыз ету қажет
(сурет 7,3 а).
Сурет 3,7. Көлбеу қималарын есептеуде
3 Көп кезде алдын ала кернелген отгибсіз таврлы қималар кездеседі.
Есептеуді келтірілген формулалар арқылы жүргізеді, бұл кезде көтеру
қабілеті ең төмен қималарды есептейді (сурет 3,8).
Берілгендер белгілі болғанда, есепті келесі қатармен есептейді:
1. Бірінші жағдай бойынша көлденең арматура керек пе жоқ па екенін
тексереді.
Q≤2,5 Rbtbho (1.33)
2. Екінші жағдай бойынша көлденең арматура керек пе жоқ па екенін
тексереді.
Q≤ φb2(1+ φn)Rbtbh2oc; (1.34)
Егер керек болса – есепті жалғастырады.
3. Qbminмәнін анықтайды (1.32), формула бойынша.
4.qswмәнін (1.29) формула бойынша есептейді, және келесі шарт
qsw≥Qbmin2holбойынша тексереді.
5. s≤smaxшарт бойынша қамыт қадамдарын табады, smax =φb2Rbtbh2oQ
6. Мbмәнінформула (1.30) бойынша есептейді.
7. с мәнінформула (1.30) бойынша есептейдіжәнес≤(φb2 φb3)ho.
8.Қысылған бетонның есептелетін көлбеу қима үстіндегі көлденең күшін
Qbесептейді, формула Qb=Mb с, және Qb≥ Qbmin шартын тексереді
9. Көлбеу қима басындағы көлденең күшін есептейді, формулаQ=Qmax-qc.
10. Есептелетін көлбеу қиманың сопроекциясын(1.30) формуласымен табады,
керекті шектеулерді ескере отырып.
11. Qsw көлденең күшін есептейді, көлденең қимадағы қамыттарға түсетін,
формула (1.28).
12. (1.27) формула бойынша көлбеу қимадағы беріктік шартын тексереді. Егер
шарт орындалмаса, s қадамын азайтады немесе Asw-ны үлкейтеді.
13. Көлбеу қысылған талшық бойымен беріктікті тексереді
Q≤ 0,3 φw1φb1bhoRb (1.35)
Тіректен аралыққа қарай бағытында көлбеу армирлеу қарқындылығын
азайтқанда(қамыт қадамдарын үлкейткенде), (1.27) шартын тексереді, І мәнін
өзгертіп.
Сурет 3,8. Көлбеу қималарын қамыттармен күшейту
Дәріс 8. Тасты және теміртасты конструкциялар.Тасты және теміртасты
конструкциялардың түрлері.
1. Жалпы түсінік. Қолдану аймағы.
2. Беріктік және аязға төзімділік.
3. Қысу,созу және иілу кезінде беріктікке әсер ететін негізгі факторлар.
4. Деформативті сипаттамалар.
1 Тасты қалау деп ерітінді арқылы тұтас материалға айналған жасанды немесе
табиғи тастардан құралған қалауды айтамыз. Тасты конструкциялар мыңдаған
жылдар бойы қолданысқа ие болған, қазіргі кезде де сыртқы және ішкі
қабырғаларда, іргетас бағандарында көп қолданады.
Артықшылықтары – ол отқа төзімділік, жақсы жылу және дыбыс өткізгіштігі,
ұзақ уақытқа жарамдылық, аз эксплуатациялық шығындары. Көп жағдайда тас
материалдары жергілікті болып келеді.
Кемшіліктері – үлкен өзіндік массасы және қол еңбегін көп қажет етеді.
Қазіргі кезде арасына жылу изоляциялық материалдар салынған көп қабатты
кірпішті ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
СЕМЕЙ қаласының ШӘКӘРІМ атындағы МЕМЛЕКЕТТІК УНИВРСИТЕТІ
3 дәрежелі СМЖ құжат ПОӘК
ПОӘК
042-14.1.04.01.20.7003-201
4
Іргетастар және №1 баспа
негіздер пәнінің
оқу-әдістемелік
кешенінің
оқу- әдістемелік
материалдары
ПӘНІНІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ
“ІРГЕТАСТАР ЖӘНЕ НЕГІЗДЕР”
5В072900 Құрылыс
Оқу әдістемелік материалдары
Семей 2014
Мазмұны
1 Дәрістер
2 Практикалық жұмыстар
3 Әдебиеттер
Дәріс №1
Негізгі түсініктер
Жоспар
1. Іргетастар және негіздер туралы түсініктер мен анықтамалар
2. Мақсаты мен басты міндеттері
3. Басқа пәндермен байланысы
1. Кез келген үйдің немесе ғимараттың бойындағы салмақ пен түрлі жүктер
оның іргетасы орнатылған грунтты негіздерге түседі.
Негіздер деп салынатын уйлердің іргетасының табаны арқылы түсіп
таралған күшті көтеретін грунт қабаттарын немесе қабатын атайды.
Іргетас деп үйдің бойындағы салмақ пен жүктерді жер бетінен белгілі бір
тереңдікте орналасқан грунтты негіздерге жеткізіп, таратып түсіруге
арналған конструкцияны атайды.
Грунт деп пішіні мен ірілігі әр түрлі қатты түйіршіктерден тұратын жер
қабығында болатын құбылыстардың әсерінен мүжіліп ұсақталынған тау
жыныстарын атайды. Жалпы грунттарды олардың табиғи қасиеттеріне байланысты
сусымалы құмды және иленгіш балшықты деп екі топқа бөледі. Сусымалы
грунттардың иленгіш грунттарға қарағанда қатты түйіршіктерінің арасындағы
байланыс жоқ. Керісінше, иленгіш грунттарда мұндай байланыс әжептәуір мықты
болады, бірақ та оның шамасы қатты түйіршіктердің беріктігінен бірнеше есе
төмен болады.
Көптеген құрылыс материалдарымен салыстырғанда грунттар өздерінің
жоғары кеуектілігімен, су өткізгіштігімен, жоғарғы сығымдылығымен,
осалдығымен т.б. ерекшеленеді. Сондықтан грунттарды құрылыс мақсатына
пайдаланғанда олардың қасиеттерінің ерекшеліктерін ескерген жөн.
Іргетас (1.1.- сурет) көбінесе жер бетінен 2 төмен орналасады.
Іргетастың қабырға немесе тіреу 3 сүйенетін жоғарғы бетін оның жиегі 4 деп
атайды. Іргетастың табаны 3 оның грунтты негізді басып тұрған астыңғы беті.
Егер де салынатын үйдің іргетастары тек біp ғана грунт қабатының үстіне
орнатылатын болса, онда біртекті негіздер негіз қарастырылады. Қабатты
негіздерді негізді 6 әр түрлі қабаттардан тұратын грунттар қүрайды.
Мұндай. жағдайда іргетастың табанындағы грунт қабатын - көтергіш қабат 7
деп, ал одан төмен қарай орналасқан қабаттарды - төсеніш кабаттар 8 деп
атайды.
Іргетастың биіктігі оның жоғарғы бетімен табанының ара қашықтығына тең.
Іргетастың салу тереңдігі d деп жер бетінен оның табанының ара қашыктығын
атайды.
1.1- сурет. Ғимараттың іргетасы мен негізі
2. Іргетастар және негіздер - құрылыс инженерлерін дайындаудағы ең
қажетті арнаулы пәндердің бірі. Бұл пәннің басты мақсаты әр түрлі
инженерлік - геологялық және гидрогеологиялық жағдайларда салынатын
үйлердің іргетастары мен негіздерін жобалау мен орнатудың тиімді шешімдерін
қабылдауды қамтамасыз ету. Жалпы құрылыс үшін іргетастар мен негіздерді
дұрыс жобалап орнатудың маңызы өте зор. Өйткені салынған үйлердің пайдалану
мерзімі көбінесе олардың іргетастары мен негіздерінің сапасына байланысты
болады,
Іргетастар мен негіздерді жобалау деп салынатын уйлердің берік тұғыры
негізі болатын грунттардың қурылыска қажетті қасиеттерін ескере отырып
орнататын іргетастардың түрін , табандарының өлшемде- рін, конструкциясын
анықтауды атайды.
