Ілияс жансүгіров және сөз өнері

Пән: Тарихи тұлғалар
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 34 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе

Кіріспе:

Ілияс Жансүгіров және сөз өнері

3: 5

Кіріспе:

Ілияс Жансүгіровтің өлеңдерінің негізгі тақырыптары

3: 5

Кіріспе:

Ілияс Жансүгіровтың әлемге арнаған ақындық үні

3: 11

Кіріспе:

Ілияс Жансүгіровтың лирикалық көркемдігі

3: 14

Кіріспе:

І. Жансүгіровтің шығармаларын тиімді оқыту жолдары

3: 16

Кіріспе:

Ілияс жансүгіров поэзиясының ерекшеліктерін оқытуда қойылатын талаптармен әдістер

3: 23

Кіріспе:

5-6 cынып оқушыларымен «Күйші» поэмасын талқылау

3: 25

Кіріспе:

Практикалық және тәжірбиелік бөлім

3: 31

Кіріспе:

Оқушылармен практика өткізу

3: 31

Кіріспе: Қорытынды

3: 36

Кіріспе: Пайдаланған әдебиеттер

3: 37

КІРІСПЕ

Ілияс Жансүгіров -қазақ әдебиетінің қайнар көзі болған қазақтың дәстүрлі әдебиетінің, яғни халық шығармасының бай-мұрасын зерттеп, оны творчестволық жолмен игеру керектігін де үнемі қадағалап, ол жөнінде пікір айтып оған қамқоршы болған әдебиетші. Халық шығармасын, ескі заман күйін шертер аңыз-әңгіме жырларына ерекше назар аударып, оны өзінің творчествосына пайдалануда да Ілияс Жансүгіров басқаларға үлгі көрсеткен ақындардың бірі болды. Ілияс өзі араласқан әдебиет майданында халқының асыл қазынасын зерттеді. Кейінгі ұрпаққа мирас болған осынау мол дүниені (фольклорды) жинау туралы пікірлер айтты. «Тілінің көркемдігі, сөз образдарының оргиналдығы жағынан Ілияс қазақ әдебиетінде айрықша орын алады», -деп жазады Қ. Жұмалиев. І. Жансүгіров поэзиясы қазақ әдебиетін түр жағынан байытқанын айта келіп, Т. Нұртазин де: «І. Жансүгіровтің поэтикалық жаңалықтары арнайы зерттеуге тұрарлық дүние», - дейді. Ілияс сол мағынасын сақтап, сөздің тіркестерін де бұзбай пайдаланады.

Курс жұмысында І. Жансүгіров лирикасының қырлары арнайы түрде қарастырылып отыр. Курс жұмысында қазақ әдебиетіндегі Ілияс арнасы да сөз болып ондағы ақын поэзиясының орны, әдеби бағыттың дамуына қосқан үлесі, өзіндік жаңашылдығы айқындалады. Әрі суреткердің негізгі бейнелеу тәсілі мен реализм, сентиментализм, символизм сынды көркемдік әдістерінің өзара байланысы, сабақтастығы сөз болады.

Курс жұмысының өзектілігі: І. Жансүгіровтің әдеби мұрасы соңғы жылдардағы қазақ әдебиеттану ғылымында әртүрлі қырынан зерттелініп, қарастырып келеді. Алайда оның арналы ерекшеліктерінің бірі болып табылатын бейнелеу тәсілдері жөніндегі мәселеге қажетті деңгейде назар аударылмай жүр. Соның нәтижесінде, ақын поэзиясының ең негізгі бейнелеу тәсілі - романтикалық тәсілдің идеялық-көркемдік мазмұны да арнайы зерттеу нысанасына айналды.

Курс жұмысының мақсаты: Ілияс Жансүгіровтің көркем шығармаларындағы, жалпы қазақ әдебиеті тарихындағы ақын лирикасының табиғатын, маңызы мен орнын айқындау. Аса көрнекті суреткердің лирикасы мен поэмасының туу, қалыптасу себептерін ашып, қоғамдық жағдайлармен байланыстыра отырып, олардың идеялық-эстетикалық ерекшеліктерін қарастыру.

Курс жұмысының міндеті: Ақын лирикасының тарихи-әлеуметтік, әдеби-эстетикалық және философиялық негіздерін көрсетіп, оның ұлттық табиғатына ерекше мән беру; Қаламгер лирикасындағы романтизмді тақырыптық, әрі хронологиялық жағынан қарастыра отырып, оның ішкі ағымдарының идеялық-көркемдік мазмұнына сипаттама жасау, олардың даму процесін ашу; Романтикалық поэма саласындағы ақындық ерекшелігі мен көркемдік жетістіктеріне көңіл бөлу; Ақынның негізгі бейнелеу әдісінің сыр-сипатын толымды ашу мақсатында, оның шығармаларындағы өзге де көркемдік әдістер ерекшелігін баяндап, олардың табиғи бірлігін айқындау.

Зерттеу жұмысының нысаны: Ақынның лирикасын мазмұнына қарай жүйелеп, олардың әртүрлі ағымдарына қарай топтастырылуы. Қаламгердің романтикалық поэмаларының табиғатын ашып көрсету. І. Жансүгіров шығармаларының көркемдік бейнелеу тәсілдерін таныту, жалпы ұлттық сөз өнері тарихындағы маңызды әдеби- көркем құбылыстың қыр-сырын анықтау.

Курс жұмысының құрылымы: Жұмыс кіріспеден, негізгі екі тараудан, қорытындыдан тұрады. Соңында пайдаланылған әдебиеттердің тізімі берілген.

Ілияс Жансүгіров және сөз өнеріІлияс Жансүгіровтің өлеңдерінің негізгі тақырыптары

Ақынның алғашқы өлеңдерінде қоғамдық, саяси теңсіздікті көрсету, оқу-ағарту, біліиге шақыру, өнерге, еңбекке үндеу мәселелері жазылған. («Арман», «Көңілдің жүгірісі», «Өзіме», «Сәлемдеме», «Замандасқа», «Талғамалар», «Жаңылғаным» т. б. ) .

Ілияс Жансүгіров өлеңдерінің бір тобы - заман туғызған жырлар. «Жас жалшыға», «Баспаханада қыр қазағы», «Кедей тойы», «Қойшы ойы», «Егінші» өлеңдерінде теңдікке қолы жеткен еңбекші топтың бейнелері жасалған. Ақынның саяси лирикасындағы «Ұлы күнде», «Май тойында», «Октябрь күні» сияқты өлеңдерінде терме, мадақ жыр үлгісін, аллегориялық (пернелілік) кейіптеу әдісін қолданған. Осындай құрылымы, жанры жағынан (формалық, стильдік ерекшелік) туындылар қатарына «Некешілдер», «Ала бие», «Саудагер тамашасы», «Ит-ай», «Шошқа» т. б. өлеңдерін қосуға болады.

Ілияс Жансүгіров - табиғатты өлеңмен кестелеген ақын. «Жетісу суреттері» (1928) Жетісудің тау, тоғайын, өзен-көлін оқырманның көз алдына әкеледі. Осы жерді мекен ететін аң-құс, өсетін шөптің сипатын беріп қоймай, табиғатты ұлттық бояумен айрықша суреттейтін ақын оның бүкіл бейнесін ғана емес, күш-қуатын, ерекше бітімін көрсетеді.

«Жетісу суреттері»: «Жалпы сын», «Тау суреттері», «Жетісу суреті», «Жетісу жәндігі», «Жер түгі» деген тараулардан тұрады. Сондай-ақ, «Жазғы салымда» (1922), «Жазғытұрым», «Жазғы шілде», «Күз» (1923), «Қыс» (1922), «Мүзгіл суреттері» (1923) өлеңдерінде жыл мезгілінің көркем пейзажын берсе, «Желді күн» (1924), «Бұлақ бойында» (1924), «Көлге»(1924), «Ауылдың алды» (1926) өлеңдерінде адам мен табиғатты бірге егіздеу арқылы суреттейді.