Іргетас үйдін ең жауапты бөліктерінің бірі болып табылады. Өйт- кені
ол бүтіндей қатқыл материалдардан кірпіш, бетон, темірбетон, темір т.б.
құрылған уйді жүмсақ күйдегі ортамен - грунтты негіздермен жалғастырып
жоғарыдан тусетін жүктерді таратады. Сондьщтан іргетастың катқылдығы бірдей
емес екі ортаның бір жүйенің құрамында үйлесімді және берік жұмыс атқаруын,
яғни уйлердің ұзақ мерзімде қауіпсіз пайдаланылуын камтамасыз етуде
атқаратын ролі үлкен.
Әдетте іргетастар мен негіздерді жобалаудың алдында салынатын үйлер
мен ғимараттардың сипаттамалары белгілі болады. Сондыктан мұндай жоба
жүмысын жасау барысында белгілі үйлерді жаңа коныс -
құрылыс алаңдарына олардың инженерлік-геологиялық, гидрогеологиялық
жағдайларына байланысты орналастырып және сонымен катар салынатын үйлердің
іргетастарын анықтап, оларды орнатудын тиімді тәсілдерін көрсетеді.
Сөйтіп "Іргетастар мен негіздер" пәнінің басты міндеттері мы- надай
мәселелерді шешуге арналады:
1. Салынатын үйлердін, іргетастарының негіздері ретінде
қолданылатын грунттардың касиеттерін жан-жақты бағалау.
2. Қажет жағдайда үйлердің негіздері үшін пайдаланылатын грунттардың
сапасын жақсартудың ұтымды жолдарын аныктау.
3. Салынатын үйлердің үзақ мерзімде қауіпсіз пайдаланылуын
қамтамасыз ететін іргетастардың жобасын қабылдау.
4. Қүрылыс алаңының табиғи ерекшеліктерін ескере отырып, ірге-
тастарды орнатудың тиімді тәсілдерін пайдалану және сыртқы табиғи ортаны
қорғаудың шараларын белгілеу.
3. Жекелеп айтқанда, "Іргетастар және негіздер" пәні" инженерлік
геология", "Грунт механикасы" пәндерінің жалгасы болып саналады.
"Инженерлік геологияда " қүрылыста грунт ретінде пайдаланыла- тын тау
жыныстарының қасиеттері, инженерлік іздестірулер мен гео-динамикалық,
инженерлік-геологиялық құбылыстар қарастырылады.
"Грунт механикасында" құрылыс мақсатында қолданылатын грунттарда
сыртқы күштердің әсерінен туындайтын кернеулер мен деформациялардың таралу
заңдылықтары және грунт қабаттарының орнықтылығының шарттары беріледі.
"Іргетастар және негіздерде" салынатын үйлердің іргетастарын әртүрлі
инженерлік-геологиялық, гидрогеологиялық жағдайларда жоба- лау мен салудың
ұтымды жолдары қарастырылады. Сөйтіп, "Инженерлік геология" мен "Грунт
механикасы" пәндері "Іргетастар және негіздер" пәнінің теориялық; түғыры
болып табылады.
Дәріс №2
ІРГЕТАСТАР МЕН НЕГІЗДЕРДІ Ж0БАЛАУДЫҢ БАСТЫ ЕРЕЖЕЛЕРІ
Жоспар
1. Үйлердің, ғимараттардың іргетастары мен негіздерін жобалаудың
жалпы ережелері
2. Іргетастар мен негіздерді жобалауға қажетті алғашқы мағлұматтар
3. Грунттардың физика-механикалық қасиеттерінің көрсеткіштері
4. Грунттардың есептік кедергісін анықтау
5. Құрылыс алаңының инженерлік-геологиялық және гидрогеологиялық
жағдайларын бағалау
6. Іргетастар мен негіздерді есептеу тәртібі
1. Профессор Б.И.Далматов іргетастар мен негіздерді жобалау барысында
үш принципті ұстауды усынады:
Бірінші принцип. Іргетастардың грунтты негіздерін олардың шекті
күйлері бойынша есептеу.
Екінші принцип. Үйдің жер үстіндегі бөлігінің, іргетасының, грунтты
негіздерінің бірге бүтіндей бір жүйенің құрамында үйлесімді және берік
жұмыс атқаруының қажеттілігін ескеру.
Үшінші принцип. Мынадай деректерге сүйене отырып, іргетастар мен
негіздерді жобалауды комплексті жинақты түрде шешу: а) құрылыс алаңының
инженерлік-геологиялык және гидрогеологиялық жағдайлары; б) салынатын үйдің
грунтты негізінің әркелкі шөгуінің жер бетінен жоғары орналаскан
конструкцияларға үйдің қаңқасына тигізетін әсерін бағалау; в) жер казу
жүмыстарын жүргізу мен іргетас орнатудың тиімді тәсілдерін қолдану.
Сөйтіп, іргетастар мен негіздерді жобалау ғылыми негізде шешуді қажет
ететін күрделі инженерлік мәселелер қатарына жатады. Сон- дықтан мұндай
жоба жүргізгенде бірнеше альтернативті варианттар қарастырылып, олардың
техника-экономикалық көрсеткіштерін салыстыру арқылы іргетастардьң ең
тиімді конструкциясы таңдалынып алынады. Содан кейін қаланатын үйдің
іргетастары астындағы грунтты негіздерімен коса есептелініп олардың
табандарының қажетті өлшемдері анықталынады. Есептеу барысында салынатын
үйлердің іргетастарының шөгуі оның мүмкін болатын шекті мәнінен төмен,
іргетастардың грунтты негізі орнықты және олардың конструкциясы берік деген
тұжырымдардың орындалуын қамтамасыз етеді.
Грунтты негіздердің сығылуына байланысты іргетастардың шөгуі көбінесе
үйдің жер бетіндегі бөлігін қаңқасын қисайтуға әкеп соғады. Сондықтан
іргетастарды жобалауды олардың грунтты негіздерін екінші шекті күй
деформация бойынша есептеу арқылы жүргізеді.
Ерекше жағдайда іргетастардың негіздерін бірінші шекті күй
беріктігі, орнықтылығы бойынша есептеу қажет болуы мүмкін.
Өндірістік және азаматтық құрылыста салынатын үйлер мен ғимараттардың
іргетастары мен негіздерін жобалауды құрылыс нормаларының СНиП
нүсқауларына сай жүргізеді. Бірақ та, сонымен қатар жергілікті табиғи
жағдайлардың ерекшеліктерін еекеретін нормативті және техникалың
нүсқаулардың да қолданылуы мүмкін.
Іргетастың конструкциясын есептеу оның материалдарының қасиеттерін
ескере отырып бірінші шекті күй беріктік бойынша жүргізіледі.
Агрессивті ортада пайдаланкяатын темірбетоннан жасалған ірге-
тастарды есептеу үшінші шекті күй жарықшақтануға бекемдік бойынша
жүргізіледі.
Жалпы іргетастарды жобалау кезінде олардың салу тереңдігін, табанының
өлшемдерін , конструкциясының тиімді түрін анықтауға мән беріледі.
Дәріс 3
Іргетастардың түрлері мен материалдары
Іргетастарды салу тереңдігінің шамасына байланысты екі топка бөліп
карастырады;
1. Алдын-ала қазылған шұңқырларға котлован,траншея орнатылатын салу
тереңдігі шамалы іргетастар. Әдетте мұндай іргетастардың табандары 1 ... 5м
тереңдіктен жоғары орналасады.
2. Салу тереңдігі үлкен іргетастар. Олар көбінесе грунт қабаттарын бойлай
табандарын немесе тіректерінің төменгі ұштарын тереңге жеткізе орнатылады.
Мысалы, қадалы іргетастар, іргетас- құдықтар,кессондар т.б..
Іргетастардың негізгі түрлері 3.1.-сурет:
ажеке іргетастар әдетте бағандарды колонналарды қондыруға арналған.
Кейде олар іргетастар арқалығын қолдану арқылы қаланатын қабырға орнатуға
пайдаланылуы мүмкін 3.1,а,ә-сурет және 3.2-3.5 суреттер.
ә) лента пішінді іргетаетар көбінесе үйлер мен ғимараттардың
қабырғаларын орнатуға арналған 3.1,г,д-сурет. Кей жағдайларда әртекті
қатты сығылғыш негіздер т.б. мұндай іргетастар бағандар коюға да
қодданылуы мүмкін 3.1, б,в-сурет,
б) тұтас іргетастар – темірбетон тақталар плиталар турінде жасалынады
3.1.е- сурет.
в) шомбал іргетастар - үлкен қатқыл иілмейтін дене түрінде бүтіндей үйдің
немесе ғимараттың астында біртұтас болып орналасады 3.1,ж-сурет.
Іргетасты жасап шиғару тәсілдеріне байланысты құйма және құрама ірге тастар
дел ажыратады.
Құйма іргетастарды орнатылатын жерінде құрастырылған қалыптарға бетон
қоспасын құйып қатыру аркылы жасайды 3.1,ә,б,в,е,ж-сурет.
Құрама іргетастар дайын күйдегі заводтан жасалынып шыққанбөлшеқтерден
жинап құрастырылады 3.І,а,г,д-сурет
Іргетастардың қатқылдығы бойынша иілгіш және қатқыл
іргетастар деп атайды.
Иілгіш іргетастар грунтты негізінің шөгуіне қарай иіліп отырады.
3.1 - сурет. Іргетастардың түрлері; а- темірбетоннан жасалған стакан типті
құрама жеке іргетас; ә- баған орнатуға арналған темірбетонан жасалған құйма
жеке іргетас; б,в- бағандар орнатуға арналған темірбетоннан жасалған қүйма
лента пішінді іргетастар; г,д-лента пішінді құрама іргетастар; е- бағандар
тобын орнатуға арналған тұтас іргетастар; І-бойлық қабырғалар; 2-көлденең
қабырғалар; 3-төсеніш такта плита; 4-бағандар; ж-жомбал іргетас; 1-
іргетас: 2-дайындық қабат.
Қатқыл іргетастар шөгу кезінде иілмейді.
Иілгіш іргетастардың табанында оларға түсетін жүктердің әсерінен туындайтын
тіректік қысымның мәні тұрақты болмайды, сондықтан бұл ерекшелікті
есептеулер жүргізгенде ескеру қажет.
Іргетастарды жасау үшін негізінде бетон ,темірбетон , бутобетон және табиғи
тастар бут қолданылады.Ерекше жағдайларда іргетастар
ағаштан,болаттан,грунтцементтен немесе грунтбетоннан тағы басқа жаңа
материалдардан жасалуы мүмкін.
Темірбетоннан жасалатын іргетастардың өлшемдері олардың пайдалану кезінде
иілу деформациясына ұшырауын ескере отырып есептелінеді.Сондықтан мұндай
іргетастар иілгіш конструкциялардың қатарына жатады.Қатқыл іргетастармен
салыстырғанда олардың биіктіктері әлдеқайда аз болып келеді,яғни көлемі де
көп кіші болады.Сөйтіп,темірбетон іргетастар құрылыс материалдарын
цемент,бетон үнемдеп жасау үшін қолданылады.Мұндай іргетастар құйма
немесе құрама түрінде жасалынуы мүмкін.
Бетоннан немесе тастан жасалатын,яғни қатқыл іргетастардың өлшемдері
олардың пайдалану кезінде иілмеуін ескере отырып анықталынады.Бетон
іргетастар құрама немесе құйма түрінде болуы мүмкін.Табиғи немесе жасанды
тастан жасалатын іргетастар қалау арқылы бут немесе құйма күйінде
бутобетон орнатылады.
Жеке іргетастардың конструкциялары
Жалпы іргетастардың конструкциялары құрылыс аланының инженерлік-геологиялық
жағдайына , салынатын обьектінің жер үстінде орналасқан қаңқасының
қатқылдығына , көтеретін жүктердің ерекшеліктеріне , материалдардың
қасиеттеріне байланысты таңдап алынады.
Темірбетоннан жасалған құйма жеке іргетастарды қолдану қаңқалары
бағандармен арқалықтардан құрастырылған каркасты өндірістік және азаматтық
үйлер салғанда тиімді келеді.Мұндай іргетастардың белгілі конструкциялары
3.2,а,ә,б – суреттерде көрсетілген.Іргетастың конструкциясы екі бөліктен
тұрады:жоғарғы бөлігі – тұғыр,төменгі бөлігі – төсеніш тақталарплита.
Төсеніш плиталарды конструкциялау және арматуралау үшін олардың табанындағы
тірек қысымдардың әсерінен иілу деформациясына ұшырауын ,материалдарының
беріктігін есептейді.Осылайша плиталардың қажетті биіктігі және олардың
арматураларының қимасының ауданы анықталынады.
3.2 – сурет.Каркасты үйлердің құрама бағандарына арналған темірбетоннан
жасалатын құйма және іргетастар:а- жалпы көрінісі;1-баған;2-стақан;3-
тұғыр;4-төсеніш тақталарплиталар;ә-арматуралар;1- болат торлар;б-
бағандарды іргетастарға бекіту;1-құйма бетон.
Тұғырдың жоғарғы жағына құрама бағандарды орнатуға арналған стақан шұңқыр
жасалынады.Стаканның өлшемдері бағанның көлденең қимасына және оны қатырып
бекітетін құйма бетонның қажетті қалыңдықтарына байланысты тағайындалады.
Лента пішінді іргетастардың конструкциялары
Үйлер мен ғимараттардың қабырғаларын орнатуға арналған лента пішінді
іргетастардың құрама немесе құйма түрінде жасалуы мүмкін
3.3-кесте. Қадамы 12м бағандарға арналған іргетас арқалықтары
3.4-сурет. Стақан типті квадрат бағандарға арналған құрама іргетастары:
- 1Ф1З; 2Ф13; ІФС13; 2ФСІ3;. ә- ІФ17; 2Ф21;
3,5 сурет . Іргетас арқалықтарының конструкциясы а-арқалықтарының көлденең
қималары көлденең қималары ә-арқалықтарды тірекшелерге орнату; І-іргетас
арқылы 2 панель; 3 тіремшелер; 4 – іргетас; 5 шеткі болған; 6 – жалпы
көрініс.
Лента пішінді құйма іргетестар темірбетоннан, бетоннан бутобетоннан, тастан
олардың салынатын орнында, яғни құрылыс алаңында жасалады. Лента пішінді
құрама іргетастар дайын бөлшектерден құралып жасалынады. Мұндай іргетастар
2-бөліктен тұрады 3.1,г,д суретті қара. Төменгі бөлігі төсеніш
плитажастық темір бетоннан жасалынады. Жоғарғы бөлігі – бетоннан жасалған
қабырға блоктарда салынады Типті төсеніш плиталардыңжастықтардың
өлшемдері 3.4 – кестеде келтірілген. Төсеніш плиталарды жастықтардың
блогтардың астына тұтас3.1.г-сурет немесе оларды үнемдеу үшін араларын
ашық қалдырып3.1.г-сурет төсейді. Төсеніш тақталардың үстіне жіктері
байланған қабырға қабырға блоктар қаланады. Қабырға блогтар олардың
конструкциясына тұтас немесе құыс болуы мүмкін. Тіпті тұиас қабырға
блогтарының өлшемдері мен сипаттамалары 3.5 – кестеде көрсетілген.
Лента пішінді іргетастардың қабырға блогтарынан қаланған бөліктерінің
қалыңдығы үй қабырғасының қалыңдығынан аз болуы мүмкін, бірақ жалпы 30
сантиметрден кем болмауы керек. Сонымен қатар үйдің қабырғасы оның ені
бойынша іргетастың іргетастың үстінгі жиегінен екі жаққа 13 сантиметрден
шықпауы керек.
Кейбір жағдайларда іргетастардың кеңістіктегі қатқылдығы мен беріктігін
арттыру үшін бойлық және көлденең қабырғалардың қиылысқан жерінде
блогтардың жіктеріне арматура блогтары салынады.3.6, а,ә-сурет Мұндай
шаралар құбырларды өткізу, блогтардың санын азайту т.б мақсат үшін олардың
арасында ені 0,6 м-ден аспайтын ашық қуыстар қалтырғанда да қолданылуы
мүмкін. 3.6,б-сурет
Бағандарға арналған темір пішінді темірбетон іргетастар3.І.б-сурет Мұндай
іргетастарды ғимараттардың бағандарының әркелкі отыруын шектеу үшін
қолданылады. Оларды есептегенде серпімді негізде орналасқан арқалық ретінде
қарастырады. Бағандардың әркелкә отыруын екі өзара перпендикуляр бағытта
болдырмау үшін қиылысатын лента пішінді іргетастар3.І.в-сурет
пайдаланылады.