Қаламгер өлеңдерінің тақырыптық-көркемдік ерекшелігінің бірі - ұлттық өнерді, салт-дәстүрді, тұрмысты сол қалпында бейнелі суреттеуі. «Сабын» (1925), «Ұршық» (1927), «Саптыаяқ» (1925) өлеңдерінде ұлттық таным, түсінік, мінез, өнер, эстетикалық талғам бар.

Өлеңдерінің ішінде «Саясат қошқарлары», «Коммуна», «Гималай» саяси тақырыпқа жазылған. «Саясат қошқарларында» ірі капиталистік елдердегі алауыздық айтылса, «Коммунада» Париж коммуналарын еске алады. Осы өлеңдерінің арасында «Гималайдың» орны ерекше. «Сұрау», «Жауап» бөлімдерінен тұратын туындыда көкпен таласқан таудың күннен нұр ала алмай отырған жайын сұрайды да, екінші бөлімінде отарлық езгіден күйзелген, байлығы тоналған, өз бағы өзіне бұйырмай жатқан Шығыс елдерінің трагедиялық бейнесі жасалады. Ақын бұдан құтылудың жолы саяси күрес деп қорытады. Өлеңде тау, мұз, тұман, бұлт, қар, күн, өзен, жел т. б. көркемсурет жасаушысы бейнелер ретінде қолданылған.

1920 жылға шейін ауылда жүріп жас жігітт жастық шаққа лайық, балғын, ыстық лепті, сырлы лирикалық өлеңдер жазды. Оның дені -махаббат, сүйіспендік өлеңдері. Бірақ, не керек, бұл өлеңдер әзір түгел табылып болған жоқ. 1918 жазған бір дәптер өлеңі сол күйі қолға түспей келеді. соның өзінде ақынның алғашқы қадамын аңғартатын деректер бар. Мысалы, Ілиястың ақындық қабілетінің ауыл көлемінде белгілі болғандығына «Бисекенің жоқтауы» деген жыр да айғақ бола алады. Махаббат туралы жазған «Ынтықтар» деген өлеңі оның бұл сезімді Абайша, жүректі кірден арылтатын ең таза, ізгі сезім деп қастерлейтінін көрсетеді. Бұл өлең Ілиястың шебер суретші, нәзік сыршыл ақын болатынын да танытады [5, 269] .

Ілияста Абайдың «Сегіз аяқ» атты өлең үлгісімен жазылған шумақтар да бар.

Ашылар ма көз,

Іс болар ма сөз,

Көп көксеген күн туып?

Жауын, сел қайнап.

Дауыл, жел айдап,

Өз еркінше жүр қуып.

Алу үшін теңдікті, -

Сағынамыз кеңдікті, -

деп көксеген күнінің теңдік пен бостандық екенін айтып жырлайды, елдің еңсесін басып келген қу мен сұмдарды сынайды. 1917 жылғы февраль революциясын Ілияс қуанышты сезіммен қарсы алады да, «Тілек» деген өлең жазады.

Сонымен қатар 1915-1916 жылдары жазған «Бұлбұлға», «Әншіге», «Өзіме», «Сәлемдеме», «Көңілдің жүгірісі», «Жанды сөз», «Алдымда» деген өлеңдер Ілиястыңақындық өресі мен аяқ алысының әжептәуір жетілгендігін аңдатады. Өлеңнің сарыны, құрылысы жөнінен Абайға еліктегені байқалады. Тіпті әлеуметтік тақырыпқа жазған «Қалпымыз» атты өлеңінде де біз оның кең тынысты ақындық өріске шыққанын байқаймыз.

Жан сүйісіп, тән ысып,

Ынта айрылмай жалындар,

Сыбырласып, сырласып,

Кірден жүрек арылар.

1919 жылы атаман Анненковтың тырнағына түскен ағайындарына жаны ашып, қабырғасы қайысып шығарған «Не күйде?» деген назалы өлеңі сақталған. Ілияс екі жыл ішінде жазған өлеңдерінің кейбіреуін Алматыда шығатын «Тілші» мен «Кедей еркі» газетіне жіберіп бастырады. Соның ішінде айрықша атап айтуды қажет ететін 1920 жылы «Тілші» газетінде жарияланған «Ортақшыл партия» деген өлең. Мұны Сәкен шығармаларынан кейін жалпы қазақ поэзиясында Коммунистік партия тақырыбына жазылған алғашқы өлеңдерінің бірі десе болар еді. Бұл тарихи елеулі өлеңінде ақын Коммунистік партияға:

Жөнің түзу, жолың ашық, ойың шын,

Алысқанның аузына құйдың құм,

Мейірім, шапқат, әділеттің өзісің,

Есіт даусын біз езілген сорлының, -

деп қазақ аулының бұрын езілген, артта қалған қараңғылық халін мұң етіп шағып, көз қырыңды сала гөр деген тілегін білдіреді. Сол жылы жазылған «Еңбекшілерге» деген өлеңінде Ілияс совет өкіметінің еңбекшілер өкіметі екенін түсіндіріп, ендігі жерде оларды кеңесіп, бірлесіп, еңбек етуге шақырады.

«Арыным» деген өлеңінде ақын «Жарлы, жалшы, жақыбайды жарылқау, жандағы ауру, жүректегі жалыным» дей келіп, осы мақсаты бірлескен күресте ғана орындалатынын айтады. Сонымен қатарды оның «Боранда» деген өлеңінде аулдағы байдың малшыға көрсеткен қорлығы, «Бейсембек» болыс деген өлеңде баймен жағысқан жүгенсіз болыстың ұсқынсыз қылықтары, «Елге шыққанда . . . ов не айтады» деген өлеңде қызмет бабын қара басының қамына пайдаланған парақордың іс-әрекеттері баяндалады.

1921-1922 жылдарда Ілияс ел тұрмысына көбірек үңіледі. өзі оқып келген және өзі оқытушы боп жүрген Ілиястың ол кездегі өлеңдерінің басым тақырыбы оқу, жастар жөнінде болып келеді. «Жалпы жасқа», «Жас бұлбұлдарға», «Жастар ұраны», «Жазғытұрым», «Жазғы шілдеде», «Күзде» деген өлеңдерінде ол жастарды талпынуға, ұйымдасуға, оқуға шақырады.

Ілиястың 1924 жылы жазылған «Жастар» деген өлеңі - оның төрт-бес жылы бойы жастар тақырыбына арнаған өлеңдерінің маңыздысы дерлік. Бұл өлеңді сол кездегі жас ұрпақ ұранындай әнге қосып шырқайды екен.

Жастар,

Заманның қызыл гүліміз.

Жастар,

Наданның сәуле күніміз.

Жастар,

Ортақшыл, өркен, жаңа тап,

Жастар,

Лениншіл өркен жаңа топ,

Тұрмысқа ол нұсқа.

Лениншіл жас,

Атта, алға бас,

Кел, аралас еңбекке.

Елмен жетіс,

Елге жеміс бермекке.

Өзінің профессионал ақын бола бастағанын түсінген Ілияс енді аударма жұммысымен де шұғылданады. Пушеин мен Лермонтов өлеңдерінен аудара бастайды. «Черкестер», «Қанжар», «Тілек», «Жыр», «Тұтқын», «Тұрмыс тостағаны», «Ақын өліміне» осы жылдары аударылған. Сонымен қатар Демьян Бедныйдан да кейбір өлеңдер аударды [7, 49] .

1924 жыл - Ілияс Жансүгіровтің өмірі мен творчествосында ерекшк орын алатын жыл. Бұл оның Коммунистік партияның қатарына кандидат болып енген жылы. Коммунист ақынның творчествосы сол жылы ала-бөтен кең қанат жайып, өлеңдерінің мазмұны мен тақырыбы молыға да тереңдей, саяси жағынан ұштала да өткірлене түскенін байқаймыз. Азасы бүкіл елімізді тітіреткен Ленин өлімінің ауыр қайғысына басқа ақындармен бірге Ілияс та үн қосып, арнаулы өлең жазды. «Ленин өлді» деген өлеңінде ол ұлы көсемді еңбекші халыққа жарық таң атқызған дана, дауылға ұшыраған жұртты жарыққа алып шыққан капитан бейнесінде суреттей келіп:

Еткен іс, айтылған сөз, салған ұран,

Қорыды қорғасындай жүрекке иман.