Жеке іргетастардың конструкциялары
Жалпы іргетастардың конструкциялары құрылыс аланының инженерлік-геологиялық
жағдайына , салынатын обьектінің жер үстінде орналасқан қаңқасының
қатқылдығына , көтеретін жүктердің ерекшеліктеріне , материалдардың
қасиеттеріне байланысты таңдап алынады.
Темірбетоннан жасалған құйма жеке іргетастарды қолдану қаңқалары
бағандармен арқалықтардан құрастырылған каркасты өндірістік және азаматтық
үйлер салғанда тиімді келеді.Мұндай іргетастардың белгілі конструкциялары
3.2,а,ә,б – суреттерде көрсетілген.Іргетастың конструкциясы екі бөліктен
тұрады:жоғарғы бөлігі – тұғыр,төменгі бөлігі – төсеніш тақталарплита.
Төсеніш плиталарды конструкциялау және арматуралау үшін олардың табанындағы
тірек қысымдардың әсерінен иілу деформациясына ұшырауын ,материалдарының
беріктігін есептейді.Осылайша плиталардың қажетті биіктігі және олардың
арматураларының қимасының ауданы анықталынады.
3.2 – сурет.Каркасты үйлердің құрама бағандарына арналған темірбетоннан
жасалатын құйма және іргетастар:а- жалпы көрінісі;1-баған;2-стақан;3-
тұғыр;4-төсеніш тақталарплиталар;ә-арматуралар;1- болат торлар;б-
бағандарды іргетастарға бекіту;1-құйма бетон.
Тұғырдың жоғарғы жағына құрама бағандарды орнатуға арналған стақан шұңқыр
жасалынады.Стаканның өлшемдері бағанның көлденең қимасына және оны қатырып
бекітетін құйма бетонның қажетті қалыңдықтарына байланысты тағайындалады.
Бір тармақты қимасы төртбұрышты бағандарды орнатуға арналған
іргетастардың стаканының тереңдігі hст бағанның көлденең қимасының ұзын
өлшемінен кем болмауға тиісті.Ал екі тармақты бағандар үшін бұл өлшем мына
формула бойынша есептелінеді:hcт≥0,5+0,33вб.мұнда, вб-бағанның екі
тармағының сыртқы беттерінің көлденең бағыттағы арақашықтығы,м.Егер де
вб2,4 м болса ,онда әр тармақтың астына жеке стакан жасалынады.Баған
іргетастың стаканына жобада көрсетілген қалыпта орнатылған соң оның
айналасындағы арнайы қалдырылған қуысқа бетон қоспасы құйылып ,қатырылып
бекітіледі.Іргетасты арматуралаудың жалпы көрінісі 3.2, ә-суретте
көрсетілген.
Арматуралардың классификациясы. Барлық арматуралық болаттар класстарға
бөлінеді, әр класстың өз беріктік және деформациялық сипаттамалары бар,
яғни бір классқа кей кезде әртүрлі маркалы болаттар жатуы мүмкін.
Сырықты арматура А әрпімен және рим цифрімен белгіленеді (неғұрлым сан
жоғары болса, соғұрлым беріктігі жоғары деген сөз)
• Ыстықтай басылған, жазық бетті А-І;
• Өзгермелі қималы А-II, A-III, A-IV, A-V, A-VI;
• Термиялық қатайған өзгермелі қималыAт-III, Aт-IV, Aт-V, Aт-VI;
• Механикалық қатайтылған A-IIIв.
Суықтай созылған арматуралар В әрпімен және рим цифрімен белгіленеді:
• Кәдімгі арматуралық сым Вр-1(пісірмелі тор үшін);
• Аса берікті арматуралық сым В-ІІ, Вр-ІІ (кернеуленетін арматура
ретінде)
Жұмсақ болатты арматураларды А-І, А-II, A-III-ті көбінесе кернеуленбейтін
конструктивті немесе жұмысшы арматура ретінде қолданады;
Қатты арматураларды A-IV, A-V, A-VI, Aт-VII алдын ала кернеуленген арматура
ретінде қолданады.
Арматуралық бұйымдар. Жұмыстың тез орындалуы үшін кернеуленбейтін
арматуралар пісіру немесе байлау арқылы торлар және қаңқалар құрайды.
Пісірілген қаңқалар (сурет 3,5а) бойлық және көлденең сырықтардан құралған.
Жұмысшы сырықтар бір немесе екі қатар құрайды.
Сурет 3,5. Арматуралық бұйымдар
а- арматуралық қаңқалар, б- торлар;
Жазық қаңқалар көбінесе көлемдік қаңқаларды құрайды, оның себебі
тасымалдауға, қоймаларда сақтауда және жобалық орнын сақтау үшін қолайлы
болып табылады.
Пісірілген торлар (сурет 3,5б) жазық және оралмалы болады. Сырықтардың
максималды диаметрі 5-8мм. Тордың орамадағы мәні 50-100мм, конструкцияда
қолдану үшін торлар кесіледі.
Арматуралық сымды бұйымдар. Алдын ала кернелген конструкцияларда жеке
немесе байланған сымдарды қолданады. Олар қанаттар және шоқтар болып
бөлінеді.
Арматуралық қанаттар – ең тиімді кернеуленетін арматура болып
саналады(сурет 3,6 а); Олар тарқамайтын оралған сымдардан тұрады. Қанаттар
7 немесе 19 сымдардан тұрады. (белгіленуі К7, К19).
Арматуралық шоқтар параллельді орналасқан аса берік сымдардан құралған
(сурет 3,6 в). Сымдар (14, 18, 24 дана) шеңбер бойымен аралары бос етіліп
қойылған (арасына цемент қоспасы құйылатындай), ал сымдар сыртынан жұмсақ
сыммен байланған.
Пакеттер екі қатар бойымен шахматты түрде арасына цемент қоспасы
құйылатындай етіліп жасалған (сурет 3,6 б).
Сурет 3,6. Арматуралық сымды бұйымдар:
а- сымды қанаттар; б- пакеттер; в- шоқтар.
Арматуралардың тоғысу аймақтары. Дайындау орнына байланысты тоғысу
аймақтары зауыдтық және монтаждық болып бөлінеді.
Сурет 3,7. Кернеуленбейтін арматураның тоғысу аймақтары
Арматура түріне және дайындалу түріне байланысты тоғысу аймақтары келесідей
бөлінеді:
• Контактті(сурет 3,7 а);
• Доғалық ванналарда (сурет 3,7 б);
• Накладкалары бар (сурет 3,7 в,г);
• Үстінен (сурет 3,7 д,е);
• Таврлы (сурет 3,7 ж);
• Контактті – нүктелі (сурет 3,7 з);
3 Арматура мен бетонның сіресуі ТБ-ң ең маңызды шарты. Арматура мен
бетонның берік сіресуі келесі үш фактормен жүзеге асады:
• Арматураның кедір-бұдыр беті бетонмен жақсы тіркеседі (3,8 сурет )
• Бетонның отыру кезінде арматура беті мен бетон беті арасында
үйкелістің күшеюі арқасында;
• Арматура беті мен бетон бетінің желімденуі арқасында, цемент коллойдты
массаның тұтқырлығы салдарынан.
Тіркесу күші ұлғаяды - бетон классының көтерілуімен,су-цемент қатынасының
төмендеуімен, бетон жасының ұлғаюымен жәнекедір-бұдырлықтың көбеюімен.
Сурет 3,8. Арматура мен бетонның тіркесуі;
Арматура мен бетон тіркесу кернеуі ұзындығы бойынша біркелкі болмайды, ең
көп ернеу τc max анкеровканың ұзындығына Lan байланысты емес болып келеді.
Тіркесудің кернеуінің орташа мәні сырықтағы күш N-ң кірген сырықтың
ауданына (u – қима периметрі) бөлгенге тең
τс=N(Lanu)
зависит от длины анкеровки Lan. Среднее напряжение сцепления определяют
как частное от деления усилия в стержне N на площадь заделки (u – периметр
сечения).
Бетондағы арматураның анкеровкасы деп арматураның шеттерін бетон ішінде
немесе сыртында бекітуін айтамыз. Анкеровка сіресу күші арқылы немесе
арнайы анкерлі құрылғылармен жүзеге асады.
Кернелмейтін ауыспалы қималы арматураны элементтің бойлық өсіне нормальді
қиманың арғы жағына салады. Бұл жерде толық есептік кедергі анкеровка
аймағының толық ұзындығымен ескеріледі:
Lan=(ωanRsRb+Δλan)d (1.8)
Мұнда,
Δλan – қор коэффициенті;
ωan –СНиП 2.03.01-84* бойынша жұмыс жағдайын ескеретін коэффициент;
Rs – бетонның өстік қысуға кедергісі;
d – сырық диаметрі.
ТБ коррозиясы деп конструкцияның уақыт өтуімен зиянды ортаның әсерінен
болатын бұзылуды айтады. Арматура коррозиясы бетон коррозиясымен бірге
немесе жеке жүруі мүмкін. Коррозия нәтижесі тот болып саналады, ол
арматурадан бөлініп радиалды қысымды жоғарлатады, нәтижесінде бетонның
қорғау қабаты ажырап түсіп қалады. Ашылған арматура одан сайын тот басып
конструкцияны апатты жағдайға апарады.
Коррозияны болдырмау үшін келесідей шараларды қолданады: қорғау қабатын
үлкейтеді және тығыздығын жоғарлатады; сульфатқа төзімді цементті
қолданады; полимербетон қолданумен; бетін қаптаумен және сырлаумен.
Бетонның қорғау қабаты. ТБК-да арматураны сыртқы беттен белгілі бір
қашықтықта орналастырады, сыртында қорғау қабаты түзілуі үшін.
Қорғау қабатын қабылдаған кезде конструкция түрін және өлшемін еске алады,
эксплуатация түрін, арматура диаметрін және мақсатын да еске алады.
• 100мм аса тақталарда және қабырғаларда, 250мм-ге дейін арқалықтарда
15мм-ден кем болмауы керек;
• 250мм-ден биік және бағандарда 20мм-ден кем болмауы керек;
• Арқалық пен бағанның қамыттары және көлденең сырықтары үшін, егер
элемент биіктігі 250мм-ден төмен болғанда 10мм-ден кем болмауы керек;
• Дәл осы 250мм-ден көп болғанда 15мм-ден кем болмауы керек;
Кернелмейтін бойлық арматураның бүйірге дейін арақашықтығы 10-20мм болуы
керек. Зиянды ортада 10-20мм-ге ұлғаюы керек.
Бақылау сұрақтары:
1. Бетонның деформациясының түрлері
2. Серпімділік және серпімді-пластикалық модульдері
Дәріс 5. Алдын-ала кернеуленген ТБ
Жоспар
1. Алдын-ала кернеудің мәні.
2. Алдын-ала кернеудің тәсілдері.
3. Алдын-ала кернеу жоғалтулары.
4. Алдын-ала қысу күші.
5. Келтірілген қима.
6. Қысу кезінде бетондағы кернеу.
1 Алдын ала кернеу келесі сұлба бойынша жүргізіледі
Сурет 4,3. Алдын ала кернеу жасау сұлбасы
а- арматура дайындау; б- созу; в- тарту құрылғыларын алу; г- бетонның
серпімді қысылуы;
2 Алдын ала кернелген элементтер өндірісінде алдын ала кернеуді екі түрмен
жасайды: арматураны тірекке бекіту немесе бетонға бекіту.
Арматураны тірекке бекіту тәсілін кішкентай немесе орташа аралықты
конструкцияларға қолданады және зауыттарда жасайды. Арматураны бірінші
формаға салып, керекті кернеуге дейін созады, кейін сол формаға бетон
құйылып керекті беріктікті алғанша тұрады. Содан соң арматураны бекіткен
жерден босатады. Бастапқы формасына келу үшін арматура қысылады да бетонмен
жақсы тіркескеннің арқасында бетонды да қысады(сурет 4,4).
Сурет 4,4. Арматураны тірекке тарту
Арматураны бетонға тарту көбінесе үлкен аралықты элементтерде қолданады
(фермалар, көпірлер). Ол үшін бетонды элементті жасаған кезде ішінде арнайы
каналдар қалдырып қояды. Канал диаметрі арматура диаметрінен 5-15мм артық
болады, бұл мақсатта жұқа қабырғалы құбырлар қолданылады. Бетон қатқаннан
кейін каналдарға арматура кіргізіліп, керекті кернеуге дейін созылады,
бекіту жері бетон бүйірі болып табылады. Ең соңында каналдарды цемент
қоспасымен қысым арқылы толтырады (сурет 4,5).
Сурет 4,5. Арматураны бетонға тарту
Арматураны созу механикалық, электротермиялық және электротермомеханикалық
тәсілдердің көмегімен жүргізеді.
3 Алдын ала кернеудің маңызы конструкцияның кейін жұмысына зор әсерін
тигізеді. Неғұрлым көп болса, соғұрлым әсері жақсы болады. Бірақ тым көп
тартылған арматураның үзіліп кету қаупі үлкен. Ал егер арматура аз
тартылса, уақыт өткеннен кейін әсері мүлдем жоғалады. Алдын ала кернеудің
мәнін келесі шектерде қабылдау қажет
σsp+p≤Rsn; σsp-p≥0,3Rsn
Мұнда,
Р- алдын ала кернеудің мүмкін ақаулығы, механикалық тәсілде
0,05σsp;электротермиялық әдісте30+360L, МПа (L – сырық ұзындығы, м).
Бастапқы кернеу мәні арматурада тұрақты қалып қалмайды, уақыт өткен сайын
материалдардың ерекшеліктеріне және дайындау технологиясына байланысты
азайып отырады. Кернеу жоғалтудың екі түрі бар: бірінші, бұйымды дайындаған
кезде; екінші, бетонның қысылуынан кейін.
Бірінші жоғалтулар:
1. Тірекке бекіткен кезде кернеудің релаксациясынан; арматура түрінен
және созу әдісіне байланысты болады, механикалық әдіс кезінде
σ1=0,1σsp-20,электротермиялық және электротермомеханикалық әдісте -
σ1=0,3σsp.
2. Температураның өзгеруінен, яғни арматураның және созатын құрылғылардың
температураларының айырмашылығы, В40 бетоннан төмен бетондар үшін
σ2=1,25Δt, В45 және одан жоғарғы бетондар үшін σ2=1Δt; мұндағы Δt
арматура мен тіректің температура айырмашылықтары.
3. Анкерлердің деформациясынан болатын жоғалту σ3=(λl)Еs, мұндағыλ=2мм –
шайбалардың қысылуы, λ=1,25+0,15d инвентарлы қысқыштардағы сырықтардың
орын ауыстыруы, d- сырық диаметрі, l- сырық ұзындығы; электротермиялық
созу кезінде σ3=0; бетонға тіреген кезінде σ3={(λ1+λ2)l}Еs.
4. Арматураның үйкелісінен болатын жоғалту σ4
- канал немесе бетонға тіреген кезінде конструкциямен болатын
үйкелістен;
- тірекке тіреген кезде майысатын жердегі болатын үйкеліс.
5. Болатты форманың деформациясынан болатын жоғалту, конструкцияның
түріне, ұзындығына және формасына байланысты болады, белгісіз болса
σ5=25 МПа деп қабылдайды;
6. Бетонның ағуынан болады, қатаю түріне, кернеу мәніне және бетон
классына байланысты, бетонды қысу кезінде және кейін 2-3 сағат
аралығында болады. Табиғи қатаю кезінде σ6=40σbpRbp, егер кернеу
σbpRbp ≤α болса, мұндағы α =0,25+0,025 Rbp ≤0,8 σbp- бетонды қысатын
кернеу.
Екінші жоғалтулар:
7. Армматураның кернеуінің релаксациясынан болатын σ1=σ7.
8. Бетон отыруынан болады σ8, бетон түріне, созу түріне және қату түріне
байланысты.