Өмірдің тербетілген кемесінде,

Адасад сілтеуіңнен ауытқыған, -

деп түйді. Мұнда ақын бұдан былай адаспай, бақытқа жетудің бірден-бір жолы Ленин сілтеуінен ауытқымау, Ленин ісін, Ленин сөзін, Ленин ұранын жүректе сақтау екенін жақсы түсінеді де, жақсы түсіндіреді. 1923 жылы Ілияс халықтың қолын бақытқа, бостандыққа жеткізген Ұлы Октябрьге арнап өлең («Ұлы күн») жазады. Мұна да ол Октябрь мен Лениннің ұлы бейнесін ұштастыра жырлады. 1924 жылы Орта Азиядағы республикалардан ұлт республикалары жасалғанын құттықтап, ақын «Ұлт отауын тіккенде» деген өлеңін жазды. Ол кездегі Ілиястың көтеріңкі көңіл-күйін, ақындық серпіні және оның себебін мына бір «Жаңа әдебиет» деген қысқа өрнекті өлеңінен ашық аңғарамыз:

Күреспен, күшпен,

Бірлікпен,

Төгілді жерге жаңа нұр.

Жігермен, іспен,

Еңбекпен

Соғылды жерге жаңа өмір.

Жаңа өмірмен,

Жаңа елмен

Түледі біздің қала, қыр.

Күшті күймен,

Тәтті әнмен

Үдеді біздің жаңа жыр.

Москвадағы Коммунистік журналичтика институтын бітіріп шыққаннан кейін көптеген ғылымдарға қызуғышылығы артып соларды зерттей бастайды. Сөйтіп жүріп ол творчестволық жұмысын да тастамайды. Бұл жылдары жазған өлеңдері өткен жылдарға қарағанда, сан жағынан сәл кемірек болғанмен, сапа жағынан ұтымдырақ, байсалдырақ шыққан: тақырыптары маңыздырақ, идеялық мазмұндары мағыналырақ, салмақтырақ, ақындық үні де нығырақ, қуаттырақ. Мұнда біз, алдымен, өндіріс тақырыбының пайда боғанын көреміз. Москвадағы «Орақ пен Балға» атты шойын, темір қорытатын заводтың сипатын суреттеп жазған («Заводта») өлеңі мен Жетісуға темір жол салуына арнаған («Отарба») өлеңінің соны тақырыпқа жазылғанын атап айтуға болады.

Қызыл темір қылмаңдап,

Ырғиды оқ жыландай.

Жұмысшының жылдамдап

Қысқашы қысад қырандай.

Мұнда ақын әлі заводтың тыс көрінісінен шығып, жұмысшының ішкі дүниесіне кірмейді. Ол алғашқы әсерін сырт суреттеумен беріп, мынадай көкей тесті арманды айтуға асыққан:

Осыны көрген қазақтың

Ойын мына ой орады:

«Бәріне де жан-жақтың

Осындай оттар толады» . . .

Өзінің туған даласында да осындай заводтар орнайтынына сенген ақын сол далада темір жол салына бастағанын көргенде, қалай қуанатыны белгілі ғой. «Отарба» атты өлеңінде ол шын шаттық сезімін ақтарып, шынайы шабытқа мінеді.

Ақын жол салынатын даланың сүйкімді суретін, одан өтетін отарбаның оңды бейнесін сипаттайды.

«Отарба»- Ілиястың поэзиялық дарынының қуатты серпінінен туған өлең. Ен даласын айқыш-ұйқыш темір жолдары шарлап, ұшан-теңіз кен байлығын, егіс байлығын халық ризығына емірене ақтарып отырған бүгінгі индустриялы да астықты Қазақстанды көрген кісі бұдан отыз жыл бұрынғы ақынның шын шабытпен, нағыз ақындық қиялмен түйген болжалды арманына және қырандай көреген қырағылығына сүйсінеді де таңданады, сөйтеп, мына өлеңді оқып, эстетикалық әсерге бөленеді.