9. Бетон ағуынан болады, алдын ала қысу күшінің ұзақ әсерінен болады,
бетон түріне, созу түріне және бетондағы кернеуге байланысты,
ЕгерσbpRbp ≤0,75, болса бетон сызықты түрде ағады.Онда σ9=150ασbpRbp.
ЕгерσbpRbp0,75, болса бетон сызықты емес түрде ағады. Онда
σ9=300α(σbpRbp-0,5)
10. Арматура кедір-бұдырлығынан болатын бетондағы жаншылу, бетонға орау
тәсілімен созылса (диаметрі 3м болатын құбырларда және
резервуарларда)σ10=70-22d.
11. Құрылымды конструкцияның блоктарын қосқан кезде арасында болатын қысу
деформацияның салдарынан σ11=(nλl)Es, мұндағыλ=0,3...0,5 – қосылыс
қысылуы,n – тігіс саны.
Алғашқы кернеулер жоғалтуларын екі топқа бөледі (кесте 1),σlos,1 –бірінші
жоғалтулар, бетонның қысылуына дейін; σlos,2 – екінші жоғалтулар,
бетонның қысылуынан кейін.
Кесте 1. Алғашқы кернеу жоғалтуларының топтары
Созу тәсілі σlos,1 σlos,2
Тірекке σ1+ σ2+ σ3+ σ4+ σ5+ σ6 σ8+ σ9
Бетонға σ3+ σ4 σ7 + σ8+ σ9 + σ10+ σ11
Толық жоғалтулар 200...300 МПа-ға дейін жетуі мүмкін. Нормалар бойынша оларды
100 МПа етіп қабылдайды.
4 Алдын ала кернелген конструкцияларды есептеген кезде, жұмыстың әртүрлі
сатысында болатын бетондағы және арматурадағы алдын ала қысудан пайда
болатын кернеуді есептеу қажеттігі туады.
Бетондағы алдын ала қысу күші кернелген және кернелмеген арматурадағы тең
әсер ететін күштердің мәніне тең болады (сурет 4,6):
Р=σspАsp+ σ'spА'sp- σsАs- σ'sА's(1.9)
Сурет 4,6. Қысу күштерінің таралу сұлбасы.
Ал келтірілген қиманың жүктеу центріне байланысты эксцентриситеті тең әсер
ететін және құрайтын күштердің теңдігі шартынан анықталады:
еор=(σspАspуsр - σ'spА'spу'sр - σsАsуs + σ'sА'sу's)Р
5 Алдын ала кернелген ТБК-дағы кернеулерді анықтау үшін (1-ші сатыда,
сызаттар түзілгенге дейін) бетонның келтірілген қимасын қарастырады, бұл
қимада арматура қимасының ауданын эквивалентті бетонның қимасымен
алмастырады. Бетон мен арматураның деформацияларының тең болатынын еске ала
отырып, келтіруді екі материалдың серпімділік модульдары α=ЕsЕb
қатынасынан алады.
Келтірілген қиманың ауданы келесідей болады (сурет 4,7):
Сурет 4,7. Келтірілген қиманың сұлбасы
Аred=А +αАsp+ αА'sp+ αАs+ αА's(1.11)
Келтірілген қиманың статикалық моменті І-І өсі бойынша, астыңғы қыры
бойынша
Sred=ΣAiyi(1.12)
І-І өсіне дейін ауырлық күші центріне дейінгі қашықтық:
yo=SredAred(1.13)
Келтірілген қиманың инерция моменті, келтірілген қиманың ауырлық күші
центрі бойынша:
Ired=Σ{Ii +Ai (yo - y)2}(1.14)
Мұндағы,
А – бетон қимасының ауданы; Аi– қиманың бөлігінің ауданы;
yi–қиманың і бөлігінің ауырлық центрінен өсI – I-ге дейін арақашықтық;
Ii– қиманың і бөлігінің инерция моменті, қиманың ауырлық центрімен өтетін.
6 Бетон қысылған кезде серпімді емес деформациялар орын алады, нормальді
кернеулердің эпюрасы қисық сызықты болады. Бетондағы кернеуді анықтау үшін
элементті ортасынан тыс қысылған деп қабылдайды:
Σbp =РАred ±РеopyIred(1.15)
Есептің мақсатына байланысты кернеуді қиманың биіктігі бойынша әртүрлі
деңгейде анықтайды:
• Арматурадағы бақыланатын кернеуді тексеру үшін – кернелетін арматура
күші бойымен;
• Қысу кезіндегі шектік кернеуді анықтаған кезде –ең шеткі қысылған
талшық бойымен;
• σ6,σ9 жоғалтуларын тапқанда кернелетін арматураның ауырлық центрі
бойымен.
Дәріс 5. Темірбетон кедергісінің эксперименталды негіздері
1. Темірбетон кедергісі теориясының мақсаты.
2. ТБ элементтерінің кернеліп-деформацияланған күйінің үш кезеңі.
1 ТБ кедергісі теориясының негізгі мақсаты ТБК-ң кернелген-
деформацияланған күйін бағалау және инженерлерге конструкцияны жобалау
үшін ғылыми дәлелденген мағлұматтарды беру.
Нормальді, көлбеу және кеңістікті қималарды есептеудегі соңғы мақсат иілу
моменті бойынша қиманың сондай мөлшерін таңдау, оның көтеру қабілетін
қамтамасыз ету үшін, немесе элементтің қимасы белгілі болса, оның көтеру
қабілеттігін тексеру.
Есеп бойынша анықталған арматураның қимасының ауданының элементтің
нормальді қимасының ауданына қатынасы элементтің өзіндік бағасынан аспауы
керек.
ТБ кедергісі теориясының тағы бір мақсаты жергілікті жүктеуге есептер
құрастыру немесе жетілдіру (жаншылу, айырылу, еңгізу).
ТБ кедергісі теориясын элементтердің жүктелу кезеңдеріне байланысты
кернеліп-деформацияланған күйінің түрін зерттеп құрастырады. Қимадағы
бойлық өске нормальді келетін қиманың шектік күштерін табу үшін келесі
шарттарды еңгізеді:
• Бетонның созылуға беріктігі ноль етіп алынады, қысуға беріктігін Rb;
• Арматурадағы деформацияны бетонның қысылған аймағының биіктігіне
байланысты етіп қабылдайды, және алдын ала кернеу әсерін еске алады;
• Арматурадағы созылу күштерін Rsесепті созылу кедергісіне тең етіп
алады;
Сыртқы жүктеулердің сатылап көтерілуі кезінде ТБ элементінің кернеліп-
деформацияланған күйінің үш түрін байқауға болады (сурет 5,1):
Сурет 5,1. Кернеліп-деформацияланған күйдің кезеңдері.
Кезең І – созылған бетонда сызаттар пайда болғанға дейін, бетондағы кернеу
арматураның және бетонның уақытша созылуға кедергісінен төмен болғанда.
Бетонда және арматурада жүктеу мәні аз болғанда, деформациялар серпімді
болады. Кернеу және деформация тәуелділігі сызықты болады, кернеу эпюралары
үшбұрышты болып келеді.
Кезең ІІ - созылған бетонда сызаттар пайда болғаннан кейін, сызат аймағында
арматура жұмыс істейді, ал сызат үстінде бетон. Сызат арсындағы аймақта
арматура мен бетон бірге жұмыс істейді.
Жүктеу әрі қарай көбейген кезде бетонның қысылған аймағында серпімді емес
деформациялар орын алады, нормальді кернеулер эпюрасы қисаяды, ал
максималды кернеу ординатасы қима шетінен терең аймаққа ауысады.
Кезең ІІІ – бұзылу кезеңі, элемент жұмысы қысқа уақытты, арматурада кернеу
физикалық немесе уақытша ағу шегіне жетеді, аса берікті сымда уақытша
кедергісіне, ал бетонның қысылған аймағында қысылудың уақытша кедергісіне
жетеді.
Жағдай 1. Бұзылу созылған аймақтағы арматурадан басталады және бетонның
қысылған жерінің жаншылуымен аяқталады. Кернеу ағу шегіне дейін апарады,
салдарынан сызаттар тез ашыла бастайды да қатты майысу пайда болады.
Бетонның қысылған аймағының биіктігі азаяды, қысылған аймақтағы кернеу Rb-
ға жетеді, нәтижесінде бетон бұзылады. Деформация пластикалық болады.
Жағдай 2. Созылған арматураның саны артық болғанда элемент морт сынады,
өйткені бетонның көтергіштігі кенеттен азаяды. Бірақ арматурадағы кернеу
шектік мәніне дейін жетпейді, бұл жағдай аса армирленген элементтерде
кездеседі.
ІІІ кезең беріктікке есептегенде қабылданады.
Алдын ала кернелген элементтердің кернеліп-деформацияланған күйлері сызат
түзілгеннен кейін жай элементтердің күйіне ұқсас (сурет 5,2).
Сурет 5,2. Кернелген арматурасы бар иілетін элементтің кернелген күйінің
сатылары.
Дәріс 6. Иілген ТБ элементтерін нормальді және көлбеу қимасы бойынша
есептеу
1. Иілетін элементтердің түрлері және конструктивтік ерекшеліктері.
2. Алдын-ала кернелген элементтерді құрастырудағы ерекшеліктер,
арқалықтардың шеткі аймақтарын күшейту.
3. Кернелген арматураны анкерлеу.
4. Иілетін элементтердің нормальді және көлбеу қимасы бойымен бұзылуының
сипаттамасы.
1 ТБК-да иілген элементтердің ең көп таралған түрлері ол тақталар және
арқалықтар болып саналады. Арқалық деп ұзындығы l қалған екі өлшемнен b, h
–тан көп болып келетін конструкцияны айтады. Тақта деп қалыңдығы h
ұзындықтан l және ені b- дан әлде қайда аз конструкцияны айтады.
Тақталардан және арқалықтардан көптеген ТБК-н жасайды, көбінесе жазық
аражабын және жамылғылар, құрастырмалы және монолитті немесе құрастырмалы-
монолитті (сурет 6,1).
Сурет 6,1. ТБ элементтерден жасалған аражабындар сұлбалары.
ТБ элементтері тікбұрышты, таврлы, қоставрлы және трапециялы қималы болып
келеді:
Сурет 6,2. Арқалықтардың көлденең қималары және армирлеу сұлбалары.
Арқалықтардың биіктігі h әртүрлі мәнді болады, негізі аралық үлесінен 110,
120 бөлігін құрайды. Ал ені (0,3...0.4)h бөлігін құрайды.
Жұмысшы арматураны элементтің созылған аймағында бір немесе екі қатармен
құрастырады.
ТБ арқалықтарында иілу моменті мен қатар көлденең күштер пайда болады,
сондықтан көлденең арматураларды орналастыру қажеттігі туады. Оның үлесін
конструктивті және есеп нәтижесінен қабылдайды.
Бойлық және көлденең арматураны пісірілген немесе байланған қаңқаларда
байланыстырады (сурет 6,3).
Сурет 6,3. Арқалықтарды армирлеу сұлбалары.
2 Алдын ала кернелген иілетін элементтерде арматураларды иілу моменті
эпюрасына және көлденең күшке байланысты орнатады.
Иілетін элементтердің ең қолайлы қимасы қоставрлы болып саналады, ал
қабырғасы қалың болса таврлы етіп қабылданады.
Кернелетін арматураны созылатын аймақтарда келесідей етіп орналастырады:
Сурет 6,4. Арматура орналастыру мысалдары.
а- аса берік сымдармен; б- ауыспалы қималы сырықтармен; в- шоқтармен немесе
қанаттармен.
Алдын ала кернелген арқалықтарда тірек маңайындағы аймақтарды
конструкциялау аса маңызды болып табылады. Өйткені, бұл жерде арматураның
қысу күші бүйірдегі анкерлер арқылы бетонға беріледі. Сонымен қатар, бұл
жерде жергілікті кернеулер максималды болғандықтан сызаттар пайда болуы
мүмкін. Сондықтан, бұл аймақтарды қосымша көлденең арматуралармен күшейту
керек, олар пісірілген қаңқалар немесе қамыттар түрінде болады.
3 Кернелген ТБ элементтерін дайындаған кезде арматураны бүйір жағында
бекіту үшін анкерлі құрылғыларды қолданады (сурет 6,5):
Сурет 6,5. Анкерлі құрылғылар.
а- шығарылған бас; б- бөліктермен қосу; в -сақиналарды пісіру; г- шетінде
гайкасы бар сырық; д- қысылған шайба; е- киілетін шайбасы бар.
4 Иілетін элемент деп, бір иілу моменті немесе иілу моменті мен көлденең
күші бар элементті айтамыз.
Мысалы ретінде бір аралықты ТБ арқалықты алайық. Екі тіректе еркін жатыр
және екі симметриялы жүктеме шоғырланып әсер етуде(сурет 6,6). Жүк
арасындағы аймақта таза иілу орын алады; көлденең күш Q=0. Жүктеудің
белгілі бір кезінде бетонның созылған аймағында нормальді сызаттар пайда
болады (бойлық өске перпендикуляр). Иілу моменті және көлденең күші әсер
ететін аймақта көлбеу сызаттар орын алады.
Сурет 6,6. Иілетін элементтің сұлбасы.
Нормальді армирленген иілетін элементтерде бұзылу созылған арматурадан
басталады. Болат ағу шегіне жеткен кезде бетонның қысылған аймағының
биіктігі күрт азаяды. Тек қана арматурасы көп элементтерде бұзылу қысылған
бетоннан басталады. Бұл кезде арматураның беріктігі толық пайдалынбайды да,
экономикалық тұрғыдан тиімсіз болады.
Арқалықтың нормальді бойымен бұзылу түріне байланысты есептеудің екі түрі
аыратылады:
• Бірінші жағдай, элементтің бұзылу себебі арматураның бұзылуынан
болады;
• Екінші жағдай, элементтің бұзылуы бетонның қысылу аймағында
болғандықтан болады.
Егер басты созатын кернеулер мәні бетонның созылуға беріктігін асырса,
көлбеу сызаттары пайда болады (сурет 6,7).
Сурет 6,7. Көлбеу сызаттарынан пайда болған бұзылу.
Жүктеудің әрі қарай өсуімен сызаттар әрі қарай ашылып, үстіндегі бетон
жаншылады, салдарынан элемент бұзылады. Көлденең қамыт арматурасында да
кернеу шегіне жетеді, ал бойлық арматурадағы кернеу шектік мәніне дейін
жетпеуі де мүмкін.
Дәріс 7. Иілген ТБ элементтерін нормальді және көлбеу қимасы бойынша
есептеу
1. Бір арматурасы бар тік төртбұрышты және таврлы қималы элементтердің
нормальді қимасы бойынша беріктігіне есептеу.
2. Иілетін элементтердің көлбеу қимасы бойынша көлденең күшке есептеу.
3. Көлденең сырықтарды есептеу
1 Кез келген симметриялы формалы элементті беріктікке нормальді қима
бойынша есептегенде, элементтің шектік жағдайда тепе-теңдікте тұрғанын
қабылдайдыΣМ=0жәнеΣХ=0.
Кернелмейтін бір арматурамен армирлеген кезде ΣХ=0 теңдігін келесі түрде
жазуға болады:
RbAbc= RsAs(1.15)
Ал ΣМ=0 теңдігін келесі түрде жазуға болады:
М ≤ Мu= RbAbczb = RbSbc(1.16)
Сурет 7,1. Иілген элементті есептеуде
а- кернеу мен күштің сұлбасы; б- бұзылу сұлбасы.
Аb= bx; zb= ho- 0,5x; Sb= Аb zb = bx(ho- 0,5x)
Rbbx = RsAs; x = RsAs(Rbb)(1.17)
ξ = xho= RsAs (Rbbho); M ≤ Rbbx(ho- 0,5x)(1.18)
Мұндағы,
ξ – қысылатын аймақтың салыстырмалы биіктігі.
Сонымен қатар, қысылатын аймақтың ауырлық центрімен өтетін өс арқылы момент
көмегімен өрнектеуге болады:
M ≤ RsAs(ho- 0,5x)(1.19)
(1.17),(1.18),(1.19) формулаларын бірге қолданады. Олар келеді егер xξRho,
мұндағы ξR- қысылатын аймақтың шектік салыстырмалы биіктігі, бұл кезде
арматурадағы созу кернеуі шектік мәнге ие болады σs→Rs.