Арба келді, Алатау!

Мәңгі марқұм байғұс-ау!

Қалтырар кеудең дірілдер.

Меңіреу, мылқау, құм қоныс,

Керең дала тым-тырыс,

Жатушы ең жансыз жан кірер,

Жолбарыстай жоныңда

Жондарыңның қойнында,

Қазынаң қалмас, қазылар.

Елдерің жатқан өңірде,

Ерлерің жортқан беліңде

Заводтар зәулім азынар.

Асқағы - аспан Алатау

Жексені - жер Қаратау

Кеулетер, қойнын ақтарар.

Асылға бай кендерім, астыққа бай жерлерім,

Дәулетті көлдер мақтанар . . .

«Отарбадан» кейін Октябрьдің он жылдығына арнап жазған «Ұштасқан үш тілек» атты өлеңінде де Ілияс өзінің ақындық аяқ алысының жақсарғанын танытты. Мұнда ақын бұрынғы көшерін жел, қонарын сай біліп, қу мекен далада қазақ халқының мүшкіл халін ебелекке, еңбекші елін бастап, жарық жағаға шығарған ұла көсеміміз В. И. Лениннің образын қырағы капитанға балап көрсетіп, нақты көркем картина жасайды. Орыс халқының балға ұстаған жұмысшысы мен орақ ұстаған шаруасының қазақтың таяқ ұстаған малшысына қол ұшын беріп, ұлы тілек үстінде достасқан одағын да ақын нақты образ, сурет арқылы көз алдыңа әкеледі.

Ілиястың ән туралы өлеңдерінің ең алғашқы қарлығашы - 1916 жылғы «Әншіге» дейтін өлеңі. Бұл сарын әуелде тастан шыққан бұлқ тәрізді сылдырап басталса, бара-бара ол «Күй» мен «Күйші» поэмасына құйды да, тау өзені тәрізді сарқырап ақты, ақырында «Құлагер» поэмасының аңғарына құлап, кемерімен теңелген жылым дариядай ұлы арнады терең тұңғиығы теңселе шалқиды.

Ілияс Жансүгіровтің бұдан басқа «Ауылдың алды», «Ағыңды менің Ақсуым», «Ақшам», «Біздің күз», «Боранда», «Бұлақ бойында», «Бұлбұлға», «Бұлт», «Бөбек бөлеу», «Домбыра», «Ел шетінде, жау бетінде», «Жайлау», «Жанартау», «Жас жалшыға», «Жауын», «Желді қарағай», «Жетісу суреттері», «Жалпы сын», «Жетісу суреттері», «Жүдеу жүрек», «Кім екен?», «Күн шыққанда», «Көктемде», «Көлге», «Көші-қон», «Не күйде», «Орақ науқаны», «Оқимын», «Сабын», «Сапарда», «Саптыаяқ», «Тас», «Тас шешей», «Толғау», «Шаттық жыры», «Қазақ қызы», «Қақпан», «Қырман», «Қыс», «Ұршық», «Әнші», «Әншіге» сияқты өлеңдері бар.

Арман

Мезгіл бар ма құтылар,

Шынжырлаулы тағдырдан?

Бірақ ой жоқ ұмтылар,

Табылар тағдыр дағдыдан.

Рахымы жоқ шынжырға

Байқамастан шалдырған,

Аяқ, қолы құрсауда,

Зарлауда жүр «балдырған».

Желк-желк еткен жас шалғын

Суық желмен майысып,

Селк-селк еткен болды күн

Көтермей белі қайысып.

Ажарлы, нұрлы ақ балғын

Заманмен тозды сайысып,

Көңіл құрғыр соп-солғын,

Жылдам суып, жай ысып.

Ілияс Жансүгіровтың әлемге арнаған ақындық үні

Халықаралық жағдай мен жер жүзілік оқиғалар, империалистерге қарсы өршіген жұмысшы қозғалысы мен ұлт-азаттық қозғалысы мәселелері - әр жылдары-ақ ақынның назарын аударып келген тақырыптың бірі. Жансүгіров поэзиясында бұл тақырып әжептәуір орын алады. Капиталистік елдердің ала ауыз дипломатиясын мазақтап, ол - 1922 жылдың өзінде «Тілші» газетінде «Саясат қошқарлары» деген сықақ өлең жариялаған болатын. Оның бер жағында капитализм дүниесін сұр жылан образында алып жазған «Қос аяқ» деген өлеңін 1928 жылы «Жаңа әдебиет» журналына бастырды. 1926 жылы май айында Англияда күшпен басылған көмір кеншілерінің көтерілісіне арнап жазған «Кім үшін» деген өлеңі 1928 жылы «Сағанақ» жинағында шықты. 1925 жылы «Тілші» газетінде «Комунна» деген өлең жазып, ақын бейнелі сөздерімен Париж Коммунасы қаһармандары бастаған ұлы істі Совет Одағы жүзеге асырып отырғанын, Коммунаның жарқын идеясы күндердің күнінде дүние жүзін нұрға бөлейтінін айтып, жалынды жыр қозғады. 1929 жылы «Еңбекші қазақ» газетінде атақты француз ақыны Виктор Гюгоның «Қырғында» деген революциялық өлеңін өазақшаға аударып бастырды [10, 254] .

Ілиястың халықаралық тақырыпқа жазған шығармаларының ішіндегі ең биік шыңы - 1929 жылы «Еңбекші қазақ» газетінде шыққан «Гималай» атты даңқты өлеңі.

Ақ шалып басын қар көміп,

Аспанның төсін арда еміп,

Анасындай алтын күн,

Сел жіберіп бір жауып,

Жел жіберіп бір желпіп,

Ауық-ауық құшақтап,

Әлсін-әлсін нұр сеуіп,

Есейген асқар Гималай . . .

Сол күннен нұр ала алмай,

Басы мұнар, бауры тар . . .

Гималай асқар неге олай?

Буырқанып, бұрсанып,

Бұлттанып, құрсанып,

Бірде жылы, нұрланып,

Бірде ашулы, томасарып,

Бірде торғын жұмсарып,

Көк үйрілген анадай . . .

Сол анадан сүт алмай,

Көзі соқыр, көңілі тас,

Гималай асқар неге олай?

деп басталатын өлеңде ақындық жүрегінен ең ардақты сезімі ақтарылған.

Жемісі жерде мәуелеп

Терегі көкке әуелеп,

Тағысы таста ойнаса,

Қырдан қыран әуелеп,

Андыздап ара бал сорып,

Шешегін шымшып көбелек.

Құндағы ну, қарағай

Сол сәулетке оранбай.

Борбайы борша, арша арқа,

Гималай асқар неге олай?

Бұлт тамшылап, қамшылап

Бұрқақтатып күн шығад.

Сол бұрқақтың астында

Қиналған бір үн шығад.

Қиналад та, күңіренед.

Асқар әлде тұншығад,

Басқан оны қай кұдай?

Түсті ме екен найзағай?

Жатыр ма екен жау жайлап?

Гималай асқар неге олай? [1, 158] .

деген жолдарда әсем образдардың кестесі тігілген, асыл сөздердің маржаны тізілген. Ал енді:

Гималай - көктің кіндігі.

Гималай - жердің түндігі.

Мұз туырлық, қар үзік,

Түрілмеген бір күні, -

деген шумақта сол кездегі қазақ ұғымына таныс киіз үйдің байырғы бейнесі арқылы керемет көркем сурет жасалған.

«Гималай» - Ілияс шығармаларының ішінде айрықша айшықтысы, әдемісі, мазмұны мен түрі қиысқан, төрт тақтасы түгел жатық, тыңнан ойғандай тұтас, қорытып құйғандай сом, кесек шыққан көркемі. Оның идеясы терең, нақ, шын өмірлік идея. Оның екпіні мен әуені шын өмірлік, табиғи сезімнен туған, нағыз толқыған ақын жанынан жарып шыққан.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.