ξR= xRho = ω{1 + σsRσscu (1 - ω1,1)}(1.20)
Элементтің көтеру күші бірдей болған жағдайда, арматура қимасы соғұрлым
кіші болады, егер ho жұмысшы қиманың биіктігі ұлғайса. Яғни арматурасы көп
және аз қималарды алуға болады.
Армирлеу коэффициенті
μ = As(bho)(1.21)
Және армирлеу үлесі μ100, келесі қатынастарды ескергенде bxRb= RsAs
жәнеξ=xhoкелесі түрде көрсетілуі мүмкін:
μ = ξRbRs; 100μ = 100ξRbRs(1.22)
Осы жерде төртбұрышты қимадағы арматура үлесінің максималды мәнін табуға
боладыξR.
Таврлы қималар көп жағдайда жеке элемент немесе құрастырмалы, монолитті
конструкциялар құрамында кездестіруге болады. Таврлы қималы элемент полка
және қабырғадан тұрады, көбінесе бір арматуралы болып келеді(сурет 7,2).
Сурет 7,2. Таврлы қима.
Төртбұрышты элементке қарағанда таврлы элемент тиімді болып саналады,
өйткені көтеру қабілеті бірдей болғанымен бетон шығыны аз болады.
Полкалардың ені үлкен болған жағдайда қабырғадан ең үлкен аралықта жатқан
свесте кернеу аз болады. Сондықтан, есептерде полкалар свесінің
эквивалентті енін b'f кіргізеді, нормалар қажет еткенде мәнін шектеп
отырады.
Егер қысылған аймақтың астыңғы шегі полка аралығында жатса (сурет 7,2 б),
онда таврлы қиманы тік төртбұрышты сияқты есептейді, өлшемдері b'f және h0,
өйткені созылған аймақтың бетоны көтеру қабілетіне әсер етпейді.
Есептік формулалар (кернелмеген элементтер үшін):
Rbb'f x = RsAs (1.23)
M ≤ Rbb'f (ho- 0,5x) немесе M ≤ αmRbb'f ho2 (1.24)
Егер қысылған аймақтың астыңғы шегі полкадан төмен орналасса, онда қиманың
қысылған аймағы қабырғаның қысылған аймағынан және полка свесінен тұрады.
Қысылған аймақтың астыңғы шегі келесі теңдеумен анықталады
RsAs= Rbbx + Rb(b'f- b)h'f (1.25)
Созылған арматурадағы біркелкі әсер ететін күштер арқылы өтетін нүкте
бойымен момент бойынша беріктік шарты:
M ≤ Rbbx (ho- 0,5x) + Rb(b'f - b) h'f(ho – 0,5 h'f) (1.26)
Таврлы қима үшін келесі шарт орындалуы тиісx≤ξRho.
2 Иілетін элементтердегі көлбеу қималарының түзілуі ию моменті мен көлденең
күш әсерінен болады.
Элементтің көлбеу қимасы бойынша көлденең күшіне қарсы беріктігі:
Q ≤ Qsw +Qs,ins+ Qb; (1.27)
Qsw= ΣRswAsw немесе Qsw=qswco(1.28)
qsw= RswAsw s(1.29)
co=√{φb2(1+φt+φn)Rbtbh2o}qsw=√Mb qsw(1.30)
Qs,ins= ΣRswAs,inssinθ(1.31)
Qb=Mbc=φb2(1+φf+φn)Rbtbh2oc(1.32)
Мұндағы,
Qsw – көлбеу сызаттарымен өтетін, бір көлденең арматураның қабылдайтын
көлденең ішкі күш (сурет 7,3);
Qs,ins– көлбеу сызаттарымен өтетін, отгибтардың қабылдайтын көлденең ішкі
күш;
Qb– армирленген көлбеу қимадағы қысылған бетонның қабылдайтын көлденең ішкі
күш;
qsw – көлбеу қима аралығында элемент ұзындығы бірлігіндегі қамыттардағы
күш;
co – қамыттардың жұмысы ескерілетін элемент ұзындығы, немесе элементтің
бойлық өсіне қауіпті көлбеуінің проекциясы;
θ – элементтің бойлық өсіне отгибтардың иілу бұрышы;
φb2 – бетон түрін ескеретін коэффициент.
Көлбеу қималарын көлденең күштерге есептеудегі басты мақсат - бетон
қимасының және бойлық арматураның жеткілікті екенін есептеу, керекті
ауданды және қамыттардың дұрыс орналасуын қадағалауболып табылады.
Есептеу кезінде сонымен қатар, қамыттар s, аралығындағы, тірек пен отгиб
арасындағы s1, және отгиб араларындағы s2беріктігін қамтамасыз ету қажет
(сурет 7,3 а).
Сурет 3,7. Көлбеу қималарын есептеуде
3 Көп кезде алдын ала кернелген отгибсіз таврлы қималар кездеседі.
Есептеуді келтірілген формулалар арқылы жүргізеді, бұл кезде көтеру
қабілеті ең төмен қималарды есептейді (сурет 3,8).
Берілгендер белгілі болғанда, есепті келесі қатармен есептейді:
1. Бірінші жағдай бойынша көлденең арматура керек пе жоқ па екенін
тексереді.
Q≤2,5 Rbtbho (1.33)
2. Екінші жағдай бойынша көлденең арматура керек пе жоқ па екенін
тексереді.
Q≤ φb2(1+ φn)Rbtbh2oc; (1.34)
Егер керек болса – есепті жалғастырады.
3. Qbminмәнін анықтайды (1.32), формула бойынша.
4.qswмәнін (1.29) формула бойынша есептейді, және келесі шарт
qsw≥Qbmin2holбойынша тексереді.
5. s≤smaxшарт бойынша қамыт қадамдарын табады, smax =φb2Rbtbh2oQ
6. Мbмәнінформула (1.30) бойынша есептейді.
7. с мәнінформула (1.30) бойынша есептейдіжәнес≤(φb2 φb3)ho.
8.Қысылған бетонның есептелетін көлбеу қима үстіндегі көлденең күшін
Qbесептейді, формула Qb=Mb с, және Qb≥ Qbmin шартын тексереді
9. Көлбеу қима басындағы көлденең күшін есептейді, формулаQ=Qmax-qc.
10. Есептелетін көлбеу қиманың сопроекциясын(1.30) формуласымен табады,
керекті шектеулерді ескере отырып.
11. Qsw көлденең күшін есептейді, көлденең қимадағы қамыттарға түсетін,
формула (1.28).
12. (1.27) формула бойынша көлбеу қимадағы беріктік шартын тексереді. Егер
шарт орындалмаса, s қадамын азайтады немесе Asw-ны үлкейтеді.
13. Көлбеу қысылған талшық бойымен беріктікті тексереді
Q≤ 0,3 φw1φb1bhoRb (1.35)
Тіректен аралыққа қарай бағытында көлбеу армирлеу қарқындылығын
азайтқанда(қамыт қадамдарын үлкейткенде), (1.27) шартын тексереді, І мәнін
өзгертіп.
Сурет 3,8. Көлбеу қималарын қамыттармен күшейту
Дәріс 8. Тасты және теміртасты конструкциялар.Тасты және теміртасты
конструкциялардың түрлері.
1. Жалпы түсінік. Қолдану аймағы.
2. Беріктік және аязға төзімділік.
3. Қысу,созу және иілу кезінде беріктікке әсер ететін негізгі факторлар.
4. Деформативті сипаттамалар.
1 Тасты қалау деп ерітінді арқылы тұтас материалға айналған жасанды немесе
табиғи тастардан құралған қалауды айтамыз. Тасты конструкциялар мыңдаған
жылдар бойы қолданысқа ие болған, қазіргі кезде де сыртқы және ішкі
қабырғаларда, іргетас бағандарында көп қолданады.
Артықшылықтары – ол отқа төзімділік, жақсы жылу және дыбыс өткізгіштігі,
ұзақ уақытқа жарамдылық, аз эксплуатациялық шығындары. Көп жағдайда тас
материалдары жергілікті болып келеді.
Кемшіліктері – үлкен өзіндік массасы және қол еңбегін көп қажет етеді.
Қазіргі кезде арасына жылу изоляциялық материалдар салынған көп қабатты
кірпішті ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz